Plany rozwoju województwa - dr Iwona Oleniuch
advertisement
Fundusze Europejskie 2014-2020 Rada Europejska podjęła decyzje w sprawie budżetu na lata 2014-2020. Polsce przyznano na politykę spójności 72,9 mld euro, przy czym w wyniku przeliczenia cen stałych na bieżące kwota ta wyniosła 82,3 mld euro Krajowe programy operacyjne W ramach polityki spójności w Polsce będzie realizowanych 6 krajowych programów, w tym jeden ponadregionalny dla Polski Wschodniej. Ze względu na niezakończone jeszcze w Parlamencie Europejskim prace nad budżetem UE na lata 2014-2020, na programy krajowe nie została rozdzielona pełna kwota środków. Nie zostały także określone ostateczne proporcje w ogólnej alokacji pomiędzy EFRR a EFS. Dlatego też, na obecnym etapie nie można określić ostatecznych budżetów dla poszczególnych programów. Wstępną propozycję podziału zawarto w tabeli. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Inteligentny Rozwój Wiedza, Edukacja, Rozwój Polska Cyfrowa Polska Wschodnia Pomoc Techniczna Szacowana wstępnie wartość środków w mln EUR 27 513,9 8 614,1 4 419,3 2 255,6 2 117,2 700,1 Regionalne programy operacyjne Zgodnie z Założeniami Umowy Partnerstwa, na realizację programów regionalnych zostanie przeznaczone ok. 60 % funduszy strukturalnych (EFRR i EFS). Wstępne szacunki dla alokacji regionalnych ujęto na mapie. Dla województwa podkarpackiego w ramach programu regionalnego przewidziano wstępnie 2 112,2 mln EUR. Dodatkowo region zostanie wsparty w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia, a beneficjenci będą mogli, podobnie jak mieszkańcy innych województw, sięgać także po środki z pozostałych programów krajowych oraz wykorzystywać inne fundusze WRS. Środki unijne i krajowe, przeznaczone na rozwój regionu, będę wydatkowane w oparciu o strategie definiujące cele rozwojowe, które wynikają z diagnozy problemów i potencjałów województwa. Najważniejsze dokumenty w tym zakresie to: Założenia do aktualizacji Strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa podkarpackiego z 2013 r. Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020. Aktualizacja na lata 2013-2020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020. Projekt z dnia 29.11.2013 Regionalna Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020 na rzecz inteligentnej specjalizacji (RIS3). Projekt Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 Program Operacyjny Polska Wschodnia 2014-2020. Projekt z września 2013 1 Strategia rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020 To najważniejszy dokument określający cele i kierunki prowadzonej przez samorząd województwa polityki rozwoju w perspektywie do 2020 r. Jednocześnie Strategia jest powiązana z dokumentami krajowymi i wspólnotowymi. Z zapisów Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie wynika, że celem strategicznym polityki regionalnej jest efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych potencjałów rozwojowych dla osiągania: wzrostu, zatrudnienia i spójności rozwoju regionalnego w kraju. W polityce UE na lata 2014-2020 akcent przesunięto ze spójności zapewnianej prostą redystrybucją środków wspólnotowych na konkurencyjność opartą na potencjałach regionów. Polski model wpisuje się w tą koncepcję. Zmierza do wspierania „biegunów wzrostu”, którymi są główne miasta oraz wzmacniania dyfuzji rozwoju z centrów na peryferia. Mając na uwadze nową perspektywę 2014-2020 Sejmik Województwa Podkarpackiego zaktualizował Strategię rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020 w celu jej dostosowania do nowych wyzwań. Projekt Założeń do aktualizacji Strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020 został przyjęty w marcu 2012 r., zaś projekt Zaktualizowanej strategii rozwoju województwa podkarpackiego na lata 2007-2020 w czerwcu 2013 r. Województwo podkarpackie w Europie Uwzględniając położenie, zasoby naturalne i materialne, jak również elementy ochrony środowiska można wyróżnić następujące funkcje województwa w Europie: funkcja komunikacyjna, oparta o dwa kluczowe szlaki: wschód-zachód i północ-południe, powiązane z europejską siecią TEN-T. W jej zasięgu leży magistrala kolejowa E30, droga międzynarodowa E40 (realizowana autostrada A4) i międzynarodowe lotnisko Rzeszów – Jasionka. funkcja produkcyjna, oparta o historycznie ukształtowany przemysł lotniczy oraz przemysł przetwórstwa rolnospożywczego, elektromaszynowy, informatyczny i chemiczny. funkcja ekologiczno - kulturowa, obejmująca cenne w skali europejskiej zasoby przyrodnicze (w tym obszary leśne), zasoby kultury materialnej i duchowej. Wielkość PKB per capita w województwie w 2008 r. wynosiła 39% średniej unijnej, co dało regionowi 263 pozycję na 271 regionów UE. Województwo na tle innych regionów UE charakteryzuje się korzystną strukturą ludności, pod względem liczby osób w wieku produkcyjnym (w 2009 r. zajęło 29. miejsce wśród regionów UE). Systematycznie poprawia się sytuacja na rynku pracy. Wprawdzie stopa bezrobocia była w bieżącej perspektywie finansowej jedną z wyższych wśród regionów UE, ale w okresie 2005-2009 obserwowano jej systematyczny spadek (z 16,6% do 10%). Podstawowe wskaźniki dot. nauki i techniki, takie jak udział pracowników naukowo-badawczych w zatrudnieniu ogółem (0,12%), nakłady na B+R jako udział w PKB (0,36%), czy liczba patentów, należały niestety do najniższych w rankingu regionów. Oprócz wysokiego udziału uczniów i studentów w liczbie ludności (23,2%, przy najwyższym w skali UE udziale wynoszącym 33,3%), pozostałe wskaźniki dotyczące edukacji były bardzo niskie (szczególnie udział dzieci w edukacji przedszkolnej i osób dorosłych w kształceniu ustawicznym). Wśród zasobów kulturowych województwa znajdują się obiekty drewniane budownictwa sakralnego na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Zabytkowe zespoły miejskie, zamki, pałace i dwory składają się na wielokulturowe dziedzictwo regionu. Na jego bogactwo wpływają także festiwale kultury łemkowskiej i ukraińskiej, szlak ikon, szlak budownictwa drewnianego, szlak judaików itp.) oraz unikatowe walory przyrodnicze, w tym uzdrowiska. Pomimo tego województwo ma jedne z najniższych w Europie wartości wskaźników z zakresu turystyki, w tym liczbę udzielonych noclegów w hotelach i innych obiektach. Peryferyjne położenie województwa, zarówno w skali kraju jak UE, z jednej strony stanowi barierę rozwoju, z drugiej zaś staje się szansą na wzrost poprzez wykorzystanie powiązań z układem krajowym i międzynarodowym w ramach sieci transportowej łączącej Europę Zachodnią z Ukrainą oraz Europę Północną z południem kontynentu. Sąsiedztwo z Ukrainą daje możliwość lokalizacji w ośrodkach miejskich instytucji i podmiotów specjalizujących się w eksporcie, nie tylko produktów, ale również technologii, „know-how” i kapitału oraz organizowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Sąsiedztwo ze Słowacją umożliwia partnerską współpracę gospodarczą, społeczną i kulturalną. Strukturę przestrzenną miast województwa podkarpackiego cechuje korzystny, wysoki stopień policentryczności. Zgodnie z klasyfikacją miast stosowaną przez ESPON, Rzeszów został zakwalifikowany jako ośrodek o znaczeniu transnarodowym/krajowym, natomiast Krosno i Przemyśl jako ośrodki o znaczeniu regionalnym/lokalnym. Województwo podkarpackie cechuje duża różnorodność biologiczna i krajobrazowa. W ramach Europejskiej Sieci Bioróżnorodności „Natura 2000” w regionie wyznaczono 62 obszary ochronne, obejmujące ponad 28% terenu województwa (w tym m.in. Bieszczady i Beskid Niski). Województwo podkarpackie na tle Polski 1. Demografia Coraz większym problemem w skali kraju stają się niekorzystne procesy demograficzne. Maleje wskaźnik przyrostu naturalnego, wzrasta poziom migracji, obserwuje się starzenie społeczeństwa oraz pogarszanie struktury 2 zasobów pracy. W województwie podkarpackim procesy te zachodzą nieco wolniej. Wskaźnik przyrostu naturalnego w 2010 r. wyniósł 1,8 osoby w przeliczeniu na każdy 1000 mieszkańców województwa i był korzystniejszy od krajowego (0,9). Udział ludności w wieku produkcyjnym zwiększył się z poziomu 60,7% w roku 2003 do 64 % w 2010 r. 2. Gospodarka województwa Podkarpacie jest województwem przemysłowo-rolniczym, gdzie silne tradycje przemysłowe wynikają z budowanego w latach 1936-1939 Centralnego Okręgu Przemysłowego. Województwo ma jeden z najniższych w kraju PKB per capita (15-16 miejsce). Niepokojąca jest także obserwowana dywergencja (oddalanie się PKB per capita od średniej krajowej). O ile w latach 2000-2009 Polska rozwijała się w średnim tempie ponad 3,9%, województwo – niespełna 3,5%. Porównując strukturę sektorową regionalnej i krajowej gospodarki w województwie, zauważalny jest wyraźnie większy odsetek wartości dodanej generowanej w sektorze usług nierynkowych w stosunku do sektora usług rynkowych. Widać również, że w latach 2006-2010 w kraju udział ten malał, natomiast w województwie podkarpackim znacznie się zwiększył. Udział przemysłu jest porównywalny z wartościami dla kraju. Mniejszy jest udział rolnictwa, mimo relatywnie wysokiego zatrudnienia w tym sektorze, co świadczy o jego niskiej produktywności. Produktywność sektorów gospodarki jest znacznie niższa niż krajowa. Różnica rzędu 28 pp. w dużej mierze wynika z nieproduktywnego rolnictwa (tylko 30% produktywności krajowej), jednak pozostałe sektory również oddziałują in minus. 3. Przemysł W strukturze gałęziowej przemysłu w województwie dominują przemysły: lotniczy, elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy, które wytwarzają łącznie prawie 70% produkcji przemysłowej regionu. Ważną rolę odgrywają też przemysły: szklarski, materiałów budowlanych, drzewny, naftowo-gazowniczy i lekki. Pod względem zatrudnienia przeważają średnie i duże przedsiębiorstwa sektora publicznego. Mocną stroną województwa jest innowacyjny przemysł związany z nowoczesnymi technologiami, w tym przemysł lotniczy (Dolina Lotnicza). Stanowi on ważny potencjał rozwojowy regionu, który daje też możliwości rozwoju branż towarzyszących. W okresie ostatnich kilku lat wzrosło znaczenie i pozycja sektora ICT w województwie. Znacząca jest zwłaszcza rola Asseco Poland S.A., Opteam S.A., SoftSystem Sp. z o.o. oraz podmiotów zrzeszonych w klastrze „Informatyka Podkarpacka”. Pod względem atrakcyjności dla działalności przemysłowej, podregiony rzeszowski i tarnobrzeski zakwalifikowano jako wysoko atrakcyjne, zaś podregiony przemyski i krośnieński jako nisko atrakcyjne. 4. Usługi W usługach pracuje ok. 30% zatrudnionych. Sektor ten na Podkarpaciu jest zdominowany przez przedsiębiorstwa mikro, o skali lokalnej (58%) oraz regionalnej (17%). Niższy od przeciętnej krajowej udział usług w strukturze gospodarki rzutuje negatywnie na rozwój województwa. 5. Innowacje Pozycja województwa w zakresie innowacyjności jest nietypowa w skali kraju. Środki na B+R ogółem pozostają niskie (0,37% PKB), jednak relatywnie duży udział pochodzi od przedsiębiorstw (3. miejsce w kraju). Dużo większy niż przeciętnie w Polsce odsetek nakładów jest przeznaczany bezpośrednio na działalność B+R i zakup wiedzy na rynku: przeciętnie w kraju działalność B+R pochłaniała 9,9% a w województwie 15,5%. Pod względem odsetka innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych woj. podkarpackie zajmuje na tle kraju 1. miejsce (wskaźnik równy 20,7%). Podregion rzeszowski został zakwalifikowany jako obszar o najwyższej atrakcyjności lokalizacyjnej dla działalności zaawansowanej technologicznie. Duże znaczenie dla innowacyjności mają inicjatywy klastrowe, w tym największe ma stowarzyszenie - klaster Dolina Lotnicza. Względnie aktywne pozostają klastry: informatyczny, spawalniczy, chemiczny, tworzyw sztucznych, 3 lotnictwa lekkiego i ultralekkiego oraz energii odnawialnej. Należy zauważyć wzrost inicjatyw klastrowych, wiele z nich jest obecnie w fazie zalążkowej. 6. Badania i rozwój, uczelnie W województwie istnieją 53 jednostki badawcze. Są to głównie szkoły wyższe, jednostki obsługi nauki i jednostki rozwojowe. Niestety, pod względem liczby pracowników naukowych region zajmuje przedostatnie miejsce w Polsce. Szczególne znaczenie dla rozwoju regionu odgrywają badania prowadzone w uczelniach wyższych. Politechnika Rzeszowska dysponuje zespołem laboratoriów badawczych m.in. w zakresie: lotnictwa, budowy maszyn, technologii tworzyw sztucznych, informatyki i automatyki. Uniwersytet Rzeszowski prowadzi badania z zakresu fizyki, biotechnologii, innowacji i wdrożeń w przemyśle spożywczym, przetwarzania biomasy i odpadów na energię, a wkrótce także mikroelektroniki i nanotechnologii. WSiZ uruchomiła m.in. laboratoria automatyki i robotyki, inteligentnych systemów informacyjnych oraz hodowli komórek i tkanek. Wysoki udział finansowania badań z kapitału prywatnego oraz duża liczba podmiotów zagranicznych mogą oznaczać, że większość know-how pochodzi z transferów ze spółek matek i nie ma charakteru endogenicznego. Może to być wytłumaczeniem niewielkiej liczby patentów i publikacji w województwie. Pomimo tego, strukturę działalności badawczo-rozwojowej można uznać za korzystną. 7. Atrakcyjność inwestycyjna W rankingach atrakcyjności inwestycyjnej województwo wypada przeciętnie, jednak lepiej niż pozostałe województwa Polski wschodniej. Szczególne znaczenie w przyciąganiu kapitału zagranicznego mają dwie specjalne strefy ekonomiczne: SSE Euro-Park Mielec i Tarnobrzeska SSE Euro-Park Wisłosan. Stwarzają one dogodne warunki do lokowania kapitału. Dzięki SSE pozyskano dla województwa inwestycje zagraniczne wartości 4,1 mld zł. Atrakcyjność inwestycyjną województwa podnoszą parki: przemysłowe i naukowo – technologiczny. Szczególne miejsce ma Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny Aeropolis, który jest pierwszym w Polsce parkiem branżowym. 8. Instytucje otoczenia biznesu (IOB) Rozwój przedsiębiorczości w województwie jest wspierany przez IOB. Służą one doradztwem gospodarczym, pełnią rolę liderów inicjatyw współpracy podmiotów gospodarczych oraz świadczą pomoc finansową dla powstających i rozwijających się przedsiębiorstw. Ważną rolę pełnią agencje rozwoju regionalnego, zarządzający specjalnymi strefami ekonomicznymi, inkubatory przedsiębiorczości, fundusze poręczeniowe, izby gospodarcze, cechy rzemiosł oraz stowarzyszenia i fundacje wspierające rozwój regionalny. Na ok. 735 działających w Polsce instytucji wspierających innowacyjność i przedsiębiorczość 42 ( 5,7%) prowadzi działalność w województwie podkarpackim. Pod względem nasycenia województwo nie odbiega od średniej krajowej, a pod względem dostępności (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) znajduje się w czołówce. Natomiast pod względem ośrodków innowacji znajduje się na ostatnim miejscu. 9. Turystyka Skala potencjału turystycznego przewyższa wielkość ruchu turystycznego. Wśród barier ruchu turystycznego należy wymienić małą dostępność komunikacyjną, wizerunek regionu o słabym rozwoju gospodarczym, z niską jakością infrastruktury i usług turystycznych, niewielką liczbę konkurencyjnych produktów turystycznych. 10. Rolnictwo Rolnictwo województwa charakteryzuje przede wszystkim duże rozdrobnienie agrarne, nadmiar siły roboczej oraz niska towarowość produkcji. Mocną jego stroną są gleby, jakość środowiska naturalnego oraz potencjał współpracy środowisk wiejskich, w tym umiejętność tworzenia grup producenckich i lokalnych grup działania oraz stosunkowo młoda siła robocza. Dzięki niewielkiemu zanieczyszczeniu środowiska, wzrasta produkcja żywności ekologicznej, jak również istnieją dobre warunki do rozwoju specjalistycznej działalności rolniczej (pasieki, rośliny do produkcji biopaliw). Dobrze rozwija się przetwórstwo rolno – spożywcze w branżach: mięsnej, zbożowo-młynarskiej, owocowo - warzywnej, mleczarskiej i cukrowniczej. 11. Rynek pracy W latach 2004-2009 systematycznie wzrastał udział osób pracujących, przy czym udział bezrobotnych w ludności aktywnej zawodowo - 12% na terenie województwa był wyższy niż obserwowany średnio w Polsce - 10% (2010r.). Struktura sektorowa pracujących wskazuje na nadreprezentację rolnictwa w relacji do kraju oraz niższe zatrudnienie w usługach. 4 Poziom wynagrodzeń we wszystkich województwach Polski wschodniej w okresie 2002-2010 był niższy o 1018% od przeciętnego w kraju. W województwie podkarpackim sytuacja była najgorsza i od 2002 r. nie ulega poprawie. 12. Warunki i jakość życia mieszkańców Pod względem syntetycznej oceny warunków życia (dochody, wyżywienie, zasobność materialna, warunki mieszkaniowe, kształcenie dzieci, ochrona zdrowia, uczestnictwo w kulturze, wypoczynek itp.), województwo plasuje się na 9. miejscu w kraju. Względnie wysoka ocena wynika z uwarunkowań kulturowych, a nie z zamożności regionu. Pod względem ogólnego wskaźnika wykluczenia, województwo zajmuje 2. pozycję w kraju. Największe zagrożenie wiąże się z czynnikami materialnymi, bezrobociem i ubóstwem. Wskaźnik przeciętnego trwania życia jest korzystny na tle Polski. Zaobserwowano także pozytywną tendencję do wyrównywania się długości życia mieszkańców wsi i miast. 13. Edukacja Udział ludności kształcącej się na wszystkich poziomach edukacji w ludności ogółem wynosi 26%, wobec średniej polskiej: 23%. Dominuje wykształcenie zawodowe (ok. 50%), rośnie jednak liczba mieszkańców z wykształceniem wyższym (z 10% do 16% w latach 2005-2010 - podobnie jak w pozostałych województwach). Podobnie jak w całym kraju niski jest udział dzieci w edukacji przedszkolnej. W przypadku szkolnictwa wyższego liczba studentów jest porównywalna do województw, w których nie znajdują się główne ośrodki akademickie kraju. Wyższy jest udział studentów na kierunkach społecznych niż technicznych, choć widać pozytywną zmianę w tym względzie w ostatnich latach. Coraz ważniejszą rolę w systemie edukacji przypisuje się kształceniu ustawicznemu. W Polsce odsetek osób korzystających z tej formy kształcenia jest niski i wynosi ok. 5,3%. W województwie podkarpackim sytuacja wygląda jeszcze gorzej; w 2010 r. było to zaledwie 3,4% osób (ostatnie miejsce w kraju). 14. Dziedzictwo kulturowe Dziedzictwo kulturowe jest oparte na wieloetnicznym i wielowyznaniowym obszarze pogranicza kulturowego i unikatowych zabytkach (w tym wpisanych na listę UNESCO drewnianych kościołach w Haczowie i Bliznem oraz na Listę Pomników Historii Polski: zespole pałacowo-parkowym w Łańcucie oraz zespole klasztornym w Leżajsku). Obiekty sakralne, zamkowe, budownictwo dworskie, a przede wszystkim liczne obiekty budownictwa drewnianego, wspierają atrakcyjność turystyczną regionu. Bogate są zasoby kultury ludowej oraz tradycje kulinarne. Dla pełnego wykorzystania potencjału zasobów kultury i podniesienia atrakcyjności województwa niezbędne są lepsza ich ochrona i promocja. 15. Społeczeństwo obywatelskie Miarą rozwoju społeczeństwa obywatelskiego jest liczba i potencjał organizacji pozarządowych. Liczba ta w województwie podkarpackim systematycznie wzrasta, podobnie jak w całym kraju. Aktywność społeczną mieszkańców województwa na tle Polski należy ocenić wysoko. W działalność miejscowych organizacji pozarządowych w 2008 r. było zaangażowanych 6,8% mieszkańców województwa (średnia krajowa: 5,4%). 16. Zdrowie Od roku 2004 w województwie podkarpackim obserwuje się systematyczny wzrost liczby zakładów opieki zdrowotnej, przede wszystkim niepublicznych. Równocześnie spada liczba udzielanych porad lekarskich, plasując województwo na 10. miejscu w kraju w 2010 r. Wskaźnik liczby ludności na łóżko w szpitalach ogólnych w 2010r. plasował województwo na 11 pozycji w Polsce. Niższy jest też wskaźnik liczby lekarzy przypadających na 10 tys. ludności w regionie niż średni w Polsce. 17. Dostępność komunikacyjna Pomimo korzystnego położenia geopolitycznego, województwo jest obszarem o trudnej dostępności. Mimo przebiegu przez jego teren ważnych szlaków komunikacyjnych, zarówno drogowych (E40, E371), jak i kolejowych (magistrala E30), brakuje bezpośrednich połączeń ze stolicą kraju. Najważniejszą dla transportu inwestycją w województwie jest odcinek autostrady A4 z Krakowa, aż do granicy z Ukrainą w Korczowej oraz droga ekspresowa S-19. Dostępność komunikacyjna województwa z centralną częścią kraju powinna zostać zwiększona poprzez budowę drogi ekspresowej S-9. Mocną stronę w zakresie dostępności województwa stanowi lotnisko Rzeszów-Jasionka, posiadające drugą najdłuższą w Polsce drogę startową (3200 m), która pozwala na przyjmowanie nawet największych samolotów. Bardzo nowoczesne systemy nawigacji i oświetlenia umożliwiają lądowanie w trudnych warunkach pogodowych. Dużym potencjałem rozwojowym portu jest położenie geograficzne. Lotnisku sprzyjają warunki klimatyczne powodujące, że w jego okolicach jest największa liczba dni lotnych. 18. Dostępność technologii informacyjnych Stan sieci telekomunikacyjnej jest zadawalający. Modernizacji podlega też sieć połączeń kablowych miedzianych na światłowodowe. W porównaniu z innymi regionami Polski, rozwój sieci telefonii komórkowej jest nadal niski, na co 5 wpływ mają warunki terenu. 47,8% ludności województwa zamieszkuje obszary o ograniczonej dostępności podstawowej infrastruktury szerokopasmowej, zaś 13,6% obszary pozbawione jakiejkolwiek infrastruktury szerokopasmowej. W zakresie dostępu gospodarstw domowych do Internetu województwo odstaje od średniej krajowej, jednak sytuacja w tym zakresie ulega poprawie (wzrost wskaźnika w latach 2007-2011 był trzecim najwyższym, w kraju). Wśród przedsiębiorstw regionu dostęp do Internetu posiada 96,5%, co jest piątym najwyższym wynikiem w kraju (średnio w Polsce wartość miernika wynosi 95,8%). 19. Funkcje metropolitalne Rzeszowa Stolica regionu jest zamieszkała przez 178,2 tys. osób i zabezpiecza najważniejsze dla regionu funkcje publiczne, w tym: administracyjne, specjalistycznej opieki zdrowotnej, szkolnictwa wyższego i wysokiej kultury. Stanowi też największy rynek pracy. Z racji licznych powiązań funkcjonalnych 6 powiatów okalających stolicę, tj.: rzeszowski, ropczyckosędziszowski, kolbuszowski, łańcucki, strzyżowski i dębicki, podpisało porozumienie o możliwości stworzenia w przyszłości Rzeszowskiego Obszaru Metropolitalnego (ROM). 20. Oddziaływanie głównych miast Polski na województwo Jak wykazują procesy migracyjne, region znajduje się w sferze oddziaływania Warszawy i Krakowa. Z racji budowy autostrady, powiązanie województwa z Krakowem (a także Górnym Śląskiem) będzie się nadal rozwijało. Niedostateczne jest skomunikowanie z Warszawą. 21. Zasoby energii odnawialnej województwa Blisko 20% powierzchni województwa posiada dobre lub bardzo dobre warunki do rozwoju infrastruktury energii odnawialnej. Istnieją korzystne warunki do wykorzystania energii wiatrowej oraz bardzo dobre warunki do rozbudowy elektrowni wodnych. Dzięki urządzeniom energetyki wodnej pozyskano w 2009r. ponad 5% całości energii wytworzonej w województwie. W województwie występują zasoby wód geotermalnych, jednak celowość ich eksploatacji wymaga przeprowadzenia badań geologicznych. Warunki sprzyjają również wykorzystaniu energii solarnej. Z powodu położenia województwa w umiarkowanej strefie klimatycznej, elementem bezpieczeństwa energetycznego województwa jest także system ciepłowniczy, mogący sprostać zapotrzebowaniu mieszkańców oraz gospodarki regionu. System produkcji ciepła korzysta głównie z paliw kopalnych w postaci węgla kamiennego oraz gazu ziemnego wysokometanowego. Wkład odnawialnego źródła energii w postaci biomasy, jest marginalny (w 2010 r. niespełna 2,8%, czyli ponad 2 razy mniej niż średnio w kraju). Województwo jest bogate w złoża gazu ziemnego oraz charakteryzuje się wysoką gęstością sieci gazowej. Planowane jest zbadanie zasobności złóż gazu łupkowego. Zróżnicowanie wewnętrzne województwa podkarpackiego 1. Warunki demograficzne Województwo charakteryzuje się stosunkowo korzystną sytuacją demograficzną, ale widoczne jest duże zróżnicowanie procesów demograficznych na poziomie powiatów. Analiza przyrostu naturalnego i salda migracji wskazuje, że wśród powiatów najczęściej występuje typ wzrostowy – zapewniający przyrost ludności (10 powiatów) i depopulacyjny I typu – gł. czynnikiem spadku zaludnienia jest ujemne saldo migracji (10 powiatów). W 5 powiatach procesy demograficzne miały charakter stabilizacyjny. Brak jest powiatów typu depopulacyjnego II, gdzie przyczyną spadku zaludnienia jest ujemny przyrost naturalny. 2. Gospodarka Województwo cechuje wyraźne zróżnicowanie wewnętrzne poziomu PKB per capita (wyższy od średniej regionalnej wskaźnik dla podregionu rzeszowskiego i tarnobrzeskiego). Obserwowana jest też dywergencja między wschodem i zachodem województwa. Na wschodzie (podregion przemyski i krośnieński) od 2006 r. widoczny jest spadek względnego poziomu PKB per capita, na zachodzie; wzrost. Stosunkowo wysoki jest odsetek osób pracujących w rolnictwie (ok. 30%). Podregiony tarnobrzeski i rzeszowski charakteryzują się wyższą produktywnością pracy niż podregiony przemyski i krośnieński. Zróżnicowanie gospodarki widać w liczbie podmiotów gospodarczych (większa w podregionach rzeszowskim i tarnobrzeskim) oraz w poziomie innowacyjności przedsiębiorstw przemysłowych (przewaga podregionu rzeszowskiego). 3. Przemysł Potencjał przemysłowy nie jest równomiernie rozmieszczony. Koncentracja przemysłu jest związaną z ośrodkami miejskich i tradycjami sięgającymi COP. Dominują branże: chemiczna, motoryzacyjna, drzewna, spożywcza, elektromaszynowa oraz farmaceutyczna. Dynamicznie rozwijają się sektory: lotniczy i informatyczny. W strukturze przestrzennej pozytywnie wyróżniają się: Rzeszów, Stalowa Wola, Mielec, Dębica, Krosno, Przemyśl i Tarnobrzeg. 6 4. Badania i rozwój Działalność naukowa jest prowadzona głównie na uczelniach wyższych. Wiodącą rolę pełnią Uniwersytet i Politechnika Rzeszowska. Własną działalność badawczo-rozwojową prowadzą niektóre zakłady produkcyjne. W ostatnich latach, dzięki RPO WP oraz PO RPW poprawiła się baza laboratoryjna największych uczelni. Udział województwa w krajowych nakładach na B+R w 2009r. wyniósł 2,1%. (13 miejsce w kraju). W działalności B+R zatrudnionych było w 2009 r. 1,6 osoby na 1000 osób aktywnych zawodowo (w Polsce 4,3). Nakłady ogółem (budżetowe i pozabudżetowe) na B+R per capita w 2009 r. wyniosły 75 zł (w Polsce 155 zł). 5. Turystyka Potencjał turystyczny wynika z unikatowych walorów środowiska przyrodniczego, posiadanych uzdrowisk oraz z dziedzictwa kulturowego pogranicza. W regionie nie ma jednak hoteli o standardzie 5 gwiazdek, a w 2010 r. działały tylko 2 hotele 4-rogwiazdkowe. Skala ruchu turystycznego oceniana liczbą noclegów, wiąże się z walorami naturalnymi regionu (pow. leski, krośnieński, bieszczadzki i sanocki) i celami służbowymi/biznesowymi pobytów (m. Rzeszów, powiat rzeszowski, m. Przemyśl, powiaty dębicki i stalowowolski) i turystyką przygraniczną (m. Przemyśl). W 2010 r. 9,8% wszystkich nocujących stanowili turyści zagraniczni. 6. Rolnictwo W użytkowaniu rolniczym znajduje się 41% powierzchni województwa. Największy udział mają grunty orne (66,1% powierzchni użytków), a dalej łąki trwałe (22,3%), pastwiska (5,7%) oraz sady (1,4%). W regionie istnieją warunki dla rozwoju specjalistycznej działalności rolniczej tj: pszczelarstwa, uprawy roślin przeznaczonych na biopaliwa (głównie rzepaku) i uprawy winorośli dla produkcji win. W południowej części województwa istnieją warunki dla rozwoju hodowli, szczególnie bydła ras mięsnych. Dobrze rozwija się przetwórstwo rolno – spożywcze. Zakłady koncentrują się w branżach: mięsnej (m.in. Dębica, Wadowice Górne k. Mielca, Radomyśl Wielki, Pilzno), zbożowo-młynarskiej (m.in. Sanok, Jarosław, Ropczyce), owocowo‐warzywnej (m.in. Leżajsk, Przeworsk, Jasło), mleczarskiej (m.in. Sanok, Jasienica Rosielna, Trzebownisko, Stalowa Wola) i cukrowniczej (Ropczyce). 7. Edukacja Występują znaczne dysproporcje w dostępie do edukacji, widoczne w podziale na miasto i wieś oraz na podregiony i powiaty. W województwie prowadzi działalność 18 uczelni, z czego 7 państwowych. Do największych należą: Uniwersytet Rzeszowski z ponad. 21. tys. studentów, Politechnika Rzeszowska z ok. 16. tys. studentów, WSiZ w Rzeszowie z ponad 8 tys. studentów oraz Wyższa Szkoła Prawa i Administracja w Przemyślu z ponad 7 tys. studiujących. Łącznie w 2010 r. w województwie studiowało blisko 69 tys. osób (w tym 38 tys. studentów stacjonarnych i 31 tys. niestacjonarnych) tj. 3,7 % wszystkich studiujących w Polsce. Podkarpackie zajmowało jednak przedostatnią pozycję w kraju pod względem liczby studentów na 10 tys. ludności. 8. Kultura i dziedzictwo kulturowe Województwo jako region pogranicza etnicznego, politycznego i religijnego, charakteryzuje się dużym bogactwem i różnorodnością kulturową i historyczną. W województwie istnieje duży potencjał kulturowy w małych społecznościach, ale jest skierowany głównie na ochronę tradycji, obrzędów i zwyczajów lokalnego folkloru. Sporadycznie działalność społeczności lokalnych nastawiona jest na upowszechnianie kultury wysokiej. W tym zakresie ważną rolę odgrywają teatry, instytucje muzyczne, muzea, kina, biblioteki, domy kultury i organizacje pozarządowe. Instytucje takie są zlokalizowane w największych miastach regionu, stąd dostęp mieszkańców mniejszych miast i wsi do kultury wysokiej jest ograniczony. 9. Społeczeństwo obywatelskie Analizując przestrzenne rozmieszczenie organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców w województwie, można zaobserwować, że najwyższą aktywność wykazują mieszkańcy największych miast (Rzeszowa, Krosna, Przemyśla i Tarnobrzega) oraz wschodniej i południowej części województwa – szczególnie powiatów o wysokich walorach turystycznych. Nowe organizacje pozarządowe powstają głównie w powiatach, w których już wcześniej mieszkańcy byli aktywni. Aktywność społeczna jest więc budowana powoli, na dotychczasowych doświadczeniach. 10. Poziom i jakość życia (włączenie społeczne) Najczęstszą przyczyną zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym jest brak pracy. W latach 2005-2010 zaobserwowano poprawę sytuacji na rynku pracy i znaczne obniżenie stopy bezrobocia w prawie wszystkich powiatach. Najwyższą pozytywną dynamikę zmian odnotowano w powiatach centralnych oraz południowo-wschodnich. Najbardziej niebezpieczne jest bezrobocie długotrwałe, które prowadzi do wykluczenia społecznego. Największa liczba osób długotrwale bezrobotnych zamieszkuje Przemyśl i powiaty: jarosławski i brzozowski. Mimo niekorzystnej sytuacji województwa w zakresie wysokości wynagrodzeń (ostatnie miejsce w kraju), korzystna jest zmniejszająca się w latach 2005-2010 różnica w średnich zarobkach między powiatami. 7 Pod względem udziału osób korzystających ze środków pomocy społecznej najmniej korzystnie wygląda sytuacja w powiecie przemyskim (23,3%), niżańskim (16,0%) oraz brzozowskim (15,4%). Najniższy wskaźnik występuje dla m. Rzeszowa (4,9%). 11. Dostęp do usług medycznych Placówki świadczące wysokospecjalistyczne usługi medyczne są skoncentrowane w największych miastach. Podstawowe usługi w zakresie ochrony zdrowia pełnią: przychodnie, ośrodki zdrowia i poradnie. Najwięcej tego rodzaju publicznych placówek w 2010 r. było skoncentrowanych w podregionie rzeszowskim - 90, następnie w krośnieńskim i tarnobrzeskim (64 i 37) a najmniej w przemyskim - 25. We wszystkich występuje spadkowa tendencja, obserwowana również w kraju. Rośnie natomiast liczba niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej, która w 2010 r. wyniosła 681. Obserwuje się dodatnią korelację między rozmieszczeniem zakładów opieki zdrowotnej a zagęszczeniem ludności: na terenie powiatu bieszczadzkiego w 2010 r. funkcjonowało 5 z nich a na terenie powiatu rzeszowskiego aż 73. 12. Dostępność komunikacyjna Dostępność komunikacyjna w transporcie drogowym jest bardzo zróżnicowana. Podstawową sieć drogową województwa tworzą drogi krajowe i wojewódzkie, uzupełnione drogami powiatowymi i gminnymi. Drogi krajowe w województwie stanowiły w 2010 r. tylko ok. 5,1% długości wszystkich dróg utwardzonych, a obsługują znaczną część całości ruchu (w 2007 r. ok. połowę), co wpływa niekorzystnie na ich jakość. Procent dróg krajowych o dobrym stanie nawierzchni jest jednym z najniższych w kraju. Prawie połowa (47,5%) została zaklasyfikowana jako drogi o stanie złym lub niezadowalającym. Słabą stroną sieci drogowej, w wielu większych miejscowościach, jest brak obwodnic. Duże obciążenie dróg i ich słaby stan skutkuje wysoką wypadkowością. Sieć dróg krajowych uzupełniają drogi wojewódzkie, których długość i gęstość jest bliska średniej krajowej. Duże znaczenie ma transport kolejowy. Przez region przebiega międzynarodowa magistrala kolejowa E30 (z Europy Zachodniej na Ukrainę), której stan techniczny nie pozwala jednak na podróżowanie z wysokimi prędkościami (min. 160 km/h). Oprócz tego przez teren województwa biegną szlaki kolejowe o znaczeniu zarówno państwowym (najważniejszym z nich jest linia nr 71 Ocice-Rzeszów na trasie do Warszawy) jak i regionalnym. Także stan techniczny infrastruktury kolejowej o zasięgu krajowym, a szczególnie regionalnym, jest niezadowalający, co wpływa negatywnie na dostępność komunikacyjną województwa i jego konkurencyjność. Podstawowym problemem funkcjonowania kolei jest niezadowalający stan techniczny istniejących torowisk, częsty brak drugiego torowiska, brak elektryfikacji (tylko 37% ogółu linii normalnotorowych jest zelektryfikowanych) oraz wyeksploatowany tabor kolejowy. Powiaty leski i bieszczadzki pozostają jednymi z najtrudniej dostępnych obszarów w całym kraju. Mocną stroną województwa jest możliwość korzystania z transportu lotniczego. Znajduje się tu 6 lotnisk wpisanych do rejestru lotnisk cywilnych: Rzeszów – Jasionka, Rzeszów, Krosno, Mielec, Turbia k. Stalowej Woli i Iwonicz. Ponadto w regionie zlokalizowanych jest 6 lądowisk: 4 służące szpitalnym oddziałom ratunkowym i 2 wielofunkcyjne oraz 10 innych miejsc do startów i lądowań. 13. Dostępność technologii informacyjnych W porównaniu z innymi regionami Polski, rozwój telefonii komórkowej jest nadal niski. Dotyczy to zarówno infrastruktury technicznej jak i najniższego w kraju udziału abonentów w ogólnej liczbie mieszkańców. Najbardziej niekorzystna jest sytuacja w powiecie bieszczadzkim, leskim i jasielskim, czyli na terenach górzystych. Stan sieci kablowej jest zadawalający, zauważalna jest tendencja modernizacji i wymiany połączeń miedzianych na światłowodowe, co oznacza możliwość korzystania z szerokopasmowego Internetu. Głównym problemem pozostaje utrzymanie w dobrym stanie długich odcinków sieci abonenckich, co spowodowane jest rozproszoną zabudową. Występuje znaczna różnica w dostępie do Internetu między obszarami miejskimi a wiejskimi. Ok. 47,8% ludności województwa zamieszkuje obszary o ograniczonej dostępności do podstawowej infrastruktury szerokopasmowej. Blisko 13,6% mieszkańców województwa, zamieszkuje obszary pozbawione jakiejkolwiek infrastruktury szerokopasmowej, co pogłębia wykluczenie cyfrowe. 14. Spójność funkcjonalna Województwo charakteryzuje się policentrycznym układem osadniczym, z równomiernie rozmieszczonymi w przestrzeni ośrodkami miejskimi. Najważniejszym ośrodkiem o dużym potencjale gospodarczym i intelektualnym jest stolica administracyjna województwa. Rzeszów spełnia m.in. następujące funkcje ponadregionalne: jest centrum strefy węzłowej i obszaru wykształcającej się aglomeracji miejsko-przemysłowej przeobrażającej się w metropolię rzeszowską. Jednocześnie jest krajowym ośrodkiem rozwoju i ośrodkiem przemysłowym z dominantą przemysłu elektromaszynowego i rolno-spożywczego o znaczeniu krajowym, stanowiącym ponad 19% produkcji przemysłowej całego województwa. Ważną funkcją egzogeniczną miasta, jest świadczenie usług o znaczeniu wojewódzkim i ponadwojewódzkim w zakresie szkolnictwa wyższego i nauki, kultury, wyspecjalizowanego lecznictwa, sądownictwa, komunikacji kolejowej, drogowej i lotnictwa. Posiada własną rozgłośnię radiową i ośrodek telewizyjny. 8 Ośrodki subregionalne to byłe miasta wojewódzkie oraz miasta o liczbie mieszkańców od 50 tys. do 100 tys. (Przemyśl, Tarnobrzeg, Krosno, Mielec i Stalowa Wola) i pozostałe miasta powiatowe. Ośrodki te wspomagają Rzeszów w obsłudze obszaru województwa. Centra o znaczącym potencjale społeczno-gospodarczym, skupiające ponad 20 tys. pracujących (Dębica, Mielec, Tarnobrzeg, Stalowa Wola, Jarosław, Przemyśl, Sanok, Krosno, Jasło), są położone w stosunkowo niedużej odległości od Rzeszowa (od 50 do 80 km) i w układzie przestrzennym województwa tworzą tzw. obszar zewnętrzny. Centra wzrostu regionalnego strefy zewnętrznej są stosunkowo równomiernie rozmieszczone w stosunku do siebie i Rzeszowa. 15. Ochrona środowiska Ponad 44% powierzchni województwa jest objęte różnymi formami ochrony prawnej na podstawie ustawy o ochronie przyrody o randze międzynarodowej: Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” oraz 62 obszary „Natura 2000”. Niepokojącym zjawiskiem jest hamujące oddziaływanie obszarów prawnie chronionych, w tym „Natura 2000” na rozwój regionu. Zdarzają się konflikty z inwestycjami z innych dziedzin, np. budowa dróg, lub zbiorników retencyjnych. Środowisko województwa podkarpackiego jest cenne w ponadregionalnej skali, nie tylko ze względu na bogactwo krajobrazowe, ale też z powodu występowania licznych populacji chronionych gatunków, będących ważnymi składowymi różnorodności biologicznej kraju. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa z pewnością wpływa na atrakcyjność turystyczną regionu i jest jednym z fundamentów, na których należy budować przewagi konkurencyjne regionu. Dla zachowania tych walorów województwo musi również współpracować z partnerami zagranicznymi, głównie z bezpośrednimi sąsiadami Ukrainą i Słowacją. Szczególnym problemem gospodarki wodnej województwa jest jej niezbilansowanie. Około 2/3 gmin osiągnęło poziom zwodociągowania powyżej 60% mieszkańców, podczas gdy analogiczny poziom skanalizowania - jedynie niecała 1/4 gmin. W miastach obsługa przez oczyszczalnie ścieków wynosi 92,6%. Na terenach wiejskich tylko 39,1% mieszkańców jest obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków. Przyczyną są przede wszystkim bardzo wysokie koszty odprowadzenia ścieków do zbiorowego systemu z terenów zabudowy rozproszonej. Zorganizowanym zbieraniem odpadów komunalnych objętych jest w województwie 80,8% mieszkańców. Odebrano ok. 80% szacowanej ilości wytwarzanych odpadów komunalnych, przy czym na terenach wiejskich zebrano zdecydowanie mniej odpadów niż w miastach i w gminach miejsko – wiejskich. Przeważająca część odpadów była poddawana procesom unieszkodliwiania (67,8%), natomiast znacznie mniejsza procesowi odzysku. Stopień zanieczyszczenia powietrza w województwie podkarpackim w stosunku do innych rejonów Polski jest stosunkowo niski. Głównym problemem są przekroczenia wartości dopuszczalnych pyłu, którego wysokie stężenie wynika również z przepływów transgranicznych mas zanieczyszczonego powietrza z krajów ościennych oraz z sąsiednich województw. Główne źródła emisji zanieczyszczeń powietrza, skupiają się na terenach zurbanizowanych i uprzemysłowionych, w tym w powiecie stalowowolskim i mieście Rzeszowie. 16. Zapobieganie zagrożeniom Stan zabezpieczeń przeciwpowodziowych, mimo poprawy w ostatnich latach, wciąż jest niewystarczający. Problemem jest rozrost miast i utwardzanie powierzchni pogorszające naturalne możliwości absorpcji opadów. Województwo posiada predyspozycje do lokalizacji dużych zaporowych zbiorników retencyjnych, których budowa miałaby znaczenie ponadregionalne. Znaczną część województwa zajmują obszary osuwiskowe. Największa ich ilość znajduje się na terenie Pogórza Strzyżowskiego, Dynowskiego, Przemyskiego, mniej w Beskidzie Niskim, Bieszczadach i na Pogórzu Ciężkowickim. Problemem jest też obniżanie poziomu wód powierzchniowych i gruntowych, w wyniku susz, co skutkuje negatywnie gospodarczo i przyrodniczo. 17. Wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego Konwencjonalna energia elektryczna jest wytwarzana w elektrociepłowni w Rzeszowie, elektrowni Stalowa Wola oraz pochodzi spoza regionu, poprzez zespół stacji redukcyjnych w Tarnowie. Ponadto rośnie znaczenie odnawialnych źródeł energii (OZE): energia słoneczna, wiatrowa, wodna, skorupy ziemskiej – geotermalna, biomasy i odpadów. Województwo posiada bardzo dobre warunki do rozwoju infrastruktury OZE. Do tej pory zainstalowano 18 elektrowni wiatrowych. Potencjał w zakresie elektrowni wodnych jest w największym stopniu wykorzystywany przez elektrownię szczytowo-pompową w Solinie. Łącznie dzięki urządzeniom energetyki wodnej pozyskano w 2009 r ponad 5% całości wytworzonej w województwie energii. Gęstość sieci gazowej jest jedną z najwyższych w kraju. Pod względem udziału ludności korzystającej z gazu region wysuwa się zdecydowanie na czoło. W 2010 r. udział ten wyniósł 72,1% i był wyższy o blisko 20% od średniej krajowej. Na terenie województwa znajdują się trzy podziemne magazyny gazu, włączone do systemu krajowego. Na podstawie przeprowadzonej diagnozy w Aktualizacji do Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020, zaproponowano 4 dziedziny strategiczne, w oparciu o które region może osiągać wzrost społecznogospodarczy i przestrzenny: 9 1. 2. 3. 4. konkurencyjna i innowacyjna gospodarka, kapitał ludzki i społeczny, sieć osadnicza, środowisko i energetyka. Rekomendacje dla dziedzin strategicznych 1. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka 1. Konieczność zmiany struktury gospodarczej regionu i ograniczenie udziału pracujących w rolnictwie oraz wzrost wydajności pracy w tym sektorze. Konieczne jest stworzenie możliwości przejścia znacznej liczby osób z zajęć rolniczych do nierolniczych. 2. Konieczność zidentyfikowania i rozwoju inteligentnych specjalizacji, zwłaszcza wschodniej części województwa oraz poprawa dostępności tej części regionu do jego stolicy. 3. Konieczność racjonalizacji zatrudnienia w usługach nierynkowych, przy jednoczesnym stymulowaniu rozwoju sektora usług rynkowych. 4. Konieczność zaktywizowania najważniejszych uczelni regionu w zakresie badań stosowanych, we współpracy z przemysłem, oraz badań podstawowych w ramach międzynarodowych konsorcjów badawczych (programy badawcze UE). Wzmocnienie, obecnie niedostatecznego potencjału kadrowego uczelni. Stworzenie regionalnego systemu wspierania przedsiębiorczości i innowacyjności. 5. Konieczne jest utrzymanie i rozwój nowoczesnej struktury przemysłu województwa, poprzez wzmacnianie regionalnego zaplecza naukowo-badawczego i kształcenie adekwatnych do potrzeb kadr. Likwidowanie barier infrastrukturalnych dla krajowej i międzynarodowej dostępności regionu (lotnisko cargo, autostrada i drogi ekspresowe, nowoczesna infrastruktura kolejowa) oraz podjęcie działań na rzecz wzmacniania atrakcyjności lokalizacyjnej dla przemysłu we wschodniej części województwa. 6. Konieczność budowania konkurencyjności lokalizacyjnej województwa na wysokiej jakości kapitale ludzkim, społecznym i dostępności komunikacyjnej, w miejsce tradycyjnego podejścia opartego na zachętach podatkowych. 7. Konieczność poprawy międzynarodowej konkurencyjności towarów wytwarzanych w województwie, a także wzmocnienie międzynarodowego zaplecza kooperacyjnego w regionie, zwłaszcza w zakresie produkcji lotniczej i informatycznej oraz otwarcie się na nowe rynki. 8. Konieczność wprowadzania przez władze centralne jak i samorządowe, ułatwień dla powstawania i funkcjonowania MŚP, stworzenie regionalnego systemu wspierania innowacyjności, a także likwidacja „szarej strefy”, czemu służy bliskość granicy z Ukrainą, zaktywizowanie oraz nowe formy oddziaływania instytucji otoczenia biznesu. 9. Konieczne jest wspieranie sieciowania podmiotów gospodarczych w województwie. 10. Konieczność przebudowy i uporządkowania instytucji otoczenia biznesu w ramach regionalnego systemu wspierania przedsiębiorczości i innowacyjności, który składałby się z instytucji publicznych (samorządy, uczelnie itp.) i niepublicznych i oferował usługi doradcze, badawczo-wdrożeniowe, marketingowo-dystrybucyjne oraz finansowe (kredytowo-pożyczkowe, w tym venture-capital). 11. Konieczność zmniejszenia liczby gospodarstw, powiększenia ich powierzchni, komasacji gruntów i specjalizacji, poszukiwania nowych produktów oraz nowych rynków zbytu (rolnictwo ekologiczne, nowe uprawy przemysłowe np. dla przemysłu zielarskiego, energetyczne itp.), rozwoju lokalnego przetwórstwa płodów rolnych, 12. Konieczność tworzenia kompleksowych produktów turystycznych, uwzględniających konieczność konkurowania z innymi regionami. 13. Konieczność rozbudowy infrastruktury lotniczej, drogowej i kolejowej, zwłaszcza w zakresie powiązań Rzeszowa z Krakowem i Warszawą, wschodniej z zachodnią częścią województwa oraz stolicą regionu, a także wewnątrz obszaru funkcjonalnego Rzeszowa. 2. Kapitał ludzki i społeczny 1. Wspieranie przez podmioty publiczne różnych szczebli polityki prorodzinnej (np. rozwój sieci żłobków, ułatwienia w podejmowaniu przez matki pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy itp.) oraz prowadzenie zliberalizowanej selektywnie polityki migracyjnej wobec ludności zza wschodniej granicy Polski. 2. Konieczne większe zaangażowanie nie tylko finansowe samorządów w jakość kształcenia, racjonalizacja sieci szkół (likwidowane szkoły powinny być siedzibami innych instytucji publicznych), dobór nauczycieli o odpowiednich kwalifikacjach (zwłaszcza w zakresie języków obcych), wspieranie nowatorskich programów kształcenia i rozwój zajęć pozalekcyjnych, poprawa wyposażenia szkół w komputery z dostępem do Internetu. 3. Tworzenie atrakcyjnej oferty edukacyjnej przez instytucje publiczne i niepubliczne oraz stosowanie zachęt do kształcenia przez pracodawców na rzecz swoich pracowników. 4. Konieczne jest wzmocnienie kadrowe uczelni, zwłaszcza Uniwersytetu Rzeszowskiego i Politechniki Rzeszowskiej, podjęcie w większym zakresie współpracy z firmami w zakresie profili kształcenia studentów, umiędzynarodowienie studiów (nie wyłącznie poprzez studentów z Ukrainy). Niezbędne są także działania 10 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. integracyjne w ramach komplementarnego regionalnego systemu szkolnictwa wyższego, co pozwoli na uniknięcie dublowania się kierunków studiów oraz bazy dydaktyczno-badawczej, a przyczyni się do powstawania efektów synergii. Dziedzictwo kulturowe stanowi potencjał dla rozwoju turystyki, wymaga jednak nowego podejścia do jego wykorzystania poprzez przygotowanie odpowiednich produktów turystycznych. Konieczność budowania marek instytucji i imprez kulturalnych w wymiarze krajowym i międzynarodowym. Konieczność tworzenia nowych, atrakcyjnych miejsc pracy w ramach inteligentnych specjalizacji regionu oraz przebudowy struktury zatrudnienia na rzecz ograniczenia zatrudnienia rolniczego ludności wiejskiej. Konieczność likwidacji „szarej strefy” jako środka przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu, rozwój nowoczesnych form aktywizacji zawodowej oraz polityki społecznej. Podejmowanie działań wzmacniających kapitał społeczny regionu, przy uwzględnieniu zarówno aspektu historyczno-kulturowego jak i organizacyjno-rozwojowego. Konieczna jest poprawa jakości usług uzdrowiskowych, uruchomienie kierunków medycznych na Uniwersytecie Rzeszowskim, zwiększenie sieci żłobków oraz rozwój instytucji zapewniających opiekę paliatywną. Stopniowe obniżanie poziomu przestępczości, poprzez rozbudowę krajowych i unijnych systemów bezpieczeństwa, a także rozwój infrastruktury monitoringu i likwidacji skutków zagrożeń. 3. Sieć osadnicza 1. Konieczne jest wykorzystanie położenia komunikacyjnego do podniesienia zewnętrznej dostępności komunikacyjnej województwa poprzez rozbudowę najważniejszych szlaków drogowych (A-4, S-19, S-74) i kolejowych (Przemyśl – Rzeszów – Kraków, Rzeszów-Warszawa) oraz lotniska w Jasionce i poprawy dostępności wewnętrznej przez taką rozbudowę dróg i linii kolejowych by zapewnić mieszkańcom całego województwa dostęp do najważniejszej infrastruktury komunikacyjnej regionu. 2. Konieczność rozbudowy w całym województwie szerokopasmowych sieci internetowych, w tym likwidacja tzw. obszarów „białych” i „szarych”. 3. Policentryczny charakter systemu miejskiego województwa winien być zachowany przy równoczesnym zwiększaniu potencjału demograficznego Rzeszowa. 4. Rozwój funkcji metropolitalnych powinien opierać si na wysokiej jakości produkcji przemysłowej i usługach, o znaczeniu przede wszystkim krajowym i europejskim. Wzmacnianie funkcji metropolitalnych Rzeszowa powinno się odbywać także przez silne związki z ośrodkami subregionalnymi oraz obszarem funkcjonalnym miasta, stymulowane dzięki poprawie dostępności komunikacyjnej. 5. Konieczne jest wspieranie podstaw rozwojowych biegunów wzrostu oraz stymulowanie stref obejmujących bieguny także z województw: małopolskiego i świętokrzyskiego. 6. Konieczne jest dokonanie podziału obszarów wiejskich na te, w ramach których celowe jest unowocześnienie rolnictwa oraz te, w których należy rozwijać funkcje pozarolnicze. Jdnocześnie niezbędne jest koordynowanie wielofunkcyjnego rozwoju podmiejskich stref suburbanizacyjnych. 4. Środowisko i energetyka 1. Wykorzystanie walorów środowiska do rozwoju nowoczesnych gałęzi przemysłu, rolnictwa i usług zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. 2. Konieczne jest prowadzenie komasacji gruntów oraz zakrzewianie i zalesianie gruntów najbardziej zagrożonych erozją, wykorzystywanie instrumentów infrastrukturalnych i planistycznych (związanych z planowaniem przestrzennym) w celu minimalizacji zagrożeń powodziowych i osuwiskowych. 3. Konieczne są działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii, m.in. przez modernizację linii przesyłowych. 4. Konieczność dywersyfikacji własnego potencjału energetycznego województwa, przez zwiększenie udziału OZE, zwłaszcza dzięki rozwojowi energetyki wodnej, biogazu, energii geotermalnej, solarnej i wiatrowej. Wizja rozwoju województwa podkarpackiego w 2020 r. W 2020 r. województwo podkarpackie będzie obszarem zrównoważonego i inteligentnego rozwoju gospodarczego, wykorzystującym wewnętrzne potencjały i zapewniającym wysoką jakość życia mieszkańców. Województwo podkarpackie w 2020 r. zmniejszy dystans rozwojowy wobec bardziej rozwiniętych regionów kraju i będzie liderem rozwoju wśród województw Polski Wschodniej. Wymiernymi rezultatami rozwoju regionu będą: relatywny wzrost udziału w tworzeniu PKB Polski i niższy od średniej krajowej wskaźnik bezrobocia. W 2020 r. Podkarpacie to obszar efektywnie wykorzystanych wewnętrznych potencjałów, w którym dzięki wprowadzeniu innowacyjnych rozwiązań oraz inwestycjom zewnętrznym, dynamicznie rozwijają się kluczowe branże, tj. przemysł elektromaszynowy (zwłaszcza lotniczy), informatyczny, chemiczny, farmaceutyczny, przetwórstwo rolnospożywcze, a także usługi turystyczne i logistyczne. Proces ten zostanie oparty na znacznie poprawionej zewnętrznej dostępności komunikacyjnej (sieć dróg krajowych i wojewódzkich powiązana funkcjonalnie z autostradą A4 i drogą 11 ekspresową S-19; magistrala kolejowa E30 oraz linia nr 71, lotnisko Rzeszów) oraz na zmianach w kluczowych połączeniach wewnątrz regionu. Podniesiona zostanie konkurencyjność gospodarcza Rzeszowa i jego obszaru funkcjonalnego, a także ośrodków stanowiących rzeczywiste i potencjalne bieguny wzrostu. Wzmocnieniu ulega potencjał intelektualny stolicy, przez realne wsparcie wyższych uczelni Rzeszowa. Aktywnie działa Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny, a w jego ramach klastry lotniczy i informatyczny. Powstają centra biurowo-kongresowo-handlowo-wystawiennicze przyciągające międzynarodowe instytucje. W efekcie obszar będzie regionalnym centrum wzrostu i innowacji, oddziałującym pozytywnie na rozwój i podniesienie konkurencyjności regionu w skali krajowej i międzynarodowej. Korzystny układ przestrzenny Rzeszowa i rozwinięty układ policentryczny, sprzyjają dyfuzji rozwoju na obszar całego województwa. Dzięki transferowi technologii i absorpcji wyników badań naukowych, zwiększy się konkurencyjność przedsiębiorstw. Stymulatorami rozwoju podmiotów gospodarczych będą m.in. aktywnie działające instytucje otoczenia biznesu. W rolnictwie nastąpią zmiany w strukturze agrarnej, rozwinie się specjalizacja w produkcji oraz przetwórstwo rolno-spożywcze. Wzrost atrakcyjności turystycznej regionu i konkurencyjne produkty turystyczne wesprą rozwój obszarów wiejskich. Realnymi motorami wzrostu staną się klastry, grupy producenckie oraz sieci międzysektorowe. Działalność przedsiębiorstw z sektorów wysokiej szansy (w tym przemysłu lotniczego), zachęty dla inwestorów, zaplecze naukowo-badawcze, wykwalifikowani pracownicy przy relatywnie niskich kosztach pracy oraz atrakcje kulturowe i rekreacyjne, to czynniki, które pozwolą zbudować przewagę komparatywną regionu na rynku inwestycyjnym. Efektem będą lokalizacje nowych inwestycji w regionie i nowe miejsca pracy oraz zahamowanie procesów migracyjnych i wsparcie dla włączenia społecznego. Szkolnictwo wyższe wzmocni potencjał kadrowy, a korzystając z nowoczesnego zaplecza laboratoryjnego i współpracy z gospodarką rozwinie na szerszą skalę badania stosowane i rozwojowe. Nastąpią zmiany w kierunkach kształcenia oraz rozwinięte zostaną praktyczne formy edukacji. Poprawiona zostanie jakość kształcenia i przydatność absolwentów dla pracodawców. Zapewniony zostanie powszechny dostępu do Internetu, co zmniejszy wykluczenie cyfrowe i społeczne. Wzbogacony zostanie dostęp do kultury wysokiej. Poprawiona zostanie dostępność do specjalistycznej opieki medycznej oraz rozwinięte lecznictwo uzdrowiskowe, co wpłynie na dalsze wydłużenie przeciętnej długości życia w regionie. Dzięki monitoringowi zagrożeń i rozbudowie infrastruktury, znacznie zmniejszy się skala zagrożeń związanych z nagłym działaniem sił natury oraz ludzi. Poprawie ulegnie stan środowiska naturalnego, w tym wody i powietrza, obniżony zostanie poziom hałasu oraz poprawiona gospodarka odpadami. Na szeroką skalę będą rozwijane OZE. Pozytywne zmiany gospodarcze i społeczne spowodują poprawę warunków i jakości życia mieszkańców, sprawią, że województwo stanie się miejscem bardziej atrakcyjnym i przyjaznym, szczególnie dla ludzi młodych. Układ celów strategicznych Cel główny Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego: Efektywne wykorzystanie zasobów wewnętrznych i zewnętrznych dla zrównoważonego i inteligentnego rozwoju społeczno-gospodarczego drogą do poprawy jakości życia mieszkańców. Cel główny zostanie osiągnięty poprzez realizację celów strategicznych, przyporządkowanych do 4 dziedzin strategicznych: 1. konkurencyjna i innowacyjna gospodarka, 2. kapitał ludzki i społeczny, 3. sieć osadnicza, 4. środowisko i energetyka. Ad. 1. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka Cel strategiczny 1: Rozwijanie przewag regionu w oparciu o kreatywne specjalizacje jako przejaw budowania konkurencyjności krajowej i międzynarodowej. Cele szczegółowe: 1. Przemysł nowoczesnych technologii wzmacniający konkurencyjność regionalnej gospodarki. 2. Rozwój konkurencyjnego szkolnictwa wyższego i sfery badawczo-rozwojowej jako kluczowych czynników stymulujących rozwój regionu. 3. Budowa konkurencyjnej, atrakcyjnej oferty rynkowej opartej na znacznym potencjale turystycznym regionu. 4. Poprawa konkurencyjności sektora rolno – spożywczego. 5. Rozwój przedsiębiorczości poprzez wspieranie instytucji otoczenia biznesu. Ad. 2. Kapitał ludzki i społeczny Cel strategiczny 2: Rozwój kapitału ludzkiego i społecznego jako czynników: innowacyjności regionu oraz poprawy poziomu życia mieszkańców. 12 Cele szczegółowe: 1. Dostosowanie systemu edukacji do aktualnych potrzeb i wyzwań przyszłości. 2. Rozwinięty i efektywnie wykorzystany potencjał kulturowy regionu. 3. Wzmocnienie podmiotowości obywateli, rozwój instytucji społeczeństwa obywatelskiego oraz zwiększenie ich wpływu na życie publiczne. 4. Wzrost poziomu adaptacyjności zawodowej i integracji społecznej w regionie. 5. Zwiększenie bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa poprzez poprawę dostępności i jakości funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. 6. Zwiększenie aktywności ruchowej oraz rozwoju psychofizycznego społeczeństwa. Ad. 3. Sieć osadnicza Cel strategiczny 3: Podniesienie dostępności oraz poprawa spójności funkcjonalno-przestrzennej jako element budowania potencjału rozwojowego regionu. Cele szczegółowe: 1. Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności przestrzennej województwa ze szczególnym uwzględnieniem Rzeszowa jako ponadregionalnego ośrodka wzrostu. 2. Rozbudowa wysokiej jakości sieci telekomunikacyjnej oraz zwiększenie wykorzystania technologii informacyjnych na terenie całego województwa. 3. Wzmacnianie pozycji Rzeszowa w przestrzeni krajowej i europejskiej, dynamizujące procesy rozwojowe w obrębie województwa. 4. Obszary wiejskie – wysoka jakość przestrzeni do zamieszkania, pracy i wypoczynku. 5. Wzmacnianie podstaw rozwojowych oraz dywersyfikacja funkcji biegunów wzrostu w tym ośrodków subregionalnych w wymiarze regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Ad. 4. Środowisko i energetyka Cel strategiczny 4: Racjonalne i efektywne wykorzystanie zasobów z poszanowaniem środowiska naturalnego sposobem na zapewnienie bezpieczeństwa i dobrych warunków życia mieszkańców oraz rozwoju gospodarczego województwa. Cele szczegółowe: 1. Zabezpieczenie mieszkańców województwa podkarpackiego przed negatywnymi skutkami zagrożeń wywołanych czynnikami naturalnymi oraz wynikającymi z działalności człowieka. 2. Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu środowiska oraz zachowanie bioróżnorodności poprzez zrównoważony rozwój województwa. 3. Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i efektywności energetycznej województwa podkarpackiego poprzez racjonalne wykorzystanie paliw i energii z uwzględnieniem lokalnych zasobów, w tym odnawialnych źródeł energii. Instrumenty wdrożeniowe dla Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego W katalogu instrumentów realizacji Strategii znajdują się m.in.: 1. RPO WP 2014 – 2020. Określa sposób koordynowania i integrowania działań realizowanych na rzecz regionu przez różne podmioty publiczne. Dotyczy działań finansowanych ze środków unijnych i krajowych. Odzwierciedla powiązanie dziedzin, priorytetów i działań strategicznych w regionie. 2. Krajowe PO. Stanowią podstawowe narzędzie wdrażania interwencji z dofinansowaniem funduszy Wspólnych Ram Strategicznych, tj.: EFRR, EFS, FS, EFRROW, oraz EFMR. 3. Kontrakt terytorialny. Nowy instrument wdrażania i koordynacji polityki regionalnej, zapewniający dostosowanie interwencji sektorowych do potrzeb regionalnych przez zestawienie priorytetów kraju z oczekiwaniami regionu. Kontrakt pozwala na realizację podejścia terytorialnego, obowiązującego w polityce Wspólnoty w okresie 2014-2020. Zapewni komplementarność interwencji rządu i samorządu w zakresie polityki rozwoju w regionie. Inteligentna specjalizacja (IS) Inteligentna specjalizacja polega na wybraniu dziedzin gospodarki i nauki najistotniejszych z punktu widzenia potencjału regionu oraz ukierunkowaniu na nie interwencji, mającej na celu radykalny rozwój województwa przez wzrost innowacyjności gospodarki na bazie absorpcji wyników wysoko zaawansowanych badań. Kluczowym warunkiem wyboru inteligentnej specjalizacji jest połączenie istniejącego, silnego potencjału gospodarczego w danym obszarze z zawansowanymi badaniami prowadzonymi na poziomie europejskim i światowym. Inteligentna specjalizacja ma za zadanie uzyskanie przewagi konkurencyjnej bazującej na innowacyjności firm wchodzących w skład specjalizacji, która umożliwi im sprzedaż wyrobów i usług na rynkach międzynarodowych. Inwestycja w rozwój badań i innowacyjność przedsiębiorstw musi przełożyć się na radykalny rozwój gospodarczy obszaru i wzrost przychodów regionu, w tym przychodów z eksportu i dywidend od inwestycji zagranicznych. Rozwój 13 inteligentnych specjalizacji stymulujący rozwój regionalnego systemu innowacji powinien przełożyć się na rozwój społeczno-gospodarczy całego województwa dzięki rozwojowi firm świadczących usługi i oferujących produkty dla firm i pracowników intensywnie rozwijających się przedsiębiorstw. 1. Podstawy prawne i wytyczne do wyznaczenia specjalizacji Idea inteligentnej specjalizacji stanowi relatywnie nowy czynnik, który powinien być uwzględniany w dokumentach wspierających rozwój innowacyjności, zarówno krajowych, jak i regionalnych. Ma pozwolić na eliminację rozproszenia środków przez koncentrację na określonych priorytetach i osiąganie efektów synergii. Nowością w stosunku do poprzedniego okresu programowania UE jest uznanie, że Strategie Badań i Innowacji na rzecz Inteligentnej Specjalizacji (RIS3 – Research & Innovation Strategies for Smart Specialisation), będą stanowić warunek wstępny (uwarunkowanie ex ante) \finansowania z EFRR (a więc m.in. regionalne programy operacyjne), w ramach dwóch (spośród jedenastu) celów tematycznych WRS, tj.: CT1: Zwiększenie nakładów na badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje, CT2: Zwiększenie dostępności, wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych. Założenie to rodzi m.in. konieczność przygotowania przez każdy region strategii uwzględniającej inteligentną specjalizację, czyli zidentyfikowanie wyjątkowych cech i aktywów regionu, podkreślenie przewagi konkurencyjnej oraz skupienie regionalnych partnerów i zasobów wokół wizji przyszłości ukierunkowanej na osiągnięcia i kształtowanie doskonałości. 2. Inteligentne specjalizacje województwa podkarpackiego – wybór ograniczonej liczby priorytetów rozwoju regionalnego Inteligentne specjalizacje regionu są rezultatem wyboru bazującego przede wszystkim na regionalnych atutach i endogenicznych zasobach, w tym także na aktualnej i przyszłej działalności naukowo-badawczej i przedsiębiorczości. Inteligentna specjalizacja wiodąca – lotnictwo i kosmonautyka Polski przemysł lotniczy to dziś ponad 120 przedsiębiorstw zatrudniających 25 000 osób, a łączna wartość jego sprzedaży w roku 2013 osiągnie 2 mld USD. Około 90% tego potencjału skupione jest w klastrze Dolina Lotnicza, z siedzibą w Rzeszowie. Dolina Lotnicza zalicza się do najszybciej rozwijających się klastrów lotniczych świata. Rozwój dotyczy potencjału produkcyjnego, wdrażania najnowocześniejszych technologii oraz budowy nowych centrów badawczo-rozwojowych i biur konstrukcyjnych. W ciągu ostatnich 10 lat w rozwój przedsiębiorstw Doliny Lotniczej zainwestowano ponad 1,5 mld USD. Te wskaźniki i działania pozwalają na stwierdzenie, że jest to jednoznacznie określona inteligentna specjalizacja wiodąca województwa podkarpackiego - lotnictwo i kosmonautyka. Firmy Doliny Lotniczej są pełnoprawnymi uczestnikami światowego łańcucha dostaw. Wyroby lotnicze z Podkarpacia montowane są w najnowocześniejszych samolotach pasażerskich firm Boeing czy Airbus, a także kanadyjskiej firmy Bombardier, japońskiej Mitsubishi i brazylijskiej Embraer. Po stronie militarnej mają one zastosowanie w najnowocześniejszym amerykańskim samolocie myśliwskim F-35, firmy Lockheed Martin. Podkarpacki przemysł lotniczy dostarcza samoloty, śmigłowce, silniki lotnicze, silniki pomocnicze, podwozia samolotowe, przekładnie lotnicze, moduły turbin, a także setki innych komponentów. Przemysł ten wsparty jest poprzez bardzo dobrze dostosowany, lokalny system edukacji i szkolnictwa wyższego. Szczególną rolę odgrywa jedno z najnowocześniejszych w Europie, Laboratorium Badań Materiałów dla Przemysłu Lotniczego (LabMatPL), zbudowane przy Politechnice Rzeszowskiej. W ciągu najbliższych 5 lat przemysł lotniczy województwa utworzy ponad 4 000 nowych, wysoko wyspecjalizowanych miejsc pracy. Można również spodziewać się napływu nowych inwestycji i nowych inwestorów. Inteligentna specjalizacja wiodąca – jakość życia Drugą inteligentną specjalizację wiodącą województwa zdefiniowano jako obszar jakości życia. Grupuje ona cztery duże obszary: produkcję i przetwórstwo żywności najwyższej jakości biologicznej i zdrowotnej, ekologiczne i zrównoważone rolnictwo i przetwórstwo, produkty regionalne i tradycyjne; zrównoważoną i odpowiedzialną turystykę, zdrowie (kliniki, sanatoria, domy seniora); eko-technologie: OZE (energetyka rozproszona, turbiny wiatrowe, turbiny wodne, solary, panele słoneczne, kotły na biomasę, geotermia itd.); energooszczędne budownictwo (domy pasywne, zero energetyczne i plus energetyczne itd.), inteligentne budynki. Potencjał sektora jakości życia jest wzmacniany posiadaniem przez region czystego środowiska oraz poprawiającej się infrastruktury komunikacyjnej. O ile inteligentna specjalizacja lotnictwo i kosmonautyka dotyczy największych miast województwa, to jakość życia ma służyć inteligentnemu rozwojowi całego obszaru, w tym środowiska wiejskiego i małych miejscowości. Inteligentna specjalizacja wspomagająca – informatyka i telekomunikacja Sektor ICT został wskazany jako obszar horyzontalny o istotnym znaczeniu dla każdej specjalizacji i dziedziny życia w regionie. Wybór ten ma uzasadnienie w jednoznacznie zdefiniowanych potrzebach społeczeństwa i gospodarki, związanych z rozwojem cyfrowym. 14 Województwo podkarpackie należy do regionów o wyróżniających się zasobach potencjału naukowobadawczego w zakresie ICT. Pracownicy i studenci rzeszowskich uczelni niejednokrotnie wygrywają światowe konkursy w tym zakresie. Na podkreślenie zasługuje także obecność w regionie największej firmy informatycznej w kraju (Asseco Poland S.A.), która uzyskała już statut korporacji międzynarodowej. Szczególne znaczenie dla realizacji zamierzeń strategicznych w nowej perspektywie finansowej UE 2014-2020 będzie miał zwłaszcza Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2014-2020. Źródłami finansowania RPO WP będą środki EFRR oraz EFS i towarzyszące im współfinansowanie krajowe (15%), wspierające realizację 9 osi priorytetowych. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2014-2020 Oś priorytetowa I. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka W ramach osi priorytetowej I przewiduje się realizację działań objętych CT1 i CT3 WRS, czyli: CT1: Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji CT3: Podnoszenie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa i akwakultury Połączenie dwóch CT w ramach osi jest uzasadnione z uwagi na komplementarność typów projektów. Wsparcie infrastruktury i działalności B+R w ramach CT1 jest ściśle powiązane z wdrażaniem innowacji w przedsiębiorstwach w ramach CT3. Jednocześnie zarówno w ramach CT1 jak i w CT3 przewidywane jest wsparcie innowacyjności i aktywności badawczo rozwojowej przedsiębiorstw, co ostatecznie wpłynie na podniesienie poziomu innowacyjności i konkurencyjności gospodarki województwa. Realizacja priorytetów inwestycyjnych z dwóch celów tematycznych pozwoli zmaksymalizować skuteczność realizacji celu, którym jest: wzrost poziomu przedsiębiorczości oraz poprawa zewnętrznej konkurencyjności regionu. Cele szczegółowe osi I to: 1. Wzmocnienie potencjału jednostek sektora nauki do prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej. 2. Zwiększenie skali i poprawa jakości prac badawczo-rozwojowych w województwie podkarpackim. 3. Wzrost poziomu przedsiębiorczości i tworzenie warunków do jej rozwoju. 4. Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionu oraz poprawa konkurencyjności przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. 5. Trwałe przyspieszenie rozwoju istniejących przedsiębiorstw. 6. Podniesienie jakości i rozszerzenie usług oferowanych przez Instytucje Otoczenia Biznesu. Oś priorytetowa II. Cyfrowe Podkarpackie Oś priorytetowa II realizuje CT2 WRS: Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno komunikacyjnych. Dotychczasowe doświadczenia z realizacji projektów w obszarze ICT uzasadniają wspieranie współpracy pomiędzy podmiotami publicznymi w celu zwiększenia efektywności i skuteczności ich działania. Niezbędne jest skoncentrowanie wsparcia na rozwiązywaniu problemów w sposób całościowy oraz systemowy i jednoczesne wsparcie eadministracji, e-learningu, e-integracji, e-kultury i e-zdrowia. Poprzez rozszerzenie zakresu e-usług publicznych możliwy będzie dostęp do większej ilości zasobów cyfrowych, tak w obszarze kultury, jak turystyki, nauki i edukacji. Celem osi jest zatem: wzrost jakości i rozszerzenie zakresu usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną. Oś priorytetowa III. Czysta energia Oś priorytetowa III realizuje CT4 WRS: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach. Celem nadrzędnym osi jest: poprawa efektywności energetycznej oraz zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii. Cele szczegółowe to: 1. Wzrost wykorzystania potencjału OZE, w szczególności w generacji rozproszonej. 2. Poprawa efektywności energetycznej w sektorze mieszkaniowym i w budynkach użyteczności publicznej 3. Obniżenie emisyjności ośrodków miejskich województwa. 4. Wzrost produkcji energii pochodzącej z wysokosprawnej Kogeneracji. Oś priorytetowa IV. Ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego Oś priorytetowa IV obejmuje CT5 i CT6 WRS, czyli odpowiednio: CT5: Promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem. CT6: Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania zasobów. Połączenie CT wynika z logicznego powiązania ze sobą interwencji oraz komplementarności działań. Połączenie w ramach osi interwencji związanych z ochroną środowiska (w tym środowiska kulturowego) z działaniami z zakresu 15 adaptacji do zmian klimatu, zapewni spójność planowania i wdrażania projektów oraz elastyczność w realizacji powiązanych działań. Możliwe będzie zmaksymalizowanie skuteczności realizacji celu nadrzędnego osi, którym jest: ochrona środowiska przy równoczesnym zachowaniu bioróżnorodności oraz wykorzystanie dziedzictwa kulturowego dla zwiększenia atrakcyjności regionu. Cele szczegółowe osi to: 1. Zwiększenie odporności na zagrożenia wynikające ze zmian klimatu, występujące na terenie województwa podkarpackiego. 2. Rozwój systemu gospodarki odpadami komunalnymi oraz poprawa gospodarki odpadami niebezpiecznymi i innymi niż komunalne w województwie. 3. Poprawa stanu gospodarki wodno-ściekowej na terenie województwa. 4. Rozwój zasobów kultury i ochrona zabytków województwa podkarpackiego. 5. Przywrócenie i ochrona różnorodności biologicznej województwa podkarpackiego. 6. Poprawa jakości przestrzeni miejskiej województwa podkarpackiego. Oś priorytetowa V. Infrastruktura komunikacyjna Oś priorytetowa V obejmuje CT7 i CT4 WRS, czyli: CT7: Promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych. CT4: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach. Zagadnienia związane ze zwiększeniem dostępności transportowej oraz z promocją proekologicznych rozwiązań transportowych są ściśle powiązane z interwencjami na rzecz gospodarki niskoemisyjnej. Koncentracja wsparcia w obszarze transportu w jednej osi priorytetowej zapewni spójność planowania i wdrażania projektów transportowych, wpływających na poprawę jakości oferty systemu transportowego regionu (drogi, koleje, czysty transport miejski). Poprawie ulegną powiązania komunikacyjne województwa. Lepsze połączenia transportowe oraz rozwój transportu publicznego (w ramach obszarów funkcjonalnych regionalnych biegunów wzrostu) wpłyną również na poprawę spójności terytorialnej województwa i na wzrost konkurencyjności i ożywienie przedsiębiorczości, wywierając pozytywny wpływ na dostępność rynków pracy, nauki i usług. Celem nadrzędnym osi jest: poprawa powiązań komunikacyjnych województwa. Cele szczegółowe osi to: 1. Poprawa drogowych powiązań w województwie. 2. Wzrost konkurencyjności oferty transportu kolejowego. 3. Poprawa jakości oferty transportu zbiorowego (publicznego) w miastach województwa podkarpackiego. Oś priorytetowa VI. Regionalny rynek pracy Oś priorytetowa VI. realizuje CT8 WRS: Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników. Cele szczegółowe osi to: 1. Zwiększenie poziomu zatrudnienia w województwie podkarpackim. 2. Tworzenie trwałych miejsc pracy w województwie. 3. Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób posiadających utrudniony dostęp do rynku pracy. 4. Poprawa kwalifikacji pracowników przedsiębiorstw zgodnie ze zdiagnozowanymi potrzebami. 5. Pomoc w zakresie utrzymania lub uzyskania zatrudnienia przez pracowników dotkniętych procesami zmiany gospodarczej. 6. Utrzymanie aktywności zawodowej i dobrego stanu zdrowia mieszkańców województwa. Oś priorytetowa VII. Integracja społeczna Oś priorytetowa VII. jest osią dwufunduszową, współfinansowaną z EFS i EFRR. Wiodący dla osi jest EFS, zaś EFRR pełni rolę pomocniczą i będzie wykorzystywany jedynie w sytuacji, gdy inwestycje finansowane z jego udziałem będą związane z realizacja celów społecznych wynikających z interwencji EFS tj. odnoszących się do walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Oś priorytetowa VII. realizuje CT9 WRS: Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem. Cele szczegółowe osi to: 1. Poprawa jakości usług w zakresie opieki zdrowotnej i pomocy społecznej oraz wzrost bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury w obszarze ochrony zdrowia i pomocy społecznej. 2. Podniesienie atrakcyjności ośrodków miejskich oraz ich obszarów funkcjonalnych poprzez kompleksową rewitalizację prowadzącą do rozwiązywania zdiagnozowanych problemów społecznych tych obszarów. 3. Wzmocnienie infrastruktury przedsiębiorstw społecznych. 4. Wzrost aktywności społecznej i zawodowej oraz samodzielności grup marginalizowanych, będących w szczególnie niekorzystnej sytuacji społecznej i zawodowej. 5. Poprawa dostępu do podstawowych usług społecznych i zdrowotnych warunkujących rozwój osób i grup marginalizowanych. 16 6. Dostosowanie sposobów i form świadczenia usług społecznych i zdrowotnych do potrzeb wynikających ze specyficznych cech regionu. 7. Wzmocnienie roli podmiotów ekonomii społecznej w aktywizacji osób w niekorzystnej sytuacji oraz w dostarczaniu usług użyteczności społecznej w regionie. Oś priorytetowa VIII. Jakość edukacji i kompetencji w regionie Oś priorytetowa VIII. realizuje CT10: Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie. Jest osią dwufunduszową współfinansowaną ze środków EFS i EFRR. Jak w osi VII. wiodącym jest EFS, zaś EFRR pełni rolę pomocniczą. Cele szczegółowe osi to: 1. Zwiększenie odsetka dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. 2. Wzrost jakości kształcenia ogólnego. 3. Rozwój wysokiej jakości szkolnictwa zawodowego w regionie. 4. Upowszechnienie kształcenia ustawicznego. 5. Poprawa dostępności i jakości infrastruktury systemu edukacji. Oś priorytetowa IX. Pomoc techniczna Oś priorytetowa IX. jest osią monofunduszową, finansowaną z EFS. Pomocy Technicznej nie odpowiadają żadne cele tematyczne, ani priorytety inwestycyjne. Cel osi: umożliwienie sprawnego funkcjonowania systemu realizacji programu oraz zapewnienie ciągłości procesu programowania. Plan finansowy programu Zgodnie z Założeniami Umowy Partnerstwa, na RPO WP 2014-2020 przeznaczono 2 112,2 mln EUR. W powyższej kwocie na Zintegrowane Inwestycje Terytorialne dla Rzeszowskiego Obszaru Funkcjonalnego wygospodarowano 70,8 mln EUR. Planowaną alokację zawiera tabela. Plan finansowy RPO WP 2014-2020 Oś priorytetowa CT WRS Fundusz EFRR VI. Regionalny rynek pracy VII. Integracja społeczna CT1 CT3 CT2 CT4 CT5 CT6 CT4 CT7 CT8 CT9 VIII. Jakość edukacji i kompetencji w regionie CT10 I. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka II. Cyfrowe Podkarpackie III. Czysta energia IV. Ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego V. Infrastruktura komunikacyjna IX. Pomoc techniczna Razem EFRR Razem EFS Razem nd. EFRR EFRR EFRR EFRR EFRR EFS EFRR EFS EFRR EFS Wkład UE 180 272 000 205 503 000 66 039 500 190 151 970 45 693 000 205 129 079 20 000 000 427 741 500 241 704 815 158 541 715 116 530 451 119 150 871 66 039 500 69 702 600 1 523 100 000 589 100 000 2 112 200 000 Wkład krajowy w euro 31 812 706 36 265 235 11 654 029 33 556 230 8 063 471 36 199 249 3 529 412 75 483 794 42 653 791 27 977 950 20 564 197 21 026 624 11 654 029 12 300 459 268 782 352 103 958 824 372 741 176 Łącznie 212 084 706 241 768 235 77 693 529 223 708 200 53 756 471 241 328 328 23 529 412 503 225 294 264 358 606 186 519 665 137 094 648 140 177 495 77 693 529 82 003 059 1 791 882 352 693 058 825 2 484 941 177 Program Operacyjny Polska Wschodnia (PO PW) 2014-2020 Ze względu na specyfikę sytuacji społeczno-gospodarczej, Polska Wschodnia jest obszarem szczególnego zainteresowania polityki regionalnej, wymagającym podejmowania dodatkowych działań, umożliwiających nadrobienie zapóźnień i zdynamizowanie rozwoju. Polska Wschodnia (pięć województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińskomazurskie) w Założeniach Umowy Partnerstwa została wskazana jako jeden z pięciu kluczowych obszarów strategicznej interwencji państwa (OSI). Województwa Polski Wschodniej są nadal jednymi z najsłabiej rozwiniętych (jedne z najniższych PKB per capita w UE–271) i najmniej konkurencyjnych regionów w UE (wg syntetycznego Indeksu Regionalnej 1 Po rozszerzeniu UE o Bułgarię i Rumunię, województwa Polski Wschodniej nadal zajmowały miejsce wśród 20 najsłabszych regionów Wspólnoty. 17 Konkurencyjności w 2010 r. na 271 regionów województwa Polski Wschodniej zajęły miejsca między 211 a 233). Na taki stan rzeczy wpływają: a. niska wydajność pracy, będąca w znacznej mierze efektem tradycyjnej struktury gospodarki z dominacją niskowydajnego rolnictwa oraz niskiej efektywności pozostałych sektorów ze względu na niską innowacyjność i zapóźnienia infrastrukturalne, w tym niską dostępność komunikacyjną makroregionu); b. problemy rynku pracy (starzenie się społeczeństwa i depopulacja, migracje za pracą – głównie młodych, wykształconych mieszkańców makroregionu, ukryte bezrobocie na obszarach wiejskich itd.) Udział makroregionu w kreowaniu krajowego PKB w 2010 r. wyniósł 15,1% i była to wartość o 0,8 pp niższa niż w 2002 r. Makroregion pogłębia więc lukę rozwojową w stosunku do reszty kraju, a więc na poziomie krajowym zachodzi proces dywergencji. Jeśli nie zostaną podjęte działania dynamizujące rozwój, makroregion powiększy swój dystans rozwojowy w stosunku do wartości krajowych. PO PW 2014-2020 jako dodatkowy instrument wsparcia dla rozwoju 5 województw Polski Wschodniej, będzie wzmacniał (efekt synergii) i uzupełniał (zgodnie z zasadą komplementarności) oddziaływanie regionalnych i krajowych programów operacyjnych. Cel główny PO PW Celem głównym programu jest wzrost konkurencyjności i innowacyjności makroregionu Polski Wschodniej. Cel główny zostanie osiągnięty poprzez koncentrację działań na wsparciu: w obszarze innowacyjności i B+R, konkurencyjności przedsiębiorstw w szczególności w obszarze internacjonalizacji, w zakresie poprawy efektywności układów transportowych miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych, w zakresie zwiększenia spójności wewnętrznej makroregionu. Koncentracja programu na ww. działaniach ma stworzyć trwałe podstawy dla konkurencyjności obszaru. Jej źródłem może być przyspieszenie procesu wprowadzania innowacji i postępu techniczno-organizacyjnego, współpraca i sieciowanie, w tym z partnerami spoza makroregionu, dążenie do nawiązywania kontaktów międzynarodowych. Ważnym aspektem konkurencyjności regionalnej jest również nowoczesna infrastruktura transportowa zwiększająca dostępność komunikacyjną, zarówno w wymiarze wewnętrznej spójności, jak i dostępności zewnętrznej. 1. 2. 3. 4. Uzasadnienie wyboru celów tematycznych i priorytetów inwestycyjnych Biorąc pod uwagę wyzwania i potencjały makroregionu Polski Wschodniej zdiagnozowane w Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, PO PW 2014-2020 – zgodnie z zasadą koncentracji – skupi interwencję na 4 wybranych celach tematycznych WRS, czyli na: CT1: Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji CT3: Podnoszenie konkurencyjności MŚP, sektora rolnego oraz sektora rybołówstwa i akwakultury CT4: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach CT7: Promowanie zrównoważonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowości w działaniu najważniejszych infrastruktur sieciowych Rozkład środków finansowych PO PW 2014-2020 będzie w całości finansowany ze środków EFRR. Zgodnie z Założeniami Umowy Partnerstwa alokacja program wynosiesie 2 mld EUR. Szacowany podział środków na cele tematyczne zawarto w tabeli. Podział środków między cele tematyczne w ramach PO PW 2014-2020 Oś priorytetowa PO PW I. Innowacyjna Polska Wschodnia II. Przedsiębiorcza Polska Wschodnia III. Nowoczesna infrastruktura transportowa IV. Ponadregionalna infrastruktura kolejowa V. Pomoc techniczna RAZEM Wkład krajowy w mln EUR 485 85,6 344 60,7 570,6 404,7 Udział w całości PO PW 24,25% 17,20% 148,8 991,8 42,15% 298 52,6 350,6 14,90% 30 2 000 5,3 353 35,3 2 353 1,50 100% Cel Tematyczny WRS CT1 CT3 Wsparcie UE CT4 CT7 CT7 843 nd. Łącznie 18
