Kształtowanie rozwoju mowy dziecka

Kształtowanie rozwoju mowy dziecka od urodzenia do 6 roku życianiepokojące symptomy.
(opracowała Edyta Romaszko- logopeda PPP w Gorlicach)
Kształtowanie się umiejętności językowych u dziecka jest jednym
z największych fenomenów w rozwoju jednostki ludzkiej. Prawidłowy rozwój
mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania się osobowości w ogóle. Dzięki
rozumieniu mowy poznaje ono otaczający go świat. Dzięki umiejętności
mówienia jest w stanie wyrażać swoje uczucia i spostrzeżenia oraz
komunikować swoje doznania i potrzeby.
Mowa słusznie nazywana jest „ narzędziem myślenia” bo w słowach
krystalizuje się myśl ludzka. Mowa wywiera wpływ na kształtowanie się takich
umiejętności umysłowych jak: spostrzeganie, wyobrażenie, porównywanie i
wnioskowanie.
Umiejętność nabywania języka uwarunkowana jest zarówno biologicznie
(genetycznie) jak i środowiskowo. Dziecko przychodząc na świat
posiada
pewne określone predyspozycje , które pozwalają mu pod wpływem czynników
środowiskowych nabyć i przyswoić określone struktury językowe. Rozwój
mowy mimo, iż uwarunkowany jest genetycznie to możliwy w kontaktach z
innymi ludźmi.
Rozwój języka rozpoczyna się z chwilą narodzin, a nawet wcześniej,
jeżeli weźmiemy pod uwagę konieczne uwarunkowania genetyczne oraz
pierwsze doświadczenia słuchowe i czuciowe płodu( pierwsze zjawiska jakie
odbiera płód i rejestruje w swojej pamięci to zjawiska rytmiczne: chód matki
,bicie jej serca także jaj głos). Od pierwszych prób ssania oraz pierwszego
dźwięku wydanego przez dziecko w postaci krzyku rozpoczyna się długa i
skomplikowana droga prowadząca
do zdobycia narzędzia pozwalającego
poznawać otaczającą rzeczywistość oraz wchodzić w relacje z innymi ludźmi.
Jak ważne jest to narzędzie pokazują przykłady osób dla których naturalna
droga rozwijania mowy została z różnych przyczyn zamknięta np. z powodu
dużych uszkodzeń określonych funkcji (np. słuchowych) lub z powodu
zaniedbań czy błędów edukacyjnych i wymagali oni działań celowych, aby
osiągnąć sprawność komunikacyjną. Rozwój mowy przebiega pewnymi
etapami, które mają swój charakterystyczny czas pojawiania się. Kształtowanie
się tych etapów jest w zasadzie stały, choć dopuszczalne są pewne przesunięcia
jednak nie większe niż pół roku. Każdy z tych etapów odznacza się
charakterystycznym osiągnięciem w rozwoju mowy, który zasadniczo zmienia
sposób komunikowania się dziecka z otoczeniem.
Warto zatem znać etapy rozwoju systemu językowego zdrowego dziecka, gdyż
ich pojawianie się następuje w określonej kolejności zgodnie z poglądami
Jakobsona od struktur prymarnych do sekundarnych. Znajomość tych etapów
pozwala na podjęcie wczesnej stymulacji rozwoju mowy i uniknięcie
nieprawidłowości rozwojowych nie tylko w sferze językowej ale również, w
poznawczej, społecznej i emocjonalnej.
Etapy rozwoju mowy dziecka od urodzenia do szóstego roku życia.
WIEK W
MIESIACACH ROZWÓJ MOWY W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA
0 -1 miesiąc
 Pierwszym sygnałem głosowym tuż po urodzeniu jest płacz
dziecka;
 Po przez płacz dziecko komunikuje się z otoczeniem, komunikuje
swoje potrzeby( głód, ból, zimno);
 Płacz jest również ćwiczeniem narządu oddechowego;
2 -3 miesiąc
 Pojawiają się wokalizacje pierwszych samogłosek, oraz dźwięki
„gardłowe” „k,g,ch”( jest to tzw. głużenie).
 Te pierwsze wokalizacje mają charakter odruchowy, nie
przypominają one jeszcze ludzkiej mowy, pojawiają się niezależnie
od tego czy dziecko słyszy, czy nie.
 Głużenie to nieświadomy trening narządów artykulacyjnych , w
mózgu powstają pierwsze skojarzenia między wydawanymi
dźwiękami a ruchami aparatu artykulacyjnego.
 Około 2 miesiąca życia dziecko odpowiada uśmiechem na uśmiech.
 Uspokaja się na głos matki lub ojca.
 Śpiąc w cichym pomieszczeniu porusza się lub budzi przy głośnych
dźwiękach.
5- 6 miesiąc




9 -10 miesiąc



11 -12 miesiąc










WIEK W
MIESIĄCACH
13-16 miesiąc
Pojawia się gaworzenie samonaśladowcze , dziecko słuchając
własnych realizacji zaczyna je powtarzać( brak takich zachowań
może wskazywać na zaburzenia rozwoju mowy, w tym
uszkodzenia słuchu).
Reaguje na swoje imię oraz rozumie proste wypowiedzi o
zabarwieniu emocjonalnym poparte gestem ( np. brawo)
Kieruje głowę w kierunku osób mówiących , włącza swoje
gaworzenie do rozmowy, używa własnego głosu chcąc zwrócić na
siebie uwagę.
Zwraca głowę w kierunku dźwięku.
Pojawia się gest wskazywania palcem.
Początki kształtowania się pola wspólnej uwagi.
Zaczyna wypowiadać pierwsze słowa zbudowane z sylab
otwartych ( mama, tata, baba, am, da,”pa-pa).
Rozumie znaczenie prostych słów np. nazwy osób z najbliższego
otoczenia, nazwy niektórych przedmiotów.
Rozumie proste polecenia (np. daj, zakaz „ nie wolno).
Samodzielnie wypowiada kilka prostych wyrazów.
Powtarza sylaby i słowa wypowiadane przez dorosłego.
Używa własnych określeń nazywając przedmioty.
Używa słów dźwiękonaśladowczych.
ROZWÓJ MOWY W DRUGIM ROKU ŻYCIA






18 miesiąc
Dziecko zaczyna gaworzyć - tzn. wymawia ciągi sylab ma-ma, baba, pa-pa,ta-ta), które nie mają jeszcze określonego znaczenia, w
późniejszym czasie będzie budowało z nich pierwsze proste
wyrazy (takie jak: mama, baba, tata, papa).
Zwraca się w kierunku źródła dźwięku.
Lubi grzechotki, pozytywki i zabawki dźwiękowe,
Jest wrażliwe na melodię i intonację głosu osoby dorosłej.



Używa coraz większej ilości znaczących słów.
Posługuje się nazwami przedmiotów , czynności dotyczących
najbliższego otoczenia.
Wypowiada wyrazy zbudowane głównie z sylab otwartych.
Upraszcza słowa wymawiając pierwszą lub końcowa sylabę.
Słowo zastępuje całe zdanie.
Doskonalą się zdolności dzielenia uwagi z dorosłymi.
Obserwuje się dalszy rozwój słownictwa.
Nadal przeważają wypowiedzi jednowyrazowe, wyrażenia
dźwiękonaśladowcze.
Używa własnych tworów językowych dla określenia rzeczy lub

24 miesiąc









WIEK W
LATACH
3 rok życia
Stały wzrost słownictwa ( głównie są to rzeczowniki, czasowniki).
Pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe np. (mama „am’)
Wzrasta poziom rozumienia wypowiedzi dorosłych.
Na polecenie pokazuje znane sobie przedmioty( np. zabawki,
zwierzęta, ubrania, części ciała) oraz proste czynności.
Nazywa to czego potrzebuje lub co go interesuje.
Wymawia wszystkie samogłoski oraz następujące spółgłoski
„m,p,b,f w,t,d,n,k,g, ś,ź,ć”
Dziecko mówi w trzeciej osobie lp.
Miesza formy gramatyczne i części mowy.
Mówi często do siebie lub swoich zabawek.
ROZWÓJ MOWY W TRZECIM ROKU ŻYCIA









WIEK W
LATACH
4 rok życia
sytuacji.
Rozumie proste zdania ( głównie polecenia i zakazy).
Dziecko 3-letnie rozumie i spełnia proste polecenia słowne .
Obserwuje się wzrost zasobu słownikowego.
Wypowiada proste zdania, które stopniowo stają się coraz dłuższe.
Mówi chętnie i dużo o tym co aktualnie widzi, mówi do siebie gdy
się bawi.
Zaciekawione światem zadaje pytania.
Nadal używa tworów językowych, czyli neologizmów, upraszcza
słowa.
Wypowiada wszystkie głoski z poprzedniego okresu pojawia się
głoska „l” czasami mogą pojawić się głoski s,z,c,dz
Stopniowo zanika język dziecięcy.
Wzrasta sprawność komunikacyjna i społeczna.
ROZWÓJ MOWY W CZWARTYM ROKU ŻYCIA







Stały wzrost słownictwa powoduje, że wypowiedzi są coraz
dłuższe.
Rozumie i wykonuje polecenia także te , które zawierają wyrażenia
przyimkowe ( na, w, pod, za, obok).
Buduje zdania rozwinięte i złożone.
Używa wyrazów nazywających cech ( przymiotniki, przysłówki),
pojawiają się wyrazy mające zabarwienie emocjonalne ( np.
niesamowite, wspaniale).
Rozpoznaje i nazywa kolory.
Obserwuje się spadek neologizmów dziecięcych oraz błędów
gramatycznych.
Lawinowo wzrasta liczba pytań – dziecko pyta nie tylko co to? Ale
jakie to jest, po co , dlaczego?




WIEK W
LATACH
5,6 rok życia
Potrafi opowiedzieć krótką bajkę lub zdarzenie.
Poprawnie wypowiada głoski s,z,c,dz.
Mogą pojawić się głoski „sz,ż,cz dż”.
Mowa jest zrozumiała dla obcego otoczenia.
ROZWÓJ MOWY W PIĄTYM , SZÓSTYM ROKU
ŻYCIA






W pełni ukształtowany jest system fonetyczno – fonologiczny tzn.
dziecko powinno prawidłowo wypowiadać wszystkie głoski języka
polskiego w tym również te najtrudniejsze (sz,ż,cz,dż) oraz głoskę
„r”
Wzrasta zdolność opowiadania, chętnie opowiada o przebiegu
jakiegoś zdarzenia.
W swoich wypowiedziach uwzględnia kolejność zdarzeń i
zależności przyczynowo- skutkowe.
Swobodne nazywa relacje przestrzenne.
Potrafi opisywać przedmioty podając ich charakterystyczne cechy
oraz możliwości zastosowania..
Swobodne operuje elementami słownikowymi i gramatycznymi
systemu językowego . Wypowiedzi powinny być poprawne pod
względem logicznym i gramatycznym
Opracowano w oparciu o następującą bibliografię:
Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna , Kraków 2008, Wydawnictwo Edukacyjne
Demel G. , Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa , 1998.
WSiP,
Emiluta –Rozya D. ,Wspomaganie rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. CMPPP Warszawa 2006,
Moje dziecko nie słyszy. Praca zbiorowa pod red. J. Kobosko, Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu, Warszawa
1999,
BEZWZGLĘDNE WSKAZANIA KONSULTACJI
U LOGOPEDY
Niepokojące symptomy rozwoju mowy u małego dziecka:
 Występujące u dziecka wady rozwojowe ( np. Zespół Downa, Mózgowe
Porażenie Dziecięce lub inne choroby przewlekłe opóźniające ogólny
rozwój psychoruchowy dziecka).
 Nieprawidłowości w budowie narządów mowy dziecka widoczne bez
specjalistycznego badania ( np. rozszczepy podniebienia).
 Trudności z żuciem, połykaniem, nieprawidłowy sposób oddychania
( dziecko oddycha ustami)
 Brak reakcji na odgłosy płynące z otoczenia.
 Zaburzenia rozumienia mowy oraz brak rozumienia prostych poleceń
słownych.
 Brak kontaktu wzrokowego, dziecko nie zwraca uwagi na ludzi, nie
nawiązuje kontaktu wzrokowego.
 Brak mowy czynnej do drugiego roku życia oraz brak zainteresowania
mową ( dziecko nie przejawia chęci powtarzania , czy też naśladowania
dźwięków mowy).
 Powtarzanie bez zrozumienia wyrazów, wyrażeń lub zdań
wypowiadanych przez inną osobę ( tzw. echolalie). Odpowiadanie
pytaniem na pytanie.
 Niepłynność mowy występujące u dziecka nagle np. po urazach
psychicznych czy fizycznych.
 Nagłe wycofywanie się z kontaktów werbalnych.
 Trudności artykulacyjne np:
1. Międzyzębowa artykulacja głosek s,z,c,dz ( przy wymowie tych głosek
język wchodzi miedzy zęby , brzmienie głosek jest zdeformowane).
2. Ubezdźwięczniane tj. zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne
u dziecka powyżej trzeciego roku życia.
Dziecko wymawia zamiast: domek –
tomek
woda –
fota
buda –
puta
zupa –
supa
3. Dziecko w wieku czterech, pięciu lat nieprawidłowo wymawia wiele
głosek co powoduje, że mowa jest niezrozumiała dla otoczenia.
4. Dziecko w wieku pięciu, sześciu lat zastępuje głoski sz,ż,cz,dż głoskami
s,z,c,dz lub ś,ź,ć,dź a w, wieku sześciu lat nie wymawia prawidłowo
głoski „r” .