Potrzeby_rozwojowe_uczniów_kl_1_6

POTRZEBY ROZWOJOWE UCZNIÓW klas I - VI
Oprac. mgr Katarzyna Krzoska
Rozwój dziecka podzielony został na etapy. Czas szkoły podstawowej zawiera w sobie
następujące okresy:
−
−
−
−
wiek przedszkolny,
wiek wczesnoszkolny,
środkowy wiek szkolny,
wczesna faza dorastania
Rozwój dzieci przebiega w sposób zróżnicowany, dlatego przypisany wiek biologiczny ma
przede wszystkim charakter orientacyjny, ponieważ w zależności od indywidualnych cech
rozwoju może on przebiegać szybciej lub wolniej, a bardzo często przebiega w sposób
nieharmonijny, co oznacza, że różne obszary rozwoju mogą przebiegać nieadekwatnie do
wieku biologicznego dziecka.
W określaniu rozwoju dziecka wyróżniamy następujące obszary:
− rozwój somatyczny i związane z nim formy aktywności,
− funkcjonowanie poznawcze wyrażone przez język i komunikację,
− funkcjonowanie emocjonalne i związane z nim funkcjonowanie społeczne.
Dziecko rozpoczynając edukację szkolną powinno osiągnąć rozwój określany jako
„gotowość szkolna”. W zależności od indywidualnego rozwoju poziom gotowości szkolnej
jest zróżnicowany. Różnice te najbardziej zaznaczają się w klasie pierwszej, dlatego
konieczne jest poznanie na jakim etapie rozwoju jest uczeń i dostosowanie edukacji do jego
aktualnych możliwości.
Najważniejsze wyzwania, które czekają dziecko rozpoczynające naukę w szkole to
umiejętność dostosowania się do:
− zmiany rytmu dnia i zaspakajania potrzeb podstawowych i specjalnych,
− zmiany środowiska z domowego – przedszkolnego na szkolne (problem rozstania),
− podjęcie nowych obowiązków związanych z funkcjonowaniem w szkole pod
kierunkiem nauczycieli / wychowawców,
− nawiązanie relacji społecznych z dorosłymi, rówieśnikami i dziećmi starszymi.
Uczeń kończący szkołę podstawową powinien mieć poczucie kompetencji (gdy rozpoczynał
edukację była to inicjatywa). Poczucie to odnosi się zarówno do umiejętności szkolnych jaki
i w obszarze relacji z otaczającym go środowiskiem.
Szkoła podstawowa, zmiany zachodzące w rozwoju uczniów.
1. Etap wczesnoszkolny.
Pierwsza charakterystyka rozwoju odnosi się do osiągnięć etapu przedszkolnego, który
może jeszcze być aktualnym stanem rozwoju ucznia, ale należy brać pod uwagę, że w
1
związku ze zróżnicowaniem tempa osiągania gotowości szkolnej rozwój dziecka może być
wyższy od wieku biologicznego, lub zróżnicowany w odniesieniu do obszarów.
Stan somatyczny – formy aktywności:
− w obszarze rozwoju fizycznego: swobodne poruszanie się w przestrzeni i
precyzyjne używanie przedmiotów. W okresie wczesnoszkolnym doskonali się
koordynacja ruchów i celowe działanie,
− w obszarze charakteru działań: od działania spontanicznego do działania
reaktywnego, w toku edukacji pojawia się działanie zależne od innych, do
współdziałania i samodzielności pod kontrolą dorosłego (gotowość szkolna,
inicjatywa)
− w obszarze najważniejszej formy aktywności: zabawa na niby do gry z
regułami, która kontynuowana jest w początkach edukacji, by przejść do etapu
nauki i pracy
Funkcjonowanie emocjonalne - funkcjonowanie społeczne:
− w obszarze funkcjonowania emocjonalnego: od rozpoznawania emocji do
świadomości emocji swoich i innych, spontaniczna ekspresja emocji zaczyna być
kontrolowana
− w obszarze funkcjonowania społecznego: od relacji z rodziną do przyjaźni i
współpracy w przedszkolu/szkole oraz poza nimi, od domowego zacisza do
świata społecznego
− w obszarze rozwoju moralnego: od pierwszych reguł moralnych do
dostrzegania intencji i elastyczności zasad postępowania, od heteronomii do
autonomii moralnej.
Funkcjonowanie poznawcze – język i komunikacja:
− w obszarze funkcjonowania poznawczego: od poznania sensomotorycznego
do umysłowego reprezentowania zdarzeń (myślenie przedoperacyjne), do
operacji konkretnych i myślenia pojęciowego
− w obszarze pamięci: od zapamiętywania spontanicznego do pamięci dowolnej i
prestrategii zapamiętywania, rozwój pamięci logicznej
− obszar uwagi - w wieku wczesnoszkolnym uwaga mimowolna zastępowana
zostaje uwagą dowolną
− obszarze języka i komunikacji / komunikacji – w wieku przedszkolnym
opanowana zostaje gramatyka języka ojczystego, następuje ciągłe bogacenie
słownika czynnego i biernego, mowa spontaniczna zastępowana zostaje
umiejętnością posługiwania się różnymi formami komunikacji, od słuchania i
mówienia do czytania i pisania.
Charakterystyka dziecka we wczesnym wieku szkolnym (5/6 – 8/9 lat)
Wiek wczesnoszkolny to czas bardzo aktywnych przemian w życiu ucznia, który
kontynuuje okres dzieciństwa. Uczeń rozpoczynający naukę szkolną jest już świadomy
2
siebie, cieszy się z możliwości decydowania o sobie, chętnie wyznacza sobie cele,
przyjmuje role społeczne i staje się samodzielny.
Samodzielność i nabyta przez doświadczenie wiedza umożliwia dziecku budowanie własnej
samooceny. Rozwinięta w okresie przedszkolnym inicjatywa, czyli doświadczenie działania
i kreowania rzeczywistości pomaga w samodzielnym wyznaczaniu celów i ich realizacji.
Istnieje niebezpieczeństwo, że wcześniejsze doświadczenia, zwłaszcza porażek spowoduje
u dziecka zahamowanie rozwoju samodzielności i inicjatywy na rzecz poczucia niższości.
Zapobiec temu można poprzez wspieranie dziecka w dążeniu do samodzielności. Wsparcie
to polega nastawianiu przed dzieckiem wyzwań adekwatnych do jego możliwości
rozwojowych.
Rozwój samoświadomości jest bodźcem do podejmowania działań określonych na
osiągnięcie wyznaczonego celu, w miejsce działania nastawionego na zaspokojenie
zachcianki bądź potrzeby zabawy. Sprzyja temu rozwój samoregulacji dziecka
przejawiający się w umiejętności pohamowania swoich potrzeb na rzecz podporządkowania
się zasadom i nastawieniu na współpracę. Samoregulacji sprzyja rozwój języka i
umiejętności komunikacyjnych ucznia, w tym opanowanie coraz szerszego wachlarza
umiejętności pozawerbalnych. W ten sposób dziecięca impulsywność zastępowana zostaje
refleksyjnością.
Dziecko w tym okresie ma nadal dużą potrzebę ruchu i wysoką spontaniczność aktywności
fizycznej. Nadal następuje rozwój motoryki dużej w zakresie doskonalenia celowości i
ekonomii ruchów, wzrasta szybkość i sprawność ruchowa całego ciała. Intensywnie rozwija
się motoryka mała zwłaszcza w zakresie drobnych ruchów ręki i nadgarstka, powoduje to
poprawienie sprawności i precyzji ruchów. Rozwój ten umożliwia rozpoczęcie nauki pisania.
Dziecko czerpie nadal radość z zabawy i nauki. Pojawia się w związku z tym pewna
dwoistość polegająca na równoczesnej potrzebie ekscytacji i emocjonalnego
zaangażowania obok zachowania powagi z równoczesnym podporządkowaniem się
regułom1.
Wzrastająca samodzielność i samokontrola powodują zmiany relacji pomiędzy dzieckiem a
rodzicami / nauczycielami. W miejsce dotychczasowej opieki i pomocy w zaspakajaniu
podstawowych potrzeb pojawia się wsparcie i kontrola, ukierunkowane na rozwój
umiejętności planowania osiągania celów przez dziecko. Wykształcone poczucie
samodzielności poparte uznaniem ze strony otoczenia pozwala dziecku budować
pozytywną samoocenę i przekonanie o własnych możliwościach. To będzie procentować w
dalszym toku edukacji.
Przyjęcie przez dziecko roli ucznia powoduje stopniowe uniezależnianie się od rodziców.
Środowisko pozadomowe staje się źródłem wiedzy i doświadczeń. Równocześnie dziecko
zdobywa kompetencje konieczne do funkcjonowania w społeczności szkolnej, uczy się
nawiązywać więzi z osobami z różnych grup wiekowych, opanowuje normy i zasady, uczy
1
mgr Anna Kamza, Niezbędnik Dobrego Nauczyciela. Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania. Rozwój dziecka.
Wczesny wiek szkolny, s.20, Instytut Badań Edukacyjnych
3
się podporządkowania nowym regułom. Te nowe wyzwania, którym dziecko musi sprostać
poszerzają jego autonomię. Zmieniają się relacje z rodzicami, wzrost poczucia
samodzielności powoduje zmniejszenie potrzeby bezpośrednich kontaktów takich jak
przytulanie. Ważną rolę w życiu dziecka odgrywa nauczyciel, który jest dla ucznia
autorytetem i wpływa w dużej mierze na kształtującą się samoocenę dziecka.
Wzrasta również znaczenie grupy rówieśniczej, która staje się dla dziecka źródłem
satysfakcji, rozwija jego kompetencje społeczne, uczy współpracy, przestrzegania norm i
zachowań nacechowanych empatią. Przebywanie w grupie i umiejętność dostosowania się
do panujących w niej zasadom wzmacnia rozwój samokontroli.
W okresie wczesnoszkolnym zmienia się również poczucie moralności. Początkowo
moralność postrzegana jest przez dziecko jak zewnętrze reguły, których przestrzeganie
bądź nieprzestrzeganie skutkuje nagrodą lub karą. Pod koniec wieku wczesnoszkolnego
kształtuje się poczucie autonomii moralnej, czyli oceny sytuacji wynikającej z jej
okoliczności.
Najistotniejszą zmianą w wieku wczesnoszkolnym jest dojrzewanie kory przedczołowej
mózgu, która odpowiedzialna jest za zdolność systemu poznawczego do nadzorowania i
regulowania własnych zachowań i myśli2. Właśnie ta zmiana pozwala dziecku na
refleksyjne działanie, którego istotą jest planowanie i przewidywanie efektów podjętej
inicjatywy.
Dojrzewanie mózgu pozwala na wykształcenie się nowej jakości myślenia, które nie jest
oparte jedynie na obrazie i konkretnym działaniu. Dziecko wkracza w okres operacji
konkretnych, opartych na logicznym grupowaniu i odnoszeniu do siebie informacji, które
dokonywane są na wyobrażeniach konkretnych przedmiotów. Operacje te nie obejmują
jeszcze myślenia abstrakcyjnego3. Ważnym elementem rozwoju jest wspomniany zanik
dziecięcego egocentryzmu na rzecz decentracji, czyli zdolności oceny z różnych punktów
widzenia.
Jest to pierwsze podstawowe stadium konieczne do operacji konkretnych. Kolejnymi
osiągnięciami są: klasyfikowanie (umiejętność grupowania), myślenie logiczne (przyczyna –
skutek), szeregowanie, zasada zachowania stałości, zdolność pojmowania operacji na
liczbach, zdolność posługiwania logika indukcyjną (od szczegółu do ogółu).
Zmianom podlega również funkcjonowanie pamięci, dziecko jeszcze nie jest jej świadome,
ale w miejsce mechanicznego zapamiętywania pojawia się nauka celowego
zapamiętywania. Zapamiętywanie zaczyna być planowane np. poprzez powtarzanie,
wyliczanie, łączenie w grupy. W wieku wczesnoszkolnym znacznie wzrasta pojemność
pamięci.
W zakresie komunikacji język jest środkiem porozumiewania się, ale stanowi też narzędzie
do refleksji nad własna komunikacją. Służy do poznawania świata, siebie i innych ludzi i
budowania satysfakcjonujących relacji. Opanowanie pisania i czytania jako pośredniego
narzędzia komunikacji stanowi najważniejsze osiągnięcie wieku szkolnego. W okresie
wczesnoszkolnym proces czytania nie jest jeszcze zautomatyzowany, co powoduje, że nie
2
3
tamże, s.34
tamże, s.34
4
stanowi on jeszcze narzędzia uczenia się. Mowa pisana to proces złożony, dlatego jej
nauka ma etapowy charakter od początkowo pamięciowego opanowania obrazu
litery/wyrazu, poprzez rozumienia pisma jako graficznego zapisu dźwięków mowy (dziecko
dyktuje sobie to, co zapisuje) aż do postrzegania wzrokowego. myślenia i pamięci (dziecko
czyta i pisze po cichu)4.
Okres wczesnoszkolny pod względem rozwoju bardzo intensywnym etapem dorastania
dziecka, z którego może zyskać samodzielność i radość z nabytych umiejętności, które
będą stanowiły podstawę przyszłej pracowitości bądź poczucie niższości i niezdolność do
podejmowania wysiłków. Warunkiem pozytywnego rozwoju jest zachęta do samodzielności.
Przekazywanie konstruktywnych informacji zwrotnych, udzielanie pomocy w rozwiązywaniu
trudnych zadań, umożliwienie kontaktów z innymi ludźmi. Pomoc w poznawaniu własnego
ja, wskazywanie mocnych stron, zachęcanie do pielęgnowania uzdolnień i rozwijania pasji,
a także stwarzanie sytuacji do działania na rzecz innych osób w najbliższym otocze
2. Etap środkowego wieku szkolnego.
W okresie środkowego wieku szkolnego, zwłaszcza pod jego koniec mogą pojawić się w
rozwoju dziecka elementy rozwoju wczesnej fazy dorastania. Zjawisko to tyczy się
wszystkich obszarów rozwoju, ale najbardziej widoczne staje się w obszarze zmian
somatycznych, które mogły się ujawnić nawet w końcowej fazie wieku wczesnoszkolnego.
Stan somatyczny – formy aktywności:
− zmiany somatyczne: związane z zaczątkami pokwitania, od burzy hormonalnej do
ujawnienia się pierwszorzędowych i drugorzędowych cech płciowych
− układ nerwowy: następuje przyrost nowych synaps, mielinizacja i przyrost kory
mózgowej,
− problemy zdrowotne: alergie, astma, zagrożenie cukrzycą, otyłość
Funkcjonowanie emocjonalne - funkcjonowanie społeczne:
− emocje: następuje świadoma regulacja własnych emocji, dystansowanie
poznawcze, może pojawiać się działanie impulsywne związane z burzą hormonalną
− moralność: rozumiana jest w aspekcie konwencjonalnym
− osobowość: cechuje się samodzielnością, pojawia się zdolność samooceny i
samoregulacji, z czasem pojawiają się dysonanse w zakresie tożsamości
− relacje z innymi ludźmi: uniezależnienie się od rodziców, nauczyciel traktowany,
jako autorytet, wzrost znaczenia grupy rówieśniczej, grupowa segregacja płciowa,
przyjaźnie, z upływem czasu wzrasta znaczenie grupy rówieśniczej
Funkcjonowanie poznawcze – język i komunikacja:
4
tamże, s. 44
5
− nowa forma myślenia: ustabilizowane jest już poczucie stałości, klasyfikacja,
szeregowanie, logika indukcyjna i zasada pojemności kategorii, zdolność
myślenia abstrakcyjnego
− rozwój pamięci: pamięć logiczna, umiejętność stosowania różnych strategii
pamięciowych
− rozwój komunikacji i języka: świadomość różnych punktów widzenia,
rozumienie reguł składniowych, w przypadku rozpoczęcia pokwitania może
pojawić się dezintegracja relacji z otoczeniem
Charakterystyka dziecka w środkowym wieku szkolnym (8/9-11/12 lat).
Rozwój w tym okresie ma mniej intensywny przebieg niż w wieku przedszkolnym i
wczesnoszkolnym. Nadal następuję rozwój fizyczny i poznawczy, ale istotnym elementem
tego okresu jest wzrost samoregulacji w zakresie emocji, procesów poznawczych i
działania. Osiągnięciu wysokiego stopnia samoregulacji sprzyja samodzielność
(niezależność) i poczucie kompetencji w miejsce wcześniejszej inicjatywy. Poczucie
kompetencji to doświadczenie sprawności i umiejętności w wykonywaniu zadań. To
poczucie opanowania norm i zasad regulujących sposób i formę wykonywania zadań,
wymaganych w otoczeniu społecznym, w którym dziecko żyje 5. Ucznia w tym wieku
charakteryzuje ciekawość, chęć podejmowania nowych zadań, potrzeba eksperymentu.
Logiczne myślenie pozwala wyciągać wnioski, a zdolność refleksyjnego działania sprzyja
uczeniu się. Nadal istotnym elementem rozwoju jest postawa otoczenia, które za zadanie
ma przekazanie informacji na temat wykonanego zadania. Niebezpieczeństwem są skrajne
postawy dotyczące poczucia kompetencji. Z jednej strony jest to poczucie niższości, a z
drugiej wyidealizowane poczucie kompetencji.
W środkowym okresie szkolnym uczeń ma już własną samoocenę, która nadal kształtuje
się pod wpływem otoczenia i ma zmienny charakter. Początkowo jest umiarkowanie
wysoka, by z końcem edukacji w szkole podstawowej się obniżać, co może wynikać ze
wzrostu poczucia skromności. Wysoka samoocena związana jest z poczuciem kompetencji
i akceptacji ze strony rówieśników, rodziny, nauczycieli, stanowi motywację do osiągania
sukcesów. Niska samoocena wynika z poczucia niższości, którego źródłem jest odrzucenie,
świadomości braku określonych umiejętności i co za tym idzie lęku przed oceną i brakiem
akceptacji.
W tym okresie intensywnie zaznaczają się różnice w rozwoju fizycznym zarówno w
aspekcie indywidualnym jak i ze względu na płeć. Indywidualne różnice powodują zjawisko
niepunktualności zmian rozwojowych. Ważne jest, by dzieci były świadome istniejących /
nadchodzących zmian fizycznych, by przyjęły je jako zjawiska naturalne, bez poczucia
5
Małgorzata Rękosiewicz, Paweł Jankowski Niezbędnik Dobrego Nauczyciela. Rozwój w okresie dzieciństwa i
dorastania. Rozwój dziecka. Środkowy wiek szkolny, s.8, Instytut Badań Edukacyjnych
6
wstydu i lęku. U dziewcząt pierwsze zmiany związane z dojrzewaniem mogą pojawić się
około 8-9 roku życia, u chłopców zwykle dwa lata później. W tym okresie życia pojawia się
ryzyko wystąpienia takich chorób jak alergie, astma i otyłość.
Kluczowe zmiany zachodzą w płatach czołowych kory mózgowej, odpowiedzialnych za
logiczne myślenie, planowanie, powstrzymywanie dominującej reakcji oraz ustalania
priorytetowości zadań. Doskonaleniu ulega również koordynacja mięśni oraz koordynacja
ręka – oko, co wyraża się w usprawnianiu i automatyzowaniu wielu czynności.
skoordynowaniu podlegają również ruchy precyzyjne, co ułatwia pisanie i manipulowanie
przedmiotami6.
Rozbudowaniu podlegają grupy rówieśnicze tworzone w celu współdziałania. W ich
doborze istotna role odgrywa segregacja płciowa. Grupy chłopców są zazwyczaj większe i
mają charakter zadaniowy, dziewczynki wolą bawić się w parach lub małych grupach o
charakterze stałym. Chłopcy preferują zabawy na wolnym powietrzu wymagające
sprawności i szybkości, dziewczynki nie odczuwają takiej potrzeby rywalizacji i ustalania
hierarchii.
Chłopcy są zwykle bardziej konfliktowi i skłonni do agresji fizycznej, dziewczęta natomiast
stosują perswazję słowną. Zachowania agresywne maja na celu wyrządzenie komuś
krzywdy lub uszkodzenia jakiegoś przedmiotu. W wieku środkowo szkolnym mamy do
czynienia z agresją odwetową. Chłopcy skłonni są do bójek lub agresji słownej, działania
dziewcząt mają na celu naruszenie czyjeś poczucie wartości, popsucie relacji z kolegami.
Jest to agresja społeczna. Agresja wzrasta wraz z wiekiem aż do ostatniej klasy szkoły
podstawowej. Grupa rówieśnicza stanowi istotny element w procesie uczenia się, proces
ten określony jest jako tutoring i może przebiegać na trzy sposoby:
1. rówieśniczy- relacja uczeń mistrz, decyduje nie różnica wieku, ale różnica w
wiedzy
2. uczenie się przez współpracę – grupa ma postawiony cel, który ją motywuje i
tworzy poczucie wspólnoty, zadania są podzielone według umiejętności i
zdolności członków grupy
3. współpraca rówieśnicza – umiejętności członków grupy są takie same,
rozwiązanie zadania polega na wspólnym działaniu poprzez dyskusję,
wymianę pomysłów na rozwiązanie zadania7.
Istotne zmiany zachodzą w funkcjonowaniu społecznym i emocjonalnym. Dziecko jest
samodzielne i nie wymaga już takiego wsparcia ze strony dorosłych, konieczna jest
natomiast kontrola i dyscyplina. Samodzielność tyczy się również wyborów moralnych,
dziecko samo ocenia co jest dobre, a co nie, dopasowuje swoje zachowanie adekwatnie do
sytuacji. Następuje uniezależnianie się od rodziców na rzecz wpływu nauczycieli i grupy
rówieśniczej. W okresie szkolnym następuje rozwój procesu autoregulacji emocjonalnej,
który przebiega w dwóch strategiach: konceptualizacji emocji ( refleksja i werbalizowanie
6
7
tamże, s.17
tamże, s.19
7
emocji)i dystansowania się emocjonalnego (świadomość mechanizmu powstawania
emocji).8 W ten sposób wzrasta umiejętność radzenia sobie z własnymi emocjami, jak i
zdolność do rozumienia cudzych emocji i adekwatnego do sytuacji zachowania. Rozwój
emocjonalny dzieci jest bardzo zróżnicowany, zależy od czynników biologicznych i
środowiskowych, istotny jest temperament dziecka. Na rozwój kompetencji emocjonalnych
bardzo duży wpływ ma wsparcie ze strony dorosłych.
W relacjach z uczniem znaczącą rolę odgrywają nauczyciele, których opinia stanowi istotny
element samooceny dziecka. Ważniejszą rolę zaczynają odgrywać kontakty z
rówieśnikami, istotne jest znalezienie osoby bliskiej, przyjaciela. Docenianie przez innych,
akceptacja, poczucie bycia lubianym tworzy podstawy do poczucia własnej tożsamości. W
relacjach z rówieśnikami pojawia się przyjaźń, rozumiana jako związek oparty na zaufaniu,
dający poczucie bezpieczeństwa, wymagający lojalności.
W rozwoju dziecka istotną rolę odgrywają gry i zabawy, mają one wpływ na rozwój
motoryczny (dziecko sprawniej i szybciej się przemieszcza, gry i zabawy manualne
usprawniają motorykę małą, sprawność fizyczna może wzmacniać pozycję w grupie),
rozwój intelektualny (rozwija się wyobraźnia i myślenie twórcze, ćwiczy się pamięć i
uwaga, a także spostrzegawczość i myślenia logiczne), rozwój społeczno – emocjonalny
(przyjmowanie różnych ról społecznych, ustalanie i odnoszenie się do zasad, nawiązywanie
nowych kontaktów i podtrzymywanie istniejących, nauka współpracy, rozwój samokontroli i
samoregulacji, rozwój empatii i zachowań społecznych, rozładowanie napięć, kontrola
impulsywnych zachowań).
Zmienia się również moralność dziecka i przybiera poziom konwencjonalny, czyli dziecko
przyjmuje takie zasady jakie są akceptowane społecznie. Potrafi ocenić sytuacje z
perspektywy grupy i dochodzi do przekonania, że potrzeba jednostki może być ważniejsza
od interesu grupy. wcześniej motywacją postępowania była chęć uniknięcia kary.
W procesach poznawczych pojawia się nowa forma myślenia polegająca na odwracalności
operacji przeprowadzonych w umyśle. Jest to istotny element w uniezależnianiu się od
rzeczywistych manipulacji przedmiotami. To pozwala na podjecie operacji polegających na
szeregowaniu ze względu na pewną właściwość przedmiotu lub obiektu. Ta umiejętność
wzmacnia refleksyjność dziecka. Trudność sprawia dzieciom posługiwanie się symbolami.
Nadal rozwija się logika indukcyjna, pod koniec edukacji mogą się już pojawić kompetencje
dedukcyjne. Dzięki umiejętności odwracania operacji umysłowych zmienia się rozumienie
pojęcia liczb. Liczby rozumiane SA jako pewien niezależny zbiór, składający się z
mniejszych części – jedności)9.
Pojawienie się nowych form myślenia, a także rozwój pamięci umożliwiają stosowanie
strategii zapamiętywania. ważnym aspektem w rozwoju strategii zapamiętywania jest meta
pamięć (wiedza lub przekonania dotyczące własnej pamięci, spostrzeganie silnych i
8
9
tamże, s.22
tamże, s.37
8
słabych stron, zapamiętywania określonych elementów, a także kompetencje w zakresie
procesu zapamiętywania i jego dowolności)10.
Środkowy wiek szkolny w porównaniu z okresem przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest
stabilnym okresem rozwoju. Rozwój ten kończy etap dzieciństwa i przygotowuje dziecko do
przejścia w okres dojrzewania, jeżeli przebłagał w sprzyjających warunkach powinien być
podstawa odważnego i otwartego nastawienia na nowe wyzwania życiowe.
W okresie rozwoju człowieka pojawiają się tak zwane kryzysy rozwojowe. Wymagają one
rozstrzygnięcia, a ich rezultat może wspomóc lub utrudnić dalszy rozwój jednostki. Na
okres szkolny przypadają trzy z ośmiu kryzysów rozwojowych.
Wiek przedszkolny: kryzys inicjatywa vs poczucie winy


pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do umiejętności realizacji celów
negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do wycofania
Wiek wczesnoszkolny: poczucie kompetencji vs poczucie niższości
 pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do zdolności uczenia się i pracy
 negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi niezdolności do wysiłku
Wiek dorastania (11-20 lat): tożsamość vs rozproszenie


pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do poczucia własnej tożsamości
negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi poczucia braków celu i sensu w życiu 11.
Podczas charakteryzowania rozwoju uczniów korzystałam z:
1. Anna Kamza, Niezbędnik Dobrego Nauczyciela. Rozwój w okresie dzieciństwa i
dorastania. Rozwój dziecka. Wczesny wiek szkolny, Instytut Badań Edukacyjnych
2. Małgorzata Rękosiewicz, Paweł Jankowski Niezbędnik Dobrego Nauczyciela.
Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania. Rozwój dziecka. Środkowy wiek szkolny,
Instytut Badań Edukacyjnych
10
tamże, s.39
dr Konrad Piotrowski, dr Julita Wojciechowska, dr Beata Ziłókowska Rozwój nastolatka. Wczesna faza dorastania, w:
Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, Instytut Badań Edukacyjnych
11
9
3. Konrad Piotrowski, dr Julita Wojciechowska, dr Beata Ziłókowska Rozwój nastolatka.
Wczesna faza dorastania, w: Niezbędnik Dobrego Nauczyciela, Instytut Badań
Edukacyjnych
4. Helen Bee, Rozwój społeczny i rozwój osobowości w wieku od sześciu do dwunastu
lat, w: Psychologia rozwoju człowieka, Zysk i S-ka Wydawnictwo
5. Helen Bee, Rozwój fizyczny i poznawczy w wieku od sześciu do dwunastu lat, w:
Psychologia rozwoju człowieka, Zysk i S-ka Wydawnictwo
6. Fraces L., Ilg, Louise Bates Ames, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat.
Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy,GWP
10