Teatr Rozmaitości po odbudowie (1924)

250 rocznica
istnienia
TEATRU
NARODOWEGO
19.
listopada
1765
roku
w nieistniejącym dziś budynku Operalni
przy
ul. Królewskiej
Aktorzy Jego
Królewskiej Mości dali premierę Natrętów
Józefa Bielawskiego, komedii będącej
swobodną przeróbką z Molière’a.
Ponieważ trupa miała wszelkie cechy
w pełni zawodowego i narodowego
zespołu (grała w języku polskim i z gry
się utrzymywała), 19 dzień listopada
obchodzimy jako rocznicę powstania
Teatru Narodowego.
afisz
Natrętów
(1765)
Powołanie narodowej sceny
było jednym z elementów
projektowanej przez króla
Stanisława Augusta
Poniatowskiego reformy
edukacji, obyczaju i życia
kulturalnego upadającej
Rzeczypospolitej.
Zespół występował w Operalni przez dwa
lata (1765–1767); jego działalność
przerwały niepokoje, które ogarnęły kraj
(konfederacja barska i pierwszy zabór).
Wznowienie przedstawień należy
zawdzięczać uchwaleniu w roku 1774
monopolu teatralnego.
Odtąd, dość burzliwe dzieje sceny, która
straciła status teatru nadwornego, były
związane z osobami kolejnych właścicieli
czy zarządców teatru.
Zespół występował w Pałacu
Radziwiłłowskim (dziś siedziba Prezydenta
RP) na Krakowskim Przedmieściu.
Odnotować należy wprowadzenie na
scenę rodzimego repertuaru, zwłaszcza
komedii Franciszka Bohomolca i Adama
Czartoryskiego. Na tej scenie w 1778 r.
zadebiutował Wojciech Bogusławski.
Franciszek Bohomolec
Adam Czartoryski
W roku 1779 na placu Krasińskich otwarto
budynek, który stał się stałą siedzibą
narodowej sceny.
Właśnie z dziejami tego gmachu związana
jest działalność Wojciecha
Bogusławskiego. Dla rozwoju naszej
sceny położył on zasługi tak wybitne, że –
choć w chwili powołania Teatru
Narodowego (który w pierwszym okresie
działał krótko i z przerwami) Bogusławski
miał zaledwie kilka lat – uznajemy go za
„ojca teatru polskiego”.
Wojciech Bogusławski
Budynek przy placu Krasińskich
przez ponad pół wieku był siedzibą
narodowej sceny.
W roku 1825 rozpoczęto budowę nowej,
zaprojektowanej przez Antonia
Corazziego, siedziby teatru.
Tymczasem lżejszy repertuar
dramatyczny od roku 1829 zagościł w sali
widowiskowej gmachu Towarzystwa
Dobroczynności przy Krakowskim
Przedmieściu (odbudowany po II wojnie
światowej stoi do dziś)
Scenę nazwano Teatrem Rozmaitości –
właśnie tu Wyspiański rozgrywa
„teatralne” partie Nocy listopadowej.
Teatr Wielki (przed 1840 r.)
Teatr Wielki (1840–1841)
Z Krakowskiego Przedmieścia i zespół, i nazwa
powędrowały wprost do prawego skrzydła
nowopowstałego Teatru Wielkiego, najpierw do jego
Sal Redutowych (1833), a potem do stałej siedziby, z
osobnym wejściem od ul. Wierzbowej (1836).
 Zanim to jednak nastąpiło, 24.02.1833 roku
przedstawieniem Cyrulika Sewilskiego Rossiniego, na
ówczesnym placu Marywilskim (dziś Teatralnym)
otwarto okazały gmach Teatru Wielkiego
(kontynuowanie działalności pod szyldem Teatru
Narodowego okazało się niemożliwe po klęsce
powstania listopadowego).
 Odtąd aż do roku 1915 teatralnym koncernem
zwanym Teatrami Warszawskimi (z czasem pojawiła
się nazwa Warszawskie Teatry Rządowe) kierowali
carscy urzędnicy.

Nowa siedziba uświęciła coraz
wyraźniejszy od początku wieku podział
na trzy zespoły: opery, baletu i
dramatu, z których każdy miał swojego
kierownika. Choć repertuar dramatyczny
wystawiano na obu scenach, tj. wielkiej i
w Rozmaitościach, coraz częściej
kojarzono z dramatem właśnie tę
ostatnią. Tu występowali Alojzy Żółkowski
(syn), Helena Modrzejewska, Jan
Królikowski, Bolesław Leszczyński,
Wincenty Rapacki.
Alojzy Żółkowski, syn
(1840)
Helena Modrzejewska
jako Ofelia (1871r.)

We
względnie
długich
dziejach
Warszawskich Teatrów Rządowych można
wyznaczyć kolejne etapy m.in. sukcesy
repertuaru
francuskiego,
prapremiery
komedii Aleksandra Fredry i dramatów
Józefa Korzeniowskiego, epoka gwiazd,
triumfy
Moniuszki,
patriotyczne
manifestacje,
klęski
dramatów
Słowackiego, pożar Rozmaitości w 1883
roku (odbudowa trwała niewiele ponad pół
roku), wreszcie rewolucja 1905 roku i
wprowadzenie
na
scenę
nowej, tj.
współczesnej dramaturgii.
pożar Teatru Rozmaitości (188)
Po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan,
w
lipcu
1915
roku,
przestają
istnieć
Warszawskie Teatry Rządowe.
Odtąd Teatrem Rozmaitości zarządzać
będzie
„aktorskie
zrzeszenie
komedii
i
dramatu”. W zespole znaleźli się m.in. Frenkiel,
Rapacki, Kamiński, Junosza-Stępowski, potem
Adwentowicz, Węgrzyn i Leszczyński.
Wobec braku carskiej cenzury na scenie
pojawia się m. in. repertuar romantyczny
(Horsztyński), klasyka światowa (Ibsen, Gogol,
Shaw), dochodzi także do głośnej premiery
Nocy listopadowej z Junoszą-Stępowskim w roli
księcia Konstantego.
Publiczność teatralna
W 1919 roku, po odzyskaniu
niepodległości, scena Rozmaitości staje
się teatrem miejskim. Jeszcze tego
samego roku scenę trawi pożar.
Zespół występuje w Ogrodzie Saskim,
w budynku Teatru Letniego, potem
krótko, w sali Teatru im. Bogusławskiego.
Równolegle trwa odbudowa dawnych
Rozmaitości; w 1924 scena wznawia
działalność już jako Teatr Narodowy.
Teatr Rozmaitości po
odbudowie (1924)
W cztery lata później w Salach
Redutowych, które nieco wcześniej
(1919–1925) były miejscem
eksperymentów teatralnych Reduty
Juliusza Osterwy, otwarto kameralną
scenę Narodowego, którą nazwano
Teatrem Nowym.
 W takim kształcie, od 1934 roku
zarządzany przez Towarzystwo Krzewienia
Kultury Teatralnej, przetrwał Narodowy aż
do wybuchu II wojny światowej

inauguracja Teatru Narodowego (1924)
W momencie wybuchu II wojny
światowej działalność artystyczna została
zawieszona. We wrześniu spłonął gmach
Teatru Wielkiego - pozostały jedynie
wypalone mury, hall wejściowy, główne
foyer
wraz
z
bocznymi
klatkami
schodowymi i fragmenty kuluarów na
niższych piętrach. W walkach z najeźdźcą
zginęło wielu artystów zespołu operowego,
muzycznego i baletowego - reszta
rozproszyła się w poszukiwaniu zarobku.
gmach Teatru Wielkiego (1943)

Po wyzwoleniu Warszawy obudowy wymagał nie tylko
budynek, ale także skład osobowy artystów, który
mógłby podjąć działalność artystyczną na odpowiednio
wysokim poziomie. Starania prowadzone w tym
kierunku doprowadziły do zorganizowania z końcem
1945 roku Sceny Muzyczno - Operowej, która
pod kierownictwem Olgierda Straszyńskiego zaczęła
12
grudnia
przedstawienia
w
sali
Teatru
Dramatycznego przy Marszałkowskiej (dzisiejszy Teatr
Rozmaitości). W 1949 roku po przeprowadzeniu
niezbędnych robót adaptacyjnych opera przeniosła się
do sali domu Roma przy ulicy Nowogrodzkiej, gdzie w
10 lutego rozpoczęła swoją działalność na szerszą
skalę dając jako pierwsze przedstawienie „Wesele
Figara”
Mozarta
pod
dyrekcją
Zygmunta
Latoszewskiego
W roku 1947, decyzją władz państwowych, Teatr
Narodowy w skrzydle południowym przejęło w swoją
administrację Wojsko Polskie.
Spalone, lecz nie zburzone, wnętrze teatru wraz z Salami
i Redutowymi postanowiono odbudować, powierzając
wykonanie zadania architektowi Romualdowi Guttowi. W
niespełna dwa lata odbudowane zostały na koszt Wojska
Polskiego w niezmienionej formie fasady teatru tzn.
północna od strony placu Teatralnego (prawe skrzydło
Teatru Wielkiego) i zachodnia od strony ulicy Wierzbowej,
oraz
wnętrza
Sal
Redutowych
wraz
szatniami
znajdującymi się na parterze pod widownią i główną
klatkę schodową. Wszystkie pozostałe wnętrza, jak hall
wejściowy od strony placu Teatralnego, wielkie foyer i
widownia zostały całkowicie zmodernizowane.

Powojenne dzieje Teatru Narodowego
rozpoczynają się w roku 1949, po
otwarciu odbudowanej siedziby.
Lata 60 i 70 przez wielu uważane są za złoty
okres teatru polskiego.
W 1967 roku wystawiono słynne przedstawienie
Kazimierza Dejmka - adaptację "Dziadów", które
wywołało silną reakcję ze strony władzy ludowej.
Reżyser, nie przepadający osobiście za romantycznymi
utworami, decyduje się wystawić właśnie dzieło
Adama Mickiewicza, bo "uważa to za stosowne".

W 1968 roku dyrektorem Teatru Narodowego, po
usunięciu z tego stanowisko potępionego
Dejmka, zostaje Adam Hanuszkiewicz.
Od tego momentu mówić się będzie o różnego
rodzaju ekscesach. Krytycy zarzucają reżyserowi
kiczowatość traktowania tekstów kultury. Artyści
natomiast
chętnie
decydują
się
na
przełamywanie tradycji w teatrze.
I tak na afiszu teatralnym pojawia się
"Balladyna" Juliusza Słowackiego. Widzowie,
którzy na własne oczy mieli okazję obejrzeć
przedstawienie,
otrzymali
niepowtarzalne
widowisko z Goplaną i chochlikami jeżdżącymi na
motocyklach Hondy.
Reżyser
Adam Hanuszkiewicz
aktorka
Bożena Dykiel
Budynek Teatru Narodowego płonie po raz
kolejny.
 W 1985 roku wybuchł pożar, który
zniszczył scenę i jej otoczenie oraz
widownię - gmach ocalał. Zespół grał w
tymczasowej siedzibie aż do roku 199
 Odbudowa trwała prawie dwanaście lat.
Ukończono ją w roku 1996, w nowych
czasach, w niepodległej Polsce.

marzec 1985r.
19 listopada 1997 roku odbyła się
premiera Nocy listopadowej Stanisława
Wyspiańskiego
w
reżyserii
Jerzego
Grzegorzewskiego.
Było
to
pierwsze
przedstawienie
zrealizowane w odbudowanym Teatrze
Narodowym, który rozpoczął działalność
pod artystycznym kierownictwem Jerzego
Grzegorzewskiego
Za dyrekcji Grzegorzewskiego (1997/98–
2002/2003) Teatr Narodowy odzyskał pozycję
jednej z najważniejszych scen w kraju.
W repertuarze znalazły się teksty Arystofanesa,
Williama Shakespeare’a, Molière’a, Antoniego
Czechowa, Augusta Strindberga, Stanisława
Wyspiańskiego, Wystana Hugh Ardena, Jamesa
Joyce’a,
Stanisława
Ignacego
Witkiewicza,
Witolda Gombrowicza, Tadeusza Różewicza,
Harolda Pintera. Do współpracy zaproszono
uznanych reżyserów: Kazimierza Dejmka, Adama
Hanuszkiewicza,
Henryka
Tomaszewskiego,
Macieja Prusa, Kazimierza Kutza, Jana Englerta,
Tadeusza Bradeckiego
TEATR NARODOWY
Scena Bogusławskiego

1 września 2003 kierownictwo artystyczne
Teatru Narodowego objął Jan Englert.
Jako dyrektor stanął przed
dwoma podstawowymi
zadaniami: po pierwsze,
zachować, ochronić i
podtrzymać niedoceniany a
unikalny dorobek poprzednika.
Po drugie: rozszerzyć działalność
teatru i otworzyć go na szerszą
niż do tej pory publiczność.
Z myślą o młodej widowni stworzono
oryginalny program edukacyjny. Do
wygłaszania wykładów poświęconych
dziejom polskiego i światowego teatru i
dramatu zaproszono najwybitniejszych
polskich intelektualistów.
 Młodzi ludzie mają też niepowtarzalną
okazję zobaczyć teatr od kulis – z
perspektywy aktora i reżysera.

W 2015 roku Teatr Narodowy kończy
dwieście pięćdziesiąt lat.
 Jest czwartą pod względem starszeństwa sceną
narodową Europy.
 W swojej burzliwej historii stanowił zarówno
narzędzie władzy rozległego, wielonarodowego
królestwa, jak i ostatnią publiczną placówkę
kultury walczącej o przetrwanie. Parokrotnie
obarczano go ciężarem ambicji i nadziei
kulturalnych odradzającej się państwowości.
Wielokrotnie płonął i był odbudowywany.
Za każdym razem odzyskiwał pozycję jednej z
najważniejszych scen w Polsce.

DZIĘKUJEMY
za
UWAGĘ
oprac. Katarzyna Biel