Warunki świadczenia pracy
advertisement
ŚWIADCZENIE PRACY A PRAWNY STOSUNEK PRACY opracował Tadeusz Liwosz Kiedy mówimy o pracy, czy precyzyjniej o świadczeniu pracy, zazwyczaj mamy na myśli takie sytuacje gdy dana osoba wykonuje na rzecz innej osoby lub zakładu pracy pewne zadania, za co otrzymuje określone, wspólnie ustalone wynagrodzenie. Strona wykonująca zdania nazywa się pracobiorcą, a strona zatrudniająca pracodawcą. Należy tu zwrócić uwagę, iż pojęcie pracobiorca nie zawsze jest równoważne z pojęciem pracownik. Świadczenie pracy nie zawsze musi oznaczać istnienie stosunku pracy w rozumieniu prawa pracy, bowiem może odbywać się nie tylko w oparciu o umowę o pracę, lecz także w oparciu o umowy cywilno-prawne: umowa o dzieło, umowa zlecenia czy umowa agencyjna. (Przywołane nazwy umów maja charakter przykładowy, bo strony mogą zawrzeć umowę o świadczenie określonej czynności, która nie będzie w swej treści odpowiadać tu wymienionym umowom). Po co dokonywać więc rozróżnienia sytuacji, które charakteryzują się wspólnym przedmiotem, a mianowicie w każdej z nich jedna strona – pracobiorca wykonuje określone czynności na rzecz drugiej strony – pracodawcy? Stosunek pracy (tj. stosunek powstały w oparciu o umowę o pracę) to takie wzajemne ułożenie relacji pomiędzy pracobiorcą a pracodawcą, które uregulowane zostało przepisami prawa pracy1. Postanowienia umowy o pracę nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż wynika to z przepisów prawa pracy. Postanowienia mniej korzystne są nieważne, a zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że pracobiorca nie może zostać pozbawiony uprawnień i gwarancji, jakie dają mu przepisy prawa pracy. Inaczej sytuacja przedstawia się w odniesieniu do umów cywilno-prawnych. Tu strony – pracobiorca i pracodawca – mają swobodę ukształtowania stosunku jaki ich łączy, a jedyne ograniczenie w tym zakresie wynika z faktu, że nie może on być sprzeczny z powszechnie obowiązującym prawem. W takim przypadku przepisy prawa pracy z ich “ochronnym” charakterem nie mają zastosowania. Na czym polega różnica pomiędzy świadczeniem pracy w oparciu o umowę o pracę a świadczeniem pracy na podstawie umowy cywilno-prawnej? Tam, gdzie mamy do czynienia z umową o pracę gwarancje i uprawnienia (urlopy, ochrona wynagrodzenia, czas pracy) nie mogą być wyłączone czy zmienione umownie na niekorzyść pracownika. W przypadku umów innych niż umowa o pracę strony mogą same decydować o postanowieniach umowy bez ryzyka, że nie będą one ważne nawet w sytuacji, gdy są mniej korzystne niż uregulowania wynikające z przepisów prawa pracy. Tak więc z punktu widzenia pracobiorcy najbardziej korzystną formą świadczenia pracy jest świadczenie pracy w oparciu o umowę o pracę. Umowa ta daje – przede wszystkim pracownikowi – poczucie pewnej stabilizacji na rynku pracy oraz gwarancje, jakie wynikają z przepisów prawa pracy. 1 Kodeks Pracy i wydane na jego podstawie przepisy wykonawcze Nie jest zakazane czy naganne zawieranie cywilno-prawnych umów o świadczenie pracy. Niebezpieczeństwo jakie przy tej okazji może wystąpić to ukrycie pod pozorem umowy cywilno-prawnej stosunku jaki łączy strony (pracodawcę i pracobiorcę), mającego w istocie wszelkie cechy umowy o pracę. W sytuacji takiej pracobiorca świadczy pracę tak jak w oparciu o umowę o pracę, lecz pozbawiony zostaje uprawnień i gwarancji jakie przepisy prawa pracy wiążą z istnieniem stosunku pracy wynikającego z umowy o pracę. Tylko wtedy, gdy nawiązany na podstawie umowy cywilno-prawnej stosunek zatrudnienia nie ma cech charakteryzujących stosunki pracy (dobrowolny, zarobkowy charakter zobowiązania, osobistość świadczenia pracy, podporządkowanie pracownika pracodawcy, ponoszenie ryzyka przez pracodawcę, ciągłość świadczenia pracy) można bez zastrzeżeń powiedzieć, iż nie dochodzi do obejścia prawa. KORZYŚCI WYNIKAJĄCE ZE STOSUNKU PRACY (powstałego w oparciu o umowę o pracę) § ubezpieczenie (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) § ochrona wynagrodzenia (co do wysokości nie może być mniejsza niż ustalona w przepisach oraz co do terminowości wypłaty - pod rygorem odpowiedzialności za wykroczenie) § ochrona czasu pracy § trwałość stosunku pracy (możliwość rozwiązania stosunku pracy tylko z zachowaniem przewidzianych w przepisach prawa pracy, trybu i formy) § uprawnienia urlopowe § uprawnienia szczególne dla niektórych grup (młodociani, kobiety, niepełnosprawni) § uprawnienia szczególne dla określonych grup zawodowych WYBRANE UMOWY CYWILNO – PRAWNE UMOWA ZLECENIA Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do wykonania na rzecz zamawiającego określonej pracy w określonym terminie i za określone wynagrodzenie. Można się także umówić, że praca wykonana zostanie nieodpłatnie UMOWA O DZIEŁO Strony umawiają się, że jedna wykona dla drugiej określone dzieło za określoną kwotę. Termin umowy może, ale nie musi być określony. Umowa ulega rozwiązaniu po wykonaniu dzieła UMOWA AGENCYJNA Podpisując umowę zobowiązujemy się do stałego pośredniczenia w zawieraniu w imieniu zleceniodawcy umów, za określone wynagrodzenie (prowizję, czyli procent od wartości zawartej transakcji). CECHY CHARAKTERYZUJĄCE STOSUNEK PRACY 1. Stroną zobowiązaną do pracy (pracownikiem) jest osoba fizyczna. 2. Zobowiązuje się ona do pracy w zamian za wynagrodzenie (odpłatność pracy). 3. Przedmiotem umowy ze strony pracownika jest samo pełnienie (wykonywanie) pracy. 4. Pracownik nie jest obciążony ryzykiem realizacji zobowiązania, tj. jaki będzie np. ekonomiczny efekt przedsięwzięcia, jakie podjęła firma, w której pracuje, a w którym on uczestniczy świadcząc pracę. 5. Pracownik obowiązany jest świadczyć pracę osobiście. 6. Pracownik w realizacji zobowiązania jest podporządkowany pracodawcy. Źródło: podręcznik „Klub pracy. Program szkolenia” E. Liwosz, K. Pankiewicz, A. Staroń, A. Kostecka , Ministerstwo Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2003 Link do pobrania: Kodeks pracy http://www.pit.pl/att/przepisy/kp.pdf http://kodeks-pracy.org
