Opis - Biuletyn Informacji Publicznej Gmina Tyrawa Wołoska
advertisement
Załącznik do Uchwały Nr XXII/131/09 Rady Gminy w Tyrawie Wołoskiej z dnia 19 marca 2009r. PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI TYRAWA WOŁOSKA NA LATA 2009 - 2016 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 I. PODSTAWOWE INFORMACJE ...................................................................................... 4 1.1 Rys historyczny oraz zabytki ............................................................................................ 4 1.2. Położenie geograficzne i administracyjne....................................................................... 6 2. INWENTARYZACJA ZASOBÓW MIEJSCOWOŚCI............................................... 8 2.1 Środowisko przyrodnicze.................................................................................................. 8 2.2 Klimat ............................................................................................................................... 9 2.3 Gleby .............................................................................................................................. 10 2.4 Środowisko kulturowe .................................................................................................... 10 2.5 Stanowiska archeologiczne ............................................................................................ 12 2.6 Gospodarka przestrzenna i infrastruktura techniczna ................................................... 13 2.6.1. Rozwój sytemu komunikacji: .................................................................................. 13 2.6.2. Infrastruktura ......................................................................................................... 14 2.6.3 Kanalizacja.............................................................................................................. 15 2.6.4 Zaopatrzenie w wodę ............................................................................................... 15 2.6.5 Budynki budowle ..................................................................................................... 15 2.6.6 Gazyfikacja .............................................................................................................. 16 2.6.7 Zaopatrzenie w energię elektryczną ........................................................................ 16 2.6.8 Telekomunikacja ...................................................................................................... 16 2.6.9 Gospodarka odpadami ............................................................................................ 17 2.7 Sfera gospodarcza .......................................................................................................... 17 2.7.1. Rolnictwo ................................................................................................................ 17 2.7.2 Podmioty gospodarcze ............................................................................................ 19 2.7.3 Turystyka ................................................................................................................. 20 2.8 Potencjał społeczny ........................................................................................................ 21 2.8.1 Demografia.............................................................................................................. 21 2.8.2 Rynek pracy ............................................................................................................. 22 2.8.3 Opieka społeczna ..................................................................................................... 23 2.8.4 Oświata.................................................................................................................... 25 2.8.5. Sport, kultura .......................................................................................................... 26 2.8.6 Ochrona zdrowia .................................................................................................... 26 3. ANALIZA SWOT .......................................................................................................... 28 4. CELE I ZADANIA PRIORYTETOWE DLA MIEJSCOWOŚCI TYRAWA WOŁOSKA ............................................................................................................................. 30 5. HARMONOGRAM DZIAŁAŃ .................................................................................... 32 6. SYSTEM WDRAŻANIA I MONITORINGU ............................................................. 35 7. ZGODNOŚĆ PLANU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI ZE STRATEGIAMI WYŻSZEGO RZĘDU............................................................................................................ 35 8. PODSUMOWANIE ........................................................................................................... 36 Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 2 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 WSTĘP Plan Odnowy Miejscowości Tyrawa Wołoska jest podstawowym dokumentem strategicznym, określającym kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego miejscowości oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Dokument ten jest niezbędny do ubiegania się przez Gminę Tyrawa Wołoska o środki z funduszy strukturalnych na realizację zadań inwestycyjnych w miejscowości Tyrawa Wołoska zawartych w niniejszym Planie. Niniejsze opracowanie jest dokumentem komplementarnym z innymi dokumentami planistycznymi, takimi jak. Strategia Rozwoju Gminy Tyrawa Wołoska, Strategia Województwa Podkarpackiego, Strategia Rozwoju Kraju, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia oraz Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa na lata 2007 – 2013. Obszarem realizacji Planu Odnowy Miejscowości Tyrawa Wołoska jest obszar tej miejscowości i obejmuje lata 2009-2016. Podstawę opracowania Planu Odnowy Miejscowości Tyrawa Wołoska stanowiły: · dane udostępnione przez Urząd Gminy w Tyrawie Wołoskiej, · dane statystyczne, · wizja lokalna w miejscowości Tyrawa Wołoska, · rozmowy z mieszkańcami, sołtysem Struktura dokumentu oparta jest o 8 części. W pierwszej części Planu przedstawiono podstawowe informacje o miejscowości Tyrawa Wołoska, Gminie Tyrawa Wołoska. W części drugiej sporządzono inwentaryzację zasobów służących odnowie tejże miejscowości. W części trzeciej dokumentu przedstawiono słabe i mocne strony miejscowości Tyrawa Wołoska (analiza SWOT). W części czwartej przedstawiono cele oraz zadania o pierwszej randze ważności, sposób ich finansowania ze szczególnym uwzględnieniem środków pomocowych UE oraz orientacyjny czas realizacji. Część piąta to harmonogram działań do realizacji w miejscowości Tyrawa Wołoska. Części szósta siódma i ósma przedstawiają system wdrażania i monitoringu, zgodność Planu rozwoju Miejscowości Tyrawa Wołoska ze strategiami wyższego rzędu oraz podsumowanie. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 3 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 I. PODSTAWOWE INFORMACJE 1.1 Rys historyczny oraz zabytki Wieś wg potwierdzonych źródeł istniała już w 1402 r., osadzona na prawie wołoskim, zwana była "Tyravia minori", czyli Tyrawa Mniejsza. Stąd wniosek, że gdzieś w pobliżu istniała Tyrawa Większa. Chodzi prawdopodobnie o Tyrawę Solną, która datuje się na rok 1372-78 lub Mrzygłód, który w zapisach z 1435 r. figuruje jako Tyrawa Królewska, a nazwa Mrzygłód pojawia się dopiero w 1616 r. Tak czy inaczej, źródła potwierdzają, że założycielem i właścicielem Tyrawy był Mikołaj Czeszyk, sędzia sanocki, herbu Ossorya, piszący się z Tyrawy v. Ryterowic, a sądząc z przydomku z pochodzenia Czech. Obecna nazwa Thyrawa Walaska pojawia się w znanych źródłach w 1434 r. Są dwie wersje pochodzenia nazwy. Jedna mówi o osadnikach wołoskich, druga zaś o jakimś nieznanym bliżej Wołochu, pierwszym właścicielu Tyrawy. Istnieje też trzecia przewijająca się niekiedy wersja, że osadzani tu byli skazańcy wołoscy. Z rodu udokumentowanego założyciela Tyrawy Czeszyka wywodzi się kilka znanych rodów ziemi sanockiej: Tyrawscy, Bukowscy, Grabowniccy i Rytarowscy. W Tyrawie pozostaje potomek Czeszyka Tyrawski i w jego władaniu jest klucz tyrawski, złożony ze wsi: Hołuczków, Rozpucie, Stańkowa i Zawadka. W połowie XVII wieku Tyrawa zmienia właścicieli i są nimi Ossolińscy. Na przełomie XVII i XVIII wieku właścicielami Tyrawy Wołoskiej są Urbańscy, którzy przed 1707 rokiem uzyskali dla niej prawa miejskie. W 2 poł. XVII wieku Tyrawę przejął jako właściciel Karol Krąjewski herbu Jasieńczyk, po nim syn Marcin Tadeusz, a następnie syn Leon, żonaty z Julią Balówną. W XIX w. właścicielami Tyrawy Wołoskiej byli Bolesław i Wincenty Gałkowscy. W 2 połowie tego wieku Tyrawa utraciła prawa miejskie. Pod koniec XIX stulecia odbywał się tu tylko jeden jarmark główny rocznie - 16 lipca. Na przełomie XIX i XX wieku Tyrawa przeszła w ręce żydowskie. Dwór i cześć gruntów po Gałkowskich przejęli Brzezińscy, którzy gospodarzyli tu do 1940 roku. Brzeziński, karciarz i hulaka, część dóbr zastawił u Żydów. W 1940 roku rodzinę Brzezińskich wywieźli Rosjanie na Sybir. Z Sybiru wróciła tylko żona Brzezińskiego, która w latach powojennych zdążyła rozprzedać grunty okolicznym rolnikom. Dwór spłonął w czasie ataku bandy UPA. Miasteczko, położone na brzegach Tyrawki, miało drewnianą zabudowę podcieniową, rynek na rzucie kwadratu, który przecinała droga z Przemyśla do Krakowa. Na północ od Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 4 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 osady jest wzgórze Horodysko ze śladami wałów, ale badania archeologiczne nie wykazały tu pozostałości osadnictwa. Już w 1507 roku powstała tu parafia unicka, a w 1900 r. wybudowano na miejscu starej, drewnianej, nową cerkiew grekokatolicką pw. Paraskewi (rozebrana w 1948 r.). Kościół katolicki działał już w XV wieku jako filia parafii Mrzygłód. W 1546 roku utworzono parafię. Obecny kościół pw. św. Mikołaja ufundowany w XVIII w., konsekrowany w 1745 r. W1936 r., wg sprawozdania kierownika szkoły Brzoskiewicza, Tyrawa Wołoska liczyła 260 domów i 1780 mieszkańców, w tym 800 rzymskokatolików, 600 grekokatolików i 380 Żydów. Działały tu: Związek Strzelecki, Straż Pożarna, Akcja Katolicka, Koło Szlachty Zagrodowej i organizacja "Proświta". Istniał dom kultury polski i ruski, dwie świetlice, Kasa Stefczyka, Spółdzielnia "Rolnik" i Kółko Rolnicze. W akcji "Wisła" wysiedlono z Tyrawy na Ziemie Odzyskane 780 osób narodowości ukraińskiej. Ale wcześniej rozegrał się tu charakterystyczny dla tych terenów dramat. Był świt 29 kwietnia 1945 r., banda "Burłaki" postanowiła zlikwidować istniejący tu posterunek milicji. Atak nastąpił nagle i ze wszystkich stron. Siły milicji były skromne, banda w sile 120-150 ludzi. Milicjanci postanowili bronić się, ale nim zdążyli dojść do posterunku czterech zginęło w drodze, reszta ukryła się w kościele. Banda zdobyła posterunek, ale kościoła nie odważyła się zaatakować. Przy okazji spłonęło kilka zabudowań i dwór Brzezińskich. Ludność polska w czasie ataku też skryła się w kościele. Wcześniej w latach 1942-44 Niemcy eksterminowali tutejszych Żydów. Część wyjechała (uciekła) sama. Tyrawa Wołoska została jak wiele tutejszych wsi pogorzeliskiem. Pozostała niepewność - nienawiść. A przecież nie tak dawno ludzie ci żyli w pełnej symbiozie. Dzisiaj wieś odżyła po tamtych tragicznych czasach. Z dworu pozostały cztery kolumny, z bocianim gniazdem na jednej z nich. Pozostał też niewyraźny obraz (zdjęcie) i opis: dwór klasycystyczny, po bokach piętrowy, w środku parterowy. Kondygnacje bardzo wysokie na trzech osiach, zaakcentowane portykiem złożonym z dwóch par kolumn toskańskich. Portyk poprzedzał wysunięty do przodu taras z ćwierćkolistymi schodami. Czterospadowy dach "polski". Wszystkie elewacje dworu gładkie bez wystroju plastycznego. Do dzisiaj zachowały się fragmenty parku przydworskiego z wiekowymi lipami i dębami, a w nim uroczo pobudowany Ośrodek Zdrowia oraz Amfiteatr. W części parku położony jest też Urząd Gminy. Budynek - to typowy wytwór okresu realnego socjalizmu, ale usytuowany przepięknie. Przybysza zaskoczyć tu może cisza i spokój. a z doświadczenia wiem, że przed i wewnątrz każdego Urzędu Gminy, jakie znam, panuje nieopisany ruch. Tu jest inaczej, jakoś spokojniej. Nie świadczy to wcale o marazmie działania. Należy przyjąć, że mimo trudnych warunków ludzie tutejsi starają się rozwiązywać problemy we własnym zakresie. Na Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 5 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 zakończenie swojego sprawozdania z 1936 r. kierownik szkoły Brzoskiewicz zapisał: "Warunki turystyczne wyśmienite, niestety brak propagandy" i to właśnie pozostało do dzisiaj. Zdjęcie nr 1. Dwór w Tyrawie Wołoskiej . Źródło: http://www.zielonekarpaty.org.pl/DziedzictwoKulturoweDolinyTyrawki.html Rys. ze zbiorów Archiwum MBL w Sanoku (w prawym dolnym rogu podpisany prawdopodobnie architekt Lelawski). 1.2. Położenie geograficzne i administracyjne Położenie geograficzne miejscowości wyznaczają współrzędne 49°35' szerokości geograficznej północnej i 22°22' długości geograficznej wschodniej. Tyrawa Wołoska położona jest na terenie Parku Krajobrazowego Gór Słonnych - pasma sąsiadującego od północy z Bieszczadami. Wieś położona jest w górach Słonnych, w dolinie Tyrawki, na trasie Przemyśl - Sanok. Przez część miejscowości przebiega Szlak Ikon Doliny Sanu rozpoczynający się w Sanoku. Szlak biegnący Doliną Sanu jest szlakiem dydaktycznym (znakowany jest na niebiesko) i prowadzi z Sanoka do najstarszej drewnianej cerkwi w Polsce (w Uluczu). Łączna długość szlaku wynosi 70 km i umożliwia zwiedzenie 10 cerkwi i 2 muzeów. Szlak można pokonywać pieszo, konno, rowerem górskim, szosowym, oraz płynąc doliną Sanu. Administracyjnie Tyrawa Wołoska leży w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie o tej samej nazwie - Tyrawa Wołoska. Tyrawa Wołoska sąsiaduje z następującymi miejscowościami: Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 6 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Hołuczków Rakowa Rozpucie, Wujskie, Manasterzec Mapa nr 1. Położenie Tyrawy Wołoskiej na tle regionu Źródło: http://mapa.meteor24.pl/tyrawa-woloska.html Tyrawa Wołoska zlokalizowana jest przy drodze krajowej nr 28 (Wadowice-Medyka) na trasie Sanok-Przemyśl. Jak widać na mapce powyżej miejscowość ta jest zlokalizowana niedaleko miasta powiatowego Sanoka (18 km) oraz Przemyśla (46 km). Z Tyrawy Wołoskiej niedaleko jest również do Krosna, Leska, Brzozowa, trochę dalej do Rzeszowa. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 7 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 2. INWENTARYZACJA ZASOBÓW MIEJSCOWOŚCI 2.1 Środowisko przyrodnicze Miejscowość Tyrawa Wołoska jak i cała Gmina Tyrawa Wołoska położona jest na obszarze Natura 2000. Ostoja obejmuje również główne pasmo Gór Słonnych z najwyższym szczytem Słonnym (671 m n.p.m.) oraz grzbiet Chwaniów. Tereny te odznaczają się silnie zróżnicowaną budową geomorfologiczną. Grzbiety górskie mają układ rusztowy, typowy dla polskiej części Karpat Wschodnich. Obszar stanowi granicę europejskiego działu wód, oddzielającego zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Gęsta sieć rzek i potoków tworzy często przełomowe odcinki dolin. Poza tym występują tu liczne słone źródliska, które dają początek blisko 80 potokom o wodzie słonej. Na terenie ostoi wyróżnia się dwupiętrowy układ leśnych zbiorowisk roślinnych. W pasie pogórza (do 500 m n.p.m.) występują głównie leśne zbiorowiska grądowe (odmiana wschodniokarpacka), a w reglu dolnym przeważają lasy bukowe i bukowo-jodłowe. Pośród kompleksów leśnych znajdują się przestrzenie użytkowane rolniczo bądź porośnięte przez łąki i pastwiska. Góry Słonne stanowią niezwykle cenną ostoję zarówno siedliskową jak i ptasią. Swoje niepowtarzalne walory krajobrazowe zawdzięcza zwłaszcza ze specyficznymi rozległym, odmianami dobrze wykształconym wschodniokarpackich grądów, siedliskom a także leśnym, malowniczym zbiorowiskom łąkowym i rzekom o naturalnym charakterze, z dobrze zachowanymi roślinnymi zbiorowiskami nadrzecznymi i polami (łącznie zidentyfikowano 12 typów siedlisk chronionych dyrektywą siedliskową). Stwierdzono tu występowanie co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Jest to obszar lęgowy m.in. orła przedniego, puszczyka uralskiego, orlika krzykliwego, a także bociana czarnego, orlika grubodziobego, puchacza, sóweczki. W stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują również: bocian biały, derkacz, dzięcioł trójpalczasty oraz drozd obrożny. Jest to również ważne miejsce bytowania zwierząt drapieżnych, m.in.: wilka, niedźwiedzia, rysia, wydry. Natomiast przepływająca przez obszar Natura 2000 rzeka Strwiąż jest ostoją minoga ukraińskiego, a wśród bezkręgowców odnotowano wiele gatunków endemicznych (lokalnych) - głównie wijów, chrząszczy i ślimaków. Ponadto góry te charakteryzują się bogactwem roślin naczyniowych około 900 gatunków. Wśród nich liczne są gatunki rzadkie i prawnie chronione. Teren miejscowości Tyrawa Wołoska charakteryzuje się ponadto pełną gamą wspaniałych krajobrazów i widoków. Jadąc od strony Sanoka poprzez jedne z najdłuższych serpentyn Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 8 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 w kraju i Europie zjeżdżając z tych serpentyn zauważymy, iż dominują łąki oraz pola uprawne. Krajobraz urozmaica pasmo górskie o zboczach porosłych wysokopiennym lasem mieszanym. Flora i fauna charakteryzuje się dużą różnorodnością, co spowodowane jest występowaniem tu cennych zespołów jakimi są góry, doliny, lasy i łąki. 2.2 Klimat Wg Gumińskiego (polskiego klimatologa) Gmina Tyrawa Wołoska została zaliczona do podkarpackiej dzielnicy klimatycznej. Dzielnica ta charakteryzuje się okresem wegetacyjnym trwającym ok. 206 dni, liczba dni z pokrywą śnieżną 60-80 cm, liczbą dni pogodnych – średnio 40. Najpogodniejszą porą roku jest wczesna wiosna i jesień, a największe zachmurzenie występuje w okresach zimowych. W ciągu roku występuje od 100 do 150 dni z przymrozkami, a liczba dni z mgłą dochodzi do 40. Roczna suma opadów dzielnicy podkarpackiej wynosi 600-900 mm Najwięcej opadów występuje w czerwcu, a najmniej w październiku. Na terenie gminy dominują wiatry południowe i zachodnie. W okresie zimowym występują tu często wiatry typu fenowego. Cechą charakterystyczną tych wiatrów jest to, że wieją z kierunków południowych tj. rejonów cieplejszych. Powodują w dolinach gwałtowne ocieplenie oraz szybki zanik pokrywy śnieżnej w niższych partiach stoków. Warunki klimatu lokalnego uzależnione są od wyniesienia terenu nad poziom morza, od rzeźby terenu oraz ekspozycji. Najkorzystniejsze warunki klimatu lokalnego występują na stokach o nachyleniu powyżej 5% eksponowanych w kierunku wschodnim, południowym, zachodnim, południowo-wschodnim, południowo-zachodnim, położonych na wysokościach do 400 m n.p.m. Panują tu najkorzystniejsze warunki termiczno-wilgotnościowe, tereny są dobrze nasłonecznione oraz przewietrzane. Okres zalegania pokrywy śnieżnej jest krótszy w porównaniu ze stokami o ekspozycji północnej. Długość dnia jest największa na stokach o ekspozycji południowej i zachodniej. Są to tereny najkorzystniejsze dla osadnictwa. Mniej korzystne warunki panują na stokach o ekspozycji północnej i północno-wschodniej. Są to tereny w większości zacienione albo zupełnie zacienione. Ze względu na minimalne nasłonecznienie i usłonecznienie są to tereny niedogrzane-zimne. Odznaczają się długim okresem zalegania pokrywy śnieżnej, wydłużonym okresem zalegania mgieł i ich zwiększoną częstotliwością występowania. Tereny te otrzymują tez mniej światła i ciepła. Wyjątkowo niekorzystne warunki klimatu lokalnego występują w dolinach bocznych. Doliny te są bardzo wąskie i zacienione. Stoki dolin są strome i wysokie. Doliny te otrzymują niewielkie ilości Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 9 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 promieniowania słonecznego. Stanowią też obszary spływu i stagnacji zimnych, wilgotnych mas powietrza. Powietrze to tworzy zastoiska w zbyt wąskich dolinach. Średnia długość dnia jest tu o wiele krótsza niż na zboczach o ekspozycji dosłonecznej. 2.3 Gleby W obrębie gminy Tyrawa Wołoska występują różne typy gleb. O ich zróżnicowaniu decyduje głównie rodzaj skały macierzystej na jakiej te gleby powstały. Na terenie gminy przeważają gleby brunatne zaliczane do klas IVa-IVb – są to gleby średniej jakości. Występują tu także gleby zaliczane do klas V i VI, które są glebami słabymi, ubogimi w składniki pokarmowe. Gleby klas III zajmują minimalne powierzchnie i występują przeważnie w dolinach rzecznych i na niżej położonych stokach. Tyrawa Wołoska położona jest w dużej odległości od większych ośrodków przemysłowych, może pozostawać jednak pod wpływem transgranicznych emisji przemysłowych oraz pod wpływem zanieczyszczeń lokalnych. Na omawianym terenie charakterystyczne są wyższe koncentracje niektórych pierwiastków w glebach (kadm, chrom, nikiel, miedź, ołów). Zawartość tych pierwiastków w glebie nie przekroczyła jednak wartości granicznych. Ocenia się, że oznaczenie stężenia metali ciężkich są zawartościami naturalnymi, charakterystycznymi dla fliszu karpackiego, z którego powstały gleby. Przez miejscowość Tyrawa Wołoska przebiega droga krajowa nr 28, która w pewnym stopniu oddziaływuje na gleby. Oddziaływanie to jest uzależnione od natężenia i płynności ruchu oraz od rodzaju przejeżdżających samochodów (osobowe, ciężarowe). Dlatego rośliny rosnące w pasie o szerokości 20 m do 100 m mogą być skażone środkami toksycznymi (np. związkami ołowiu) ze spalin samochodowych i nie nadają się do spożycia. 2.4 Środowisko kulturowe Na terenie miejscowości Tyrawa Wołoska występuje kilka obiektów zabytkowych. Kościół parafialny w Tyrawie Wołoskiej, który został ufundowany przez Ludwika Urbańskiego, podskarbiego wieluńskiego w XVII wieku, konsekrowano w 1745 r. Jednak parafię pod wezwaniem św. Mikołaja założono tu wcześniej, w roku 1546. Architektura kościoła to późny barok, orientowany, otynkowany. Zabudowa salowa sześcioprzęsłowa, prezbiterium zamknięte, trójboczne, nie wyodrębnione od nawy. Od strony północnej zakrystia dobudowana w 1931 r. Od południa zaś kaplica. Wnętrze to ściany boczne, podzielone dwiema parami półkolumn, wspierających szerokie belkowanie z silnie Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 10 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 profilowanym gzymsem. Między kolumnami głębokie wnęki, zamknięte łukiem segmentowym. Sklepienie kolebkowe, w kaplicy krzyżowe. Pod kościołem znajdują się niedostępne krypty. Ołtarz główny późno barokowy z 1750 roku. Na frontonie kościoła na osi nad wejściem rzeźba Boga Ojca. Od strony południowej cmentarna kaplica grobowa Krajewskich, wybudowana w 1831 roku. Obok kościoła dzwonnica z l połowy XIX wieku, w niej dzwon ufundowany przez Marcina i Leona Krajewskich, dziedziców Tyrawy Wołoskiej oraz proboszcza Jana Borkowskiego. Na zabytkowy zespół kościelny składają się obecnie: murowany kościół parafialny p.w. św. Mikołaja, zbudowany przed 1745 r. w stylu barokowym; murowana dzwonnica, zbudowana ok. pol. XVIII w.; murowana kaplica grobowa, zbudowana na przełomie XVIII i XIX w.; stary cmentarz z nagrobkami właścicieli ziemskich z XIX i pocz. XX w. Zdjęcie nr 2. Kościół rzymskokatolicki w Tyrawie Wołoskiej Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Tyrawa_Wo%C5%82oska_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82.jpg Zdjęcie nr 3. Wnętrze kościoła w Tyrawie Wołoskiej Źródło: http://www.sobiesami.pl/?c=gmina_tyrawa Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 11 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Cmentarz żydowski w Tyrawie Wołoskiej usytuowany jest około 400 m na południowy wschód od kościoła. Na jego terenie pozostały jedynie dwie macewy. Powierzchnia kirkutu wynosi 0,37 ha. Zdjęcie nr 4. Cmentarz żydowski w Tyrawie Wołoskiej Źródło: http://www.tyrawa.info/viewpage.php?page_id=3 Miejscowość Tyrawa Wołoska posiada 2 zabytki architektury wpisane do rejestru zabytków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu, i są to opisane powyżej; 1. Kościół Parafialny murowany, nr rejestru A-206 z 04.09.1990r., 2. Dzwonnica kościelna murowana, nr rejestru A-206 z 04.09.1990r. 2.5 Stanowiska archeologiczne Gmina Tyrawa Wołoska była objęta systematycznymi powierzchniowymi badaniami archeologicznymi realizowanymi w ramach Programu Archeologicznego Zdjęcia Polski. W miejscowości Tyrawa Wołoska występują 2 stanowiska archeologiczne: osady z okresu rzymskiego na terenie cegielni i plebani, grodzisko – wzniesienie „Horodysko” w centrum wsi, na prawym brzegu potoku Tyrawka. Stanowiska archeologiczne podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 15 lutego 1962 roku o ochronie dóbr kultury. W myśl art. 3 niniejszej ustawy ich Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 12 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 ochrona polega m. in. na zabezpieczeniu przed zniszczeniem, dewastacją oraz na zapewnieniu im warunków trwałego zachowania. 2.6 Gospodarka przestrzenna i infrastruktura techniczna Rada Gminy w Tyrawie Wołoskiej dnia 10 października 2002 uchwaliła uchwałą Nr XXXVI/203/2002 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Gminy Tyrawa Wołoska. W Studium tym został zapisany i jednocześnie przyjęty „scenariusz” rozwoju gminy Tyrawa Wołoska w kierunkach opisanych poniżej. 2.6.1. Rozwój sytemu komunikacji: stworzenie warunków sprzyjających sprawnemu, bezpiecznemu oraz ekonomicznemu przemieszczaniu osób, ładunków oraz informacji w powiązaniach wewnętrznych i zewnętrznych; zaspokojenie potrzeb przewozowych mieszkańców; poprawę standardów podróży zwłaszcza w relacjach: obszar gminy – siedziba Urzędu Gminy; zapewnienie odpowiedniego poziomu usług transportowych dla użytkowników miejscowych oraz dla transportu zewnętrznego docelowego i tranzytowego; utrwalenie funkcjonalno – przestrzennych związków w obszarze województwa i powiatu oraz gminy; wyrównanie nierównomierności obsługi transportowej poszczególnych obszarów gminy; dostęp do systemu transportowego dla osób niepełnosprawnych, optymalizacje kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 13 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 2.6.2. Infrastruktura Tyrawa Wołoska jest jedną z siedmiu miejscowości, które tworzą Gminę Tyrawa Wołoska. W miejscowości tej również mieści się Urząd Gminy, w związku z czym jest ona usytuowana w taki sposób, aby z każdej miejscowości było możliwe (najszybsze) jak najlepsze połączenie komunikacyjne. Główne powiązania komunikacyjne na terenie miejscowości Tyrawa Wołoska to kierunki: a) drogowe: Powiązanie poprzez sieć dróg krajowych: Tyrawa Wołoska – Przemyśl – odległość 50 km Tyrawa Wołoska – Sanok – Krosno – Jasło - Zator Droga krajowa administrowana jest przez GDDKiA Oddział Rzeszów. Powiązanie poprzez sieć dróg powiatowych: Tyrawa Wołoska – Mrzygłód, gmina Sanok Tyrawa Wołoska – Wańkowa, gmina Olszanica Drogi powiatowe administrowane są przez Powiatowy Zarząd Dróg w Sanoku. Powiązanie poprzez sieć dróg gminnych (cała gmina), łączna długość 17,1 km: Tyrawa Wołoska – Góra, Tyrawa Wołoska – Sadziska, Tyrawa Wołoska – Łaski, Tyrawa Wołoska – SKR, Hołuczków – Wieś, Siemuszowa – Piła, Siemuszowa – Wieś, Rozpucie – Moczary. Drogi Gminne administrowane są przez Gminę Tyrawa Wołoska Stan techniczny nawierzchni dróg jest stosunkowo dobry. Bardzo dużą niedogodnością dla mieszkańców Tyrawy Wołoskiej jest brak chodnika przy drodze krajowej na terenie miejscowości. b) kolejowe: Na terenie miejscowości jak i gminy Tyrawa Wołoska nie ma linii kolejowej. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w miejscowości Sanok (ok. 20 km) Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 14 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Przez miejscowość Tyrawa Wołoska przejeżdża 10 autobusów dziennie. Połączenia te są obsługiwane przez firmę Veolia Transport Bieszczady Sp z o.o. oraz PKS Przemyśl. 2.6.3 Kanalizacja Na terenie miejscowości Tyrawa Wołoska funkcjonują dwie oczyszczalnie ścieków. Oczyszczalnia ścieków „Centrum” oczyszcza ścieki z 17 gospodarstw domowych i 3 budynków komunalnych a oczyszczalnia „Szkoła Podstawowa” oczyszcza ścieki ze szkoły i domu nauczyciela. Są to mechaniczne oczyszczalnie w skład, których wchodzą: - osadniki glinne, - studnie zbiorcze, - złoża biologiczne typu „Biokomaf”, - filtry gruntowe. Pozostałe gospodarstwa domowe posiadają osadniki bezodpływowe. Osadniki te opróżniane są przez Sanockie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. na indywidualne zgłoszenia. 2.6.4 Zaopatrzenie w wodę Zaopatrzenie w wodę realizowane jest na terenie Miejscowości poprzez indywidualne bądź zespołowe wodociągi wiejskie zasilane z ujęć powierzchniowych lub studni głębinowych. Szacuje się, że z małych wodociągów korzysta 95% mieszkańców. Wodociągi te oparte na ujęciach wód źródlanych zaopatrują w wodę pojedyncze zagrody lub całe grupy zabudowań. Zarówno ujęcia wód jak i same wodociągi budowane były systemem gospodarczym. Gmina nie posiada żadnej inwentaryzacji tych urządzeń i nie planuje inwestycji z zakresu zaopatrzenia w wodę. 2.6.5 Budynki budowle W miejscowości Tyrawa Wołoska przeważa zwarty typ zabudowy, gospodarstwa domowe w większości sąsiadują ze sobą. Zasoby mieszkaniowe miejscowości Tyrawa Wołoska jak i całej gminy przedstawia poniższa tabela Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 15 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Tabela nr 1. Budownictwo mieszkaniowe – zasoby mieszkaniowe gminy indywidualne i zbiorowe Wyszczególnienie Tyrawa Wołoska (na dzień 31.12.2008r.) Gmina Tyrawa Wołoska (stan na 31.12.2007r. według GUS) Liczba osób Ilość mieszkań Pow. użytkowa mieszkań w m2 786 219 2027 490 Ilość izb Pow. użytkowa na osobę Liczba osób na mieszkanie Liczba osób na izbę bd. bd. bd. 4 bd. 43,026 3,85 22,2 4 1,03 Źródło: dane z UG w Tyrawie Wołoskiej oraz GUS 2.6.6 Gazyfikacja Przez obszar gminy Przebiegają gazociągi wysokoprężne: - 300 mm, P nom 6,4 Mpa relacji Hermanowice-Strachocina, - 200 mm, P nom 6,4 Mpa relacji Tyrawa Solna-Lesko. W Rozpuciu zlokalizowana jest stacja gazowa redukcyjno – pomiarowa o przepustowości 600 m3/d poprzez, którą zaopatrywana jest m. in. Tyrawa Wołoska. Gaz dostarczany jest mieszkańcom za pośrednictwem gazociągu, który dostarcza Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie, Oddział w Sanoku. 2.6.7 Zaopatrzenie w energię elektryczną Gminę jak i Tyrawę Wołoską w zakresie dostaw energii elektrycznej obsługuje Rejon Dystrybucji Energii Sanok - PGE Dystrybucja Rzeszów Sp. z o.o.. Zasilanie odbywa się liniami elektroenergetycznymi średniego napięcia 15 kV poprzez stacje transformatorowe SN/nn. Ponadto przez teren Tyrawy Wołoskiej przebiega linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia 110 kV relacji Solina – Bircza. 2.6.8 Telekomunikacja Na terenie miejscowości Tyrawa Wołoska funkcjonuje sieć telekomunikacyjna wraz z centralą telefoniczną (obsługującą całą gminę), do której podłączonych jest ok. 100 abonentów. Operatorem na terenie miejscowości, gminy jest Telekomunikacja Polska S. A.. Kabel relacji Załuż-Tyrawa Wołoska przebiega głównie wzdłuż drogi krajowej Nr 28 SanokPrzemyśl. Natomiast kabel z Tyrawy do Mrzygłodu przebiega wzdłuż drogi powiatowej prowadzącej z Tyrawy wołoskiej do Mrzygłodu. Mieszkańcy mają również możliwość dostępu do Internetu na łączach TP S. A. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 16 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Ponadto teren miejscowości pokryty jest zasięgiem wszystkich operatorów sieci telefonii komórkowej działających na terenie Polski; poziom sygnału jest dobry. 2.6.9 Gospodarka odpadami Mieszkańcy całej gminy Tyrawa Wołoska prowadzą segregację odpadów komunalnych z podziałem na szkło, plastik oraz odpady pozostałe. Zbiórka odpadów komunalnych prowadzona jest poprzez system „workowy”, raz w miesiącu. Odbiór i transport zebranych odpadów prowadzony jest przez Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Ustrzykach Dolnych. 2.7 Sfera gospodarcza 2.7.1. Rolnictwo Jadąc od strony Sanoka Tyrawy Wołoskiej nie trudno zauważyć pięknie położonej miejscowości, z pięknym malowniczym krajobrazem oraz widocznymi po prawej stronie dobrze utrzymanymi polami uprawnymi. Zdjęcie nr 5. Układ pól uprawnych w Tyrawie Wołoskiej. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:TyrawaW_fields.jpg Miejscowość Tyrawa Wołoska liczy 225 gospodarstw. Powierzchnia użytków wynosi 1311 ha, gdzie grunty rolne stanowią 47% powierzchni miejscowości. Są to w przeważającej Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 17 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 mierze grunty orne oraz pastwiska i łąki. Mieszkańcy na gruntach ornych decydują się przeważnie na uprawę ziemniaków, zbóż-pszenicy, jęczmienia. Duża część miejscowości pokryta jest lasami, przeważnie są to lasy bukowe, świerkowe. Poniższe dane przedstawiają strukturę gruntów na tle miejscowości Tyrawa Wołoska oraz całej gminy. Tabela nr 2. Struktura użytkowania gruntów w miejscowości. Powierzchnia w ha Lp. 1. 2. Miejscowość Tyrawa Wołoska Gmina Tyrawa Wołoska Ogólna 1311 Użytki rolne 631 Lasy 591 Teren zabudowy 29 Zieleń, nieużytki 10 6924 2406 4287 76 13 Źródło: dane z UG w Tyrawie Wołoskiej i Starostwa Powiatowego w Sanoku Wykres nr 1. Struktura użytkowania gruntów Procentowa struktura użytkowania gruntów w Tyrawie Wołoskiej 2% 1% 50% 47% Użytki rolne Lasy Teren zabudowy Zieleń, nieużytki Na roli jednak pracuje coraz mniej osób, jest to spowodowane przede wszystkim tym, iż ludność jest zatrudniona w zakładach, firmach prywatnych na terenie powiatu a także poza granicami kraju-na terenie Unii Europejskiej, ponieważ z samego rolnictwa w dzisiejszych czasach ciężko byłoby się utrzymać. Poniższa tabela przedstawia natomiast strukturę gospodarstw rolnych pod względem posiadanego obszaru przez mieszkańców. Widać z niej jednoznacznie, że w Tyrawie Wołoskiej nie ma w zasadzie dużych gospodarstw rolnych, które byłyby nastawione na masową produkcję. Najwięcej jest gospodarstw w przedziale od 1 do 2 ha (38%) oraz od 2 do 5 ha (39%). Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 18 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Porównując obszary te do całej gminy widać, że grupy obszarowe gospodarstw od 1 do 5 ha z Tyrawy Wołoskiej zajmują ok. 45% całej powierzchni w stosunku do całej gminy. Tabela nr 3. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych w Tyrawie Wołoskiej i w Gminie Tyrawa Wołoska. O powierzchni użytków rolnych Powyżej 1 ha do 1 ha Wyszczególnienie Ogółem Tyrawa Wołoska 225 Gmina 653 1,01 2,00razem 1,99 4,99 27 198 87 87 93 560 200 223 Źródło: Dane z UG Tyrawa Wołoska 5-6,99 14 67 7-9,99 8 48 10 i więcej 2 22 Wykres nr 2. Struktura gospodarstwa w Tyrawie Wołoskiej wg powierzchni: 6% 4% 1% 12% 39% do 1 ha 38% 1,01 -1,99 2,00-4,99 5-6,99 7-9,99 10 i więcej Źródło: Opracowanie na podstawie danych UG w Tyrawie Wołoskiej 2.7.2 Podmioty gospodarcze W miejscowości Tyrawa Wołoska na chwilę obecną zarejestrowanych jest 15 podmiotów gospodarczych. Najwięcej jest firm handlowych (4 sklepy). Funkcjonują również trzy firmy związane z działalnością leśną oraz dwa tartaki. Poniższa tabela przedstawia strukturę firm zarejestrowanych na terenie gminy Tyrawa Wołoska. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 19 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Tabela nr 3. Liczba podmiotów gospodarczych w poszczególnych miejscowościach na terenie Gminy Tyrawa Wołoska. Miejscowość Tyrawa Wołoska Hołuczków Siemuszowa Rakowa Rozpucie Wola Krecowska RAZAM GMINA TYRAWA WOŁOSKA Liczba podmiotów 15 5 11 13 14 4 62 Źródło: Na podstawie danych U. G. Tyrawa Wołoska Z powyższej tabeli widać, że w miejscowości Tyrawa Wołoska występuje najwięcej firm. Jest to spowodowane, iż jest to największa miejscowość w gminie Tyrawa Wołoska oraz miejscowość jest swego rodzaju centrum gminy. Miejscowość ta jest również usytuowana przy drodze krajowej nr 28 co uwidacznia się przez stosunkowo dużą sieć punktów handlowych. 2.7.3 Turystyka Tyrawa Wołoska zaliczana jest do jednych z bardziej atrakcyjnych krajobrazowo i turystycznie regionów województwa - cały obszar gminy położony jest w parku Krajobrazowym Gór Słonnych. Teren ten posiada warunki do rozwoju różnorodnych form turystyki np. ekologicznej, kulturowej, agroturystyki. Bardzo istotnym elementem są lasy. Mozaika lasów oraz drobnoprzestrzennych użytków rolnych (głównie pastwisk i łąk, lasów i zagajników śródpolowych) podnosi atrakcyjność turystyczno-widokową oraz sprzyja zachowaniu bioróżnorodności. Walory przyrodnicze można podziwiać dzięki np. utworzonemu szlakowi rowerowemu, który rozpoczyna się w Lesku, biegnąc przez Łukawicę, Załuż do Tyrawy Wołoskiej. W Tyrawie Wołoskiej skręcamy w stronę Rakowej przez Olszanicę wracając do Leska. Największą atrakcją dla przybywających niewątpliwie jest Galeria Plenerowa Quo Vadis rzeźbiarza Bogusława Iwanowskiego. Obok jego domu stoi kilkanaście kilkumetowych rzeźb. Stoją nieruchome, milczące, zadumane. Jedne, olbrzymie, wyrastają wysoko ponad kilkunastoletnie jałowce. Inne, wielkości dorosłego człowieka, kryją się w cieniu świerków i modrzewi. Jeszcze inne przycupnęły pod jabłonkami albo w wysokiej, niekoszonej trawie. Wszystkie pokorne, przygarbione, zgięte pod ciężarem nieszczęść. Kto tych nieszczęść jest Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 20 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 ciekawy, kto chciałby niosącym je spojrzeć w twarz, niech wejdzie do zaklętego ogrodu w towarzystwie Bogusława Iwanowskiego - człowieka, który ten ogród stworzył. Rzeźby po lewej stronie ogrodu to alegorie. Postacie ludzkie, a nad ich głowami stwór. To oznacza, że zło atakuje ludzkie głowy - wyjaśnia artysta. A tu głowa z gniazdem piskląt w środku, ale do gniazda skrada się wąż. Ten powykrzywiany pień to zgryzota, zawiść i nienawiść. Dalej stoją rzeźby, które Bogusław Iwanowski nazywa "współczesnymi", jeszcze dalej prace o tematyce ekologicznej. Wielki, czarny, wydrążony w środku pień. Wewnątrz małe - usychające drzewko. Drzewa umierają stojąc - komentuje Boguś. Są i scenki rodzajowe, np. człowiek walczy z alkoholem, poległ na placu boju, ale oręża nie wypuszcza z ręki i wiele innych. Jest to jedyna tego typu plenerowa wystawa w regionie. Przybywający do galerii turyści i miłośnicy twórczości mistrza Iwanowskiego znajdują nie tylko imponujący dorobek rzeźbiarza, ale również człowieka - mimo wszystko szczęśliwego, który z pasją opowiada o swoim zaklętym ogrodzie. Ponadto przez Gminę Tyrawa Wołoska przebiega szlak turystyczny czerwony (Szlak Ikon), niebieski (Szlak Doliny Sanu) i czarny oraz ścieżki dydaktyczne. 2.8 Potencjał społeczny 2.8.1 Demografia Tyrawę Wołoską zamieszkuje 786 mieszkańców, w tym 393 to mężczyźni Strukturę wiekową wsi oraz gminy Tyrawa Wołoska przedstawia poniższa tabela (stan na 31.12 każdego roku) Tabela nr 4. Liczba ludności w poszczególnych latach na dzień 31.12 każdego roku [osoby] Jednostka Wyszczególnienie miary 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ludność według faktycznego miejsca zamieszkania (stan na 31.12 każdego roku) Tyrawa Wołoska osoby 701 720 740 758 770 786 Gmina Tyrawa osoby Wołoska 2064 2064 2046 2037 2053 2026 Źródło: Opracowanie na podstawie danych U. G. Tyrawa Wołoska i P.U.P. Sanok Z powyższej tabeli jednoznacznie i wyraźnie widać, iż w miejscowości Tyrawa Wołoska w badanych latach w dużym stopniu wzrastała liczba ludności. Od roku 2003 do Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 21 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 końca 2008 wzrost ten wynosił aż 86 osób, co o jest dużym wzrostem jak na 700 osobową miejscowość. Jest to zapewne w dużej mierze spowodowane zameldowaniem większej ilości ludność, chociażby np. na pobyt czasowy. Poniżej natomiast przedstawiono wykres obrazujący liczbę ludności w poszczególnych miejscowościach tworzących gminę Tyrawa Wołoska (dane na dzień 31.12.2008r.). Widać z niego, że najwięcej osób jest zameldowanych w miejscowości Tyrawa Wołoska, gdzie jej mieszkańcy stanowią prawie 39 % ogółu wszystkich mieszkańców gminy. Wykres nr 3. Liczba ludności zamieszkująca poszczególne miejscowości tworzące Gminę Tyrawa Wołoska Liczba ludności na dzień 31.12.2008r. 10,5% 10,1% 0,4% 0,3% 38,8% 24,0% 15,9% Tyrawa Wołoska Rozpucie Rakowa Hołuczków Kreców Wola Krecowska Siemuszowa Źródło: Na podstawie informacji U. G. Tyrawa Wołoska. 2.8.2 Rynek pracy W miejscowości Tyrawa Wołoska sytuacja związana z rynkiem pracy (bezrobociem) przedstawiają poniższe dane. Tabela nr 5. Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych Wyszczególnienie Gmina Tyrawa Wołoska Tyrawa Wołoska 2003 244 2004 221 2005 174 2006 166 bd bd bd bd Źródło: Opracowanie na podstawie danych PUP w Sanoku 2007 (stan na 30 czerwca) 131 2008 113 bd 48 Powyższa tabela obrazuje liczbę zarejestrowanych bezrobotnych w całej gminie Tyrawa Wołoska oraz w samej miejscowości Tyrawa Wołoska. Sytuacja na rynku pracy w gminie jest Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 22 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 nie najgorsza, ponieważ jak widać liczba bezrobotnych zmniejszyła się ponad o połowę w porównaniu do roku 2003 i z roku na rok ta sytuacja się poprawia. Bezrobotni z Tyrawy Wołoskiej stanowią ponad 40 % wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych na terenie gminy. Jest to spowodowane tym, iż jest to największa miejscowość gminy Tyrawa Wołoska licząca 786 mieszkańców na 2026 w całej gminie. Tabela nr 6. Liczba bezrobotnych z podziałem na grupy wiekowe W tym Ogółem Wiek kobiety 48 25 12 18-24 5 20 25-34 12 Tyrawa Wołoska 10 35-44 5 5 45-54 2 1 55-59 1 0 60-64 113 57 31 18-24 17 43 25-34 24 Gmina Tyrawa wołoska 24 35-44 10 12 45-54 5 3 55-59 1 0 60-64 Źródło: Opracowanie na podstawie danych PUP w Sanoku Wyszczególnienie Z powyższych danych widać, iż najwięcej zarejestrowanych jako bezrobotne jest osób w przedziale wiekowym 25-34 lat, czyli są to osoby młode, bez doświadczenia, są to przeważnie osoby, które posiadają ukończone szkoły zawodowe. Najmniej natomiast jest zarejestrowanych, jako bezrobotne osób w wieku od 45 do 65 lat. 2.8.3 Opieka społeczna Gmina Tyrawa Wołoska zapewnia swoim mieszkańcom pomoc społeczną poprzez funkcjonowanie jednostki organizacyjnej Gminy – Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Jednostka ta zapewnia pomoc najuboższym mieszkańcom Gminy w tym również mieszkańcom miejscowości Tyrawa Wołoska. Formy pomocy udzielanej mieszkańcom to m. in.: Zasiłki stałe przeznaczone dla osób rezygnujących z pracy lub nie podejmujących pracy w celu wychowania dziecka wymagającego stałej opieki i pielęgnacji, Zasiłki stałe wyrównawcze, Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 23 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Renty socjalne dla osób całkowicie niezdolnych do pracy z powodu inwalidztwa powstałego przed ukończeniem 18 roku życia, Zasiłki okresowe-główna przyczyna ich przyznawania to brak wystarczających środków na zaspokojenie niezbędnych potrzeb bytowych z powodu braku możliwości zatrudnienia lub dużych wydatków na leczenie, Zasiłki okresowe gwarantowane, przysługujące osobie, która utraciła prawo do zasiłku dla bezrobotnych, z powodu upływu okresu jego pobierania a samotnie wychowuje, co najmniej jedno dziecko w wieku do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do 15 roku życia, Zasiłki specjalne, Okresowe, celowe-przyznawane są w szczególnie uzasadnionych przypadkach tym osobom i rodzicom, które przekraczają kryteria dochodowe określone w ustawie o pomocy społecznej, Świadczenia dla kobiet w ciąży lub wychowujące dziecko. Tabela nr 7. Rodzaj, wysokość przyznanych świadczeń mieszkańcom całej gminy Tyrawa Wołoska oraz miejscowości Tyrawa Wołoska przez GOPS. Gmina Tyrawa Wołoska Tyrawa Wołoska Rodzaj przyznanych świadczeń 2006 2007 2008 2006 2007 2008 Zasiłki stałe 21 884,00 zł 26 992,00 zł 36 230,00 zł 5 252,16 zł 6 478,08 zł 8 695,20 zł Liczba osób 11 13 11 3 3 3 Zasiłki okresowe 23 100,00 zł 24 930,00 zł 28 401,00 zł 5 544,00 zł 5 983,20 zł 6 816,24 zł Liczba osób 25 27 29 6 6 7 Zasiłki celowe 27 023,00 zł 27 328,00 zł 44 950,00 zł 6 485,52 zł 6 558,72 zł 10 788,00 zł Liczba osób 69 72 79 17 17 19 Posiłki 17 676,00 zł 12 260,00 zł 14 285,00 zł 4 242,24 zł 2 942,40 zł 3 428,40 zł Liczba osób 101 66 53 24 16 13 Dożywianie dzieci w szkołach 34 009,00 zł 19 522,00 zł 30 254,00 zł 8 162,16 zł 4 685,28 zł 7 260,96 zł Liczba osób 172 198 185 41 48 44 Razem 123 898,00 zł 111 210,00 zł 154 292,00 zł 29 735,52 zł 26 690,40 zł 37 030,08 zł Źródło: Dane uzyskane od GOPS w Tyrawie Wołoskiej Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 24 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Wykres nr 4. Pomoc przyznana przez GOPS dla mieszkańców Tyrawy Wołoskiej w latach 20062008. 22% 22% 11% 20% 25% Zasiłki stałe Zasiłki celowe Dożywianie dzieci w szkołach Zasiłki okresowe Posiłki Źródło: Dane uzyskane od GOPS w Tyrawie Wołoskiej Powyższy wykres przedstawia wielkość pomocy przeznaczonej dla mieszkańców Tyrawy wołoskiej w latach 2006-2008. Najwięcej środków zostało przeznaczonych na zasiłki celowe, nieco mniej stanowią zasiłki stałe. Bardzo dużo środków przeznacza się również na dożywianie dzieci w szkole - łącznie w trzech badanych okresach dożywianych z Tyrawy Wołoskiej było 133 dzieci. 2.8.4 Oświata Na terenie miejscowości mieści się Szkoła Podstawowa, do której uczęszczają dzieci z terenu całej gminy. W placówce tej uczy wysoce wykwalifikowana kadra nauczycielska – dyplomowani i mianowani, nauczyciele posiadający niejednokrotnie ukończonych kilka specjalności. To właśnie dzięki tym osobom dzieci mają możliwość rozwijania i pogłębiania wiedzy oraz swoich zainteresowań. Takie możliwości dają koła przedmiotowe, m. in. matematyczne, polonistyczne, językowe. W miejscowości Rakowa Znajduję się Gimnazjum, do którego również uczęszczają dzieci i młodzież z terenu całej gminy Tyrawa Wołoska. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 25 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 2.8.5. Sport, kultura Infrastruktura rekreacyjno-sportowa stanowi ważny element życia społecznego mieszkańców, którzy coraz częściej zwracają uwagę na dostępne formy spędzania wolnego czasu. Sport w Gminie Tyrawa Wołoska kojarzony jest przede wszystkim z boiskiem do piłki nożnej oraz Ludowym Klubem Sportowym z Tyrawy Wołoskiej prowadzącym sekcję piłki nożnej. Oprócz tego na terenie Tyrawy Wołoskiej istnieje Gminy Ośrodek Kultury Sportu Rekreacji i Turystyki, który prowadzi zajęcia w zakresie sportu tj. zajęcia tenisa stołowego, koszykówki oraz inne gry zespołowe. W zakresie kultury Gminy Ośrodek Kultury Sportu Rekreacji i Turystyki pozwala szerokiej grupie społeczeństwa na uczestnictwo we współtworzeniu życia kulturalnego. Ośrodek ten prowadzi wiele zajęć rozwijających zainteresowania mieszkańców, tj, zajęcia wokalnotaneczne, plastyczne, teatralne, szachy, warcaby itp. W Tyrawie Wołoskiej natomiast corocznie organizowane są cykliczne imprezy kulturalne i należą do nich: Impreza pod nazwą „Galicja” - organizowana w czerwcu, Eurokarpacki Kulturalny Tabor Pasterski (po raz pierwszy odbył się w sierpniu 2008r. oganizowany będzie co dwa lata), Festyn w galerii plenerowej, Pożegnanie lata - organizowane w sierpniu, Dożynki gminne - organizowane we wrześniu. Oprócz tych form życia kulturalnego na terenie gminy Tyrawa Wołoska funkcjonuje fundacja o nazwie "Pomóżmy sobie sami" oraz Stowarzyszenie „U Podnóża Gór Słonnych” które realizują szereg zadań z zakresu kultury, pozyskiwania środków zewnętrznych (unijnych) z przeznaczeniem ich na podnoszenie kwalifikacji osób zamieszkujących obszary wiejskie, prowadzenie szkoleń, kursów itp. W Tyrawie Wołoskiej funkcjonuje również Gminna Biblioteka Publiczna mieszcząca się w tym samym budynku, co Gminy Ośrodek Kultury Sportu Rekreacji i Turystyki 2.8.6 Ochrona zdrowia Podstawową opiekę medyczną na terenie miejscowości, gminy Tyrawa Wołoska świadczy Samodzielny Publiczny Gminny Ośrodek Zdrowia mieszczący się w Tyrawie Wołoskiej. Placówka świadczy usługi medyczne w zakresie: porady lekarskiej poprzez lekarza Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 26 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 pierwszego kontaktu, rodzinnego, leczenia ambulatoryjnego, wizyt w domu pacjenta, opieka nad osobami chorymi przewlekle i niedołężnymi. Opiekę specjalistyczną i szpitalną mieszkańcom zapewnia Szpital Specjalistyczny w Sanoku oraz inne ośrodki lecznictwa zamkniętego, z którymi podkarpacka Kasa Chorych zawarła kontrakty. Pomoc doraźna w zakresie wyjazdów do zachorowań, wypadków i usług ambulatoryjnych udziela Stacja Pogotowia Ratunkowego mieszcząca się w Sanoku. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 27 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 3. ANALIZA SWOT Analiza SWOT dla miejscowości Tyrawa Wołoska służy określeniu mocnych i słabych stron miejscowości oraz wskazaniu podstawowych szans i zagrożeń w jej rozwoju, mogących mieć wpływ na przyszłą sytuację miejscowości oraz mieszkańców. Skrót SWOT odnosi się do pierwszych liter angielskich słów: Strenghts (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse), Threats (zagrożenia). Tabela nr 8. Mocne, słabe strony, szanse zagrożenia na terenie miejscowości Tyrawa Wołoska. Mocne strony Słabe strony wysokie walory krajobrazowe brak miejsc pracy cisza, spokój brak stałego łącza internetowego dobra sieć komunikacyjna (sieć dróg) niewystarczający poziom bazy bogate tradycje kultywowania noclegowej i gastronomicznej rodzimej kultury, tradycji i zapewniających obsługę turystyczną obyczajów brak przemysłu silnie przeznaczonych na funkcje publiczne, zanieczyszczającego środowisko społeczno - kulturalne, rekreacyjne i potencjał infrastrukturalny dla sportowe inicjatyw społeczno-kulturalnych sportowy) zły stan techniczny bazy socjalno – sportowej (biblioteka, remiza OSP, klub niewystarczający stan obiektów słaba świadomość mieszkańców o potrzebie ochrony środowiska Obiekty wpisane do rejestru zabytków Zagrożenia Szanse walory przyrodnicze wpływające na bezrobocie rozwój turystyki i agroturystyki na wyjazdy młodych ludzi za granicę lub terenie miejscowości do większych ośrodków miejskich Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 28 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 zwiększanie się dostępności do kapitałów i środków pomocowych, w tym pochodzących z Unii duża liczba osób długotrwale bezrobotnych Europejskiej mała liczba podmiotów gospodarczych działalność Lokalnej Grupy Działania trudności finansowe rolników pełne wykorzystanie oczyszczalni niewielki poziom zainteresowania ścieków; tworzeniem bazy noclegowej i gastronomicznej przez mieszkańców spadek opłacalności w rolnictwie Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 29 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 4. CELE I ZADANIA PRIORYTETOWE DLA MIEJSCOWOŚCI TYRAWA WOŁOSKA Tabela nr 9. Wizja rozwoju Tyrawy Wołoskiej. Wizja Rozwoju Miejscowości Priorytet 1 Priorytet 2 Priorytet 3 Zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego, zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych Wszechstronny rozwój miejscowości, podniesienie standardu życia mieszkańców, zwiększenie atrakcyjności miejscowości Racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych dla lokalnej społeczności Cel 1: Cel 1: Cel 1: Zachowanie i promocja dziedzictwa kulturowego Projekty: 1.Remont galerii sztuki 2. Wyposażenie KGW (zakup i montaż wyposażenia Kuchni) 3. Wyposażenie zespołu muzycznego w stroje ludowe i instrumenty muzyczne Cel 2: Zachowanie, regionalnej tradycji Projekty: 1. Remont kuźni 2. Odtworzenie pasieki 3. Remont warsztatów kołodziejskich Cel 3: Zachowanie miejsc kultu Poprawa infrastruktury miejscowości Projekty: 1. Remont kościoła 2. Remont kapliczek i krzyży przydrożnych 3. Remont Kaplicy Krajewskich 4. Ogrodzenie cmentarza 5. Ogrodzenie kościoła 6. Wybudowanie parkingu przy kościele Projekty: 1.Remont stadionu 2. Uzupełnienie oświetlenia ulicznego 3. Remont obiektów, które będą służyć jako punkty wystawowe miejscowych produktów 4. Remont elewacji budynków użyteczności publicznej 5. Poprawa estetyki wsi (uzupełnienie miejsc zieleni, ustawienie ławeczek, koszy na śmiecie) 6. Wybudowanie i wyposażenie placu zabaw dla dzieci 7. Remont budynku Gminnego Ośrodka Kultury Sportu Rekreacji i Turystyki, OSP (wymiana dachu) Cel 2: Integracja Alternatywne formy społeczeństwa wypoczynku dla przez inwestycje w mieszkańców przedsięwzięcia służące jego rozwojowi Projekty: 1. Rozwój bazy noclegowej, agroturystycznej (remont i modernizacja miejsc i lokali służących rozwojowi agroturystyki) Projekty: 1.Budowa wieży widokowej 2. Zagospodarowanie kąpieliska 3. Wytyczenie i oznakowanie tras i szlaków turystycznych (szlak konny, ścieżki rowerowe) Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 30 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 Określone powyżej cele strategiczne wiążą się z realizacją zadań wspierających rozwój obszarów wiejskich, zapobieganiu ich marginalizacji, zapewniają stały wzrost poprawy standardu życia i bezpieczeństwa mieszkańców. Wpływają na promocję turystyki, agroturystyki, integrują społeczność lokalną dzięki wykorzystaniu potencjału turystycznego, historycznego i przyrodniczego. Priorytety, Cele i działania je realizujące zostały sprecyzowane podczas spotkania-zebrania wiejskiego zorganizowanego z mieszkańcami oraz sołtysem miejscowości Tyrawa, które odbyło się w dniu 11.01.2009 r. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 31 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 5. HARMONOGRAM DZIAŁAŃ Tabela nr 10. Harmonogram działań w miejscowości Tyrawa Wołoska Zadania w ramach poszczególnych celów Okres realizacji 2009 Priorytet I Cel str. I 1. Remont galerii sztuki 2. Wyposażenie KGW (zakup i montaż wyposażenia Kuchni) 3. Wyposażenie zespołu muzycznego w stroje ludowe i instrumenty muzyczne Cel II 1. Remont kuźni 2. Odtworzenie pasieki 3. Remont warsztatów kołodziejskich Cel III 1. Remont kościoła 2. Remont kapliczek i krzyży przydrożnych 3. Remont Kaplicy Krajewskich 4. Ogrodzenie cmentarza 2011 2012 6 000 7 000 7 000 20 000 10 000 10 000 20 000 25 000 25 000 50 000 5 000 50 000 5 000 50 000 5 000 5 000 5 000 5 000 5 000 100 000 35 000 7 000 7 000 7 000 7 000 7 000 7 000 7 000 49 000 60 000 60 000 60 000 60 000 60 000 3 000 3 000 3 000 3 000 3 000 30 000 30 000 40 000 30 000 30 000 3 000 Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 2013 2014 2015 2016 Koszt operacji tys. zł 2010 300 000 3 000 21 000 100 000 40 000 100 000 32 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 5. Ogrodzenie kościoła 6. Wybudowanie parkingu przy kościele Priorytet II Cel I 1.Remont stadionu 50 000 75 000 100 000 2. Uzupełnienie oświetlenia ulicznego 3. Remont obiektów, które będą służyć jako punkty wystawowe miejscowych produktów 4. Remont elewacji budynków użyteczności publicznej 5. Poprawa estetyki wsi (uzupełnienie miejsc zieleni, ustawienie ławeczek, koszy na śmiecie) 6. Wybudowanie i wyposażenie placu zabaw dla dzieci 7. Remont budynku 75 000 100 000 150 000 202 146 302 146 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 70 000 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 10 000 70 000 50 000 50 000 50 000 50 000 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 20 000 200 000 20 000 30 000 Gminnego Ośrodka Kultury Sportu Rekreacji i Turystyki, OSP (wymiana dachu) Cel II 1. Rozwój bazy 50 000 20 000 20 000 20 000 Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 140 000 30 000 50 000 40 000 40 000 20 000 20 000 20 000 130 000 20 000 140 000 33 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 noclegowej, agroturystycznej (remont i modernizacja miejsc i lokali służących rozwojowi agroturystyki) Priorytet III Cel I 1.Budowa wieży widokowej 2. Zagospodarowanie kąpieliska 3. Wytyczenie i oznakowanie tras i szlaków turystycznych (szlak konny, ścieżki rowerowe) 100 000 10 000 10 000 10 000 Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 10 000 10 000 100 000 200 000 100 000 100 000 200 000 10 000 10 000 70 000 34 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 6. SYSTEM WDRAŻANIA I MONITORINGU Wdrażanie Planu Odnowy Miejscowości Tyrawa Wołoska rozpocznie się poprzez wprowadzenie go w życie uchwałą Rady Gminy. Odpowiedzialnym za jego realizację będzie Wójt Gminy Tyrawa Wołoska. Prace nad Planem od samego początku będą poddane pełnej kontroli mieszkańców miejscowości. Będzie to dla nich źródło informacji na temat zaplanowanych zadań i inwestycji, a także o postępach prowadzonych prac. Monitorowanie każdego przedsięwzięcia – czyli dbanie o prawidłowy jego przebieg przez cały czas jego trwania będzie polegało na systematycznym zbieraniu, zestawianiu i ocenie informacji rzeczowych i finansowych. W monitoringu będą brały udział wszystkie podmioty oraz komórki organizacyjne Urzędu Gminy Tyrawa Wołoska zaangażowane we wdrażanie Planu Odnowy Miejscowości. Monitorowanie odbywać się będzie w formie bezpośredniej, polegającej na dokonywaniu wizji lokalnych i sprawdzaniu rzeczywistego stanu realizacji działań oraz pośredniej – sprawozdawczej, polegającej na analizowaniu materiałów, statystyk. Plan będzie modyfikowany poprzez korekty i uaktualnianie jego zapisów. 7. ZGODNOŚĆ PLANU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI ZE STRATEGIAMI WYŻSZEGO RZĘDU Zapisy zawarte w Planie Odnowy Miejscowości Tyrawa Wołoska są zgodne z zapisami zawartymi w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Tyrawa Wołoska, Strategii Rozwoju Gminy Tyrawa Wołoska do roku 2020, Strategii Rozwoju Powiatu Sanockiego, Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego, Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Podkarpackiego, Strategii Rozwoju Kraju, oraz Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa na lata 2007-2013. Realizacja celów wskazanych w powyższych dokumentach ma przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców wsi, wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, zachowania i wzmocnienia różnorodności przyrodniczej, krajobrazowej i kulturalnej, rozwoju turystyki oraz zwiększenia dostępności do infrastruktury turystycznej. Wypełnienie założeń priorytetowych oraz realizacja celów powyższego Planu pozwoli na poprawę konkurencyjności obszarów wiejskich, ochronę środowiska, poprawę jakości życia mieszkańców oraz aktywizację społeczną. Zaplanowane w ramach celów konkretne działania pozwolą na ich realizację. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 35 Plan Odnowy Miejscowości TYRAWA WOŁOSKA 2009-2016 8. PODSUMOWANIE Opracowany Plan Odnowy Miejscowości zakłada w przeciągu 7 najbliższych lat realizację kilku zadań. Istotą tych zadań jest pobudzenie aktywności środowisk lokalnych oraz stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju i promocji wartości związanych z miejscową specyfiką społeczną i kulturową. Zakładane Cele Planu przewidują wzrost znaczenia wsi jako lokalnego i regionalnego ośrodka rozwoju kultury, edukacji, sportu i rekreacji. Realizacja Planu Odnowy Miejscowości Tyrawa Wołoska ma także służyć integracji społeczności lokalnej, większemu zaangażowaniu w sprawy wsi, zagospodarowaniu wolnego czasu dzieci i młodzieży oraz rozwojowi organizacji społecznych. Tyrawa Wołoska, Gmina Tyrawa Wołoska, Powiat Sanocki, Województwo Podkarpackie 36
