Dr Piotr Domeracki - Instytut Filozofii UMK

prowadzący i koordynator: dr
Piotr Domeracki
Zakład Filozofii Moralnej i Bioetyki
Instytut Filozofii UMK w Toruniu
HISTORIA FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ
ćwiczenia
semestr letni 2013/2014
specjalność ogólnofilozoficzna, studia stacjonarne
cykl 30-godzinny
Tekstariusz
(zestawienie tekstów omawianych podczas zajęć w całym semestrze)
Zajęcia 1. (jednostki dydaktyczne: 1–2/30): omówienie programu zajęć; wprowadzenie do historii filozofii
średniowiecznej
Zajęcia 2. (3–4/30)
Aureliusz Augustyn (354–430)

A u g u s t y n św., O naturze dobra, przeł. Maria Maykowska, [w:] t e g oż , Dialogi filozoficzne, przekład zbiorowy,
Wydawnictwo Znak, Kraków 2001, rozdz. 1, s. 829–840.
Lekturaddenda (dodatki lekturowe)
- Étienne G i l s o n , Wprowadzenie do nauki św. Augustyna, przeł. Zygmunt Jakimiak, Pax, Warszawa 1953.
- Agnieszka K i j e w s k a , Święty Augustyn, Wiedza Powszechna, Warszawa 2007.
Boecjusz (Anicius Manlius Severinus Boethius) (ok. 480–524)

A n i c i u s M a n l i u s S e v e r i n u s B o e t h i u s , O pocieszeniu, jakie daje filozofia, przeł. Witold Olszewski, PWN,
Warszawa 1962, Księga 5, s. 125–147.
Lekturaddenda (dodatki lekturowe)
- Agnieszka K i j e w s k a , Boecjusz, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011.
- Agnieszka K i j e w s k a , Filozof i jego muzy. Antropologia Boecjusza – jej źródła i recepcja, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty
2011.
Zajęcia 3. (5–6/30)
Jan Szkot Eriugena (ok. 810/820–po 877)

J a n S z k o t E r i u g e n a , Traktat o nicości, przeł. A. Kijewska, [w:] Agnieszka K i j e w sk a , Eriugena, Wiedza
Powszechna, Warszawa 2005, s. 160–182.
Lekturaddenda
- Agnieszka K i j e w s k a , Eriugena, Wiedza Powszechna, Warszawa 2005.
Zajęcia 4. (7–8/30)
Anzelm z Canterbury (1033–1109)

A n z e l m z C a n t e r b u r y , Proslogion, [w:] t e g o ż , Monologion. Proslogion, przeł. Tadeusz Włodarczyk,
WN PWN, Warszawa 1992, rozdz. 1–5, s. 141–148, rozdz. 12–16, s. 157–161, rozdz. 18–20, s. 162–165, rozdz.
22–26, s. 166–173.
Lekturaddenda
- Coloman Étienne V i o l a , Anzelm z Aosty: wiara i szukanie zrozumienia, przeł. Edward Iwo Zieliński, KUL JP II, Lublin 2009.
- Tomasz G r z e s i k , Anzelm z Canterbury, Wiedza Powszechna, Warszawa 2004.
Zajęcia 5. (9–10/30)
Piotr Abelard (1079–1142)

P i o t r A b e l a r d , Pisma teologiczne, przeł. Leon Joachimowicz, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1970,
Teologia Chrześcijańska, Ks. 5, s. 419–438.
Lekturaddenda
- Ryszard P a l a c z , Abelard, Wiedza Powszechna, Warszawa 1966.
Zajęcia 6. (11–12/30)
Awicenna (980–1037)

A w i c e n n a , Księga Wiedzy, przeł. Bogdan Składanek, PWN, Warszawa 1974, Metafizyka, s. 101–105 (Znajomość
stanu istoty ogółu i szczegółu); s. 120–128 (od Przedstawienie stanu istnienia tego, co konieczne i tego, co możliwe do
O tym, że w bycie koniecznym nie może być wielości); s. 129–132 (od Dowodzenie, iż byt konieczny nie podlega zmianom
i jest konieczny pod każdym względem do Dowodzenie, że byt konieczny nie jest ani substancją, ani przypadłością); s. 133–
135 (od O tym, że byt konieczny jest rzeczywiście jeden i że wszystkie rzeczy biorą swój byt od niego do O tym, że byt konieczny
jest wieczny i że wszystkie rzeczy zostały stworzone); s. 143–147 (Poznanie znaczenia woli bytu koniecznego); s. 150–160
(od Badanie tego, że dobro najwyższe, największe szczęście i pomyślność są związane z bytem koniecznym, choć większość ludzi
wyobraża sobie, że inne rzeczy są bardziej przyjemne do Badanie sposobu, w jaki rzeczy wyłaniają się z bytu koniecznego);
s. 192–193 (Badanie sposobu powstawania substancji rozumowej i duchowej oraz ciał pierwszych z bytu koniecznego).
Lekturaddenda
- Adrian C z e r m i ń s k i , Awicenna, Wiedza Powszechna, Warszawa 1952.
Zajęcia 7. (13–14/30)
Piotr Hiszpan [Piotr Juliani] (ur. między 1210–1220, zm. 20 V 1277)

P i o t r H i s z p a n , Traktaty logiczne, przeł. Tadeusz Włodarczyk, PWN, Warszawa 1969, Traktat III,
O kategoriach, s. 39–54.
Lekturaddenda
- Tadeusz W ł o d a r c z y k , Wstęp, w: Piotr H i s z p a n , Traktaty logiczne, przeł. Tadeusz Włodarczyk, PWN, Warszawa 1969.
Zajęcia 8. (15–16/30)
Bonawentura [Jan Fidanza] (ur. ok. 1217, zm. 15 VII 1274)

ś w . B o n a w e n t u r a , O tajemnicy Trójcy, przeł. Mikołaj Olszewski, Kwestia 1: O pewności, z jaką poznaje się
istnienie Boga, i o wierze, jaką wierzy się w Trójcę Bożą, Artykuł 1: Czy to, że Bóg istnieje, jest prawdą
niepowątpiewalną, Hachette, Warszawa 2009, s. 225–246.

ś w . B o n a w e n t u r a , O stworzeniach świata, przeł. Mikołaj Olszewski, [w:] K r y st y n a K r a u z e - B ła c h ow i c z
(wybór, opracowanie i wstęp), Wszystko to ze zdziwienia. Antologia tekstów filozoficznych z XIII wieku, przekład
zbiorowy, WN PWN, Warszawa 2002, s. 103–125.
Lekturaddenda
- Léon V e u t h e y OFMConv., Filozofia chrześcijańska św. Bonawentury, przeł. Edward Iwo Zieliński, Wydawnictwo Ojców Franciszkanów,
Niepokalanów 1996.
Zajęcia 9. (17–18/30)
Albert z Lauingen, zwany Wielkim (ur. ok. 1193–1200, zm. 15 XI 1280)
2

A l b e r t W i e l k i , O wypływaniu bytów mających przyczynę w pierwszej przyczynie i o porządku przyczyn, przeł.
Mikołaj Olszewski, [w:] K r y s t y n a K r a u z e - B ła c h o w i c z (wybór, opracowanie i wstęp), Wszystko to ze
zdziwienia. Antologia tekstów filozoficznych z XIII wieku, przekład zbiorowy, WN PWN, Warszawa 2002,
s. 12–39.
Lekturaddenda
- Tomasz P a w l i k o w s k i , Zagadnienie pierwszych zasad dowodzenia w pismach Alberta Wielkiego, Wyd. MAG, Warszawa 2001.
Zajęcia 10. (19–20/30)
Tomasz z Akwinu (ur. ok. 1225/1226, zm. 7 III 1274)


T o m a s z z A k w i n u , Summa theologiae, q. 2, q. III, 4, Reader średniowieczny dr. hab. Zbigniewa Nerczuka, prof.
UMK, s. 71–78.
T o m a s z z A k w i n u , Kwestie dyskutowane o mocy Boga, t. 1, pod red. Mikołaja Olszewskiego i Michała Palucha
OP, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2008, Instytut Tomistyczny, Warszawa 2008, seria dwujęzyczna „Ad
Fontes”, Artykuł 6: Czy Bóg może czynić to, co jest możliwe dla innych bytów, jak grzeszyć, chodzić i tym podobne
rzeczy, s. 163–173.
Lekturaddenda
- Étienne G i l s o n , Tomizm: Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, przeł. Jan Rybałt, Pax, Warszawa 1960, 1998.
- Stefan S w i e ż a w s k i , Święty Tomasz na nowo odczytany, W drodze, Poznań 1995.
- Mikołaj O l s z e w s k i , Tomasz z Akwinu, Wyd. WAM, Kraków 2003.
Zajęcia 11. (21–22/30) – W A R U N K O W O
Idzi Rzymianin (ur. ok. 1247, zm. 1316)

I d z i R z y m i a n i n , Twierdzenia o istnieniu i istocie, przeł. Jacek Surzyn, Wydawnictwo ANTYK, Kęty 2005,
Twierdzenie V [s. 38–41], VI [s. 42–44], XII [s. 65–71], XIII [s. 72–75], XVII [s. 91–96].
Lekturaddenda
-
Jacek S u r z y n , Wstęp, w: I d z i R z y m i a n i n , Twierdzenia o istnieniu i istocie, przeł. Jacek Surzyn, Wydawnictwo ANTYK, Kęty
2005.
Zajęcia 12. (23–24/30)
Jan Duns Szkot (ur. ok. 1265/1266, zm. 8 XI 1308)

J a n D u n s S z k o t , Czy substancja materialna ze swej natury jest substancją jednostkową i indywidualną, przeł.
Martyna Koszkało, [w:] E l ż b i e t a J u n g - P a lc z e w sk a (wybór, opracowanie i wstęp), Wszystko to ze zdziwienia.
Antologia tekstów filozoficznych z XIV wieku, przekład zbiorowy, WN PWN, Warszawa 2000, s. 51–61.

J a n D u n s S z k o t , Traktat o Pierwszej Zasadzie, przeł. Tadeusz Włodarczyk, PWN, Warszawa 1988, rozdz. 3,
Potrójne pierwszeństwo w Pierwszej Zasadzie, s. 26–48.
Lekturaddenda
- Martyna K o s z k a ł o , Indywiduum i jednostkowienie: analiza wybranych tekstów Jana Dunsa Szkota, TN KUL, Lublin 2003.
- Edward Iwo Z i e l i ń s k i , Nieskończoność bytu Bożego w filozofii Jana Dunsa Szkota: rozprawa doktorska, RW KUL, Lublin 1980.
- Edward Iwo Z i e l i ń s k i , Jednoznaczność transcendentalna w metafizyce Jana Dunsa Szkota: rozprawa habilitacyjna, RW KUL,
Lublin 1988.
Zajęcia 13. (25–26/30)
Roger Bacon (ur. między 1214–1220, zm. 11 VI 1292)

R o g e r B a c o n , Opus tertium, przeł. Tadeusz Włodarczyk, [w:] K r y st y n a K r a u z e - B ła c h ow i c z (wybór,
opracowanie i wstęp), Wszystko to ze zdziwienia. Antologia tekstów filozoficznych z XIII wieku, przekład
zbiorowy, WN PWN, Warszawa 2002, s. 64–89.
3

dodatkowo (pomocniczo i uzupełniająco) zob. także: R o g e r B a c o n , Dzieło większe, przeł. Tadeusz Włodarczyk, Część VI tego
Traktatu, stanowiąca szóstą część Dzieła Większego. O nauce eksperymentalnej, rozdz. 1 i 2, s. 550–556; Rozdział O drugiej
prerogatywie nauki eksperymentalnej, s. 577–578; Rozdział O trzeciej prerogatywie, czyli doskonałości sztuki eksperymentalnej,
s. 587–593.
Lekturaddenda
- Małgorzata F r a n k o w s k a - T e r l e c k a , „Scientia” w ujęciu Rogera Bacona, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1969.
Zajęcia 14. (27–28/30)
Wilhelm Ockham (ur. ok. 1280, zm. 1349)

W i l h e l m O c k h a m , Suma logiczna, przeł. Tadeusz Włodarczyk, WN PWN, Warszawa 2010, ks. I, pkt 12:
Intencja pierwsza i druga, s. 59–62; ks. I, pkt 14: Powszechnik, s. 65–68; ks. I, pkt 15: Powszechnik nie jest
rzeczą istniejącą poza umysłem, s. 68–73; ks. I, pkt 16: Przeciwko poglądom Szkota o powszechnikach, s. 73–
76; ks. I, pkt 18: Ogólnie o pięciu powszechnikach, s. 83–87; ks. I, pkt 19: Jednostka, s. 87–89.
Lekturaddenda
- Ryszard Palacz, Ockham, Wiedza Powszechna, Warszawa 1982.
Zajęcia 15. (29–30/30)
Kolokwium (ustne)
Przydatne pomoce podręcznikowe

Fernand Van S t e e n b e r g h e n , Filozofia w wieku XIII, przeł. Edward Iwo Zieliński, KUL JPII, Lublin 2005.

Étienne G i l s o n , Duch filozofii średniowiecznej, przeł. Jan Rybałt, Pax, Warszawa 1958.

Étienne G i l s o n , Historia filozofii chrześcijańskiej: od Justyna do Mikołaja Kuzańczyka, przeł. Stanisław
Stomma, Pax, Warszawa 1962.

Étienne G i l s o n , Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, przeł. Sylwester Zalewski, Pax, Warszawa
1966.

Frederick C o p l e s t o n , Historia filozofii, t. 2: Od Augustyna do Szkota, przeł. Sylwester Zalewski, Instytut
Wydawniczy Pax, Warszawa 2004.

Frederick C o p l e s t o n , Historia filozofii, t. 3: Od Ockhama do Suareza, przeł. Henryk Bednarek, Sylwester
Zalewski, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2008.

Stefan S w i e ż a w s k i , Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Stefan S w i e ż a w s k i , Studia z myśli późnego średniowiecza, Fundacja ALETHEIA, Warszawa 1998.

Josef P i e p e r , Scholastyka: postacie i zagadnienia filozofii średniowiecznej, przeł. Tadeusz Brzostowski, Pax,
Warszawa 2000.

Richard H e i n z m a n n , Filozofia średniowieczna, przeł. Piotr Domański, Wyd. ANTYK, Kęty 1999.

Jan L e g o w i c z , Historia filozofii średniowiecznej Europy zachodniej, PWN, Warszawa 1986.

Zdzisław K u k s e w i c z , Zarys filozofii średniowiecznej: filozofia łacińskiego obszaru kulturowego, PWN,
Warszawa 1986.

Zdzisław K u k s e w i c z , Zarys filozofii średniowiecznej, PWN, Warszawa 1973.

Kazimierz T w a r d o w s k i , O filozofii średniowiecznej wykładów sześć, Lwów – Warszawa 1910.

Władysław S e ń k o , Jak rozumieć filozofię średniowieczną, Wyd. ANTYK, Kęty 2001.

Juliusz D o m a ń s k i , Zbigniew O g o n o w s k i , Lech S z c z u c k i , Zarys dziejów filozofii w Polsce: wieki XIII – XVII,
PWN, Warszawa 1989.

Filozofia polska, Wiedza Powszechna, Seria „Myśli i Ludzie”, Warszawa 1967.

Ryszard P a l a c z , Filozofia polska wieków średnich, Wiedza Powszechna, Warszawa 1980.
4

Przewodnik po filozofii średniowiecznej. Od św. Augustyna do Joachima z Fiore, red. Agnieszka K i j e w s k a ,
Wydawnictwo WAM, Kraków 2012.
5