POTRZEBY PSYCHICZNE DZIECKA W OKRESIE DOJRZEWANIA

POTRZEBY PSYCHICZNE DZIECKA W OKRESIE DOJRZEWANIA
Wiek dorastania jest tym okresem w życiu człowieka, w którym dokonuje się przeobrażenie
dziecka w osobę dorosłą. Na przestrzeni stosunkowo krótkiego czasu zachodzą radykalne
zmiany fizyczne i psychiczne, współcześni psychologowie zgodni są co do tego, że proces
dorastania jest niezwykle skomplikowany, gdyż dotyczy:
- dojrzewania fizjologicznego
- dorastania społecznego (pomoc w domu, nauka w szkole, praca w organizacjach szkolnych)
- rozwoju umysłowego (przejście z etapu myślenia konkretnego na etap myślenia
abstrakcyjnego)
- dojrzewania emocjonalnego (pobudliwość, niestałość ustępują miejsca stałości i
równowadze)
- dorastania kulturowego (co oznacza, że przekształca się z biernego odbiorcy dóbr
kulturalnych w coraz aktywniejszego współtwórcę tych dóbr).
Szybkie tempo przeobrażeń i często ich radykalny charakter wywołują u młodzieży trudności
w przystosowaniu się do nowych sytuacji i nowych zadań, a od dorosłych – rodziców i
wychowawców wymagają dużej elastyczności w postępowaniu z młodzieżą. Powoduje to, że
ten okres w życiu człowieka uważany jest za trudny, a niekiedy nawet krytyczny. Trwa w
okresie od 12-18 lat. Zmianom zewnętrznym w budowie i proporcjach ciała towarzyszą
zmiany w budowie i działalności gruczołów wydzielniczych skóry, co wyraża się skłonnością
do pocenia się, przetłuszczania włosów. Układ kostny i mięśniowy rozwijają się w różnym
tempie. Kostny szybciej niż mięśniowy, co powoduje bóle mięśniowe oraz słabą koordynację
ruchową. Wzrost serca, jego ciężaru i objętości, powoduje wzrost ciśnienia w naczyniach
krwionośnych, pobudliwość nerwowa znamienna dla tego okresu odbija się na akcji serca,
powodując wahania ciśnienia. Możemy obserwować u młodzieży blednięcie i czerwienienie
się.
Zmiany w układzie nerwowym objawiają się w nadmiernej wrażliwości i pobudliwości oraz
w zachwianiu równowagi w procesach pobudzania i hamowania. W związku z tym
młodociani w widoczny sposób stają się drażliwi, nerwowi, nieopanowani, przeczuleni,
rozdrażnieni i niespokojni. Niektórzy szybko się męczą każdą pracą, a organizm ich staje się
podatny na choroby. Do najpospolitszych chorób tego wieku należą : gruźlica płuc, anemia,
choroby nerwowe, choroby tarczycy.
Tempo dojrzewania płciowego u dziewcząt i chłopców nie jest jednakowe. Dziewczęta
dojrzewają szybciej, wyprzedzając chłopców o około 2 lata.
Zdolność myślenia logicznego staje się źródłem krytycyzmu. Młodzież łatwo spostrzega
sprzeczność między postępowaniem ludzi a głoszonymi przez nich zasadami, między teorią a
praktyką. W związku z tym obserwuje się u młodzieży skłonność do prowadzenia dyskusji,
sporów, dociekań i tzw. filozofowania.
Dużą rolę odgrywa wyobraźnia, która znajduje swój wyraz w marzeniach i twórczości
młodzieży. Młodzi marzą o sławie i miłości, o niezwykłych przygodach i podróżach, o lepszej
własnej sytuacji rodzinnej czy społecznej. Treść tych marzeń zależy w dużym stopniu od
warunków w jakich żyje, od nastawienia do życia i od poziomu aspiracji, a wzbogacana jest
przez książki, filmy, telewizję. Dorastający chętnie próbują swych sił na niwie twórczości :
piszą wiersze, pamiętniki, piosenki.
Wszyscy, którzy obcują z nastolatkami muszą wiedzieć, że emocje odgrywają u dorastających
szczególnie ważną rolę. Przeżycia w tym okresie osiągają stopień wysokiego napięcia:
smutek ma często charakter „tragedii”, radość osiąga szczyty uniesienia.
Dorastający łatwo przechodzi od radości do smutku, od entuzjazmu do zniechęcenia, od
nadziei do rozpaczy. Raz garnie się do ludzi innym razem pragnie samotności, raz jest dobry,
kiedy indziej nawet okrutny. Przesadna pewność siebie ustępuje stanom załamania,
rezygnacji, brakowi wiary we własne siły i możliwości. Raz jest mu wesoło, wszystko go
cieszy innym razem wszystko go drażni, gniewa.
Dorastający człowiek potrafi też maskować swoje uczucia, przybierać wobec dorosłych
sztuczne pozy oraz utrzymywać w konspiracji swoje przeżycia.
W badaniach nad przyczynami złości i irytacji u młodzieży stwierdza się, że typową dla
chłopców przyczyną gniewu jest poczucie własnej nieudolności lub nieumiejętności, brak
sukcesu, porażki we współzawodnictwie, w grach, zawodach sportowych. Chłopców złoszczą
różne formy zachowania agresywnego ze strony rodzeństwa, kolegów, zarówno fizyczne jak i
słowne, takie jak : dokuczanie, przezywanie, wyśmiewanie z kogoś.
Dziewczęta zaś często irytują się niewłaściwym zachowaniem chłopców, np. zaczepki,
docinki, głupie żarty, chuligaństwo.
Przyczyny radości i zadowolenia są różne u dziewcząt i u chłopców. Częstsza przyczyną tych
uczuć u chłopców jest aktywność fizyczna i sport, a u dziewcząt wakacje, wyjazdy, podróże.
Wszyscy bardzo lubią otrzymywać prezenty oraz są zadowoleni gdy osiągają dobre wyniki w
nauce.
Ważny dla okresu dojrzewania jest rozwój uczuć estetycznych. Wyraża się zwiększoną
wrażliwością na piękno przyrody, wzrastającym upodobaniu do literatury pięknej, poezji,
sztuki. Młodzież interesuje się książką, filmem, muzyka, malarstwem, architekturą itp.
Chętnie uczestniczy w zespołach : dramatycznych, wokalnych, tanecznych.
Przeżycia przyjemne w okresie dorastania wiążą się wyraźnie z zaspokojeniem potrzeby
oparcia, miłości, czułości. Dorastający potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, świadomości że
jest potrzebny, ważny i kochany. Tych pozytywnych przeżyć w tym zakresie dostarcza
rodzina, w której panuje odpowiednia atmosfera wychowawcza. Innym źródłem przyjemnych
wzruszeń są rówieśnicy początkowo tej samej płci (przyjaźń), a potem innej (miłość).
Jest to wiek, w którym rodzi się potrzeba poznawcza ukierunkowana na siebie. Rodzina
przestaje być najważniejszym autorytetem oceniającym dziecko, a na pierwsze miejsce
wysuwa się opinia nauczycieli i kolegów z klasy czy grupy.
Rodzice nie powinni czuć się zagrożeni nową sytuacją, ponieważ w dalszym ciągu stanowią
najbliższy krąg dziecka. Popełniają oni często błąd polegający na walce o wpływy. Starają się
zmniejszyć autorytet nauczycieli i kolegów. Powoduje to negatywne skutki, gdyż jednym z
czynników warunkujących efektywność procesu wychowawczego jest scalenie oddziaływania
grup biorących udział w wychowaniu. Ważne jest, by przekazywane treści nie były sprzeczne.
Dotychczasowe pytania o sens istnienia w pojęciu ogólnym nabierają charakteru pytań o sens
własnego życia. Równocześnie istnieje ograniczona możliwość posługiwania się pojęciami
abstrakcyjnymi, jak też zbyt mały zasób wiedzy, które nie pozwalają na stworzenie pełnej
koncepcji własnego życia. Taka sytuacja doprowadza do stanu frustracji, którego nie wolno
dodatkowo pogłębiać sprzecznymi informacjami dopływającymi z różnych grup
wychowujących. Ponieważ jest to jeszcze okres w którym działa mechanizm identyfikacji, w
związku z tym dziecko, nie mogąc samodzielnie odpowiedzieć na pytania związane z sensem
własnego życia, szuka odpowiedzi we wzorach dostarczanych przez środowisko. Dlatego też
każda osoba znacząca, która ma autorytet odgrywa ważną rolę w jego rozwoju psychicznym.
Literatura:
„Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży” pod redakcją Marii Żebrowskiej,
„Poczucie własnej wartości u młodzieży” Halina Misiewicz