Charakterystyka młodzieży w wieku gimnazjalnym

Charakterystyka młodzieży w wieku gimnazjalnym.
Szkoła gimnazjalna, jest najtrudniejszym etapem edukacyjnym.
Jej uczniowie to młodzież 13 – 16 letnia, która przechodzi w tym okresie skomplikowaną fazę
rozwojową. Ten okres uznawany jest za najtrudniejszy dla współżycia z otoczeniem. Rodzi się
własna osobowość dziecka. Towarzyszą temu procesowi liczne błędy np. mylenie intymności z
zamknięciem w sobie, zastępowanie krytyki krytykanctwem, identyfikowanie wolności z robieniem
tego na co ma się ochotę. Do tego dokłada się charakterystyczna w okresie dojrzewania zmienność
nastrojów i burza uczuć. Okres dorastania dzieli się na stadia rozwojowe charakteryzujące się
odmiennymi zachowaniami, skłonnością do zachowań z obszaru ryzyka:
· preadolescencja – z wyraźnie zaznaczonym dojrzewaniem fizycznym i narastającym napięciem
popędowym. Pojawia się wrogość chłopców do dziewcząt, a dziewczęta preferują zachowania
typowe dla chłopców (okr. między 9 – 11 rokiem życia);
· wczesna adolescencja – łączy się z procesem oddzielania nastolatków od rodziców, pojawiają się
lęki, samotność, ponad relacje z dorosłymi preferowane są relacje z rówieśnikami (okr. między
11 – 12 rokiem życia);
· pełna adolescencja – nasilają się tendencje do uniezależnienia się od rodziców. Przy
podejmowaniu decyzji ważniejsi są rówieśnicy. Następuje zmiana w sferze życia emocjonalnego,
pojawiają się intensywne, labilne emocje. Młodzież w swym zachowaniu bywa arogancka,
buntownicza, lekceważy autorytety (okr. między 12 - 17 rokiem życia);
· późna adolescencja – kończy się proces identyfikacji psychoseksualnej. W dążeniu do
prawdziwego partnerstwa zmianie ulegają relacje z dorosłymi i rówieśnikami (okr. między 17 – 20
rokiem życia);
· okres poadlescencyjny – pojawia się poczucie siły, umożliwiające podejmowanie decyzji i
realizację planów. Stabilizuje się poczucie własnej godności i szacunku do samego siebie
(zazwyczaj po 20 roku życia);1
Pierwsza faza dorastania (wiek 11 – 16 lat) charakteryzuje się ogólnym niezrównoważeniem
emocjonalnym, wyrażającym się w nadmiernej pobudliwości. Dorastający stają się drażliwi,
niespokojni ruchowo. Dziewczęta często mają złe humory, są nadąsane, płaczliwe. Chłopcy bywają
agresywni, miewają wybuchy złości. Zarówno dziewczęta jak i chłopców cechuje zmienność
motywacji.
Niezrównoważenie młodzieży w wieku dorastania przejawia się w pewnej anarchii życia
psychicznego, w chaosie przeżyć i działań, w szybko po sobie następujących stanach: energii i
lenistwa, radości i smutku, brawury i nieśmiałości, towarzyskości i pragnienia samotności.
Z psychologicznego punktu widzenia wiek gimnazjalistów jest jednym z trudniejszych etapów
rozwoju człowieka. Jest czasem, w którym rozpoczynają się intensywne zmiany w kierunku stania
się dorosłym.
Rozwój fizyczny nabiera tempa. Organizm dziecięcy przeobraża się w organizm osoby dorosłej,
zmieniając swoją wielkość, proporcje i kształty. Wiele zmian hormonalnych sprawia dorastającym
poważne problemy z nastrojem i emocjami. W grupach rówieśniczych łatwo zaobserwować
antagonizmy między chłopcami dziewczętami przybierające formę zachowań aroganckich i
ignoranckich. U dziewcząt widoczne są pierwsze symptomy zainteresowania płcią przeciwną,
przede wszystkim starszymi kolegami. W tym wieku mocno dochodzi do głosu potrzeba bycia
akceptowanym przez grupę rówieśniczą, która ma taką siłę, że często dorastający zaspokajają ją
kosztem własnego „ja”. Przyjmują normy i zachowania grupy wbrew temu, co dotąd uważali za
ważne i słuszne. Siłę tę wzmaga wkraczanie w okres buntu młodzieńczego, który w tym wieku
manifestuje się przede wszystkim podważaniem, negowaniem tego, co w procesie wychowania
płynie od dorosłych. Dzieci buntują się przeciwko wartościom preferowanym przez dorosłych,
przeciwko ich zasadom, nakazom, zakazom, przyjętym normom i regułom. Buntują się po to, by w
efekcie zdecydować, co jest ważne w ich indywidualnym życiu, czym będą się w nim kierowali.
Muszą czasem doświadczyć skutków wyboru wartości przeciwnych, by poczuć rangę i znaczenie
tego, co chcieli im przekazać dorośli. Bycie w grupie znacznie ten proces ułatwia. Grupa daje
poczucie siły, ale też rozprasza ponoszoną odpowiedzialność. Wypadkową tych dwóch aspektów
procesu dojrzewania jest dążenie do zapewnienia sobie miejsca w grupie i wybieranie tego, co jest
w opozycji do świata wartości wyznawanych przez wychowawców. Nasilenie negatywnych
zachowań w grupie (agresji słownej i fizycznej, tj. poniżanie innych, używanie wulgaryzmów itp.)
wzmaga kultura masowa, która jest nastawiona na pokazywanie tego, co nie przystoi człowiekowi:
brutalności, przestępstw, wulgarności, a co łatwo wzbudza emocje i zainteresowania. Sprzyja temu
(u wielu dzieci) brak silnych, pozytywnych więzi w rodzinach, poczucie zagrożenia w życiu
codziennym oraz niezaspokojona potrzeba poczucia bycia kimś wartościowym
Gimnazjaliści są grupą wyjątkowo podatną na zaburzenia procesów społecznych w tym
przystosowawczych. Ci młodzi ludzie, tracący coraz częściej psychiczny i bezpośredni kontakt z
rodzicami, niezrozumiani przez nauczycieli, „odcięci” od znanego środowiska szkoły podstawowej,
w której do tej pory przebywali, usiłują się organizować sami. Czerpią często wzory z negatywnych
subkultur młodzieżowych. Uczniowie, którzy utracili poczucie bezpieczeństwa w związku ze
zmianą szkoły (nowe środowisko, inne normy i systemy wartości) usilnie walczący o pozycję w
grupie rówieśniczej – co jest prawidłowością rozwojową – potrzebują w tym procesie pomocy
i wsparcia z zewnątrz. Jeśli nieobecni są w tym procesie rodzice lub życzliwi i akceptowani
nauczyciele, korzystają z pomocy równolatków. Najczęściej są to jednak koledzy o złej reputacji,
wśród których krytykuje się rodzinę, szkołę. W takiej grupie często młodzi zaspokajają naruszone
poczucie bezpieczeństwa.
Bibliografia:
1. Gryniuk I., Wspomaganie rozwoju u uczniów szkoły średniej
jako próba przeciwdziałania patologii społecznej, [w:] Psychopatologia i psychoprofilaktyka , p.
red. Margasiński A.,
Zajęcka B., Kraków 2000.
2. Obuchowska I., Drogi dorastania. Psychologia rozwojowa
okresu dorastania dla rodziców i wychowawców, Warszawa
1996.
3. Siemek D., Problemy wychowawcze wieku dorastania, Warszawa 1986.
4. Simm M., Sytuacja wychowawcza w gimnazjach, „Wychowawca” 2002/10
5. Sosnowski A, Walkowiak J., Dylematy socjologii młodzieży
– próby ich rozwiązania, „ Studia Socjologiczne” 1989/4.
6. Szczepański M., Woźniak – Krakowian A., Pawlica B., Polska młodzież między normą a
patologią społeczną [w:] Psychopatologia i psychoprofilaktyka , p. red. Margasiński A.,
Zajęcka B., Kraków 2000.
7. Urban B. Dewiacje wśród młodzież: uwarunkowania i profilaktyka, Kraków 2001.
8. Żebrowski J., Psychospołeczne skutki przemocy i agresji w
szkole [w:] Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transfomacji ustrojowej, p. red.
Papieża J., Płukisa A.,
Toruń 1998.