Rola nauczyciela

Waleczek Joanna, Otręba Iwona
Czarków
3
Rola nauczyciela
Rola nauczyciela w kształtowaniu samooceny i poczucia własnej wartości.
Samoocena to ,, zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi
do własnej osoby, a w
szczególności do swojego wyglądu, uzdolnień, osiągnięć i możliwości życiowych” ( L.
Niebrzydowski, 1974), to poglądy człowieka na siebie (jaki jestem) i swoje możliwości
życiowe (na co mnie stać, co potrafię). Te sady i opinie odnoszą się do właściwości
fizycznych, społecznych (wygląd zewnętrzny, stan zdrowia...) i psychicznych (cechy
intelektualne: uwaga, pamięć, inteligencja oraz cechy emocjonalno-motywacyjne: stabilność
emocjonalna bądź niepokój, energia w działaniu, reakcja na niepowodzenia, stosunek do
podejmowanych zadań, dążenie do celu) oraz cech społecznych (koleżeńskość,
prawdomówność, złośliwość) (H.Kulas, 1986).
Samoocenę kształtują czynniki anatomiczno - fizjologiczne oraz czynniki psycho społeczne związane z doświadczeniem dziecka: opinie i oceny innych, odnoszone sukcesy,
doznawane niepowodzenia, porównywanie siebie z wzorami osobowymi, doświadczenia
zdobyte na terenie domu, szkoły a także pochodzenie społeczne, wykształcenie rodziców, ich
pozycja społeczni – ekonomiczna.
Opinie, jakie uczniowie słyszą o sobie, utwierdzają ich w przekonaniu o własnych
możliwościach lub sprawiają, że zaczynają w nie wątpić. Po przeżytych sukcesach ( np. po
otrzymaniu dobrej oceny) wzrasta uczucie zadowolenia z siebie, w przypadku porażki –
pojawia się świadomość własnych braków i niezadowolenie z siebie. Ocena szkolna
informuje uczniów nie tylko o posiadanym poziomie wiedzy, ale często jest również
wyznacznikiem pozycji zajmowanej w klasie. W średnim wieku szkolnym wpływ wyników
szkolnych na kształtowanie się samooceny jest mniejszy, ale nadal istotny. Jest to wynikiem
uniezależnienia się sądów oraz wzrostu zdolności do krytycznego myślenia.
Zdolność do oceniania samego siebie pojawia się już w okresie wczesnego dorastania.
Pomiędzy 11 a 13 rokiem życia jest ona dość powierzchowna i dotyczy najczęściej
porównywania własnego wyglądu i zachowania z rówieśnikami. Opiera się ona również na
opiniach i uwagach osób z najbliższego otoczenia. Bardziej pogłębiona samoocena ma
miejsce w średnim wieku szkolnym tj. pomiędzy 13 a 15 rokiem życia. Jednostka bardziej i
głębiej uświadamia sobie dodatnie i ujemne cechy osobowości oraz ich wpływ na
zachowanie. Dotyczy to szczególnie cech intelektualnych i społecznych. po 15 roku zycia
wykształca się zdolność do samodzielnego i krytycznego spojrzenia na siebie. Uczeń umie
dostrzec swoje ujemne i dodatnie cechy, zaobserwować ich wpływ na popełnione błędy i
odnoszone sukcesy oraz wyciągać a tego wnioski na przyszłość. W starszym wieku szkolnym
wykształca się uogólniony pogląd na samego siebie dzięki wysoko rozwiniętej funkcji
myślenia pojęciowego, zdolności do dedukcji i krytycyzmu. W okresie dorastania kształtuje
się wiele właściwości sprawiających, że sposób rozumienia i przezywania świata oraz swego
w nim miejsca znacznie się różni od sposobu, w jaki świat widzi i rozumie dziecko. Mimo iż
uznaje się ze człowiek osiąga dojrzałą samoocenę około 24 roku życia (co zależy m.in. od
tempa rozwoju poznawczego, emocjonalnego i społecznego), to o samoocenie młodzieży
licealnej, a szczególnie kończącej liceum można powiedzieć, że stanowi ona pewien system
świadomych sądów.
Najbardziej korzystny z psychologicznego punktu widzenia jest umiarkowanie
wysoki poziom samooceny, a osoby charakteryzujące się taką samoocena najlepiej
1
funkcjonują w środowisku (H. Kulas, 1986). Uczniowie o niskiej samoocenie, niezależnie od
wieku i poziomu szkoły, są najczęściej bierni, mało aktywni. Często nie wieżą w swoje
możliwości i nie podejmują trudnych zadań, z góry zakładając, że nie potrafią ich rozwiązać,
a jeżeli podejmują się ich wykonania, zwykle zniechęcają się szybko. Powoduje to, że
osiągają niskie wyniki w nauce, a to z kolei sprawia, ze jeszcze mniej wierzą w siebie i
zmniejszają aktywność. Nie odnosząc sukcesów nie mogą odgrywać pozytywnej roli w
grupie. Niska samoocena znacznie utrudnia im zaspokojenie wielu potrzeb np. potrzeby
uznania, znaczenia, pozytywnych kontaktów interpersonalnych itp. Niezaspokojone potrzeby
mogą prowadzić do zaburzeń w przystosowaniu, lęku i zahamowania społecznego,
nadmiernej wrażliwości na opinie innych, szczególnie na bodźce potwierdzające ich brak i
niedoskonałości. w towarzystwie rówieśników uczniowie ci odczuwają nieustanne
zagrożenie, wykazują lęk przed kontaktami z ludźmi, obawy o to jak wypadną w konfrontacji
z innymi, postrzegają sytuacje społeczne jako trudne. Uważają, że nie mogą niczym
zaimponować rówieśnikom, unikają z nimi kontaktu. Niechętnie odnoszą się do sytuacji
współzawodnictwa. W sytuacji nowej oczekują przede wszystkim porażki. Często są
zamknięci w sobie, introwertyczni, wykazują skłonność do nadmiernej samoanalizy, mają
nadmierne poczucie niższej wartości. Bywa iż nie są w stanie oprzeć się wpływają z
zewnątrz, nie zawsze pozytywnym. Ma to ogromny wpływ na zakres i charakter ich
uczestniczenia w życiu szkolnym i pozaszkolnym.
W kształtowaniu adekwatnej samooceny powinien pomagać uczniom wychowawca.
Służy temu akceptowanie ich takimi jacy są , stworzenie takiej atmosfery, w której będą czuć
się dobrze, utwierdzenie w przekonaniu o własnej wartości, wskazywanie cech i zachowań,
nad którymi powinni popracować. To w jaki sposób poprowadzi ich opiekun będzie
rzutowało na ich dalsze życie.
Podstawową metodą oddziaływania indywidualnego są rozmowy z uczniem, mające
na celu pomoc w samopoznawaniu i zobiektywizowaniu jego sytuacji, dodawanie powagi,
zachęcenie do wysiłku i pokonywanie trudności oraz ukazywanie mocnych stron. Istotne jest
także organizowanie życia szkolnego, aby uczniowie mieli okazje do wypróbowania swoich
sił w różnych dziedzinach, uzyskiwania pozytywnych efektów i refleksji nad sobą.
Samoocena uczniów pozostaje w ścisłym związku z ich pozycją i rola w klasie.
dlatego ważne jest kontrolowanie zajmowanego przez ucznia miejsca wśród rówieśników
oraz regulowania ogólnego układu stosunków w klasie. Szczególnej uwagi wymaga
dorastająca młodzież o niskiej pozycji społecznej w nieformalnej strukturze klasy szkolnej,
uczniowie izolowani, wśród których przeważają zazwyczaj osoby o niskim poziomie
wartości. Różnego rodzaju działania zespołowe powinny służyć aktywizowaniu tych uczniów.
Poznanie poziomu samooceny dzieci i młodzieży ma ogromne znaczenie dla
terapeutów, nauczycieli i wychowawców, ponieważ może im pomóc w doborze bardziej
skutecznych metod pracy
i zrozumieniu przyczyn nieadekwatnych i pozornie
nieumotywowanych reakcji emocjonalnych swoich podopiecznych. Osoby te mają istotny
wpływ na kształtowanie się obrazu siebie. Wiąże się to z tym ,że jeżeli nie dostosują oni w
czasie prowadzonych zajęć zadań do możliwości dziecka narażają je na porażki, dlatego
wszystkie działania powinny być tak zaplanowane, aby uwzględniały nie tylko fizyczną ale i
psychiczną stronę wychowanków. Nie respektowanie tej zasady prowadzi do kształtowania
niewłaściwego obrazu własnej osoby w dorosłym życiu.
Janusz Korczak podkreślał, że okazywanie szacunku dziecku polega na zwiększeniu
wymagań wynikających z wiary w jego rosnące możliwości. Dla wychowanka miara własnej
wartości powinny być sukcesy w działaniu, wzmacnianie życzliwą oceną dorosłych, która nie
zawsze musi sprowadzać się do pochwał. Lekceważenie osoby wychowanka często wywołuje
u niego poczucie zagrożenia (R. Miller, 1967).
2
Ćwiczenia pomagające w kształtowaniu prawidłowego wizerunku własnej osoby, przydatne
w pracy nauczyciela.
1.MOJE ZALETY I WADY.
Cele: poszerzenie świadomości własnych wad i zalet, budowanie adekwatnej samooceny.
Pomoce: kartki papieru z następującymi tematami: co uważam za swoje zalety?, co uważam
za swoje główne wady?.
Przebieg: Prowadzący rozdaje karty ćwiczeń, następnie wyjaśnia pojęcia: zaleta i wada.
Prezentuje własną wypełnioną kartę ćwiczeń jako wzór. Uczestnicy wypełniają karty
ćwiczeń. Osoba prowadząca podkreśla, że więcej uwagi należy poświęcić rubryce ,,zalety”.
W podsumowaniu uczestnicy mogą się wypowiadać : czy każdy w grupie ma jakieś zalety,
czy jest ktoś kto uważa że nie ma wad itp.
Prowadzący pomaga w wypełnieniu kart.
2.KRĄG ZAMYKAJĄCY ŻYCZENIA.
Cele: budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby, pobudzenie do autorefleksji.
Przebieg: prowadzący siedząc z grupą w kręgu prosi, aby każda osoba napisała dla
pozostałych po 2 życzenia w formie cech które pomogą im w dalszym życiu, np.: daje ci
dużo odwagi.
Osoba przyjmująca życzenia siada w środku kręgu. Osoba przyjmująca życzenia może je
odrzucić, ale musi tę decyzję wyjaśnić.
3. MARCEPANOWE SERCA
Cele: zachęcenie do pozytywnego myślenia o sobie.
Pomoce: serca wycięte z kartonu.
Przebieg: każde dziecko ozdabia i wpisuje do swojego serca, co dobrego od siebie może dać
innym ludziom np. umiejętność słuchania, życzliwość. Po czym podpisują serca (imieniem
lub taj jak chcieliby, aby się do nich zwracano) i robią wystawę.
W podsumowaniu uczestnicy dzielą się odczuciami:
- czy trudno mi było pozytywnie mówić o sobie,
- czy jestem zaskoczony tym, jak wiele mogę dać innym ludziom,
- czy teraz zmieniłem sposób myślenia o sobie.
LITERATURA:
Kulas H. Samoocena młodzieży. Warszawa 1986 WSiP.
Miller R. O potrzebie interwencji wychowania w postrzeganiu i ocenę samego siebie. Kwartalnik Pedagogiczny. 1964 nr 4.
Niebrzydowski L. Zależność planów i dążeń życiowych uczniów klas V-VIII od posiadanej samooceny. Psychologia
Wychowawcza.1974 nr 3.
Pilecka W. Jak wspomagać psychospołeczny rozwój dzieci niepełnosprawnych somatycznie. Kraków 1999 .
3