Urszula Chojnowska, II PP Rozwój państwa rzymskiego a przebieg i

URSZULA CHOJNOWSKA, II PP
ROZWÓJ
PAŃSTWA RZYMSKIEGO A PRZEBIEG I KLASYFIKACJA DRÓG, SZLAKI
TRANSKONTYNENTALNE, SZLAKI MORSKIE, LOKALIZACJA NAJWAŻNIEJSZYCH
MIAST W LĄDOWEJ I MORSKIEJ SIECI TRANSPORTOWEJ.
PLAN PREZENTACJI:
1. Rzym przekształca się w Imperium.
2. Drogi Rzymu.
 Funkcje
 Klasyfikacja
 Przebieg
3. Gospodarka i handel, najważniejsze szlaki.
4. Lokalizacja najważniejszych miast lądowej i morskiej sieci transportowej.
RZYM PRZEKSZTAŁCA SIĘ W IMPERIUM.
Gdy Rzym pokonał w III w. p.n.e. Kartaginę, rozpoczął proces ekspansji na cały basen
Morza Śródziemnego i ziem do niego przyległych, skąd w późniejszych wiekach rozrósł się na
niemal całą powierzchnię Europy, zajmując większą część cywilizowanego świata. Najpierw
objął ówczesną Italię, później Hiszpanię, Grecję, Bliski Wschód , Galię, Północną Afrykę i Egipt,
oraz śródziemnomorskie wyspy: Sycylię, Sardynię, Korsykę, Kretę, Cyklady, Cypr, Rodos.
Na podbite ziemie wprowadzano PAX ROMANA, który powodował:






rozwój gospodarczy a co za tym idzie wzrost poziomu handlu i usług,
wzrost zamożności ludności (akumulacja kapitału),
przeszczepienie na grunt prowincji nowych sprawdzonych instytucji prawa rzymskiego,
umożliwienie większej migracji ludności wewnątrz Imperium, a co za tym idzie rozwój
systemu dróg, kanałów, mostów
wzrost liczby ludności cesarstwa (spadek liczby wojen, ogólny wzrost dobrobytu),
wzrost liczby miast (powstawanie miast-kolonii zamieszkałych przez byłych
weteranów),
Podbijając basen Morza Śródziemnego i tworząc Imperium, Rzymianie doprowadzili do
powstania ogromnego obszaru gospodarczego. W jego skład weszły obszary o różnym
stopniu rozwoju gospodarczego, posiadające różne surowce i warunki rozwoju rzemiosła (od
rozwiniętych ziem Grecji, Azji Mniejszej, Syrii, Egiptu, północnej Mezopotamii i Italii, do
zacofanych terenów Galii, Brytanii). Utworzenie Imperium stworzyło warunki do rozwoju
handlu, rolnictwa, rzemiosła oraz rozbudowy sieci dróg i szlaków handlowych zarówno
morskich jak i lądowych. Głównymi ośrodkami rozwoju gospodarczego były miasta.
Wytwarzane przez rzemieślników wyroby zaspokajały lokalny rynek.
Wielki obszar rozrastającego się Imperium, gdzie rozkwita handel, oraz militarny charakter
państwa powodował że sprawowanie władzy bez sprawnej sieci dróg było by bardzo trudne.
Strona | 1
DROGI RZYMU.
Drogi rzymskie mają istotne znaczenie dla funkcjonowania państwa. Zarządzenia
cesarskie muszą zawsze docierać szybko, a legiony muszą się szybko przemieszczać, gdy
zagrożony jest pokój. Oplatająca całe Imperium sieć dróg brukowanych, była oznaką silnej i
sprawnej administracji i ułatwiała zarządzanie Cesarstwem.
FUNKCJE DRÓG RZYMSKICH:
 umożliwiały szybkie przekazywanie informacji ze wszystkich punktów Imperium,
sprawną koncentrację i przerzuty wojsk oraz terminową realizację ważnych akcji
polityczno – wojskowych,
 USPRAWNIAŁY HANDEL,
Rozbudowa sieci dróg przyczyniła się do ożywienia gospodarczego Italii.
Kupcom zapewniła drogowe połączenia a niezamożnej ludności i plebejuszom
pracę przy budowie traktów, co podnosiło standard życia ubogich Rzymian.
 BYŁY DOSKONAŁYM SYSTEMEM KOMUNIKACYJNYM,
obejmującym Imperium od Słupów Heraklesa (obecnie Gibraltar) do ujścia Dunaju,
od wysp brytyjskich do Azji Mniejszej i Egiptu. Każda prowincja miała własną sieć
drogową, rozchodząca się od miasta centralnego we wszystkich kierunkach, tak aby
nie pominąć żadnego z większych osiedli. W centrum tego systemu dróg leżał Rzym,
miał już wtedy 27 arterii wlotowych, z czego 14 000 km na terenie Italii.
 TRANSPORT SZLAKAMI DROGOWYMI BYŁ O WIELE BEZPIECZNIEJSZY NIŻ MORSKI.
Ponieważ drogi służyły głównie armii, podczas licznych wypraw wojennych,
podróżujący i przewożący towary czuli się znacznie pewniej. Rzadziej tez zdarzały się
kupcom utraty towaru. Drogi morskie uzależnione od warunków atmosferycznych,
kierunków wiatru i rozmieszczeniem naturalnych portów, nie dawały żadnej gwarancji,
że meldunki czy wojsko dotrą na czas do miejsca przeznaczenia. Były niezastąpione
tylko przy masowych przewozach towarów, gdzie decydowała ładowność okrętów.
KLASYFIKACJA DRÓG:
 VIAE PUBLICAE- drogi publiczne, budowane na terenach należących do państwa lub
miasta, obejmowały główne arterie łączące największe miasta Imperium oraz
strategiczne punkty na granicach kraju. Wytyczone w prostej linii i regularnie
utrzymywane, były wyjątkowo kosztowne. Z tego też powodu koszty związane z jego
eksploatacją wzięło na siebie państwo, niekiedy spontanicznie wspomagane przez
zamożniejszych obywateli.
 VIAE URBICAE VICI- ulice miejskie,
 VIAE MILITARES- wojskowe, obronne,
 VIAE VICINALES, PAGANICAE- drogi drugorzędne, lokalne, prowadziły- zgodnie z
nazwą- do wsi i małych miejscowości. Dbałość o ten rodzaj szlaków powierzona
została poszczególnym powiatom, gminom wiejskim lub właścicielom gruntów,
mocno uszczuplając fundusze części z nich, dlatego tego typu drogi były przeważnie
wąskie i nierówno wybrukowane nieobrobionymi kamieniami.
 VIAE PRIVATAE, PRIVATI IURIS DOMESTICAE– drogi prywatne, łączyły VIAE VICINALES z
posiadłościami osób prywatnych, które zobowiązane były do pełnego utrzymania
tego rodzaju traktów
 VIA COMMUNES- należące do kilku właścicieli
Strona | 2
PRZEBIEG DRÓG:
Pierwsze drogi powstawały już w IV w. p.n.e. Prowadziły one do sąsiednich miast w Lacjum i
Etrurii. Były to między innymi prowadząca do Ostii- VIA OSTIENSIS, prowadząca do LaurentumVIA LAURENTINA i VIA ARDEATINA, którą można było dotrzeć do Ardei. Nie były one jednak
jeszcze właściwymi drogami rzymskimi. Ich nawierzchnię tworzyła ubita ziemia, a same drogi
dopasowywały się do ukształtowania terenu.

VIA APPIA- jedna z pierwszych, osławionych dróg rzymskich, zwana przez Rzymian
regina viarum czyli królową dróg. Łączyła Rzym z Capuą, stolicą Kampanii (region
Włoch), później została przedłużona do Tarentum i Brundisium. Jeden z ważniejszych
szlaków handlowych. Drogę wytyczono w sposób, by odległość skrócić do minimumbiegnie ona niemalże cały czas w linii prostej, wiaduktem nad doliną Arriccia.

VIA FLAMINIA- zbudowana przez cenzora z roku 220 p.n.e. Gajusa Flaminiusza, była
najważniejszą drogą prowadzącą na północ. Łączyła Rzym z Ariminum- dzisiejsze
Rimini. Dla skrócenia trasy przebito tunel w Apeninach, w pobliżu Furlo (37 m długości,
4-5 m wysokości, 4-6 m szerokości).

VIA AURELIA – wybudowana przez Gajusa Aureliusa Cotta w 241 r. p.n.e. prowadząca
wybrzeżem Morza Tyrreńskiego przez Cosa i Telamon do Pizy.

VIA AEMILIA – będąca dalszym ciągiem Via Flaminia i główną arterią Północnej Italii,
wybudowano przez cezara Amiliusa Lepiodusa w 187 r. p.n.e., wiodła od Ariminum do
Placentia (Piacenza).

VIA POPILLIA- przedłużenie Via Appia od Capuy do Rhegium (Reggio di Calabria), na
południu Lukanii.

VIA SALARIA- Najstarsza droga handlowa (droga solna), którą przewożono sól i miedź
sprowadzaną z Cypru. Biegła ona równoleżnikowo z Ostii przez Rzym, wzniesienia
Mons Fiscellus do Truentinum leżącym nad Adriatykiem.

VIA CASSIA- z połowy III w. p.n.e., przerobiona przez Rzymian, zbudowana przez
Etrusków, wiodąca trasą Rzym - Florencja – Luna.

VIA SACRA- główna ulica w starożytnym Rzymie, prowadząca przez Forum Romanum
na wzgórze Kapitolińskie. Przechodziły tędy uroczyste procesje i orszaki (tryumfalne).

VIA CAECILIA- łączyła Rzym z Hadrią,
Przy drogach ustawiano kamienie milowe (mila rzymska to 1478,5 m) informujące o
odległości do konkretnych miejsc. Na skrzyżowaniach umieszczano kapliczki, a wzdłuż dróg
powstały liczne stacje pocztowe i zajazdy. Na Forum Romanum w miejscu, gdzie krzyżowały
się Via Aurelia, Ostiensis, Flaminia, Salaria i Appia łączące Rzym z wszystkimi prowincjami
Imperium, Oktawian August umieścił złoty kamień milowy.
Drogi to prawdziwe dzieła sztuki budowlanej. W Italii budowano tunele prawie kilometrowej
długości oświetlane przez wydrążone pionowo studnie. Słynna Via Appia biegła wiaduktem
zbudowanym nad doliną szerokości 197m. Na niektórych odcinkach budowano drogi na
nasypach kilkunastometrowej wysokości. Uwzględniając ulice miejskie i drogi drugorzędne
możemy przyjąć, że łączna długość dróg wynosiła około 300 000 km.
Strona | 3
GOSPODARKA I HANDEL, NAJWAŻNIEJSZE SZLAKI.
GOSPODARKA I HANDEL WEWNĄTRZ IMPERIUM.
Handel wewnętrzny Imperium rozwijał się z uwagi na gęstą sieć miast, dogodne drogi
brukowane i bezpieczeństwo podróży oraz kupców.
W miastach rzemieślnicy wytwarzali ceramikę, przedmioty metalowe, lampki oliwne, szkło,
wyroby skórzane, drewniane, broń i narzędzia, statki, łodzie, wozy, ubiory, tkaniny i inne
wyroby. Największymi ośrodkami rzemiosła była Italia i prowincje wschodnie. Część zakładów
rzemieślniczych stało się wielkimi jednostkami, zatrudniającymi niewolników i wolnych,
zajmującymi wielkie warsztaty w miastach. Najbardziej rozrosły się piekarnie, młyny,
garncarnie i warsztaty garbarskie.
Głównymi źródłami zboża w Imperium były: Egipt, Afryka, Sycylia i Azja Mniejsza. Poprzez
Italię, Afrykę, Grecję, Azję Mniejszą, Hiszpanię i Syrię ciągnęły się gaje oliwne i uprawy
winorośli. Rudy metali pozyskiwali Rzymianie w prowincjach: w Galii żelazo, miedź i cynę, w
Hiszpanii złoto, srebro, ołów i cynę, w Brytanii cynę, w Grecji żelazo, w Azji Mniejszej żelazo,
miedź, cynę, srebro, złoto. W Egipcie i Grecji wydobywano marmur, kamień i granit, najlepsze
surowce budowlane. Nad morskimi brzegami, zwłaszcza nad Morzem Egejskim i Adriatykiem
kwitło rybołówstwo. Afryka i Numidia były źródłem dzikich zwierząt zwożonych do Rzymu dla
rozrywki ludu i igrzysk.
EKSPORT:
Terra sigillata, biżuteria, metalowe i szklane naczynia, wino, ceramika i monety.
IMPORT:
Z PÓŁNOCNEJ EUROPY (OD PLEMION GERMAŃSKICH):
 bursztyn, smoła, wosk, niewolnicy,
Z INDII:
 papugi, heban, kość słoniowa, perły, kamienie szlachetne, przyprawy, pachnidła.
Z CHIN:
 jedwab, leki.
Z ARABII:
 przyprawy, kadzidło, pachnidła, biżuterię, olejki.
Z AFRYKI:
 kość słoniową, rogi nosorożców, skóry zwierzęce, żywe dzikie zwierzęta, heban,
pachnidła, przyprawy.
SZLAKI HANDLOWE:
W tym czasie można mówić o rozkwicie międzynarodowego handlu. Jego najważniejszymi
szlakami były drogi karawan z Syrii i Azji Mniejszej przez Palmyrę do Mezopotamii i Partii, a
dalej w kierunku Jedwabnego Szlaku, poprzez Kaszgar, Chotan i Turfan.
POŁUDNIOWY SZLAK HANDLOWY
Rozpoczynał się na Cejlonie, gdzie gromadzono towary z Dalekiego Wschodu. Przecinał
Ocean Indyjski i dochodził do Adenu. Tutaj rozgałęział się na szlak lądowy (karawanowa szła
wzdłuż zachodniego wybrzeża Półwyspu Arabskiego do Syrii nad Morzem Śródziemnym),
droga morska przez Morze Czerwone do Zatoki Sueskiej, dalej przez Egipt do Aleksandrii nad
Morzem Śródziemnym.
Strona | 4
TRZECI SZLAK HANDLOWY
Ze Wschodu na Zachód szedł wzdłuż wybrzeży Indii do Zatoki Perskiej i następnie drogą
lądową przez Mezopotamię do środkowej i północnej Syrii.
CZWARTY SZLAK HANDLOWY
Był całkowicie lądowy. Łączył on Chiny poprzez Azję środkową z północnym Iranem, a
następnie szedł ku Morzu Czarnemu.
SZLAK BURSZTYNOWY
Prowadził z wybrzeży Bałtyku do Akwilei przez dzisiejsze ziemie Polski. Dokładny jego przebieg
nie został jednoznacznie określony. Wiadomo jedynie, że wiódł początkowo przez Bramę
Morawską, następnie skręcał na północ i przez Śląsk oraz Kujawy prowadził do ujścia Wisły.
Jego warianty są rekonstruowane na podstawie wzmianek starożytnych pisarzy ale głównie
poprzez wyniki badań archeologicznych. Na szlaku leżał z pewnością dzisiejszy Wrocław.
JEDWABNY SZLAK
Dawna droga handlowa łącząca Chiny z Europą i Bliskim Wschodem. Szlak prowadził z Xi'an,
dawnej stolicy Chin, przez dolinę rzeki Tarym, wzdłuż północnego skraju pustyni Takla Makan,
Samarkandę, Bucharę i Taszkient do Morza Kaspijskiego, następnie przez Turcję do Morza
Czarnego. Istniała też droga południowa, przez południowy skraj pustyni Takla Makan, Pamir,
Baktrię, Indię i Syrię.
Szlaki morskie rodzić się na masową skalę zaczęły dopiero od I wieku n.e. Rzymianie w celu
zwiększenia dochodów z handlu morskiego wybudowali ogromną ilość statków
transportowych oraz portów nadbrzeżnych takich jak: Civitavecchia, Ostia, Leptis Magna,
Aleksandria czy Caesarea Maritima. Na szlakach morskich pływały bezustannie statki
handlowe (corbita) załadowane różnorodnymi towarami. Wraki statków do dziś odkrywanych
przez archeologów w wodach Morza Śródziemnego dostarczają nam informacji o przebiegu
szlaków morskich a także o towarach jakie nimi transportowano. Były to m.in. amfory z winem,
oliwkami, oliwą i marynowanymi rybami, zboże z Egiptu, Afryki i Sycylii. Państwo wspierało
żeglugę budując porty i realizując projekty ułatwiające handel morski.
Bliski Wschód znajdował się na szlaku transkontynentalnym, tym samym był pośrednikiem
między Dalekim Wschodem, a Europą. Na wschodnich wybrzeżach Morza Śródziemnego
przez długie wieki znajdowały się bazy przeładunkowe handlu światowego. Stamtąd płynęły
Morzem Śródziemnym do portów Europy południowej, a następnie zachodniej.
Najważniejsze drogi morskie prowadziły z Brytanii (z Londynium - metale), Afryki (z Kartaginy –
zboże, niewolnicy i dzikie zwierzęta), Egiptu (z Alexandrii - zboże), z basenu Morza Czarnego
(zboże, ryby, niewolnicy), z Syrii (Antiochii – jedwab, purpura, szkło), z Hiszpanii (ryby) i Galii
(Narbonensis- wino).
LOKALIZACJA NAJWAŻNIEJSZYCH MIAST LĄDOWEJ I MORSKIEJ SIECI
TRANSPORTOWEJ.
SIEĆ MORSKA:
1. LONDYNIUM
2. GADES
3. VALENTIA
4. NABO
5. MARSILIA
6. GENOVAA
7. CIVITAVECCHIA
8. OSTIA
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
SYRACUSA
ATHINA
BYZANTIUM
EPHESUS
ANTIOCHIA
CESAREA
ALEKSANDRIA
LEPTIS MAGNA
CARTAGINA
Strona | 5
SIEĆ LĄDOWA:
1. NUMANTIA
2. MILAN
3. ROMA
4. CAPUA
5. RHEGIUM
6. ARIMINUM
7.
8.
9.
10.
11.
12.
AKWILEJA
BIZANTIUM
PALMIRA
DAMASCUS
MEMFIS
TEBY
BIBLIOGRAFIA









Tim Cornell, John Matthews- „Wielkie Kultury Świata”- Rzym,
Charles Freeman- „Świat Rzymian”,
John M. Roberts- „Rzym i cywilizacja klasyczna na zachodzie”, Ilustrowana Historia Świata tom III,
Gordon Childe “O rozwoju w historii”,
John Haywood “Starożytne Cywilizacje”,
Peter Connoly “Historia armii rzymskiej”,
Colin Renfrew, Paul Bahn “Archeologia: teorie, metody, praktyka” ,
Józef Wolski “Historia Powszechna. Starożytność”,
Maria Janczykowska "Historia Starożytnego Rzymu ",
Strona | 6