CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU MOWY Prawidłowy rozwój mowy

CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU MOWY
Prawidłowy rozwój mowy warunkuje dobre funkcjonowanie jednostki w
społeczeństwie i jest jedną z ważniejszych przejawiających się form aktywności
człowieka. Jeżeli z jakichś powodów proces przyswajania mowy zostanie zakłócony,
konsekwencje tego pozostaną na zawsze, przejawiając się nie w pełni
wykorzystanymi możliwościami dziecka. Za bardzo ważny okres tego procesu uznaje
się pierwsze sześć lat życia. Ponadto, aby zapobiegać wszelkiego rodzaju
zaburzeniom i nieprawidłowościom mowy, konieczna staje się znajomość
podstawowych prawidłowości rządzących tym procesem, by prawidłowo odróżnić to,
co jest odchyleniem od normy, zaburzeniem lub wadą od tego, co poprawne.
Rozwój mowy dziecka przebiega pewnymi etapami w określonej kolejności i
określonym czasie. Czas, w którym pojawiają się poszczególne etapy jest stały,
wystąpić jednak mogą i są dopuszczalne pewne przesunięcia, nie większe jednak niż
pół roku. Każdy z tych okresów ma swoje charakterystyczne cechy i właściwości,
które stopniowo udoskonalają umiejętność komunikowania się dziecka z otoczeniem.
U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych samych prawideł. Zdrowe,
normalnie słyszące i normalnie rozwijające się dziecko przyswaja sobie mowę
w ciągu pierwszych pięciu, sześciu lat.
Wyróżniamy cztery okresy rozwoju mowy dziecka:
 okres melodii (0-1 rok życia)
 okres wyrazu (1-2 rok życia)
 okres zdania (2-3 rok życia)
 okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia)
OKRES MELODII
Rozpoczyna się wraz z przyjściem na świat dziecka, które głośno krzyczy rodząc się.
Noworodek początkowo komunikuje się z otoczeniem za pomocą płaczu, po którym
matka rozpoznaje jego potrzeby. Płacz jest ćwiczeniem narządu oddechowego,
podczas którego można dostrzec krótki wdech – i znacznie dłuższy – wydech.
Między drugim, a czwartym miesiącem życia pojawia się nowa forma komunikacji –
głużenie. Dziecko zaczyna wydawać specyficzne dźwięki: gli, tli, ebw, bwe, a nawet
wibrujący dźwięk bardzo podobny do „r”. W tym okresie niemowlę zaczyna
przygotowywać się do wydawania podstawowych dźwięków mowy. W mózgu
powstają pierwsze skojarzenia między wydawanymi dźwiękami, a odpowiadającymi
im ruchami aparatu artykulacyjnego.
Głużenie jest odruchem bezwarunkowym. Głużą zatem dzieci słyszące,
niedosłyszące i głuche. U dzieci głuchych głużenie jednak stopniowo zanika i nie
pojawia się kolejny etap kształtowania się mowy – gaworzenie.
Gaworzenie obserwujemy w drugiej połowie pierwszego roku życia, niekiedy nawet
wcześniej. Mamy tu do czynienia z zamierzonym powtarzaniem dźwięków,
wydawanych przypadkowo lub posłyszanych od otoczenia. Dzieci głuche nie
gaworzą!
OKRES WYRAZU
Dziecko w tym czasie potrafi użyć wszystkich samogłosek ustnych (i, y, e, a, o, u),
wymawia też wiele spółgłosek (p, b, m, t, d, n, k, l). Głoski trudniejsze zastępuje
łatwymi, a grupy spółgłoskowe często upraszcza, ułatwiając sobie kontakt słowny z
otoczeniem. W miarę rozwoju sprawności narządów artykulacyjnych, dziecko coraz
precyzyjniej wypowiada wyrazy adekwatne do konkretnych sytuacji życiowych.
Czyni ono także znaczne postępy w zakresie rozumienia wypowiedzi otoczenia. Pod
koniec tego okresu dziecko wymawia około 300 słów.
OKRES ZDANIA
W bardzo szybkim tempie wzbogaca się słownik dziecka, z 300 słów w wieku 2 lat
do 1000 w wieku 3 lat. Wypowiedzi nie są jednak spójne pod względem logicznym
i gramatycznym. U progu przedszkola dziecko wymawia wszystkie samogłoski
(ustne: i, y, e, a, o, u; nosowe: ą, ę) oraz spółgłoski: p, b, m, ł, w, f, ś, ź, c, dź, ń, j, k,
g, ki, gi, h, t, d, n, l. Pod koniec tego okresu mogą pojawić się głoski syczące (s, z, c,
dz) a nawet szumiące (sz, ż, cz, dż). Często trudniejsze głoski dziecko zastępuje
łatwiejszymi do wymówienia. Dla otoczenia jego mowa jest niemal w pełni
zrozumiała.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ
W tym okresie dziecko prowadzi swobodne rozmowy. W wieku 5-6 lat zdobywa
umiejętność wymawiania pełnego zasobu głoskowego języka polskiego, tzn.
ostatecznie utrwalają się w wieku 3-4 lat głoski s, z, c, dz. Zwykle pod koniec 4 roku
życia zostaje opanowana spółgłoska „ r”, a między 4 a 5 rokiem życia ustalają się
spółgłoski sz, ż, cz, dź. Częstym zjawiskiem jest przestawianie głosek, a nawet –
całych sylab, np.: dziecko mówi zamiast „ lokomotywa” - „ kolomotywa” . Pod
koniec tego okresu wszystkie głoski powinny zostać opanowane, a mowa dziecka
winna być w pełni zrozumiała dla otoczenia.
Opracowano na podstawie
Logopedia Pytania i odpowiedzi, Podręcznik akademicki pod redakcją T. Gałkowskiego, G.
Jastrzębowskiej Opole 1999
Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola Warszawa 1978