protokol_z_obrony_m_wejman
advertisement
PROTOKÓŁ obrony pracy doktorskiej mgr Macieja Wejmana nt.: „ROLA POLITYKI REGIONALNEJ UE W NIWELOWANIU DYSPROPORCJI GOSPODARCZYCH NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH REGIONÓW NIEMIECKICH I POLSKICH” napisanej pod kierunkiem dr hab. Marianny Grety, prof. nadzw. UŁ. Obrona pracy doktorskiej mgr Macieja Wejmana pt.: „Rola polityki regionalnej UE w niwelowaniu dysproporcji gospodarczych na przykładzie wybranych regionów niemieckich i polskich”, napisanej pod kierunkiem dr hab. Marianny Grety, prof. nadzw. UŁ, odbyła się 3 lipca 2012 roku przed Wydziałową IV Komisją ds. Przeprowadzania Przewodów Doktorskich Wydziału Ekonomiczno – Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. W posiedzeniu Komisji udział wzięli: 1. prof. zw. dr hab. Eugeniusz KWIATKOWSKI – Przewodniczący 2. prof. zw. dr hab. Stefan KRAJEWSKI – Z-ca Przewodniczącego 3. prof. zw. dr hab. Stanisław RUDOLF – Z-ca Przewodniczącego 4. dr hab. Marianna GRETA, prof. nadzw. UŁ – Promotor 5. prof. zw. dr hab. Jadwiga SUCHECKA – Recenzent 6. dr hab. Jacek OTTO, prof. nadzw. PŁ – Recenzent Członkowie: 1. dr hab. Małgorzata BURCHARD-DZIUBIŃSKA, prof. nadzw. UŁ 2. dr hab. Joanna DZIAŁO, prof. nadzw. UŁ 3. prof. zw. dr hab. Janina GODŁÓW -LEGIĘDŹ 4. dr hab. Witold KASPERKIEWICZ, prof. nadzw. UŁ 5. prof. zw. dr hab. Anna KRAJEWSKA 6. prof. zw. dr hab. Walentyna KWIATKOWSKA 7. dr hab. Jolanta MŁODAWSKA, prof. nadzw. UŁ 8. dr hab. Włodzimierz PULIŃSKI, prof. nadzw. UŁ 9. prof. zw. dr hab. Jan Jacek SZTAUDYNGER 10. dr hab. Stanisław SZUKALSKI, prof. nadzw. UŁ 11. dr hab. Piotr URBANEK, prof. nadzw. UŁ 12. prof. zw. dr hab. Janina WITKOWSKA 13. prof. zw. dr hab. Zofia WYSOKIŃSKA Posiedzeniu Komisji przewodniczył prof. zw. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski, który, otwierając posiedzenie, powitał Promotora pracy, Recenzentów, Członków Komisji oraz zgromadzonych gości. Serdecznie podziękował Recenzentom pracy: prof. zw. dr hab. Jadwidze Sucheckiej i dr hab. Jackowi Otto, prof. nadzw. PŁ za przybycie. Potem Przewodniczący przedstawił życiorys Doktoranta oraz scharakteryzował jego dotychczasowy dorobek naukowy. Ponadto poinformował, że Rada Wydziału Ekonomiczno – Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego dnia 19 grudnia 2011 otworzyła przewód doktorski, a 20 lutego 2012 powołała recenzentów rozprawy. Następnie Przewodniczący udzielił głosu Doktorantowi. Doktorant wygłosił autoreferat zawierający uzasadnienie tematu, cele badawcze, weryfikowaną hipotezę, konstrukcję pracy oraz podstawowe wnioski wynikające z dysertacji, wzbogacając wypowiedź projekcją przykładowego materiału badawczego. Następnie Przewodniczący oddał głos Recenzentom. W pierwszej kolejności recenzję przedstawiła prof. zw. dr hab. Jadwiga Suchecka (receneczja w załączeniu). Jako drugi głos zabrał dr hab. Jacek Otto, prof. nadzw. PŁ, przedstawiając swoją recenzję (recenzja w załączeniu). Po prezentacji recenzji Przewodniczący otworzył publiczną dyskusję i zaprosił uczestników obrony do zadawania pytań Doktorantowi. Uczestnicy zadali następujące pytania: 1) dr Krzysztof Lewandowski - Czym kierował się autor przy wyborze próby badawczej (dlaczego autor porównał regiony polskie z wschodnioniemieckimi)? 2) prof. zw. dr hab. Walentyna Kwiatkowska - Czy uległy zasadniczej zmianie priorytety Europejskiego Funduszu społecznego w perspektywie 2014-2020? 3) dr hab. Joanna Działo, prof. nadzw. UŁ - Jakie są korzyści (krótko- lub długookresowe) rozszerzenia UE o nowe kraje członkowskie? 4) dr hab. Włodzimierz Puliński, prof. nadzw. UŁ - Czy prawdą jest, że rozszerzenie UE prowadzi do spadku PKB w starych krajach członkowskich? - Proszę o ustosunkowanie się do wyników prognoz rozwoju regionalnego opublikowanych przez WARR, które poddają w wątpliwość skuteczność polityki regionalnej UE. - Czy sensowne jest wspieranie rozwoju regionów „lokomotyw” czy regionów zacofanych? 5) dr hab.Małgorzata Burchard-Dziubińska, prof. nadzw. UŁ - Jaka jest interpretacja zawartości tabeli z prezentacji wprowadzającej, dot. modeli? - Jakie są dowody na to, że rozwój w regionach peryferyjnych nie jest realizowany kosztem środowiska naturalnego dzięki polityce regionalnej? 6) Prof. zw. dr hab. Janina Witkowska - Czy swobodny przepływ kapitału w ramach jednolitego rynku europejskiego, zdaniem Doktoranta, sprzyja niwelowaniu bądź łagodzeniu dysproporcji międzyregionalnych w UE? 7) Dr Ewa Tomczak – Politechnika Łódzka - Ponieważ aktualnie realizowane strategie innowacji w regionach konstruowane były jeszcze przed przyjęciem strategii Europa 2020, nasuwa się pytanie, czy aktualnie trwają w regionach prace nad opracowaniem takich strategii innowacji w kontekście Europy 2020? Po wyczerpaniu listy pytań, Przewodniczący Komisji ponownie udzielił głosu Doktorantowi, aby mógł ustosunkować się do uwag Recenzentów i odpowiedzieć na pytania zadane w dyskusji. Doktorant rozpoczął swoje wystąpienie od wyrażenia wdzięczności Recenzentom, Pani prof. zw. dr hab. Jadwidze Sucheckiej i Panu dr hab. Jackowi Otto, prof. nadzw. PŁ za uwagi dotyczące rozprawy doktorskiej. Podziękował za dokonanie wnikliwej i konstruktywnej recenzji pracy i wyrażenie opinii, iż przedstawione rozważania ocenione zostały jako godne uwagi i ważne, zarówno z teoretycznego jak i praktycznego punktu widzenia. Następnie Doktorant udzielił odpowiedzi na postawione w recenzji prof. zw. dr hab. Jadwigi Sucheckiej pytania: 1. Jakie szczególne związki występują miedzy założeniami teorii kosztów komparatywnych i teorii konwergencji? Autorem założeń teorii kosztów komparatywnych był D. Ricardo, który uważał, że korzyści z wolnego handlu zagranicznego dotyczą obu stron wymiany. Kraje biedne nierozwinięte charakteryzują się tanią siłą pracy (to samo dotyczy regionów), niską wydajnością pracy a w konsekwencji powoduje, że produktywność pracy i kapitału jest wyższa niż w regionach bogatych. Tego rodzaju kraje czy regiony znajdują się w kręgu biedy i ubóstwa, co wyraża się niskim poziomem produktu na głowę mieszkańca. Niska stopa oszczędności spowodowana niskim produktem na głowę, nie generuje inwestycji oraz przyrostu kapitału, co łącznie prowadzi do niskiego tempa rozwoju. Kraje lub regiony nie są w stanie pozyskać kapitału, dlatego zmuszone są do nawiązania współpracy z innymi bardziej rozwiniętymi, muszą pożyczać ten kapitał. W teorii oraz w praktyce ma to sens gdyż kraj lub region zacofany zyskuje na wymianie z krajem rozwiniętym, ale też uzależnia się od drugiego przez np. jednokulturową produkcję. Sytuacja taka prowadzi do rezygnacji z produkcji dóbr potrzebnych dla swojej ludności na korzyść produkcji dóbr potrzebnych dla mieszkańców krajów rozwiniętych. Zakładano, że swobodny handel międzynarodowy zapewni rozwój zarówno krajów zacofanych, bo będą one eksportowały produkty słabo przetworzone gdzie wymagana będzie tania siła robocza jak i krajów rozwiniętych eksportujących dobra dobrze przetworzone. Teoria „kosztów komparatywnych” posiada bezpośredni związek z koncepcją konwergencji. Zwolennicy teorii konwergencji twierdzili, że wymiana handlowa między krajami zacofanymi a rozwiniętymi (której korzyści wyjaśnia koncepcja kosztów komparatywnych) może z czasem doprowadzić do wyrównania się dochodów w obu krajach. By do tego doszło powinny zostać spełnione dwa warunki: 1) kraje zacofane muszą uczestniczyć w światowej gospodarce, 2) kraje zacofane muszą posiadać kapitał rzeczowy na zatrudnionego w wysokości pozwalającej im uruchomić proces przyśpieszonego wzrostu produkcji. Warunek drugi istotnie różni teorię konwergencji od teorii handlu gdzie wykorzystywane były koszty komparatywne. Uczestniczenie w światowej wymianie handlowej nie spowoduje poprawy rozwoju danego kraju czy także regionu. W kraju gorzej rozwiniętym musi występować odpowiednia wielkość kapitału, która zapewni im przyśpieszony wzrost. Teoria konwergencji opiera się na modelu Solowa, który określa wielkość produkcji jako funkcje kapitału, nakładów pracy oraz postępu technicznego (traktowanego jako czynnik endogeniczny). Czynniki te posiadają zmienną, jaką jest produktywność, której wyrazem jest współczynnik postępu technologicznego. Istota konwergencji sprowadza się do stwierdzenia, że w krajach zacofanych gdzie wartość kapitału jest niska dodatkowy nakład kapitału przynosi większy efekt w postaci wzrostu produktu na mieszkańca niż taki sam dodatkowy nakład w kraju rozwiniętym o większej wartości kapitału. Wniosek jaki płynie z tej analizy jest następujący: kraje słabiej rozwinięte powinny importować kapitał co umożliwi im szybsze przybliżenie wielkości dochodów do krajów wysoko rozwiniętych. Będzie to rozwój oparty na czynnikach egzogenicznych (zewnętrznych) ponieważ rozwój biednego kraju (regionu) będzie uzależniony od wystąpienia postępu technicznego w krajach bogatych, od których będzie pożyczał i importował kapitał. W tym momencie rodzi się istota polityki regionalnej, która w swoim pierwszym celu jakim jest „konwergencja” wspiera regiony biedne poprzez programy operacyjne, które wspierają innowacje oraz badania i rozwój dla przedsiębiorców. Jest to bardzo istotne ponieważ nie można dopuścić do tego by postęp techniczny występował tylko w regionach bogatych. Dodatkowo Doktorant zaznaczył, że w literaturze przedmiotu zjawisko konwergencji oznacza proces początkowego szybszego w stosunku do silnych gospodarek wzrostu słabych gospodarek, co prowadzi w końcu do wyrównania dochodów na osobę. Zjawisko takie nazywa się β – konwergencją. Reasumując teoria konwergencji pochodzi od teorii kosztów komparatywnych ponieważ by nastąpiły procesy konwergencji potrzebny jest wolny handel (strefa wolnego handlu – pierwszy etap integracji europejskiej), który jest w stanie zapewnić dodatkowy rynek zbytu, oraz możliwość pożyczenia kapitału zewnętrznego, który może pozwolić na wzrost produkcji. Tak czy inaczej konwergencja nie zaistnieje, jeżeli regiony czy kraje nie będą miały wystarczającego podstawowego kapitału by uruchomić jakąkolwiek produkcje, dlatego według autorów konwergencji R. Barro, M. X. Sali oraz R. Lucasa – konwergencja nie jest potocznym zjawiskiem. 2. Które z elementów teorii lokalizacji odniósłby Autor do kształtowania przestrzeni miejskiej Łodzi ? Na początku wypowiedzi Doktorant podziękował za poruszenie aspektu Łodzi w pytaniach. Jest to dość trudny, zarazem bardzo znaczący temat dla naszego regionu. W dzisiejszych czasach przedsiębiorcy zasadniczo wpływają na rozwój aglomeracji oraz na proces urbanizacji. Koncentracja przedsiębiorstw i ich kontakty wzajemne, a także baza klientów podnoszą atrakcyjność przestrzeni i powodują rozwój regionów. W ten sposób powstaje rozwój przestrzeni miejskiej przez co występują zmiany w strukturze zaludnienia. Teorie lokalizacji uzależniają rozwój regionów od przedsiębiorców, którzy lokują swoje przedsiębiorstwa w miejscu, w którym będą mogły zapewnić sobie optymalny rozwój. Podstawowym czynnikiem jest przychód ze sprzedaży (możliwość sprzedaży swoich dóbr), który przeradza się w zysk jeżeli nie występują zbyt duże koszty produkcji dystrybucji itp. Przedsiębiorcy szukają tańszych czynników produkcji (siły roboczej, kapitału, ziemi, kosztów transportu itp.) ponieważ maksymalizują swój zysk. Jeżeli dany przedsiębiorca znajdzie i uzna za stosowną lokalizację przedsiębiorstwa nastąpi proces inwestycyjny w dany region a przez procesy inwestycyjne tworzą się procesy aglomeracyjne co wypływa bezpośrednio na rozwój danego regionu. Według teorii lokalizacji na początku występuje urbanizacja – ludność napływa z terenów peryferyjnych do miast w wyniku tworzenia nowych miejsc pracy, potem następuje suburbanizacja – w związku z rozwojem infrastruktury i czynników produkcji (ziemi, pracy itp.) a w konsekwencji następuje odpływ zarówno ludności i przedsiębiorców do terenów mniej peryferyjnych w celu oszczędności i na końcu dezurbanizacja w związku z przeciążeniem (zakorkowaniem) centrów, a wtedy przenosi się ludność oraz przedsiębiorcy do mniejszych miasteczek, które są na etapie urbanizacji. W mieście Łodzi nastąpiła dezurbanizacja jednakże nie była ona spowodowana z przeciążeniem (nieraz z przeinwestowaniem) centrum. Dezurbanizacja, spowodowana była upadkiem przemysłu tekstylnego oraz brakiem wystarczającego kapitału podstawowego, który mógłby spowodować inne zastępcze produkcje. Jest to zjawisko potoczne i spotykane w Europie nawet w zachodniej gdzie w podobnej sytuacji znalazły się miasta, w których upadł przemysł górniczy, włókienniczy. 3. Który z modeli interwencjonizmu państwa jest charakterystyczny dla aktualnej polityki regionalnej Unii Europejskiej ? Jest to bardzo istotna kwestia urastająca do rangi poważnego problemu ekonomicznego, ponieważ do dziś interwencjonizm państwa budzi wiele kontrowersji oraz obaw. Udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na postawione pytanie jest niezwykle trudne. Autorem interwencjonizmu był brytyjski ekonomista J.M. Keynes. Swoje teorie budował on w czasach, kiedy szalało masowe bezrobocie wskutek kryzysu gospodarczego lat trzydziestych. Dziś „szaleje” masowy postęp techniczny oczywiście bezrobocie też występuje jednakże nie w takim stopniu. Swoje teorie uzależniał J.M. Keynes od popytu. Według Niego niewystarczający popyt powoduje problemy gospodarcze. Rozwój gospodarczy oraz poprawę rynku pracy uzależniał od stopy inwestycji oraz konsumpcji, dlatego w świetle keynesowskiej teorii państwo powinno pobudzać inwestycje publiczne, które będą prowadziły do wzrostu gospodarczego. W procesach integracyjnych „tym stymulatorem” rozwoju gospodarczego są fundusze strukturalne. Tak samo jak u Keynesa stopa inwestycji i konsumpcja mają one zadanie pobudzania i wspierania inwestycji, co w efekcie ma zapewnić wzrost gospodarczy. Problemy bezrobocia istnieją i będą występowały, jednakże dziś największym problemem jest szalejący postęp techniczny, dlatego strategia unijna zakłada wsparcie innowacyjności przez którą ma być zapewniony wzrost gospodarczy. Obecnie polityka regionalna oparta jest na teorii endogenicznego rozwoju opracowanej przez W. Molle, R. Cappellina, A. Amina. A. Amin zauważył, że do lat osiemdziesiątych interwencjonizm (widoczny przede wszystkim w polityce regionalnej) traktowany był, jako czynnik egzogeniczny. Obecnie określa się interwencjonizm w postaci polityki regionalnej jako czynnik wewnętrzny, czyli endogeniczny. Według autorów endogenicznego rozwoju regionalnego bardzo duże znaczenie ma polityka regionalna, traktowana jest jako „cichy” czynnik rozwoju regionalnego. Zgodnie z tą koncepcją rozwój gospodarczy regionu tworzony jest przede wszystkim przez regionalne, endogeniczne zasoby fizyczne i społeczne. Rozwój gospodarczy Unii Europejskiej oparty jest na tej teorii wzrostu. Skutecznie prowadzona polityka regionalna tworzy miejsce dla optymalnych warunków rozwoju regionalnego, a rozwój danego regionu uzależniony jest od czynników wewnętrznych tworzonych przez endogeniczne zasoby fizyczne, ekonomiczne czy też społeczne. Rozwój danego regionu powinien też być determinowany przez region. Skutecznie prowadzona polityka regionalna stworzy miejsce dla sektora MSP, który ze swoją elastycznością, sprawdza się w budowaniu nowoczesnych obszarów przemysłowych, a także w rozwoju technologii i parków przemysłowych. Nowe koncepcje wzrostu odrzucają podejście neoklasyczne, które traktowało mechanizm rynkowy, jako środek niwelowania różnic regionalnych. Interwencjonizm władz publicznych powinien wspierać inwestowaniu miejscowego kapitału w rozwój edukacji oraz B + R, także zadaniem polityki regionalnej jest wspieranie gospodarki opartej na wiedzy. Inwestycje w wiedzę oraz w B + R pozwolą na stworzenie silnej i nowoczesnej gospodarki. Wolny przepływ kapitału spowoduje transfer wiedzy do regionów słabo rozwiniętych oraz adaptację nowych technologii. Ważnym elementem dla polityki rozwoju endogenicznego jest promocja lokalnej infrastruktury materialnej i społecznej, co może prowadzić do wzrostu miejscowego potencjału regionu. Należy podkreślić, że w przypadku regionów zapóźnionych stanowiących obszary problemowe polityki regionalnej mamy do czynienia z ograniczoną wydajnością i ograniczonymi zasobami regionalnymi. Fakt ten stanowi rekomendacje dla polityki regionalnej aby działania zmierzające do tworzenia warunków dla rozwoju endogenicznego opierać na współpracy w sieciach produkcyjnych wdrażających nowe przedsięwzięcia, przedsiębiorstwa, na tworzeniu regionów uczących się oraz na kształtowaniu kapitału społecznego sprzyjającego przedsiębiorczości i innowacyjności. 4. Jaka jest zależność między koncepcją inteligentnej specjalizacji regionów tzw. Smart Specialization, a strategią Europa 2020 i czy przyjęcie w/w strategii będzie obligatoryjne przez każdy z regionów? Wdrożenie koncepcji smart specialization wpłynie pozytywnie na wydatkowanie funduszy unijnych, przede wszystkim dzięki kierowaniu środków na obszary zidentyfikowane wcześniej jako strategiczne z punktu widzenia regionu czy kraju. W ten sposób pojawia się szansa na osiągnięcie odpowiedniej masy krytycznej, która staje się dźwignią przyszłego rozwoju. Dzięki koncepcji inteligentnej specjalizacji polityka spójności UE w większym stopniu ma przyczyniać się do uwolnienia potencjału innowacyjnego europejskich regionów. Ale trzeba też mieć na uwadze fakt, że stosowanie tej koncepcji to wielkie wyzwanie dla regionów i rządów. Efektywne wdrożenie tej koncepcji wymaga wielu badań analitycznych oraz konsultacji z różnymi środowiskami. Uzgodnienie obszarów priorytetowych między różnymi stronami nie będzie łatwym procesem, ale ten wysiłek w przyszłości przyniesie korzyści. Inteligentna specjalizacja opiera się tylko na wskazaniu strategicznych obszarów wsparcia ale też na konsultowaniu inteligentnych instrumentów, które pozwolą zwiększyć skalę inwestycji np. też zwiększenie kapitału prywatnego w finansowanie działań rozwojowych. Zależność ze Strategią Europa 2020 Koncepcja inteligentnej specjalizacji wynika wprost ze Strategii Europa 2020, a także dokumentów jej towarzyszących np. „Inicjatywy Flagowej „Unia Innowacji” czy komunikatu „Polityka regionalna jako czynniki przyczyniający się do inteligentnego rozwoju w ramach Strategii Europa 2020”. Osiągniecie celu strategii Europa 2020 jakim jest inteligentny wzrost wymaga mobilizacji całego potencjału innowacyjnego regionów UE, a tej mobilizacji ma pomóc inteligentna specjalizacja. Z dokumentów unijnych wynika, że koncepcja smart specialisation powinna być przygotowana przez każdy region i podkreśla się, że nie jest to tylko koncepcja stworzona dla bogatych regionów, ale i dla mniej zamożnych. Każdy region niezależnie od poziomu zamożności posiada własne zasoby, które mogą stać się źródłem specjalizacji, a w konsekwencji dalszego rozwoju. Czasem te zasoby nie od razu są widoczne, dlatego kluczem i etapem pierwszym jest analiza mocnych i słabych stron regionu, infrastruktury badawczo rozwojowej w regionie, profilu działalności przedsiębiorców, jakości kapitału ludzkiego i tym podobne. Doktorant uznał pytania Pani Recenzent za bardzo interesujące i niezwykle ważne dla dyskusji na temat roli polityki regionalnej w Polsce i wyraził nadzieję, że przedstawione odpowiedzi są zadowalające. Poczynione przez Panią Profesor spostrzeżenia są dla Doktoranta niezwykle cenne, a słowa uznania z pewnością zmobilizują go do dalszego rozwoju i doskonalenia warsztatu naukowego. W drugiej kolejności Doktorant podziękował za ocenę pracy recenzentowi zewnętrznemu - hab. Jackowi Otto, prof. nadzw. PŁ i odniósł się do sformułowanych przez niego pytań: 1. W niniejszej dysertacji Autor dość skromnie uwzględnił problem przyszłości polityki regionalnej na 2014 – 2020 proszę o uzasadnienie tego podejścia. Doktorant uznał słuszność tej uwagi. Pisząc pracę Doktorant nie uwzględnił tak szeroko przyszłości polityki regionalnej ponieważ były i nadal są to propozycje, które nie są ostateczne. Pisząc prace skupił się głównie na dokonaniach i konsekwencjach polityki regionalnej prowadzonej od 1975 roku, ze szczególnym uwzględnieniem okresu po Maastricht w ramach unii gospodarczej i walutowej, gdyż wtedy polityka regionalna stała się podstawą realizacji założeń konwergencyjnych. Zapewne będzie to bardzo interesujący problem badawczy, w odniesieniu do strategii Europa 2020 w kontekście regionalnym. Doktorant przedstawił następnie propozycje co do budżetu oraz celów polityki regionalnej na okres 2014 – 2020. W październiku 2011 Komisja Europejska przyjęła projekt pakietu ustaw, w którym nakreślono ramy polityki spójności UE na lata 2014-2020. Komisja zaproponowała szereg ważnych zmian w sposobie kreowania i wdrażania polityki spójności, takich jak: skoncentrowanie na priorytetach strategii „Europa 2020”, tzn. na inteligentnym i zrównoważonym rozwoju sprzyjającym wzrostowi zatrudnieni (polityka regionalna powinna wychodzić naprzeciw tej strategii); wzmocnienie procesu planowania strategicznego; nagradzanie wysokiej wydajności; wspieranie planowania zintegrowanego; skoncentrowanie na wynikach – monitorowanie postępów w osiąganiu uzgodnionych celów; wzmacnianie spójności terytorialnej; upraszczanie systemu udzielania pomocy; W swojej propozycji Komisja stwierdziła, że polityka spójności powinna pozostać podstawowym elementem następnego pakietu finansowego, i podkreśliła jej kluczową rolę w realizacji strategii „Europa 2020”. Łączny proponowany budżet na lata 2014-2020 wynosi 376 mld EUR, włączając w to fundusze na nowy instrument „Łącząc Europę”. 2. W polityce regionalnej pojawia się nowy instrument „Łącząc Europę”. W moim rozumieniu powinien on być uwzględniony w pracy. Jak autor ocenia w/w w kontekście problemu pracy? Odpowiadając na to pytanie Doktorant wyjaśnił, że nie mógł uwzględnić tego ciekawego problemu, czyli powołania nowego instrumentu finansowego ponieważ w pracy nie zajął się przyszłością polityki regionalnej. Tym niemniej jest to problem mu znany i bardzo interesujący, dlatego podjął próbę poszerzenia odpowiedzi o tę kwestię. Inteligentne, zrównoważone i w pełni powiązane ze sobą sieci transportowe, energetyczne i cyfrowe to warunek konieczny dla urzeczywistnienia jednolitego rynku w Europie. Wcześniej w pracy wspomniano, że koszty transportu oraz jakość tego transportu wyrażonej poprzez infrastrukturę stanowi bodziec do rozwoju regionalnego, dlatego transport ma podstawowe znaczenie dla efektywności gospodarki europejskiej. Przewiduje się, że transport towarowy wzrośnie o 80 proc. do roku 2050, natomiast transport pasażerski o ponad 50 proc. Wzrost zależy od handlu, a handel potrzebuje transportu. Regiony Europy nie posiadające odpowiednich połączeń nie odnotują dobrej koniunktury – według Komisji Europejskiej. Zadaniem nowego instrumentu Łącząc Europę (CEF) jest wybudowanie oraz zmodernizowanie sieci bazowej która obejmie: 83 główne porty lotnicze Europy z połączeniami kolejowymi i drogowymi; 37 kluczowych portów lotniczych z połączeniami kolejowymi do dużych miast; 15 000 km linii kolejowych zmodernizowanych do dużych prędkości; 35 dużych projektów transgranicznych mających na celu usunięcie wąskich gardeł. Budżet nowego instrumentu szacowany jest na 50 mld euro. Poniższa tabela przedstawi szczegółową strukturę finansowania: Tabela 2) Propozycja budżetu Łącząc Europę w mld euro. Energetyka 9,1 Transport 21,7 Telekomunikacja 9,2 Fundusz Spójności 10 Łącznie 50 Źródło: Wniosek ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY ustanawiające instrument „Łącząc Europę”. W Polsce za pomocą instrumentu Łącząc Europę zostaną sfinansowane dwa duże strategiczne projekty: Korytarz Bałtycki (poprawa sieci kolejowej z portem w Gdyni) oraz Warszawa Berlin – Amsterdam/Rotterdam – Felixtowe - Midlands (poprawa sieci kolejowej). 3. Jak w świetle założeń nowej polityki regionalnej na lata 2014 – 2020 Autor ocenia zmiany w Europejskim Funduszu Rozwoju Regionalnego? Nowe założenia polityki regionalnej zasadniczo nie zmieniają obszarów wsparcia EFRR, lecz go modyfikują w kierunku strategii Europa 2020. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego tak jak w obecnym okresie programowania zostanie najważniejszym funduszem strukturalnym. Wsparcie ze środków EFRR oraz EFS mogą otrzymać wszystkie regiony Europy. Jednak obowiązywać będzie rozróżnienie pomiędzy regionami mniej i bardziej rozwiniętymi oraz regionami w fazie przejściowej, aby zapewnić skoncentrowanie środków z funduszy stosownie do wysokości produktu krajowego brutto (PKB). Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) miał i będzie miał na celu wzmacnianie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej natomiast przyszłościowe priorytety koncentrują się na: • praca badawczo-rozwojowe i wdrażanie innowacji; • poprawa dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz poprawa ich jakości; • zmiany klimatyczne i przechodzenie na gospodarkę niskoemisyjną; • wsparcie biznesowe dla małych i średnich przedsiębiorstw; • usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym; • infrastruktura telekomunikacyjna, energetyczna i transportowa; • zwiększenie możliwości instytucjonalnych oraz efektywności administracji publicznej; • infrastruktura służby zdrowia, edukacyjna i społeczna; • zrównoważony rozwój miast. Na przykład, w regionach bardziej rozwiniętych lub w fazie przejściowej co najmniej 80 % środków z EFRR planuje się przeznaczyć na zapewnianie efektywności energetycznej i odnawialne źródła energii oraz na wdrażanie innowacji i wspieranie sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Mniej rozwinięte regiony będą mieć do wyboru szerszą gamę priorytetów inwestycyjnych, odzwierciedlającą ich szersze potrzeby rozwojowe. Jednak będą musiały przeznaczyć co najmniej 50 % środków z EFRR na zapewnianie efektywności energetycznej i odnawialne źródła energii oraz na wdrażanie innowacji i wspieranie sektora MSP. EFRR ma być skoncentrowany na rozwoju miast na ten cel planuje się przeznaczyć się 5 % tego budżetu. 4. W pracy zabrakło mi również bardziej wyrazistej oceny Autora w odniesieniu do Strategii Lizbońskiej w kontekście jej powiązań z polityką regionalną. Doktorant przyznał iż istotnie w sposób marginalny zajmował się Strategią Lizbońską, aczkolwiek nie pominął zupełnie tego wątku. Argumentował to faktem, że strategia lizbońska została dość krytycznie oceniona przez ekspertów oraz praktyków mimo zaangażowania jej polityki regionalnej. Pierwotna strategia lizbońska została zainicjowana w 2000 r. w odpowiedzi na problemy związane z globalizacją i starzeniem się społeczeństw. Rada Europejska wskazała, że celem tej strategii jest „uczynić z Unii Europejskiej najbardziej dynamiczną, konkurencyjną i opartą na wiedzy gospodarkę na świecie. Program reform obejmował wiele obszarów polityki leżących w kompetencjach państw członkowskich, dlatego Strategia została zrealizowana tylko na poziomie UE. Jako przyczyny niezadowalającego stopnia realizacji strategii wskazano zbyt obszerną listę priorytetów, niski poziom koordynacji między państwami członkowskimi. Strategia lizbońska była wdrażana w trudnym i niejasnym momencie. Między rokiem 2000 a dniem dzisiejszym Unia zwiększyła się z 15 do 27 państw członkowskich. Euro stało się jedną z walut o największym światowym znaczeniu: od 1999 r. liczba członków strefy euro urosła z 12 do 16 państw. Należy również zauważyć, że realizacja strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia dobiega końca w momencie, w którym zarówno Europa, jak i cały świat mocno odczuwa skutki kryzysu gospodarczego. Kryzys ten znacząco i trwale wpłynął na gospodarkę państw w Europie. W 2009 r. PKB spadł o 4%. Stopa bezrobocia przekroczyła 10%. Finanse publiczne okazały się w złej kondycji: dług publiczny niektórych krajów sięgnął ok. 150 % , deficyt budżetowy 7% PKB, co zniweczyło wysiłek 20 lat konsolidacji. W 2008 r. stopa zatrudnienia w UE osiągnęła 66% (co oznacza wzrost z poziomu 62% w 2000 r.), zanim ponownie spadła w wyniku postępującego kryzysu. UE nie udało się jednak osiągnąć poziomu wzrostu produktywności krajów najbardziej uprzemysłowionych: całkowite wydatki na badania i rozwój w UE wyrażone jako procent PKB wykazały wzrost jedynie marginalny (z 1,82% w 2000 r. do 1,9% w 2008 r.). Niezależnie od tego zbytnim uproszczeniem byłoby twierdzić, że strategia zakończyła się niepowodzeniem, ponieważ nie zawsze w ekonomii decydują suche wskaźniki. Po udzieleniu odpowiedzi na pytania recenzentów zawarte w recenzji Doktorant ustosunkował się do pytań zadawanych przez pozostałych uczestników dyskusji: 1. dr Ewa Tomczak – Politechnika Łódzka Czy orientuje się doktorant, czy aktualnie trwają w regionach prace nad opracowaniem strategii innowacji w kontekście „Europy 2020”? Regionalne Strategie Innowacji (RSI) zostały opracowane przez poszczególne województwa w latach 2003 – 2005, woj. mazowieckie opracowało w 2008 r. Stanowią one podstawowy instrument polityki innowacyjnej UE wdrażany na poziomie regionu. Ich zadaniem jest zmobilizowanie dostępnych zasobów i instytucji do budowania innowacyjnego i konkurencyjnego regionu. W okresie od 2008 do 2011 dokonano aktualizacji RSI w województwach dolnośląskim, lubelskim, lubuskim, podkarpackim, małopolskim, warmińsko mazurskim. Obecnie prowadzone są aktualizacje RSI w woj.: kujawsko – pomorskim, łódzkim, opolskim, śląskim i świętokrzyskim w większości z nich uwzględniono zapisy obowiązujących dokumentów europejskich, w tym „Strategii Europa 2020”. 2. prof. zw. dr hab. J. Witkowska - Czy swobodny przepływ kapitału w ramach jednolitego rynku europejskiego, zdaniem Doktoranta, sprzyja niwelowaniu bądź łagodzeniu dysproporcji międzyregionalnych w UE? Swobodny kapitał jest podstawą do zaistnienia jakiegokolwiek rozwoju regionalnego, który potem przekształci się w wzrost gospodarczy. Wolny rynek, który umożliwia przepływ kapitału pozwala na swobodne pożyczanie kapitału dla regionów biednych od regionów bogatych. Regiony biedne powinny pożyczać kapitał od regionów bogatych, w celu zwiększenia swojej produkcji, która pozwoli na niwelacje dysproporcji regionalnych. Reasumując teoria konwergencji, czy jakakolwiek teoria rozwoju regionalnego pochodzi od teorii kosztów komparatywnych ponieważ by nastąpiły np. procesy konwergencji potrzebny jest swobodny przepływ kapitału, bo daje możliwość pożyczenia kapitału zewnętrznego, który może pozwolić na wzrost produkcji, a co w efekcie przyczynia się na wyrównywanie dysproporcji regionalnych. 3. Dr hab. Joanna Działo, prof. nadzw. UŁ - Jakie są korzyści (krótko – lub długookresowe) rozszerzenia UE o nowe kraje członkowskie. Jest to bardzo istotna kwestia z punktu widzenia zarówno dla obywateli jaki i krajów członkowskich UE. Niewątpliwie jest to bardzo szeroki i zarazem bardzo dyskusyjny temat, dlatego postaram się w skrócie zająć stanowisko w tym temacie. Korzyści z poszerzenia jest wiele oczywiście także znajdą się negatywne skutki to wszystko zależy od punktu widzenia zarówno kraju jaki i obywateli, dlatego nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na ten bardzo ciekawy temat. W obecnych czasach kiedy najważniejszym elementem wzrostu gospodarczego jest tak mocno pożądany efekt skali nie da się go osiągnąć bez poszerzania się Unii Europejskiej. By Unia Europejska mogła się przeciwstawić takim mocarstwom gospodarczym jak USA, Chiny musi się nieustannie poszerzać, ponieważ zwyczajnie potrzebuję większego rynku zbytu. W obecnych czasach wolny rynek oraz dobry transport (jakość tego transportu) decyduje w pewnym sensie o rozwoju. Poprzez przyjęcia krajów o niższym rozwoju gospodarczym, rodzą się większe dysproporcje gospodarcze. Właśnie dzięki niwelowaniu dysproporcji gospodarczych kraje biedne uzyskują wzrost a bogate możliwość nowych inwestycji oraz zbudowania nowego rynku. Należy pamiętać, że kraje biedne nie posiadają minimalnego kapitału po to by poczynić nowe inwestycje, dlatego potrzebny jest wolny rynek by zapewnić wolny przepływ kapitału, wiedzy oraz siły roboczej a Unia Europejska takie etapy integracji gwarantuje. To właśnie wolny rynek jest największą korzyścią z poszerzenia zarówno długo jak i krótkotrwałą. Kraje ubogie mogą dostawać bodziec do rozwoju dzięki polityce regionalnej poprzez fundusze strukturalne. Dzięki tym funduszom może być np. budowana lepsza infrastruktura. Budowa infrastruktury w pewnym sensie nakręca koniunkturę gospodarczą nie tylko całego kraju a także całego ugrupowania jakim jest Unia Europejska. W dzisiejszych czasach duży obszar oraz ilość osób zamieszkujących go decyduje o możliwość zaistnienia trwałego rozwoju gospodarczego. 4. Dr hab. Włodzimierz Puliński, prof. nadzw. UŁ - Czy prawdą jest, że rozszerzenie UE prowadzi do spadku PKB w starych krajach członkowskich? Spadek PKB w krajach starych krajach unijnych w momencie przyjmowania, oraz po przyjęciu krótkotrwale spada. Związane jest z ogromnymi nakładami inwestycyjnymi jakie muszą kraje członkowskie poczynić. Poniższy wykres przedstawi PKB wybranych krajów. Wykres 1) Procentowy wzrost gospodarczy wybranych krajów w latach 1972-1988 7,00 6,00 4,00 3,00 2,00 1,00 -2,00 -3,00 Belgia Niemcy Włochy Lata Źródło: Opracowanie własne, oraz Bank Światowy 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 -1,00 1973 0,00 1972 Procentowy wzrost PKB 5,00 Wykres przedstawia wyraźny spadek PKB wybranych krajów spowodowany kryzysem naftowym z 1974 roku. Należy uwzględnić, że wzrost ceny surowców (głównie paliw), jest klasycznym wskaźnikiem wyprzedzającym koniunkturę. Poszerzenie Wspólnot (w 1973 roku) miało także istotny wpływ na spadek PKB w 1975 roku. Można nawet zaryzykować stwierdzenie i wysunąć wniosek na przyszłość, że poszerzanie Wspólnot o kolejnych członków będzie także wskaźnikiem wyprzedzającym koniunkturę. Toteż odnotować należy, że dalsze poszerzenia z 1981 roku oraz 1986 roku powodowały spadek PKB w następnych latach. Każde poszerzenie wymagało dużych nakładów finansowych, które w następnym roku powodowały spowolnienie gospodarcze. Chociaż w momencie przyjmowania nowych członków „obciążone” zostają podstawowe wskaźniki makroekonomiczne to efekt pozytywny procesów poszerzeniowych w kontekście tych wskaźników widoczny jest po upływie dłuższego czasu i zaaklimatyzowaniu się nowych członków we wspólnocie. - Proszę o ustosunkowanie się do wyników prognoz rozwoju regionalnego opublikowanych przez WARR, IBURR, które poddają w wątpliwość skuteczność polityki regionalnej UE. Każde analizy oraz badania mogą prowadzić do różnych wniosków, dlatego nie jest możliwa jednoznaczna odpowiedz. Ideą pracy było zbadanie się kiedy wyrówna się siła nabywcza Polaków w stosunku do obywateli Niemiec, dzięki polityce regionalnej. Z moich badań wynika, że nasza siła będzie się wyrównywała co do wybranych produktów w stosunku do obywateli Niemiec. Badania dowodzą, że możliwości nabywcze przeciętnego obywatela polskiego będą powoli się wyrównywały czyli de facto nastąpi konwergencja. Nie można twierdzić, że inne analizy nie dopuszczą do występowania różnic nie tylko w stosunku do siły nabywczej, dlatego możliwe jest występowanie dywergencji niż konwergencji w Polsce. Nie każdy region musi się tak prężnie rozwijać jak region mazowiecki, który obecnie osiąga 89 % średniego PKB per capita (UE 27). Chciałbym nadmienić, że według R. Lucasa dywergencja występuje wtedy kiedy następuje odpływ kapitału oraz siły roboczej do regionów bogatych, dlatego możliwy jest rozwój zarówno szybszy jak i wolniejszy. Tak czy inaczej polityka regionalna dzięki funduszom strukturalnym jest cichym wsparciem dla przedsiębiorców, którzy powodują rozwój regionalny. 5. dr K. Lewandowski - Czym kierował się autor przy wyborze próby badawczej (dlaczego autor porównał regiony polskie z wschodnioniemieckimi)? Niemieckie landy wschodnie w wyniku zjednoczenia Niemiec w 1990 roku stały się członkiem Wspólnoty. Oba kraje zmieniły system gospodarczy z centralnie planowanego na kapitalistyczny (potocznie mówiąc obalony został komunizm); dzięki najbogatszym niemieckim regionom z NUTS 2 (Regierungsbezirke) zbadać można procesy konwergencji, to znaczy: ile regionom wschodnim Niemiec brakuje do regionów najbogatszych oraz ile polskim województwom brakuje do wschodnich regionów Niemiec itp.; zarówno polskie jak i niemieckie regiony należą do UE, Wschodnie landy od 1990, a polskie regiony od 2004 roku; Niemcy jako kraj osiągają według danych z EUROSTATU 116% PKB per capita mierzonego parytetem siły nabywczej średniej UE 27 6. dr hab. Małgorzata Burchard-Dziubińska - Jaka jest interpretacja zawartości tabeli z prezentacji wprowadzającej dot. modeli ekonometrycznych? Ideą badań było kiedy siła nabywcza przeciętnego Polaka wyrówna się z przeciętnym Niemcem. Dodatkowo została przeprowadzona analiza hipotetycznego przyśpieszenia wyrównania siły nabywczej dla trzech produktów (chleba, paliwa 95 oraz metrów kwadratowych), gdyby polskie regiony otrzymały 100% środków z funduszy strukturalnych. Poniższa tabela przedstawia wnioski z trzech równań. Tabela 1 Czas wyrównania połowy średniej siły nabywczej w wybranych regionach Nazwa modelu ½ okresu 1 okres ½ okresu 1 okres % zm Model 1 i 4 Paliwo 95 13 26 8,5 17 -35% Model 2 i 5 Chleb kg 11 22 6,5 13 -41% Model 3 i 6 metry 2 16 32 7,5 15 -53% Źródło: Opracowanie własne Z tabeli wynika, że nasza siła nabywcza zwiększyłaby się o 35 % w stosunku do możliwości nabycia paliwa, to znaczy skróciłby się okres nabywczy z 26 do 17 lat. Analogicznie jest dla chleba oraz możliwości nabycia metrów kwadratowych. O 41 % przyśpieszyła by nasza siła nabywcza w stosunku do chleba oraz 53 % w stosunku do możliwości nabycia metrów kwadratowych mieszkania. - Jakie są dowody na to, że rozwój w regionach peryferyjnych nie jest realizowany kosztem środowiska naturalnego dzięki polityce regionalnej? Każdy projekt dofinansowany przez fundusze strukturalne nie może odbywać się kosztem środowiska naturalnego. Dodatkowo fundusz spójności oraz programy operacyjne takie jak Program Operacyjny infrastruktura i środowisko wspierają ochronę środowiska. Na przykład fundusz spójności, którego głównym zadaniem jest pomoc zacofanym regionom, które nie byłyby w stanie same się podźwignąć, a tym samym stałyby się przeszkodą dla spełniania warunków konwergencji przez państwa ubiegające się o przyjęcie do strefy euro. By rozwój nie był oparty kosztem środowiska pomoc z FS przyznawana jest na realizację w ramach programów oraz projektów inwestycyjnych w zaledwie dwóch sektorach interwencji: ochronie środowiska naturalnego oraz infrastrukturze transportowej. 7. prof. zw. dr hab. Walentyna Kwiatkowska - Czy uległy zasadniczej zmianie priorytety EFS w perspektywie 2014 – 2020? Priorytety zasadniczej zmianie nie uległy ponieważ EFS będzie nadal instrumentem finansowym który będzie wspierał inwestycje w zasoby ludzkie, oraz będzie jednocześnie przyczyniał się do wzmacniania spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE. Fundusz ten ukierunkowany będzie nadal na zwiększenie zatrudnienia mieszkańców Europy, propagować będzie lepsze wykształcenie i poprawiać sytuację osób najbardziej bezrobotnych i zagrożonych ubóstwem. EFS będzie ukierunkowany na cztery główne tematyczne cele: 1. promowanie zatrudnienia i mobilności siły roboczej; 2. promowanie integracji społecznej i zwalczanie ubóstwa; 3. inwestowanie w edukację, poszerzanie umiejętności i ustawiczne kształcenie; 4. zwiększenie możliwości instytucjonalnych oraz efektywności administracji publicznej. Także EFS powinien przyczyniać się do osiągania innych celów tematycznych, takich jak wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, odporną na zmiany klimatyczne i energooszczędną, popularyzację korzystania z technologii informacyjnokomunikacyjnych, intensyfikację badań naukowych i rozwoju technologicznego oraz wzrost innowacyjności, a także zwiększanie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Zgodnie z dążeniem UE do rozwoju sprzyjającego wzrostowi zatrudnienia, co najmniej 20 % środków z EFS należy przeznaczyć na promowanie integracji społecznej i zwalczanie ubóstwa. Po udzieleniu przez Doktoranta odpowiedzi na zadane pytania, Pan Przewodniczący prof. zw. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski zamknął część jawną obrony i poprosił o pozostanie na sali obrad Członków Komisji oraz Protokolantów i Sekretarza. W części tajnej obrad Przewodniczący poinformował, że Doktorant, zgodnie z regulaminem studiów doktoranckich, zdał następujące egzaminy: z dyscypliny podstawowej, czyli ekonomii z oceną bardzo dobrą, z dyscypliny uzupełniającej, tj. socjologii – z wynikiem bardzo dobrym, z języka angielskiego - ocenionego na ocenę bardzo dobrą. W związku z powyższym Doktorant spełnił wymogi niezbędne do uzyskania stopnia doktora nauk ekonomicznych. Następnie Przewodniczący otworzył dyskusję i poprosił o zabranie głosu Promotora dr hab. Mariannę Gretę, prof. nadzw. UŁ oraz innych członków komisji. Promotor pracy- pani dr hab. Marianna Greta, prof. nadzw. UŁ podkreśliła pracowitość, zdyscyplinowanie, oraz samodzielność intelektualną Doktoranta. Stwierdziła, że współpraca z Doktorantem przebiegała w sposób prawidłowy. Wystąpienie Doktoranta oceniła pozytywnie, podkreślając fakt, że nie jest on pracownikiem naukowym i nie ma doświadczenia w wystąpieniach na forum publicznym. Recenzentka - pani prof. zw. dr hab. Jadwiga Suchecka przebieg obrony oceniła pozytywnie. Wskazała na ścisłe związki Doktoranta z praktyką gospodarczą. W miarę możliwości Doktorant starał się przedstawić swoje argumenty. Podkreśliła wagę bardzo dobrze zdanych egzaminów doktorskich i stwierdziła, że Doktorant w pełni zasługuje na stopień doktora nauk ekonomicznych. Recenzent zewnętrzny – dr hab. Jacek Otto, prof. nadzw. PŁ stwierdził, że praca dotyczy ważnego zagadnienia, została napisana starannie. Doktorant dobrze przygotował się do odpowiedzi na recenzje, nienajgorzej poradził sobie z odpowiedziami na pytania z sali. Częste lapsusy językowe nie umniejszają wartości wystąpienia. Dodatkowym atutem Doktoranta są jego związki z praktyką. W związku z tym efekt finalny w postaci doktoratu jest dobry. W dalszej kolejności przewodniczący poprosił o krótką ocenę wszystkie osoby, które zadawały pytania. Dr hab. Włodzimierz Puliński, prof. nadzw. UŁ stwierdził, że odpowiedź na pierwsze pytanie nie została poparta żadnymi argumentami. Natomiast na drugie pytanie odpowiedź była satysfakcjonująca. Dr hab. Joanna Działo, prof. nadzw. UŁ stwierdziła, że nie uzyskała odpowiedzi na zadane pytania. Prof. zw. dr hab. Walentyna Kwiatkowska pozytywnie oceniła odpowiedź na zadane pytanie. Dr hab. Małgorzata Burchard-Dziubińska, prof. nadzw. UŁ stwierdziła, że Doktorant prawidłowo wyjaśnił wątpliwości dotyczące przestawionego w tabelach materiału empirycznego. Nie odniósł się jednak do drugiego pytania, dotyczącego jednego z wniosków zawartych w dysertacji. Prof. zw. dr hab. Janina Witkowska przyjęła odpowiedź Doktoranta. Podkreśliła, że jej pytanie wykraczało poza zakres jego badań. Po zakończeniu wypowiedzi osób zadających pytania Przewodniczący podziękował wszystkim za zabranie głosu a następnie zarządził dwa głosowania tajne: 1. nad przyjęciem obrony rozprawy doktorskiej, W głosowaniu pierwszym udział wzięło 20 osób, z czego 15 głosów oddano za przyjęciem rozprawy, 4 osoby wstrzymały się od głosu a jeden oddany głos był nieważny. 2. w sprawie wystąpienia do Rady Wydziału Ekonomiczno - Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego o nadanie stopnia naukowego doktora nauk ekonomicznych. W głosowaniu drugim udział wzięło 18 osób, z czego 14 głosów oddano za, 3 osoby wstrzymały się od głosu a jedna osoba oddała głos nieważny. Przewodniczący Komisji zakończył część tajną posiedzenia, po czym zaprosił Doktoranta oraz zgromadzonych gości informując ich o wynikach głosowania. Po gratulacjach Przewodniczący Komisji zamknął posiedzenie. Protokołowali: Przewodniczył: dr Agnieszka Drzymała prof. zw. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski mgr Tomasz Ścianowski
