Badania przesiewowe w kierunku POChP

Badania przesiewowe w POZ
POChP
WARSZTATY
Vasiliki Garmiri
Athanasios Symeonidis
DEFINICJA ZDROWIA WG WHO
• Zdrowie jest stanem całkowitego
fizycznego, umysłowego i
społecznego dobrostanu, a nie
tylko brakiem choroby lub
niepełnosprawności
Czym jest badanie przesiewowe?
•
„Badanie
przesiewowe (skrining) polega na opartej na
przypuszczeniach identyfikacji nierozpoznanych chorób lub innych
defektów dzięki zastosowaniu odpowiednich testów, badań lub
innych procedur, które mogą być wdrożone w praktyce."
• „Badania przesiewowe umożliwiają rozróżnienie osób, które
przypuszczalnie mają chorobę od osób, które przypuszczalnie jej
nie mają.
Konferencja CCI dotycząca aspektów prewencyjnych chorób przewlekłych, 1951
• Badanie przesiewowe nie
badaniem diagnostycznym.
ma
być
• Osoby z dodatnimi lub podejrzanymi
wynikami muszą być skierowane do dalszej
diagnostyki i ewentualnego wdrożenia
koniecznego leczenia.
Konferencja CCI dotycząca aspektów prewencyjnych chorób przewlekłych, 1951<
Dlaczego badania przesiewowe?
• Ponieważ bardzo wiele schorzeń
zwłaszcza we wczesnym etapie
nie daje oczywistych objawów.
Główne zasady wczesnego wykrywania chorób –
niezbędne wymogi
1. Istotne problemy zdrowotne
2. Rozpoznawalne wczesne objawy/ stadium
latentne
3. Narzędzia umożliwiające postawienie
rozpoznania
4. Ogólnie przyjęty schemat leczenia dla osób
z danym schorzeniem oraz ustalone
zasady, kogo traktować jako pacjenta
Główne zasady wczesnego wykrywania
chorób – niezbędne wymogi
6. Badanie akceptowalne
7. Wyważone z ekonomicznego punktu widzenia
koszty badania przesiewowego i identyfikacji
przypadku
8. Dobra znajomość naturalnego przebiegu
choroby
9. Proces ciągły wyszukiwania przypadków
Jakie są cele badań przesiewowych?
• ODNALEZIENIE PRZYPADKU (i leczenie)
• BADANIA (POPULACYJNE/
EPIDEMIOLOGICZNE) (prewalencja,
częstotliwość występowania, naturalny
przebieg choroby)
• WCZESNE WYKRYCIE CHOROBY
(profilaktyka wtórna)
Metodologia badań przesiewowych
•
•
•
•
Wywiad chorobowy
Badanie przedmiotowe
Badania laboratoryjne
Kwestionariusze i ankiety
Podejście w podstawowej opiece zdrowotnej:
• Powszechność
• Ogólny zakres z wykorzystaniem
podstawowych świadczeń
• Podejście kompleksowe
• Zaangażowanie społeczności
• Promocja zdrowia
Dlaczego PODSTAWOWA OPIEKA
ZDROWOTNA?
• Dostęp do większości populacji
• Uważana za wiarygodne źródło porad
dotyczących stylu życia, poprawia
populacyjne poziomy czynników ryzyka
• Promocja zdrowia + prewencja chorób jest
kluczowym komponentem roli lekarzy
pierwszego kontaktu
• Niepowtarzalne relacje między lekarzem a
pacjentem
Dlaczego PODSTAWOWA OPIEKA
ZDROWOTNA?
• Miejsce pierwszego kontaktu – zapewnia
ciągłość opieki i podejście holistyczne.
• Lekarze pierwszego kontaktu zapewniają
opiekę zgodną z potrzebami pacjenta i
jego preferencjami.
• Lekarze pierwszego kontaktu mają wiedzę
na temat metod ułatwiających zmianę
stylu życia
Dlaczego PODSTAWOWA OPIEKA
ZDROWOTNA?
• Jest zorientowana na potrzeby
pacjenta oraz społecznoci lokalnej.
• Lekarz podstawowej opieki
zdrowotnej bierze udział w
zorganizowanych działaniach poza
swoim gabinetem (sam/ zespół POZ).
KARTA OTTAWSKA DOTYCZĄCA PROMOCJI ZDROWIA,
WHO, 1986. ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU
W PROMOCJI ZDROWIA
• Promowanie zdrowia
• Umożliwianie osobom osiągnięcia jak
największego potencjału zdrowotnego
• Mediacje między organizacjami
rządowymi i pozarządowymi, przemysłem
oraz mediami
KARTA OTTAWSKA DOTYCZĄCA PROMOCJI
ZDROWIA, WHO, 1986. PIĘĆ ZASAD/STRATEGII
1. Budowanie publicznej polityki
zdrowotnej
2. Tworzenie wspierających środowisk
3. Wzmacnianie działań społecznych
4. Rozwijanie umiejętności personalnych
5. Reorientacja świadczeń zdrowotnych
BADANIA PRZESIEWOWE W
KIERUNKU POChP W RAMACH
PODSTAWOWEJ OPIEKI
ZDROWOTNEJ
POChP – dane statystyczne
• Trudną kwestią jest ocena obciążenia jakie niesie
ze sobą POChP (duża luka pomiędzy
występowaniem choroby określonym na
podstawie ograniczenia przepływu powietrza a
klinicznie istotną chorobą)
• Najwłaściwsze kryteria dla różnych warunków są
nadal przedmiotem dyskusji.
• Wskaźniki chorobowości i umieralności mają stale
istotne znaczenie.
Raport GOLD, 2009
Szacunki dotyczące prewalencji
• Raporty lekarskie dotyczące
rozpoznania POChP
• Spirometria z/bez bronchodilatatora
• Ankiety dotyczące objawów ze strony
układu oddechowego
Dlaczego POChP?
• Badania przesiewowe w kierunku POChP
są szybkie, łatwe, nieinwazyjne i mogą być
wykonane w ramach POZ.
• Wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia
może zmienić naturalny przebieg choroby.
• Działania prowadzące do rzucenia palenia
tytoniu są w POZ skutecznym środkiem
profilaktycznym i służącym promocji
zdrowia.
Badania przesiewowe w kierunku
POChP
• Spirometria przesiewowa na skalę
społeczeństwa nadal nie ma
potwierdzonych korzyści (raport
GOLD, 2009)
• Grupa wysokiego ryzyka: mężczyźni
> 40 r.ż., palacze i byli palacze
tytoniu.
CZY MOŻLIWE JEST ROZRÓŻNIENIE
NA PODSTAWIE OBJAWÓW?
• „Na podstawie analiz określono, że wszystkie czynniki takie
jak wiek, BMI, palenie lub niepalenie tytoniu i paczko-lata,
objawy (kaszel, odkrztuszanie, duszność, świsty) oraz
wcześniejsze rozpoznanie odpowiadające astmie lub
POChP, umożliwiały w istotnym stopniu zróżnicowanie osób z
i bez obturacji w populacji ogólnej.”
van Schayck CP, Halbert RJ, Nordyke RJ et al. Comparison of
existing symptom-based questionnaires for identifying COPD
in the general practice setting. Respirology 2005; 10: 323-333
Jakie kwestie są oceniane w POZ
•
•
•
•
•
Palenie tytoniu
Funkcja płuc
Kwestionariusze pacjenta
Liczba zaostrzeń
Ćwiczenia (?)
U kogo wykonywać badania przesiewowe
za pomocą spirometrii?
• Palacze tytoniu > 35(*)
• Pacjenci z objawami sugerującymi POChP
• Pacjenci z pozytywnymi wynikami testów
oceniających ryzyko w specjalnych
kwestionariuszach (COPD/IPCRG COPD)
• *Pacjenci≥ 30 obciążeni wysokim ryzykiem (np.
wywiad rodzinny obciążony POChP, ryzyko
zawodowe lub środowiskowe, palenie tytoniu)
Spirometry in primary care case-identification, diagnosis and management of COPD.
David Price, Alan Crockett, Mats Arne, Bernard Garbe, Rupert Jones, Alan Kaplan, Arnulf Langhammer,
Siân Williams, Barbara Yawn.
Kto powinien być skierowany na
spirometrię diagnostyczną?
• FEV1 < 80% oczekiwanej wartości
lub
• FEV1/FVC < 0,8 (80%)
lub
• FEV1/FEV6 < 0,8 (80%)
Spirometry in primary care case-identification, diagnosis and management of COPD.
David Price, Alan Crockett, Mats Arne, Bernard Garbe, Rupert Jones, Alan Kaplan, Arnulf
Langhammer, Siân Williams, Barbara Yawn.
POChP– czynniki ryzyka
• Geny
• Ekspozycja na cząsteczki:
– Dym tytoniowy
– Kurz w miejscu pracy, organiczny i
nieorganiczny
– Wewnętrzne zanieczyszczenie powietrza
spowodowane ogrzewaniem i gotowaniem z
wykorzystaniem biomasy w słabo
wentylowanych mieszkaniach
– Zanieczyszczenie powietrza na zewnątrz
POChP– czynniki ryzyka
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Rozwój/wzrost płuc
Stres oksydacyjny
Płeć
Wiek
Zakażenia układu oddechowego
Wcześniejsze rozpoznanie gruźlicy
Status społeczno-ekonomiczny
Odżywianie
Choroby współwystępujące (astma)
PAMIĘTAJ!
• Wszystkich należy pytać o palenie
tytoniu w chwili obecnej i w
przeszłości.
• Promocja zdrowia powinna dotyczyć
każdej osoby.
CZĘŚĆ III
PRACA W GRUPACH TRZYOSOBOWYCH
PRZYPADEK
• Pacjent, 50 lat, szczupły
• Zgłosił się w celu wykonania badań
laboratoryjnych „ze względu na nacisk
wywierany przez małżonkę”, „ w innym
razie nie robiłbym problemu, ponieważ nic
mi nie jest”
• Czasami mierzy ciśnienie – zawsze około
120/80 mmHg
PRZYPADEK
• Zwrócenie uwagi na międzynarodowe
wytyczne. Pytanie o palenie tytoniu.
• Pacjent jest palaczem.
LEKARZE
• Macie pięć minut, aby porozmawiać z
pacjentem i przeprowadzić działania
zmierzające do rzucenia palenia.
PACJENCI
• Po wysłuchaniu swojego lekarza, macie
trzy minuty, aby powiedzieć:
1.Jak się czujecie
2.Co chcielibyście podkreślić
(np. co chcielibyście usłyszeć, w jaki sposób
życzylibyście sobie, aby być traktowani, jak
chcielibyście być motywowani, itp.)
OBSERWATORZY
• Każdy obserwator w czasie jednej minuty,
przedstawia (w kilku słowach) poniższe
kwestie:
1.Co było szczególnie dobre w
przeprowadzonej wizycie.
2.Główne zagadnienia, które wymagałyby
poprawy lub nie były zrealizowane.
3.Najbardziej interesująca rzecz, którą
powiedział pacjent.
PALENIE TYTONIU – DANE
STATYSTYCZNE
• Palenie tytoniu jest główną przyczyną raka płuc, CVD i
POChP.
• Palenie tytoniu prowadzi do 1 200 000 zgonów każdego
roku w krajach WHO w rejonie europejskim (14%
wszystkich zgonów).
• Pomimo że bardzo dużo już zrobiono, aby pomóc 200
milionom dorosłych palących tytoń mieszkańców w
rzuceniu palenia, to wyniki są nadal niesatysfakcjonujące
(do 2 milionów zgonów w Europie w ciągu roku, po
oszacowaniu na rok 2020).
http://tobaccocontrol.bmj.com/content/11/1/44.full
Komisja Europejska opublikowała wyniki badania dotyczącego palenia tytoniu przez
26 500 Europejczyków, które miało miejsce w 28 krajach UE (EU 27 i Norwegia) w
grudniu 2008.
2008 EUROBAROMETER SURVEY ON TOBACCO
RAPORT PODSUMOWUJĄCY
 3/10 obywateli EU ≥ 15 r.ż. przyznaje, że pali
tytoń: 26% pali codziennie, 5% okazyjnie, 22%
obywateli twierdzi, że rzuciło palenie.
 Prawie połowa obywateli Unii Europejskiej twierdzi,
że nigdy nie paliła.
 Odsetek palaczy jest najwyższy w Grecji (42%),
następnie w Bułgarii (39%), na Łotwie (37%),
Rumunii, Węgrzech, Litwie, Republice Czeskiej i w
Słowacji (wszystkie 36%).
Europejski raport kontrolny dotyczący tytoniu, 2007
• Spadek wskaźnika zgonów z powodu raka płuc wśród
mężczyzn w całym regionie.
• Wskaźniki wśród kobiet mają nadal tendencję
wzrostową.
• Wśród młodych osób, około 25% 15-latków pali w
każdym tygodniu i nie stwierdzono istotnych zmian tej
wielkości w ciągu ostatnich lat.
• Występowanie palenia tytoniu wśród 15-letnich
dziewcząt w wielu krajach Europy zachodniej jest
większa w porównaniu do 15-letnich chłopców.
PIĘĆ “A”
Krótka strategia pomagająca pacjentom chcącym rzucić palenie
• ASK (PYTAJ)
• ASSESS (PRZEPROWADŹ OCENĘ)
• ADVISE (PORADŹ)
• ASSIST (POMAGAJ)
• ARRANGE (PLANUJ)
PIĘĆ “R”
Działania motywujące pacjentów niezamierzających rzucić palenia
• RELEVANCE (ZNACZENIE)
• RISKS (RYZYKO)
• REWARDS (NAGRODY)
• ROADBLOCKS (PRZESZKODY)
• REPETITION (POWTARZANIE)
Kilka kluczowych kwestii możliwych do
zrealizowania w kilka minut
• Ustalenie sobie dnia rzucenia i całkowite
zaprzestanie palenia w tym dniu.
• Analiza ostatnich doświadczeń i wyciągnięcie z
nich wniosków.
• Stworzenie spersonalizowanego planu działania.
• Zidentyfikowanie prawdopodobnych problemów
+ opracowanie planu ich rozwiązania.
• Poproszenie rodziny i przyjaciół o pomoc.
Nie zapomnij o …!
Zapobieganie nawrotom!!!
1. Otwarte pytania
2. Aktywna dyskusja
3.Pomoc pacjentom w określeniu
mechanizmów radzenia sobie z
zagrożeniami
NIE ZAPOMNIJ…
• Osoby młode
• Byli palacze
• Palacze bierni
5 najczęstszych problemów osoby
rzucającej palenie
•
•
•
•
•
Utrata przyjacół
Uczucie samotności
Niska samoocena
Nuda
Brak przyjemności
Zalecenia dla specjalistów zajmujących się
rzucaniem palenia – Intensywne wsparcie
Terapia jako dodatkowe wsparcie krótkich, przypadkowych
działań.
• Działania indywidualne lub grupowe
• Trening umiejętności radzenia sobie + wsparcie społeczne
• Około pięć jednogodzinnych sesji przez okres około miesiąca
+ kontrola
• NRT/bupropion/wareniklina
FARMAKOTERAPIA
• Bupropion i wareniklina
• Produkty do terapii NRT : plastry, gumy do żucia,
spraye donosowe, inhalatory, tabletki, pastylki
Palaczy palących 10 lub więcej papierosów
dziennie, którzy zamierzają rzucić palenie należy
zachęcać do stosowania terapii NRT (bupropion
lub wareniklina) jako wspomagania rzucenia
palenia.
Piśmiennictwo
•
•
•
•
•
•
•
Wilson JMG, Jungner G. Principles and practice of screening for disease. WHO,
Public Health Papers No. 34. Geneva: WHO, 1968
Braveman PA, Tarimo E. Screening in primary health care. Setting priorities with
limited resourses. Geneva: WHO, 1994
Price DB, Tinkelman DG, Halbert RJ et al. Symptom-based questionnaire for
identifying COPD in smokers. Respiration 2006; 73: 285-295
Tinkelman DG, Price DB, Nordyke RJ et al. Symptom-based questionnaire for
differentiating COPD and asthma. Respiration 2006; 73: 296-305
Calverley PMA, Nordyke RJ, Halbert RJ et al. Development of a populationbased screening questionnaire for COPD. J COPD 2005; 2: 225-232
van Schayck CP, Halbert RJ, Nordyke RJ et al. Comparison of existing
symptom-based questionnaires for identifying COPD in the general practice
setting. Respirology 2005;10: 323-333
David Price, Alan Crockett, Mats Arne, Bernard Garbe, Rupert Jones, Alan
Kaplan, Arnulf Langhammer, Siân Williams, Barbara Yawn. DISCUSSION
PAPER. Spirometry in primary care case-identification, diagnosis and
management of COPD. Primary Care Respiratory Journal 2009; 18(3): 216-223
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
http://www.copdguidelines.ca/guidelines-lignes_e.php
http://www.theipcrg.org/resources/ipcrg_copd_opinion_5.pdf
http://www.thepcrj.org/journ/view_article.php?article_id=654
WWW.THEIPCRG.ORG
WWW.CCQ.NL
www.ginastma.org
www.copdgold.org
https://fhs.umr.com/oss/export/sites/default/FiservHealthServices/SharedFiles/F
H0060_Adult.pdf
http://www.euro.who.int/document/e88698.pdf
http://www.apa.org/pubs/videos/4310588-scale.aspx
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2519083/
SŁOWNICZEK ZASTOSOWANYCH
TERMINÓW I DEFINICJI
Badanie przesiewowe (ang. screening) jest procesem polegającym
na opartej na przypuszczeniach identyfikacji nierozpoznanych chorób
lub defektów dzięki zastosowaniu testów, badań lub innych procedur,
które mogą być zastosowane natychmiast. Badania przesiewowe
umożliwiają faktycznie dobre rozróżnienie między osobami, które
prawdopodobnie są chore i osobami prawdopodobnie zdrowymi.
Badanie przesiewowe nie jest badaniem diagnostycznym. Osoby z
pozytywnymi lub podejrzanymi wynikami badań muszą być skierowane
do swoich lekarzy w celu diagnostyki i wdrożenia niezbędnego leczenia.
Masowe badania przesiewowe są to badania przesiewowe
wykonywane na szeroką skalę i dotyczą całych populacji.
Selektywne badanie przesiewowe to badanie przesiewowe
przeprowadzane w wybranych grupach wysokiego ryzyka w określonej
populacji. Mogą być prowadzone na dużą skalę.
Wielokrotne (lub wielofazowe) badanie przesiewowe polega na
przeprowadzeniu dwóch lub większej liczby badań przesiewowych w
połączeniu z dużą grupą osób.
Obserwacja jest długoterminowym procesem (ścisła i ciągła obserwacja),
zbliżonym do badań przesiewowych, stosowanym w sposób powtarzalny, w
wybranych, regularnych odstępach czasu. Często używane jest jako
synonim słowa „screening”.
Odnajdowanie przypadku jest formą badania przesiewowego,
ukierunkowanego na rozpoznanie choroby i wdrożenie terapii u pacjentów.
Badania populacyjne lub epidemiologiczne są to badania, które w głównej
mierze są ukierunkowane raczej na określenie prewalencji, częstotliwości
występowania i naturalnego przebiegu zmiennej/ zmiennych będących
przedmiotem badania, niż rozpoczęcie terapii u pacjentów (pomimo że
odnajdowanie przypadku jest niejako produktem ubocznym tych badań.)
Wczesne wykrywanie chorób jest to wykrywanie choroby w początkowym
stadium z wykorzystaniem dowolnych środków.