Alina Drzazga

Copyright by Alina i Tomasz Drzazga 
Słownik nazw geograficznych gminy Lipnica
Wstęp
Ludzie od najdawniejszych czasów nadawali nazwy wyróżniającym się elementom krajobrazu,
jak: rzeki, jeziora, bagna czy wzniesienia, aby ułatwić sobie orientację w terenie. Pierwsze nazwy
miejscowe i terenowe z obszaru dzisiejszej gminy Lipnica spotykamy w średniowiecznych
dokumentach lokacyjnych, gdzie obok nazwy zakładanej wsi pojawiają się charakterystyczne obiekty
terenowe wyznaczające granice nadawanych gruntów. Pierwszego szerszego opisu ówczesnej parafii
borzyszkowskiej dokonał ksiądz Jan Gotfryd Bork w swojej pracy: „Liber status jurium ac proventuum
tam fixorum quam accidentium Ecclesiae Parochialis Borzyszkoviensis Decanatus Schluchoviensis
conscriptus per Joannem Godefridum Bork dictae ecclesiae Rectorem A.D. 1751 institutum”. Jego
praca była źródłem informacji dla Konstantego Kościńskiego, który w swoim opisie „Parafia
Borzyszkowska w Powiecie Człuchowskim w Prusach Zachodnich wedle zapisków ks. proboszcza
Jana Gotfryda Borka” z 1905 roku zamieścił 180 nazw miejscowych i terenowych. Należy również
wspomnieć o pracy Józefa Gierszewskiego „Rys historyczny parafii borzyszkowskiej” z 1928 roku,
który drukowany był w odcinkach w ówczesnym „Dzienniku Pomorskim”.
Słownik nazw geograficznych gminy Lipnica powstał w oparciu o różnoskalowe mapy
topograficzne i tematyczne, obejmujące obszar gminy, liczne artykuły i opracowania, a także o
dziesiątki przeprowadzonych wywiadów. Przedstawiono w nim 376 haseł zestawionych w porządku
alfabetycznym. W hasłach dwuczłonowych wyraz umieszczony na pierwszym miejscu, jest hasłem
właściwym, gdyż akcentuje treść hasła, np. Borzyszkowskie, Jezioro, Kuntop, Bagno, natomiast na
drugim miejscu umieszczono określenie. W przypadku tak odwróconego szyku poszczególne wyrazy
hasła oddzielone są przecinkami. Odsyłacze do innych haseł w słowniku zaznaczono słowem zob.
(=zobacz).
Słownik zawiera oprócz nazw urzędowych miejscowości liczne nazwy lokalne pojedynczych
gospodarstw, zwanych na tym terenie wybudowaniami, którymi posługuje się nadal miejscowa
ludność oraz nazwy terenowe elementów krajobrazu gminy Lipnica.
W aneksie zamieszczono 52 nazwy wymienione przez K. Kościńskiego (1905), oraz
J. Gierszewskiego (1928), których współczesne funkcjonowanie nie zostało potwierdzone w trakcie
badań, natomiast w załączniku mapę przedstawiającą zasięg administracyjny gminy Lipnica.
Przedstawione w słowniku, dotychczas rozproszone w różnych opracowaniach, nazwy miejscowe i
terenowe występujące na terenie gminy Lipnica mogą być ważnym źródłem do poznania regionu
Gochów.
A
Alaska, Przystanek, czyli oryginalne Studenckie Pole Namiotowe „Przystanek Alaska”, czynne w
sezonie letnim, utworzył w 1999 roku Jacek Chroboczek na dawnym 40 ha gospodarstwie położonym
ok. 1,0 km na pd. od miejscowości Gliśno Wielkie nad jez. Kamieniczno. Nazwa i klimat całego
przedsięwzięcia nawiązuje do popularnego serialu telewizyjnego „Przystanek Alaska”. Można spotkać
tu miejsca wyraźnie inspirowane serialem jak:
- Bar u Hollinga, czyli poddasze starej obory z drewnianymi stołami i ławami, miejsce spotkań
towarzyskich o każdej porze dnia i nocy.
- Tańczący Morty, czyli stylowy, nocny klub taneczny w stodole.
- Sklepik Ruth-Anne, czyli sklepik z najpotrzebniejszymi produktami spożywczymi.
- Chris o Poranku, czyli skomputeryzowany mini-radiowęzeł.
- Ed i jego przyjaciele, czyli filmoteka video (wszystkie odcinki „Przystanku Alaska”).
- Chata Adama, czyli kuchnia letnia ze starym piecem kuchennym.
- Pole golfowe Fleischmana, czyli oryginalne pole do minigolfa.
B
Babie, Jezioro, jez. położone w lasach przy drodze Upiłka-Lipczynek, pomiędzy jez. Czarne a jez.
Duże Katarzynki. Pow.1,8 ha, dł.210 m, szer.190 m, gł. do 7,0 m.
1
Bagienko, niewielkie trzęsawisko położone ok. 0,4 km na wsch. od jez. Gliszczonek.
Bagink, wybudowanie położone pomiędzy jez. Gliszczonek a bagnem Bagienko. Nazwa z kasz.
bagink - bagienko, pochodzi od położonego w pobliżu bagna o tej samej nazwie.
Bagniste, bagienny obszar z oczkami torfowiskowymi, zajmujący dawną misę jeziorną, położony
ok.1,0 km na wsch. od wyb. Tebowizna. Niegdyś wydobywano tu torf na opał.
Baranie Błoto, podmokłe łąki położone ok. 0,4 km na pn. od Jez. Kielskie, w pobliżu bagiennego
obszaru Chmielnik. Nazwa wiążę się z wypasaniem owiec na łąkach.
Baronowo, wybudowanie założone w 1907 roku, położone ok. 0,5 km na pd. od jez. Osowo Duże nad
rzeką Osusznicą. Nazwa pochodzi od dawnego właściciela, którego nazywano baronem.
Betlejem, dawne wybudowanie położone ok. 2,0 km na zach. od miejscowości Prądzona. Nazwa wyb.
sięga czasów przedwojennych. Widnieje m.in. na mapie topograficznej z 1937 roku. Podobno
ustawiony w lesie podczas zimy paśnik dla zwierząt, skojarzył się komuś ze żłóbkiem Jezusa i tak
nazwał pobliskie wybudowanie.
Białe Błoto, torfowisko położone ok. 2,5 km na pn.-zach. od miejscowości Zapceń, przy drodze
gruntowej Zapceń-Sierzywk. Nazwa pochodzi od kwitnących późną wiosną na biało wełnianek.
Białe, Jezioro, daw. Biały Staw, jez. rynnowe położone na pn.-zach. od miejscowości Brzeźno
Szlacheckie na granicy gm. Lipnica i gm. Tuchomie. Pow.19,6 ha, dł.916 m, szer.394 m, gł. do 3,9 m.
W XVIII w. nad jez. znajdowało się dziś nieistniejące wyb. Białe, zwane też Biallen.
Biedolewo, wybudowanie położone 0,5 km na pn. od miejscowości Borzyszkowy.
Biedrowie, torfowiskowa kotlina, jedno z wielu występujących na terenie gm. Lipnica torfowisk
wysokich tzw. kotłowych. Położona w lasach na pn. od miejscowości Smołdziny w pobliżu kotliny
Czerwony Dół.
Bielawy, łąki położone w okolicy Upiłki, nad kanałem nawadniającym łąki Rosochy.
Biskupia Góra, wzniesienie przy pn. krańcu jeziora Kamieniczno. Wys.193,0 m n.p.m.
Blankowe, Jezioro, niewielkie jez. położone na granicy gm. Lipnica i gm. Konarzyny, ok. 0,3 km na
pd. od Jez. Okrągłe. Dł.170 m, szer.60 m. Nazywane również Jez. Gajewiczowe od nazwiska daw.
dzierżawcy.
Blankowo, nieistniejące obecnie wybudowanie położone niegdyś pomiędzy Jez. Okrągłe a Jez.
Blankowe. Tereny te nazywane są również Blankowizną. Nazwa pochodzi od nazwiska dawnego
właściciela.
Bornik, jezioro, zob. Burmiok
Borowski, Potok, zob. Gwiazda, rzeka
Borowy Młyn, Heydemühl (XIXw.), wieś sołecka w kształcie ulicówki, położona nad Młyńskim
Stawem i rzeką Gwiazda. Powstała wokół królewskiego „borowego młyna”. Za początek młyna a
póżniej osady młyńskiej i wsi, należy przyjąć rok 1492, kiedy to bracia Michel i Matthias Roggenbucke
otrzymali przywilej lokacyjny, potwierdzony w 1510 roku. Już w 1546 roku, w dokumencie wydanym w
Krakowie 10 września wieś nazwano po raz pierwszy jako „villae Borowo”. Natomiast w przywileju na
sołectwo z 20 maja 1620 roku zapisano dwie nazwy „deutsch die Heidtmuela, polnisch Borouo”. Na
mapie Lubinusa z 1618 roku osada figuruje jako Heidmöhlen. Do 1967 roku, w miejscu obecnej
hydroforni, stał XIX-wieczny kościół ewangelicki, filia parafii w Pietrzykowie. Obecnie we wsi znajduje
się murowany kościół p.w. Ducha Świętego wybudowany w latach 1914-1916, Zespół Szkół (szkoła
podstawowa i gimnazjum), urząd pocztowy, tartak, jednostka OSP, zakłady usługowe, sklepy, bary
„Gwiazda”, „Pod Bocianem”. Liczy 596 mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi 7283 ha.
Borsk, wybudowanie położone ok. 1,0 km na pd.-zach. od miejscowości Wojsk, przy drodze LipnicaBytów.
2
Boryń, rzeka na pd. granicy gm. Lipnica i gm. Konarzyny. Przepływa przez jez. Mały Boryń i uchodzi
do jez. Parszczenica. Na rzece krótki 5,5 km szlak kajakowy łączący się ze szlakiem Zbrzycy.
Bory Tucholskie, kompleks leśny na Pojezierzu Południowopomorskim między Chojnicami a Tucholą
na pd. a Kościerzyną i Starogardem Gdańskim na pn. Pokrywa obszary sandrowe, na których
wytworzyły się ubogie gleby, przeważnie piaszczyste. Pow. ok.120 tys. ha. Na terenie gminy Lipnica
rozciąga się pn. część Obszaru Chronionego Krajobrazu nr 5 „Fragment Borów Tucholskich”
utworzonego w 1981 roku. Początek bierze od granicy gminy na pn. od jez. Księże, skąd drogą
gruntową biegnie na zach. przez miejscowości Dmuchowo, Mielno, Dąbrowa do szosy, która na
odcinku 1,5 km biegnie w kierunku pd. do miejscowości Nowa Osusznica. Następnie na zach. drogą
gruntową do Upiłki, stąd do wsi Łąkie i dalej w kierunku zach. do Brzeźna Szlacheckiego. Stąd szosą i
drogą gruntową w kierunku pd. do granicy gm. Lipnica i gm. Konarzyny. Cały OCHK nr 5 zajmuje
obszar 16635 ha i charakteryzuje go duża lesistość: 73%. Przeważają drzewostany sosnowe z
domieszką dębu, świerka, buka i graba. Występują tu również bory bagienne wykształcone na
torfowiskach wysokich. Krajobraz uzupełnia bogata sieć rzek i strumieni oraz liczne jeziora typu
rynnowego. Bogactwo świata roślinnego uzupełnia występowanie wielu gatunków zwierząt, jak:
jelenie, sarny, dziki, lisy, jenoty, borsuki, kuny, zające, wydry i bobry.
Borzyszkowskie, Jezioro, Borziskowskie (XVIw.), Stoltmann L. sugeruje, że jez. Osterwitz, Osterwic
wymieniane w dokumentach z 1352 i 1354 roku to właśnie Jez. Borzyszkowskie; jez. rynnowe o
pow.101,2 ha, dł.2950 m, szer.825 m, gł. do 31 m. Urozmaicona linia brzegowa, zwłaszcza w pd.
części jeziora. Liczne półwyspy, z których największy nosi nazwę Krowia Munia. Na jez. dwie wyspy:
Mały Ostrów zwany Owczą Wyspą i Duży Ostrów zwany Ptasią Wyspą. Jez. zaliczone do rangi
regionalnej terenów ważnych dla ptaków. Kl. czyst. II (r.b.-1987)
Borzyszkowy, Borziskowo (XIXw.), wieś sołecka oddalona 5 km na pn.-zach. od Lipnicy. Historyczna
stolica Gochów. Znajduje się tu siedziba parafii, która niegdyś obejmowała obszar całych Gochów.
Stopniowo odłączyły się od niej parafie: Brzeźno Szlacheckie (1901r.), Borowy Młyn (1914r.), Zapceń
(1931r.) i Lipnica (1992r.) Położona nad jez. Borzyszkowskim wieś o średniowiecznym rodowodzie
założona została na planie owalnicy. Pod nazwą Borschkow występuje w dokumencie z 1352 roku,
w którym komtur człuchowski Ludolf Hake potwierdza kupno wsi przez Johannesa Schaden od
niejakiego Cosco, którego Stoltmann L. identyfikuje jako przedstawiciela pomorskiego rodu
rycerskiego Koske (Cusseke, Kutzeke, von Kusken), zaś w 1618 roku jako Burscow. W centrum
znajduje się zabytkowy, drewniany kościół p.w. św. Marcina z Tours Biskupa i Wyznawcy
wybudowany w latach 1721-1727 z bogatym barokowym wyposażeniem: ambona z herbami
miejscowej szlachty, ołtarz główny, chrzcielnica, konfesjonały, feretron z 1751 roku, para gotyckich
świadków ołtarzowych odlanych w brązie w końcu XV w. Na przykościelnym cmentarzu m.in. grób
Józefa Gierszewskiego (1900-1943), komendanta TOW Gryf Pomorski, Józefa Słomińskiego (18851939), wybitnego działacza społecznego, Ignacego Rutz (1799-1859), dawnego właściciela Osusznicy
i Rucowych Lasów. Na dziedzińcu dawnej szkoły rośnie ponad 300-letnia lipa, pomnik przyrody.
Dawniej znacząca wieś na Gochach. W 1869 roku został założony Bank Ludowy a na początku XX w.
Kółko Rolnicze. Do 1939 roku znajdował się tu posterunek straży granicznej. Wieś liczy 228
mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi 1178 ha. Znajduje się tu sklep, jednostka OSP.
Obecna forma nazwy wsi pojawia się dopiero w XIX w. Urzędowo od 1920 roku. Przedtem używano
form Borzyszkowo lub Borzyszki. Nazwa wsi pochodzi od kasz. borëska/borëszka oznaczająca
karłowatą sosnę.
Brzezinek Duży, również Wielki Brzezinek lub Brzeźnik Duży, jez. rynnowe położone na pn. od
miejscowości Brzeźno Szlacheckie. Pow.27,3 ha, dł.1170 m, szer.325 m, gł. do14,2 m.
Brzezinek Mały, jezioro położone ok.0,4 km na pn. od miejscowości Brzeźno Szlacheckie. Leży w
polodowcowej rynnie jezior: Białe, Brzezinek, Gwieździniec, Gwiazda, oddzielone od jez. Brzezinek
Duży wąskim przesmykiem. Pow.3,0 ha, dł.300 m, szer.120 m.
Brzeziński Młyn, Briesensche Mühle (XIXw.), opuszczone wybudowanie na przesmyku między jez.
Gwiazda i Gwieździniec. Dawniej na kanale łączącym oba jeziora funkcjonował mały młyn wodny.
3
Brzeźno Szlacheckie, Brisen (1618), Briesen (XIXw.) wieś sołecka zbudowana na planie owalnicy ze
stawem i kościołem pośrodku, położona 4,0 km na wsch. od drogi Miastko-Bytów. W 1373 roku Wielki
Mistrz Krzyżacki Winrich v. Kniprode nadał przywilej lokacyjny Jakuszowi Landrichter i Jakubowi
Rutken. W centrum wspomniany zabytkowy, drewniany kościół z 1716 roku p.w. św. Katarzyny z
barokowym wyposażeniem: amboną, feretronem i obrazem Judy Tadeusza. Zagrody z XVIII-XIX w.
z ozdobami nadszczytowymi. Przed kościołem obelisk postawiony w 300-tną rocznicę Odsieczy
Wiedeńskiej, upamiętniający udział w niej Kaszubów. Uwagę zwraca również stojąca pośród czterech
lip zabytkowa figura św. Jana Nepomucena wykonana w połowie XVIII wieku. W 1934 roku Brzeźno
stało się stolicą jednej z dwóch gmin na Gochach. Znajduje się tu Zespół Szkół (szkoła podstawowa
i gimnazjum), ośrodek zdrowia, jednostka OSP, „Karczma w Kuźni”, sklepy. Wieś liczy 495
mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi 1589 ha. Przez wieś przebiega turystyczny szlak
pieszy Krainy lasów i jezior oraz rozpoczyna 8 km, szlak łącznikowy do Starej Brdy Pilskiej, gdzie
łączy się ze szlakiem Doliny Brdy. Nazwa wsi pochodzi od drzewa brzozy.
Brzozowo, wieś sołecka mająca kształt przysiółka. Wzmiankowana w XVII w. Liczne wybudowania w
otoczeniu lasów, jeziorek wytopiskowych i wzniesień morenowych dochodzących do 208,6 m n.p.m.
Liczy razem z wybudowaniami 133 mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi 819 ha. Nazwa wsi
podobnie jak pobliskiego Brzeźna Szlacheckiego pochodzi od drzewa brzozy.
Brzusk, daw. Brzózk, jezioro położone w podłużnej kotlinie na pn. od Lipnicy. Pow.8,0 ha, dł.910 m,
szer. 180 m. Nazwa z kasz. brzózka - brzoza.
Brzusk, również Brzósk, wybudowanie położone przy pd. brzegu jeziora Brzusk. Zamieszkane przez
7 osób (12.2002). Nazwa pochodzi od położonego w pobliżu jeziora.
Budy, wybudowanie nad rzeką Kłonecznicą. Dawniej przysiółek w 1850 roku należący do Mielna
nazywany Mielińskimi Budami, niem. Mellno-Buden lub Gross-Mellno-Abbau. Zamieszkane przez 37
osób (12.2002).
Bukowo, nieistniejące obecnie wybudowanie położone dawniej nad jez. Osowo Małe.
Bukowo, wybudowanie położone przy zach. brzegu jez. Gwiazda. Liczy 7 mieszkańców (12.2002).
Buksewo, wybudowanie położone nad rzeką Prądzona, przy granicy gm. Lipnica i Konarzyny.
Niegdyś znajdowały się tam cztery gospodarstwa, obecnie dwa. Wbrew miejscowej tradycji nazwa
wyb. pochodzi nie od nazwy spodni, kasz. buksë, ale od pierwszego dzierżawcy niejakiego Buxy, o
którym wspomina lustracja królewska z 1748 roku.
Burg, opuszczone w latach 70-tych wybudowanie położone w lasach na pn. od miejscowości
Smołdziny. Obecnie znajduje się tu strzelnica myśliwska Koła Łowieckiego „Lis” z Borzyszkowych.
Dawniej mieszkała tam zamożna rodzina, która pożyczała pieniądze potrzebującym. Ludzie mówili, że
idą na „burg” lub po „burg” i tak nazwa się przyjęła. Z kasz. bórg - kredyt, pożyczka.
Burmiok, na mapach zaznaczane jako jez. Bornik, chociaż obecnie jest to torfowisko z niewielkim
oczkiem wodnym, położone ok. 0,7 km na pn.-zach. od jeziora Osowo Duże. Pow.1,7 ha, dł.250 m,
szer.200 m. Występuje tu typowa rośliność bagienna, rośnie karłowata sosna i brzoza omszona.
Bydgoszcz, wybudowanie położone w pobliżu jez. Długie. Jest to jedno kilkudziesięciohektarowe
gospodarstwo zamieszkane przez 5 osób (12.2002).
Bytowskie, Pojezierze, mezoregion fizycznogeograficzny o pow. ok. 1924 km². Najwyższa część
Pojezierza Zachodniopomorskiego z kulminacją Siemierzycka Góra - 256 m n.p.m. Obejmuje obszar
leżący w obrębie głównej strefy moren czołowych, utworzonych w stadium pomorskim zlodowacenia
północnopolskiego. Na terenie gm. Lipnica stanowi obszar wysoczyzny, którą urozmaicają w rejonie
Gliśna Wielkiego i Brzeźna Szlacheckiego liczne wzgórza morenowe osiągające nawet 230,2 m n.p.m.
oraz głęboko wcięte doliny rynnowe z jeziorami. Część tego obszaru, który wyznaczają: droga
gruntowa od miejsca styku granic trzech gmin (Tuchomie, Bytów, Lipnica) do miejscowości
Borzyszkowy, pn. brzeg Jez. Borzyszkowskiego i droga gruntowa od jez. Kamieniczno w kierunku
miejscowości Trzebiatkowy, wchodzi w skład otuliny Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi”.
4
C
Charzykowska, Równina, mezoregion fizycznogeograficzny obejmujący ok. 2405 km². Pierwotnie
płaska równina akumulacyjna wód roztopowych lodowca, zbudowana z piasków glacjofluwialnych,
urozmaicona licznymi rynnami polodowcowymi i bezodpływowymi zagłębieniami, które powstały przez
wytopienie się przysypanych przez piaski sandrowe brył martwego lodu lodowcowego. Wiele tych
zagłębień, zwanych wytopiskami, jest zajęte przez jeziora, inne tworzą lokalne, częściowo zatorfione
zagłębienia terenu. Swoim zasięgiem obejmuje obszar gm. Lipnica za wyjątkiem okolic Gliśna
Wielkiego i Brzeźna Szlacheckiego.
Chiny, łąki położone w dolinie rzeki Osusznica, graniczące od zach. z rozległym kompleksem łąk
Rosocha. Niegdyś należały do Rutzów, dawnych właścicieli Osusznicy i Rucowych Lasów. Nazwa
pochodzi od posadzonej wzdłuż rzeki tzw. „wierzby płaczącej”, czyli skrzyżowanej z innymi gatunkami
wierzb wierzby babilońskiej występującej we wschodniej Azji, m.in. w Chinach i Japonii.
Chmielnik, daw. wyb. wzmiankowane w 1751 roku jako ogród, położone niegdyś nad jez. Kielskie, ok.
0,7 km na pd. od miejscowości Hamer Młyn. Była to z pewnością posesja zagrodnika. Na Pomorzu
Wschodnim nazywano ich ogrodnikami (Gärtner). Ogrodnik posiadał zagrodę oraz nadział ziemi od
kilkunastu prętów do kilku morgów. Ogrodnicy w zasadzie siedzieli na gruntach i w chałupach
należących do szlachty i bogatych chłopów i byli zobowiązani do pracy bezpłatnej lub częściowo
odpłatnej na rzecz właściciela ziemi i budynków. Obecnie znajduje się tu wyb. Paszylkowo, natomiast
Chmielnik to nazwa podmokłych łąk nad jez. Kielskie. Nazwa pochodzi od rośliny - chmielu. Daw.
często w przydomowych ogrodach uprawiano chmiel zwyczajny.
Chmielniki, pole i podmokłe łąki położone przy pd. krańcu jez. Kamieniczno. Nazwa zob. Chmielnik.
Chocina, Chotzen Fluss (XIXw.), rzeka dł.54 km pow. zlewni 267,0 km². Kl. czyst. II (r.b.-1999).
Źródło rzeki znajduje się na podmokłej łące w miejscowości Wierzchocina. Uchodzi do Jez.
Karsińskiego. Szlak kajakowy na odcinku 37 km. Od źródeł do ujścia zaliczana jest do wód górskich.
W wodach rzeki występuje pstrąg potokowy. W górnym biegu rzeki można spotkać żerujące wydry.
Ciszewo, wybudowanie położone przy drodze Smołdziny-Luboń w pobliżu jez. Lubaszko. Nazwa
pochodzi od wyrazu zacisze oznaczającego miejsce zasłonięte od wiatru ale również ustronie,
pustkowie, spokojny kąt.
Cwaniakowo, osiedle w Lipnicy rozbudowywane od 1980 roku przy obecnej ulicy Szkolnej.
Zamieszkane przez 60 osób (12.2001).
Cyganowo, wybudowanie położone 4,0 km na pd. od Lipnicy, przy drodze Lipnica-Chojnice. Nazwa
pochodzi od czasów kiedy w pobliżu obozował tabor cygański.
Czaple, wybudowanie położone 1,0 km na pd.-zach. od miejscowości Rucowe Lasy. Zamieszkane
przez 5 osób (12.2002).
Czarci Jar, wąwóz schodzący do rynny Jez. Kamieniczno, położony na pd. od Przystanku Alaska.
Czarne, Jezioro, jez. oligotroficzne, jedno z 6 jezior lobeliowych występujących na terenie gminy
Lipnica. Położone 3 km na pd. od miejscowości Zapceń. Pow.13,0 ha, dł.500 m, szer.370 m. W jez.
występują 2 gatunki lobelii objęte ochroną gatunkową.
Czarne, Jezioro, jezioro położone ok. 0,4 km na pd. od Jez. Trzcinne. Pow.2,0 ha, dł.250 m, szer.100
m, gł. do 7,0 m. Pn.-zach. część dawnej misy jeziornej przekształconej w torfowisko porasta bór
bagienny.
Czerwony Dół, torfowiskowa kotlina z występującą tu żurawiną błotną, torfowcem czerwonym i
wełnianką pochwowatą, położona na pn. od miejscowości Smołdziny.
Czerwony Rów, jeden z licznych wąwozów schodzących do jez. Kamieniczno, położony ok. 0,5 km
na pd.-zach. od wyb. Skryte.
Czyste, Bagno, obszar bagienny położony na zach. od leśniczówki Wieczywno. Jest to rozległe
torfowisko porośnięte borem bagiennym, gdzie w składzie gatunkowym występuje głównie karłowata
sosna a w domieszce brzoza omszona, olsza i osika.
5
D
Dampel, podmokłe łąki i torfowisko położone w pobliżu jez. Bornik.
Dampel, również Dampl, wybudowanie położone między jez. Bornik a źródłami rzeki Osusznica
znajdującymi się na torfowisku o tej samej nazwie. Liczy 14 mieszkańców (12.2002). Nazwa pochodzi
od unoszących się nad torfowiskiem oparów, mgieł. Z dnm. damp - para, kasz. dąpel, dąpli.
Dampli, wybudowanie położone nad doliną rzeki Damplica. Ok. 0,3 km na pd. znajduje się
wzniesienie o wys.164,1 m n.p.m., na którym znajduje się stanowisko archeologiczne,
najprawdopodobniej cmentarzysko ludności kultury pomorskiej. Nazwa, zob. Dampel.
Damplica, Mielnica (1905), rzeka mająca swój początek na podmokłych łąkach położonych na pn. od
miejscowości Mielonek. Przepływa przez jez. Mielonek i uchodzi do jez. Długie. Nazwa, zob. Dampel.
Dąbrowa, wybudowanie położone ok. 0,8 km na wsch. od drogi Lipnica-Chojnice.
Dąbrówka, pole położone ok. 0,5 km na wsch. od jez. Strusie Błoto.
Dębowo, wybudowanie położone 6,0 km od miejscowości Borowy Młyn przy zach. brzegu jez.
Gwiazda. Liczy 14 mieszkańców (12.2002).
Diabełko, zob. Piekiełko
Diable Błotko, torfowisko położone w wąwozie dochodzącym do wsch. brzegu jez. Piaszno, na pd. od
jez. Ostronek.
Długie, jezioro oligotroficzne, jedno z 6 jezior lobeliowych występujących na terenie gminy Lipnica,
położone przy zach. brzegu jez. Gwiazda. Pow. 23,4 ha, dł.1050 m, szer.330 m, gł. do 8,7 m.
Długie, jezioro, Długi Staw (1905), położone w ciągu jeziornym, jaki tworzą jez. Laska, Księże, Długie,
Parszczenica i Śluza. W XIXw. razem z jez. Księże i jez. Laska nosiło nazwę Grosse See. Pow.39,5
ha, dł.1730 m, szer.320 m, gł. do 2,5 m. Kl. czyst. III (r.b.-1990).
Długie, wąska, zabagniona kotlina rozciągająca się pomiędzy wyb. Głodowo i wyb. Holandia.
Pozostałość po dawnym jez. rynnowym.
Dmuchowo, wybudowanie położone ok. 0,8 km na pd.-wsch. od miejscowości Mielno. Nazwa
pochodzi od wyrazu wydmuchowisko lub wydmuchów oznaczającego miejsce nieosłonięte od wiatru,
miejsce gdzie stale wieje wiatr, inaczej wygwizdów. A tak przedstawiła je Anna Łajming w
opowiadaniu „Czterolistna koniczyna”: „A pòle na tim pùstkòwiu môta lëché, òd wiatru wëdmùchané, le
same kamienie òstałë”
Dolne Ostrowite, zob. Świątek
Dółk, wybudowanie położone ok. 1,0 km na pd.-wsch. od miejscowości Zapceń nad jez. Smolôk. Z
kasz. dółk - dołek.
Duże Katarzynki, jezioro położone w lasach przy drodze Upiłka-Lipczynek. Pow.2,8 ha, dł.180 m,
szer.160 m, gł. do 8,0 m.
G
Gapia Góra, wzniesienie przy pd. brzegu Jez. Wiejskiego. Wys. 180 m n.p.m. Nazwa, zob. Gapie.
Gapi Dół, bezodpływowa kotlina między Łysą Górą a Gapią Górą. Nazwa, zob. Gapie.
Gapie, wybudowanie położone ok. 2,0 km na pn.-zach. od miejscowości Wojsk, przy granicy gm.
Lipnica i gm. Bytów. Nazwa z kasz. gapa - wrona.
Gapowo, zob. Nowa Osusznica
6
Gburek, małe śródleśne jeziorko wytopiskowe, położone ok. 0,8 km na zach. od leśniczówki Stary
Most. Pow.1,2 ha, dł.120 m, szer.110 m.
Gęsia Góra, wzniesienie przy pn. brzegu Jez. Wiejskiego, ok. 0,7 km na pd. od wyb. Łącki Młyn.
Gliniane Kule, obniżenie terenowe położone przy granicy z gm. Przechlewo ok. 1,0 km na pn. od
leśniczówki Kobyle Góry, na skraju doliny rzeki Lipczynki. Nazwa pochodzi od wydobywanego tam
niegdyś margla. Z kasz. kùla - dół.
Glinne, obszar bagienny położony w pobliżu nieistniejącego dziś wyb. Wantoch-Rekowskiego. Na
terenie dawnego wyb. znajduje się obelisk ustawiony w 2001 roku z okazji XXX-lecia Koła
Łowieckiego „Słonka” z Brzeźna Szlacheckiego.
Gliny, pole z wyrobiskiem po wydobywanej glinie, położone u podnóża Biskupiej Góry.
Glińce, kotlina u podnóża Jagodowej Góry, na dnie której znajduje się torfowisko. Zbocza kotliny
porasta borówka czarna i borówka brusznica oraz liczne jałowce.
Gliszczonek, również Gliśno, jezioro morenowe położone 0,5 km na wsch. od jez. Kamieniczno.
Pow.10,2 ha, dł.390 m, szer.370 m, gł. do 6,7 m. Nazwa z kasz. gliszcz - węgorz.
Gliśno Wielkie, Gliβen (1618), Glisno (XIXw.), Gliśno (1937) wieś sołecka położona pomiędzy jez.
Kamieniczno i Gliszczonek. Dokument z 1345 roku mówi o nadaniu wsi przez Kazimierza z Tuchomia
swemu słudze Wisławowi. W dawnym budynku szkoły znajduje się pamiątkowa tablica ku czci
miejscowego nauczyciela, wybitnego działacza społecznego okresu międzywojennego Józefa
Słomińskiego. We wsi zachowała się drewniana chëcz z XIX w. (nr 9). Znajduje się tu sklep, PUH
„Karmen” i „Paula”, jednostka OSP. Ze względu na atrakcyjne położenie, wybudowano tu liczne domki
letniskowe. Liczy 154 mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi 1133 ha. Nazwa wsi pochodzi
od gliniastej ziemi.
Głęboczek, również Głębock, jezioro położone w Lipnicy. Pow.4,8 ha, dł.650 m, szer.240 m, gł. do
42 m.
Głębokie, Jezioro, zob. Wojsk, jezioro
Głodowo, wybudowanie położone 2,0 km na pn.-wsch. od miejscowości Ostrowite. Zamieszkane
przez 5 osób (12.2002).
Gochy, to nazwa regionu i ludności pd.-zach. części Kaszub. Do 1901 roku Gochy tworzyły jedną,
rozległą parafię z siedzibą w Borzyszkowach. Pierwotnie teren regionu był porośnięty mieszaną
puszczą, co pozostawiło ślad w nazwach miejscowych, np. Lipnica, Brzeźno, Borzyszkowy czy
Dębowo. We wczesnym średniowieczu wchodził w skład kasztelani szczycieńskiej, która po
opanowaniu przez Krzyżaków została przekształcona w komturstwo człuchowskie. Istnieje hipoteza,
że wcześniej niezamieszkały obszar został zasiedlony w wyniku kolonizacji przeprowadzonej właśnie
przez Krzyżaków. Niestety w żadnym opracowaniu nie można znaleźć informacji o pierwszym użyciu
w dokumentach historycznych czy literaturze nazwy Gochy. Podobnie nie została rozstrzygnięta jej
etymologia. Marian Fryda uważa, że nazwę odprzezwiskową Gochy nadali Krëbanie, czyli mieszkańcy
Zaborów. Gochy i Krëbanie jako najbliżsi sąsiedzi często zawierali małżeństwa między sobą i być
może kawalerów przybywających z dawnej parafii borzyszkowskiej określano właśnie słowem gach,
oznaczającym kawalera, zalotnika, które przekształcone zostało w gòch. Najbardziej prawdopodobną
wersję przedstawił ksiądz Bernard Sychta wywodząc nazwę regionu od nieużytków (kasz. gòchë),
przytaczając liczne przysłowia: Zemia na Gòchach nigdë nie je doma, zôjk mùszi z ni drawòwac, Na
Gòchach wiedno je jôchim, Na Gòchach zôjk brëkùje tësąc mòrgów, a jesz mùszi krasc, Na tëch
gòchach nic nie rosce. Rzeczywiście gleby tu ubogie, przeważnie piaszczyste V i VI klasy. W okresie
międzywojennym mawiano: Pansko biéda idze z Gòchów do Bëtowsciégo krézu. Ludność Gochów
używa miejscowego dialektu a gôszec to „mówić prawdziwie po kaszubsku”. Nazwę regionu spotyka
się w różnych miejscach. Od 1988 roku nosi tę nazwę zespół folklorystyczny z Lipnicy. Również w
Lipnicy istnieje bar „U Gocha”. W Bytowie funkcjonuje browar „Goch”, założony w 1997 roku, a
organizowany od 1980 roku bytowski półmaraton, nazywany jest Biegiem Gochów. Nazwa Gochy
znalazła się również w tytule dwumiesięcznika „Naji Gòchë” wydawanego od 2001 roku przez
Z.Talewskiego. W literaturze różnie przedstawia się również zasięg terytorialny Gochów. Jeśli jednak
ktoś przywołuje nazwę Gochy, to ma na myśli przede wszystkim teren dzisiejszej gminy Lipnica.
7
Gogolinek, jezioro morenowe położone 0,5 km na pd. od granicy gm. Lipnica i gm. Tuchomie.
Pow.2,8 ha, dł.780 m, szer.210 m. Nazwa pochodzi od gągoła/ gogoła, ptaka z rodziny kaczek.
Graniczne, Jezioro, największe z licznych jeziorek wytopiskowych występujących na terenie sołectwa
Brzozowo o dł.120 m i szer.75 m. Przed 1939 rokiem przebiegała przez jez. granica państwowa
między Niemcami a Polską, a obecnie między gm. Lipnica i gm. Miastko.
Graniczne, obszar bagienny położony na pn.-zach. od wyb. Rokitniki, przez który przebiega granica
pomiędzy gm. Lipnica i gm. Tuchomie.
Grodzisk, zob. Wiejskie, Jezioro
Gwiazda, również Gwiazdy Duże, Grosse Quesno See (XIXw.), kasz. Gwiôzdë, jezioro rynnowe,
największe pod względem powierzchni jez. w gm. Lipnica. Pow.210,0 ha, dł.5710 m, szer.670 m, gł.
do 43,7 m. Kl. czyst. II (r.b.-1989). W pn. części jez. znajduje się wyspa nazywana z kasz. Ostrów.
Najbardziej zagospodarowane jez. pod względem turystycznym. Znajduje się tu Centrum Turystyczne
„Szlachtian”, gospodarstwo agroturystyczne Gwiazda, Gospodarstwo Rybackie tzw. „Rybakówka” oraz
domki letniskowe wybudowane przy ul. Jeziornej i na pn.-wsch. brzegu jeziora. Jez. obfituje w liczne
gatunki ryb: leszcze, płocie, sielawy, okonie, szczupaki, węgorze i liny. Gnieździ się tu 80-100
kormoranów. 16 lutego 1920 roku nad jez. Gwiazda doszło do tzw. „wojny palikowej”. Mieszkańcy nie
dopuścili do wytyczenia niekorzystnej dla nich granicy między Polską a Niemcami.
Gwiazda, daw. Potok Borowski, rzeka przepływająca przez Borowy Młyn. Wypływa z jez. Gwiazda i
wpada do rzeki Prądzona. W początkach XX w., kiedy zbudowano nowy młyn, aby uzyskać większy
przepływ wody, poszerzono i pogłębiono jej koryto na odcinku od jez. Gwiazda do Młyńskiego Stawu.
Gwieździniec, również Mała Gwiazda, Klein Quesno See (XIXw.), jezioro rynnowe oddzielone od jez.
Gwiazda wąskim przesmykiem. Pow.50,4 ha, dł.2330 m, szer.270 m, gł. do 16,7 m. Kl. czyst. II (r.b.1987).
H
Hamer Młyn, Hamer (1751), Hammermühle (XIXw.), osada położona nad rzeką Kłonecznica, między
jeziorami Białe i Kielskie. Wymieniona w dokumencie z 1653 roku. Nazwę wzięła od hamerni, czyli
kuźnicy, która tu niegdyś istniała. Z dnm. Hamer - młot, Eisenhamer - kuźnica. Od XVIII wieku
funkcjonował tu wodny młyn zbożowy, zniszczony podobnie jak cała osada przez wycofujące się
oddziały niemieckie w 1945 roku, ocalała tylko turbina wodna. Odbudowany w latach 1946-47,
pracował do 1994 roku. Obecnie funkcjonuje tu uruchomiony w połowie lat 50-tych tartak wodny
należący do Janusza Bielawy. Osada zamieszkana przez 11 osób (12.2002).
Heredowe Błoto, zatorfione, podmokłe łąki położone na wsch. od Jeziora Białe.
Holandia, wybudowanie położone na pd. od jez. Brzusk. Są to dwa gospodarstwa zamieszkane przez
10 osób (12.2002). Nazwa pochodzi z czasów, kiedy podczas II wojny światowej dwóch jeńców Holendrów przychodziło tu z pobliskiego Rekowa prosić o chleb, a po wojnie przez jakiś czas
pracowali tu na roli.
J
Jagły, wybudowanie położone ok. 0,5 km na wsch. od miejscowości Zapceń w pobliżu rzeki
Jażdżewki. Nazwa z kasz. (Gochy) jagła - świerk.
Jagodowa Góra, wzniesienie o kulminacji 176,3 m n.p.m., położone w lasach na pn. od Jez.
Kiedrowickiego. Nazwa wiąże się z występującą tu licznie borówką czarną, zwaną z kasz. czôrnô
jagòda.
Jamka, Bagno, zatorfiona kotlina z oczkiem torfowiskowym u podnóża Jamskiej Góry.
Jamska Góra, zalesione wzniesienie położone w pobliżu miejscowości Smołdziny. Wys.186,8 m
n.p.m.
8
Janowo, wybudowanie położone przy pn. krańcu jez. Brzezinek Wielki. Liczy 13 mieszkańców
(12.2002). Nazwa pochodzi od imienia Jan.
Jażdżewka, rzeka łącząca niegdyś jez. Pceń i rzekę Kłonecznicę. Obecnie kanał łączący Bagno Pceń
i rzekę Kłonecznicę. Zob. Pceń, Bagno. Przepływa przez miejscowość Zapceń. Nazwa pochodzi od
ryby jazgarz, kasz. jôżdż, (lm) jażdże.
Jeruzalem, wybudowanie położone ok.0,9 km na zach. od miejscowości Prądzona. Liczy 9
mieszkańców (12.2002). Z pięciu gospodarstw pozostały dwa. Bardzo urozmaicony teren, liczne
oczka wodne, zatorfione kotlinki oraz pagórki do 173,7 m n.p.m. Nazwa widnieje m.in. na mapie
topograficznej z 1937 roku.
Jeziorki, rozległe torfowisko z oczkiem wodnym, położone ok. 1,2 km na pd.-zach. od miejscowości
Prądzona.
Jeziorko, dawne jezioro, obecnie podmokłe łąki we wsch. części Karpna. Stąd bierze początek rzeka
Karpińska.
Jeziorko, jezioro, zob. Prądzona, jezioro
Jeziorko Małe, zarastające jezioro, otoczone podmokłymi łąkami, położone w obniżeniu terenowym
na zach. od miejscowości Modziel. Dł. ok.70 m, szer. ok.25 m.
Jeziorko Wielkie, wbrew swej nazwie małe jezioro położone w obniżeniu terenowym między wyb.
Modziel a jez. Parszczenica. Dł.175 m, szer.75 m.
Jonki, pola i łąki położone wzdłuż drogi prowadzącej do jednego z gospodarstw w pobliżu jez. Strusie
Błoto. Nazwa pochodzi od imienia Jan, z kasz. Jónk.
K
Kaczanek, Bagno, torfowisko położone ok. 0,4 km na pd.-wsch. od leśniczówki Kiedrowice.
Kacze, wybudowanie położone na zach. krańcu Kaczego Błota.
Kacze Błoto, obecnie łąki na zach. od miejscowości Rucowe Lasy.
Kaczewo, wybudowanie położone ok.1,2 km na pd.-wsch. od miejscowości Wojsk.
Kaliska, również Osówek lub Osówko, wybudowanie nad jez. Osowo Duże, zamieszkane przez 7
osób (12.2002). Nazwa pochodzi od położonego w pobliżu torfowiska.
Kalisko, torfowisko położone pomiędzy rzeką Osusznica, a jez. Osowo Duże. Nazwa z kasz.
kalëszcze - błoto.
Kaluga, również Kaługa, wybudowanie położone w pobliżu rzeki Karpińskiej na pd.-wsch. od
miejscowości Karpno. Nazwa z kasz. kalëga - kałuża, wiąże się zapewne z położonym w pobliżu
niewielkim bagienkiem.
Kalwaria, gospodarstwo w miejscowości Borzyszkowy, położone pomiędzy Jez. Borzyszkowskim a
Górą Piszczatą.
Kamienica, rzeka wypływająca z jez. Kamieniczno. Lewobrzeżny, 27,2 km dopływ rzeki Słupia. Rzeka
o wybitnie górskim charakterze o czym decydują m. in. duże spadki, bystry prąd wody, kamienistożwirowo-piaszczyste dno, chłodna i stosunkowo czysta woda. Jako miejsce tarliskowe zasila Słupię w
cenne i szlachetne gatunki ryb: pstrągi potokowe i lipienie. Nazwa pochodzi od wyrazu kamieniec miejsce kamieniste.
Kamieniczno, Glisno See (XIXw.), Kamęczno (1937), jezioro rynnowe położone na zach. granicy gm.
Lipnica i gm. Tuchomie. Wypływa z niego rzeka Kamienica. Pow.120,7 ha, dł.4200 m, szer.300 m, gł.
do 23,2 m. Kl. czyst. II (r.b.-1987). Brzegi jez. o wys. ok. 20 m są bardzo strome, porośnięte lasem
sosnowym z licznymi jałowcami. Wzdłuż wsch. brzegu przebiega turystyczny szlak pieszy Krainy
9
lasów i jezior, który na terenie gm. Lipnica prowadzi z Gliśna Wlk. przez Łąkie do Brzeźna
Szlacheckiego. Do 1945 roku pn.-zach. część jeziora leżała w granicach Niemiec i nosiła nazwę
Kamenz-See. Nazwa jeziora wiąże się zapewne z dużą ilością występujących tu głazów i kamieni
polodowcowych.
Kampiste, Bagno, podmokłe łąki na pd. od Jez. Borzyszkowskiego leżące w dawnej rynnie jeziornej
Jez. Borzyszkowskiego i jez. Prądzona.
Karcz, wybudowanie położone na pn. od Bagna Pceń. Zamieszkane przez 18 osób (12.2002). Nazwa
karcz oznacza pniak z korzeniami pozostały po ścięciu drzewa; karczowisko, miejsce pokryte
karczami po wyciętym lesie.
Karpińska, rzeka, bierze swój początek na podmokłych łąkach zwanych Jeziorko, położonych na
wsch. od miejscowości Karpno, uchodzi do jez. Parszczenica.
Karpno, wieś mająca kształt przysiółka, liczne wybudowania, z którymi liczy 85 mieszkańców
(12.2002). Wymieniona w dokumencie z 1653 roku. Do połowy lat 70-tych XX w. Karpno stanowiło
samodzielne sołectwo o pow. 854 ha, po czym weszło w skład sołectwa Mielno. Nazwa pochodzi od
ryby karpia, np. karpniak to staw, w którym hoduje się karpie lub od karpy, czyli pniaka z korzeniami
pozostałym po ścięciu drzewa.
Katarzynki, dawna osada leśna położona 1,5 km na pd.-zach. od miejscowości Upiłka, między jez.
Małe i Duże Katarzynki. Zamieszkana przez 6 osób (12.2002). Niegdyś było tu 5 gospodarstw,
obecnie tylko jedno i domki letniskowe. Nazwa pochodzi od imienia Katarzyna.
Kawle, obszar leśny położony na pn.-wsch. od miejscowości Borzyszkowy, na pd. od gruntów
zwanych Upary. Nazwa z dnm. Kawel - kawałek, parcela.
Kawły, pola położone pomiędzy jez. Strusie Błoto a gruntami zwanymi Jonki. Nazwa zob. Kawle.
Kiedrowice, Kedrau (1802), Kedrowitz (XIXw.), wieś sołecka położona 2,0 km na pd.-wsch od Lipnicy
nad Jez. Kiedrowickim. Wzmiankowana w dokumencie z 1366 roku. Przywilej na wieś pochodzi z
1552 roku. Mieszkańcy Kiedrowic prowadzili w XVIII w. spory graniczne z sąsiednim Zapceniem. We
wsi znajduje się sklep. Przy drodze do Zapcenia, w pobliżu leśniczówki Kiedrowice rośnie pomnik
przyrody, ponad 160-letni jałowiec pospolity. Wieś liczy 211 mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa
wynosi 2990 ha.
Kiedrowickie, Jezioro, Zelgoszcz (1905), również Wielgoszcz/ Wielgosz. W XVI w. wzmiankowane
jako Seligoscz. Jest to jezioro morenowe, bezodpływowe, z jedną wyspą porośniętą lasem, położone
między Lipnicą a Kiedrowicami. Jedno z 6 jezior lobeliowych występujących na terenie gm. Lipnicy.
Pow.102,9 ha, dł.1425 m, szer.875 m, gł. do 7,1 m. Kl. czyst. II (r.b.-1987). Na wsch. brzegu
występuje piaszczysta plaża, przy której urządzono kąpielisko i pole namiotowe. Dawna nazwa
Wielgoszcz z kasz. wiôlgosz - olbrzym.
Kielskie, Jezioro, Kielski See (XIXw.), jezioro rynnowe leżące na granicy gm. Lipnica i Studzienice.
Pow.143,2 ha, dł.4860 m, szer.975 m, gł. do 23,3 m. Kl. czyst. II (r.b.-1990). Przez jez. przepływa
rzeka Kłonecznica. Przy pd. brzegu jeziora znajduje się stanowisko bobrów.
Kijowo, intensywnie zarastające, płytkie jezioro położone na pn.-wsch. krańcu wsi Ostrowite. Pow.4,2
ha, dł.490 m, szer.140 m. Jezioro stanowi typowy przykład procesu zalądowienia, czyli powolnego
zarastania zbiornika wodnego i przekształcania się w ląd. Proces ten w przypadku jez. Kijowo uległ
jednak znacznemu przyśpieszeniu, do czego przyczynia się działalność kopalni kruszywa w
Ostrowitem, która powoduje obniżanie się poziomu wód gruntowych. Obecnie jest to rozległe
trzęsawisko z charakterystyczną roślinnością bagienną oraz karłowatymi drzewami.
Klaklewo, na mapach zaznaczane również jako Kraklewo, wybudowanie nad rzeką Boryń.
Zamieszkane przez 9 osób (12.2002).
Klasztor, osada leśna położona 1,0 km na pd. od jez. Gwiazda, zamieszkana przez 21 mieszkańców
(12.2002). Oryginalna nazwa wzięła się podobno z wyjątkowej pobożności mieszkańców, a ponadto
swego czasu mieszkało tam 13 panien.
10
Klewiska, wybudowanie położone ok.0,6 km na zach. od jez. Osowo Duże. Zamieszkane przez 8
osób (12.2002). Nazwa pochodzi od niem. Klee, kasz. kléwer - koniczyna
Klin, wybudowanie położone w „klinie” dróg z Brzeźna Szlacheckiego do Nowego Brzeźna i Starego
Brzeźna.
Kloc, Mordarnia (1937), wybudowanie położone ok.0,5 km na wsch. od jez. Brzezinek Duży, przy
drodze Łąkie - Brzeźno Szlacheckie. Według ustnych relacji, dawna nazwa pochodzi od popełnionych
tam niegdyś morderstw.
Kłonecznica, również Kłoniecznica, Kloniznitza Fluss (XIXw.) a także po ówczesnej niemieckiej
stronie Ziegenfluss (1935), czyli Kozia Rzeka, rzeka dł.26,7 km. Pow. zlewni 155,5 km². Początek
bierze na podmokłej łące na pn. od miejscowości Studzienice. Na odcinku od Jez. Kielskiego do ujścia
zaliczana jest do wód górskich. Od jez. Studzieniczno, aż po ujście rzeki w jez. Księże, prowadzi 25
km turystyczny szlak kajakowy.
Kłonecznica, również Kłoniecznica, Kloniznitza (XIXw.), wybudowanie nad rzeką Kłonecznica.
Zamieszkane przez 7 osób (12.2002).
Kobelc, Bagno, torfowiskowa kotlina położona w lasach przy drodze Lipnica-Bytów, w pobliżu wyb.
Świątek-Wybudowanie.
Kobyle Błoto, łąki położone przy prawym brzegu jez. Brzezinek Duży.
Kobyle Góry, osada leśna położona ok. 2,0 km na pn. od jez. Lipczyno Wielkie zamieszkana przez 11
osób (12.2002). Osadę założył Józef Bińczyk, Jakub Wantoch Rekowski i Paweł Gostomczyk na mocy
przywileju nadanego przez ks. Annę Radziwiłł w 1742 roku. Według przywileju lokacyjnego osada
nosiła nazwę Zielona Dąbrówka. Niemiecka nazwa Kobbelberg występuje już w 1788 roku.
Kocia Kula, bezodpływowa kotlina położona przy zakręcie drogi Lipnica-Chojnice w pobliżu
miejscowości Owsne Ostrowy. Według opowiadań, miejsce posiada tajemniczą moc powodującą
m.in., że w tym miejscu dochodzi do wielu wypadków. Z kasz. kùla - dół.
Kocioł, wybudowanie położone 2,0 km na zach. od jez. Gwiazda na skraju bezodpływowej kotliny, z
której niegdyś wydobywano torf. Zamieszkane przez 8 osób (12.2002).
Koniowe, wybudowanie położone na skraju lasu obok oczka wodnego ok. 1,0 km na pd.-wsch. od
miejscowości Prądzona.
Końskie Błoto, podmokłe łąki położone przy pd.-zach. brzegu jez. Długie, na których dawniej
wypasano konie.
Kopana Droga, droga gruntowa prowadząca przez lasy od miejscowości Rekowo przez Kiedrowice
do Mielna.
Kopanka, pole położone pomiędzy rzeką Kłonecznica i polem Ostrów nad jez. Kielskie. Nazwa
oznacza dół, rów powstały po wykopaniu ziemi.
Kopina, podmokła łąka położona przy zach. krańcu jez. Luboszko. Nazwa zob. Kopanka.
Koszewo, bagno położone ok. 0,4 km na zach. od bagna Wolcze Błoto, przy granicy gm. Lipnica i gm.
Tuchomie.
Kościelna Droga, droga łącząca Prądzonę z Borzyszkowami, daw. nazywana Pogrzebową, gdyż tą
drogą prowadzono kondukty pogrzebowe do kościoła w Borzyszkowach.
Kowalskie Pole, pole położone pomiędzy Wątkową Drogą a szosą Borzyszkowy-Gliśno.
Kozie, Błotko, mokradło położone przy drodze Borzyszkowy-Gliśno Wielkie, ok. 0,3 km na pn.-zach.
od Bagna Piwno.
Kozie Łąki, łąki położone w dolinie rzeki Prądzona na pd. od łąk Leśne Niwy.
11
Kozy, wybudowanie położone na pn. od jez. Brzusk.
Krecia Góra, wzniesienie położone ok. 0,9 km na pd.-wsch. od miejscowości Nowa Osusznica przy
drodze Lipnica-Chojnice. Wys. 167,4 m n.p.m.
Krępi Dół, zalesiona kotlina „wciśnięta” pomiędzy pagórki morenowe z kulminacją 193,3 m n.p.m. w
pobliżu Bagna Piwno, przy drodze Borzyszkowy-Gliśno Wielkie. Nazwa Krępi oznacza skurczony,
ściśnięty. Z kasz. krãpë - skurcz.
Krowia Munia, największy półwysep na Jez. Borzyszkowskim. Nazwa z kasz. krowié munie - krowia
gęba, pochodzi od rosnących tu grzybów - olszówek.
Krzynikiewk, niewielkie jeziorko położone w pobliżu wybudowania Osowo.
Krzywa Chójka, sosnowy las położony 0,7 km na wsch. od Kiedrowic w pobliżu wzniesienia 173,0 m
n.p.m. Z kasz. chójka - sosna.
Krzyż, miejsce, w którym rzeka Chocina przecina drogę Upiłka-Lipczynek.
Księże, Jezioro, Księża Woda (1905), jedno z jezior ciągu jeziornego jaki tworzą jez. Laska, Księże,
Długie, Parszczenica i Śluza. W XVI w. jeziora te nosiły jedną nazwę: Jezioro Bieżne. Pow.74,8 ha,
dł.1215 m, szer.850 m, gł. do 4,6 m. Kl. czyst. III (r.b.-1990). Przy pd. brzegu jeziora znajduje się
stanowisko bobrów.
Kuchenek, również Kuching, jezioro położone na zach. od jez. Piaszno. Jedno z 6 jezior lobeliowych
występujących na terenie gm. Lipnica z roślinnością lobeliową objętą ochroną gatunkową. Pow.5,7 ha,
dł.375 m, szer.225 m.
Kulegówk, Bagno, obszar bagienny z oczkami wodnymi w pobliżu jez. Sierzywk. Występuje tu grążel
żółty oraz chroniony grzybień biały.
Kuntop, Bagno, nazywane również Końskim Cmentarzem, obszar bagienny, położony ok. 0,7 km na
zach. od miejscowości Hamer Młyn. Nazwa oznacza miejsce, w którym topiły się konie. Z kasz. kóń koń i topic - topić lub topielëszcze - topielisko. Na bagna Kuntop miał je zwodzić błędny ogień, zwany
z kasz. wid lub z niem. Erliś. Był on uosobieniem różnych postaci: najczęściej zaprzedańca diabła lub
geometry. Na Gochach zaś, był to diabeł zwany Kranck lub też dusza zamienionego w zmorę dziecka.
Błędny ogień często miał towarzyszyć wracającym z Hamer Młyna zwodząc ich na pobliskie bagna.
Kwiatno, jezioro położone 0,5 km na pn.-wsch. od miejscowości Wojsk. Pow.2,4 ha, dł.210 m,
szer.110 m.
L
Laska, płytkie jezioro z dobrze rozwiniętym pasem szuwarów, położone na pd.-wsch. granicy gm.
Lipnica, w ciągu jeziornym jaki tworzą jez. Laska, Księże, Długie, Parszczenica i Śluza. Wzdłuż wsch.
części jeziora przebiega granica pomiędzy gm. Lipnica i gm. Brusy. Pow.70,4 ha, dł. 1300 m, szer.
800 m, gł. do 3,6 m. Kl. czyst. II (r.b.-1991). W 1977 roku utworzono tu rezerwat obejmujący całe
jezioro, w celu zachowania miejsc lęgowych licznych gatunków ptaków wodnych i błotnych, a w
szczególności łabędzia niemego. Poza nim występują tu perkoz dwuczuby, łyska, mewa śmieszka,
czapla siwa oraz kilka gatunków kaczek.
Legowiska, podmokłe łąki przy prawym brzegu rzeki Chocina ok. 2,0 km na pd. od leśniczówki Stary
Most.
Lelek, najwyższe wzniesienie w Lipnicy, znajdujące się na Nowym Osiedlu. Wys.178,2 m n.p.m.
Nazwa pochodzi z kasz. lelek - duch nocny, błędny ognik. Używana najczęściej w zwrocie po leleka,
czyli po jakie licho. Na Zaborach mawiano: Lelek chòdzy pò łąkach.
Leśne Niwy, łąki położone w dolinie rzeki Prądzona na pd. od miejscowości Prądzona. Nazwa
odnotowana m.in. w 1905 roku. Niwa, nazwa obecnie rzadko używana oznacza ziemię uprawną,
inaczej pole, rola, łan.
12
Leśne Pole, grunty położone na pd. od miejscowości Gliśno Wielkie przy jez. Kamieniczno. Nazwa
odnotowana m.in. w 1905 roku.
Lisewo, również Lësewò, nieistniejące obecnie wybudowanie położone dawniej w lasach pomiędzy
jez. Gwiazda a torfowiskiem Jeziorki, na pd.-zach. od miejscowości Prądzona. Nazwa z kasz. lës - lis.
Lipionek, również Lipionk, jezioro w Lipnicy, przy drodze wylotowej do Bytowa, położone w obniżeniu
terenowym. W przeszłości całe obniżenie, które obecnie zajmują łąki, rozciągające się w kierunku pd.wsch. wypełniały wody jeziora. Pow.1,6 ha, dł.220 m, szer.150 m, gł. do 6,0 m. W 2000 roku przy
zach. brzegu na kanale odprowadzającym nadmiar wód z łąk do jez. pojawiło się stanowisko bobrów.
Nazwa, podobnie jak nazwa Lipnicy, pochodzi od drzewa - lipy.
Lipnica, Lipienice (1751), Liepienitze (XIXw.), kasz. Lëpnica, wieś sołecka położona na trasie BytówChojnice. Od 1975 roku siedziba władz gminnych. Wzmiankowana już w 1310 roku jako Lypeniza.
W 1360 roku Wielki Mistrz Krzyżacki Winrich von Kniprode wydał przywilej na tę wieś niejakiemu
Pilgerime. Największa obecnie wieś na Gochach przez wieki była małym, szlacheckim zaściankiem.
Na znaczeniu zyskała w połowie XIX w., kiedy powstała nowa droga łącząca Bytów z Chojnicami. W
1934 roku Lipnica stała się stolicą gminy obejmującą większą część Gochów. We wsi odbywały się
cotygodniowe targi, zbierały roki sądowe, urzędowały komisje poborowe, cztery razy w roku
organizowano jarmarki. W 1930 roku (15 października), w Lipnicy został otwarty pierwszy w
ówczesnym woj. pomorskim wiejski ośrodek zdrowia. Obecnie we wsi znajduje się urząd gminy,
ośrodek zdrowia, apteka, poczta, filia banku spółdzielczego, posterunek policji, kościół, Zespół Szkół
(szkoła podstawowa i gimnazjum), biblioteka publiczna, stacja paliw z barem, bar „U Gocha”,
piekarnia, jednostka OSP, Zakład Produkcji Odzieży Ochronnej, PPHU „Artech II”, SKR, tartak oraz
liczne sklepy i zakłady usługowe. Od 1986 roku w Lipnicy działa zespół folklorystyczny „Gochy”, a od
1993 roku przy miejscowej szkole, zespół „Małe Gochy”. Wieś liczy 809 mieszkańców (12.2002). Pow.
sołectwa wynosi 1663 ha. Nazwa wsi pochodzi od drzewa - lipy, które niegdyś występowały tu w
dużych ilościach. Z kasz. lëpińc - zagajnik lipowy, a także lëpińc - lipiec, daw. lipień - czas kwitnienia
lip. Niektórzy językoznawcy łączą nazwę wsi z lipieniem, rybą słodkowodną, zapominając, że jest to
ryba reofilna, czyli prądolubna i nie mogła występować w eutroficznych czy bezodpływowych
jeziorach, występujących w najbliższej okolicy Lipnicy.
Lisia Góra, wzniesienie znajdujące się ok. 1,8 km na pn.-wsch. od miejscowości Zapceń. Wys. 173,8
m n.p.m.
Lisi Ogon, najstarsza część Lipnicy, czyli obecna ulica Kościelna. Znajduje się tu kościół p.w.
Jasnogórskiej Królowej Polski, wybudowany w 1982 roku oraz tartak. Zamieszkana przez 181 osób
(12.2002).
Lisie Jamy, bezodpływowe kotliny położone w lesie ok. 0,8 km na pd.-zach. od leśniczówki Stary
Most.
Losk, wybudowanie położone w pobliżu Kreciej Góry. Nazwa z kasz. lôsk - lasek, czyli mały las.
Luboń, Lubonia (1751), Lubon (XIXw.), wieś sołecka położona 0,5 km na zach. od jez. Kielskie.
Powstała na mocy przywileju nadanego Krasce i Kiełbasom przez starostę człuchowskiego Melchiora
Weyhera w 1636 roku. Zamieszkana przez 34 mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi 1909
ha. Nazwa z kasz. lubno - miło.
Luboszko, Leboszkie (1937), daw. Lubonia, jezioro położone w pobliżu miejscowości Luboń.
Wcinający się od pd. półwysep rozdziela jezioro na dwa mniejsze akweny. Pow.9,2 ha, dł.650 m,
szer.200 m. Nazwa zob. Luboń.
Ł
Łącki Las, obszar leśny położony na zach. od wyb. Rokitniki i Łącki Młyn.
Łącki Młyn, Lankensche Mühl (XIXw.), wybudowanie położone ok. 2,5 km na pn.-zach. od
miejscowości Łąkie. Niegdyś znajdował się tu młyn wystawiony nad strumieniem wpadającym do Jez.
Wiejskiego przez właścicieli Łąkiego. Na zalesionym wzgórzu znajduje się dawny, ewangelicki
cmentarz. Łącki Młyn zamieszkuje 19 osób (12.2002).
13
Łąckie, Jezioro, zob. Wiejskie, Jezioro
Łączka, Bagno, obszar bagienny z podmokłą łąką, położony ok. 0,3 km na pn. od Bagna Piwno.
Łąkie, Lancke (1618), Lanken (XIXw.), wieś sołecka położona 6,0 km na zach. od miejscowości
Borzyszkowy nad Jez. Wiejskim. W 1374 roku Wielki Mistrz Krzyżacki Winrich von Kniprode nadał
przywilej lokacyjny bratu Petzen v. der Brese. Po 1466 roku Łąkie zostało podzielone między dwóch
dziedziców. Część wschodnia przypadła Łąckiemu herbu Korzbok, część zachodnia Święcowi. We wsi
znajduje się pomnik upamiętniający poległych w czasie I wojny światowej żołnierzy pochodzących z
Łąkiego. W 1992 roku zbudowano tu kościół p.w. N.M.P. Wniebowziętej. Łąkie zamieszkują 294
osoby (12.2002). Pow. sołectwa wynosi 2862 ha. Nazwa wsi pochodzi od wyrazu łąka i wskazuje na
położenie wśród łąk.
Łonskie, obszar bagienny położony na pn. od wyb. Jeruzalem.
Łysa Góra, wzniesienie na lewym brzegu Jez. Wiejskie. Wys. 198,8 m n.p.m. W noc świętojańską
miały zbierać się tu czarownice i w towarzystwie diabła wykonywać obrzędowe pieśni i tańce.
M
Małe, Jezioro, jezioro położone ok. 0,8 km na pn. od miejscowości Hamer Młyn, na granicy gm.
Lipnica i Studzienice. Pow.33,7 ha, dł.900 m, szer.500 m, gł. do 8,0 m. Przepływa przez nie rzeka
Kłonecznica.
Małe Katarzynki, jezioro położone w pobliżu jez. Duże Katarzynki. Pow.1,2 ha, dł.210 m, szer.100 m.
Małe Wieczywno również Wieczywno Małe, jezioro położone na pd. gm. Lipnica obok dawnego jez.
Wieczywno Duże. Pow.1,2 ha, dł.180m, szer.90 m.
Mały Boryń, jezioro położone na granicy gm. Lipnica i gm. Konarzyny, przy drodze Lipnica- Chojnice.
Dł. ok. 500 m, szer. ok. 370 m. Wcinający się od pn.-zach. półwysep dzieli jez. na dwa mniejsze
akweny. Przez jez. przepływa rzeka Boryń.
Margle, podmokłe łąki położone przy brzegu jez. Gwiazda, na pd. od wyb. Srakowice. Nazwa
pochodzi od wydobywanego tam niegdyś przez okolicznych gospodarzy margla, czyli wapna
łąkowego.
Mermowo, niegdyś wybudowanie należące do dawnego sołtysa Teofila Pażątki Lipińskiego,
nazywane Sądowizną, ponieważ dawni właściciele brali udział w sądach ziemskich w Człuchowie jako
asesorowie. Obecnie część Lipnicy, przy drodze wylotowej do Bytowa. Nazwa z kasz. mërmac mamrotać, zrzędzić.
Mielewo, nieistniejące obecnie wybudowanie, położone dawniej na pn. od jez. Brzusk, przy drodze
Lipnica - Bytów.
Mielno, daw. Duże Mielno, w 1850 roku Gross Mellno, wieś sołecka położona ok. 6,0 km na pd. od
miejscowości Kiedrowice. Powstała na mocy przywileju z 1645 roku nadanego Filipowi Hasse i
Jakubowi Szultow przez króla Władysława IV. Liczy 64 mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi
2805 ha. We wsi znajduje się sklep oraz kaplica wybudowana w 1982 roku. Nazwa zob. Mielonek,
jezioro.
Mielonek, daw. Małe Mielno lub Mielonko, w 1850 roku Klein Mellno, położone na zach. od Mielna w
dolinie rzeki Damplica. Liczy 18 mieszkańców (12.2002). W dawnej szkole znajduje się gospodarstwo
agroturystyczne. Zob. też Obórki.
Mielonek, daw. Mielno, jezioro położone 0,7 km na pd. od miejscowości Mielno. Pow.11,1 ha, dł.540
m, szer.370 m, gł. do 3,0 m. Przez jez. przepływa rzeka Damplica. Nad jez. znajduje się gospodarstwo
agroturystyczne Żmuda. Nazwa jez. pochodzi zapewne od daw. nazwy przepływającej przez nie rzeki,
zob. Damplica. Z kasz. miél - wir wodny lub mielëna - mielizna.
14
Miodowe, Bagno, podmokłe łąki na pd. od Jez. Borzyszkowskiego, leżące w dawnej rynnie jeziornej
Jez. Borzyszkowskiego i jez. Prądzona.
Misa, Bagno, obszary podmokłe, częściowo zalesione oraz łąki położone w obniżeniu terenowym na
pn.-zach. od miejscowości Brzozowo.
Młyński Staw, staw w miejscowości Borowy Młyn, nad którym znajduje się dawny młyn. Pow.5,0 ha,
dł.500 m, szer.250 m. Woda była doprowadzana do młyna pogłębionym korytem Potoku Borowskiego
wypływającego z jez. Gwiazda. Zob. Gwiazda, rzeka.
Młyńskie Jezioro, jezioro położone między jez. Długie i Gwiazda. Pow.6,0 ha, dł.870 m, szer.200 m.
Modrzejewo, Modrzejewskie (1751), Modrzecewsky (XIXw.), wybudowanie nad Jez. Kielskim. W
1690 roku wybudował je Maciej Cyra i taką też nazwę nosiło. Obecna nazwa pochodzi od kolejnego
właściciela, Krzysztofa Modrzewskiego, który odkupił wyb. w 1726 roku. Znajduje się tu leśniczówka.
Liczy 5 mieszkańców (12.2002).
Modziel, wybudowanie nazywane daw. Kozi Most, położone nad jez. Długie, w pobliżu mostu na
Zbrzycy. Pierwotnie pustkowie należało do wyb. Mogiel i dopiero z czasem zaczęło stanowić odrębną
siedzibę. Zamieszkane przez 20 osób (12.2002). Nazwa, zob. Mogiel.
Mogiel, również Modziel Mały, wybudowanie położone przy pd. brzegu jez. Księże. Powstało na mocy
przywileju z 1700 roku, który uzyskał Błażej Karpiński od ks. Stanisława Radziwiłła. Zamieszkane
przez 18 osób (12.2002). Nazwa podobnie jak pobliskiego Modziela, gdzie w nazwie nastąpiło
zmiękczenie litery g, pochodzi od wyrazu mogiła. Być może wówczas w terenie widoczne były jeszcze
kurhany prehistoryczne. Zob. Dampli.
Morgi, obszar leśny położony na wsch. od Jamskiej Góry, rozciągający się po wyb. Karcz. W pd.
części znajduje się stanowisko objętego ścisłą ochroną gatunkową pomocnika baldaszkowego, rzadko
spotykanej zimozielonej krzewinki osiągającej 25 cm wysokości. Nazwa pochodzi od wyrazu morga
oznaczającego daw. miarę powierzchni gruntu.
Morgi, pole położone na pd. od pola Nowiny.
Mòtlosk, silnie zarastające jezioro w pobliżu jez. Mielonek. Dł. ok.120 m, szer. ok.75 m.
Mrówczyn, również Mrówcze, wybudowanie położone nad rzeką Kłonecznica w pobliżu dwóch
stawów, ok. 600m na pd.-wsch. od miejscowości Sątoczno.
Mulewo, nazywane też Grinof, wybudowanie położone w lasach między miejscowością Wojsk a wyb.
Skryte. Nazwa Grinof pochodzi najprawdopodobniej z niem. Grünhof; grün - zielony, hof - dwór,
zagroda.
Mużarkowo, wybudowanie położone w pobliżu osady Klasztor. Nazwa z kasz. mùżôrka - wiewiórka.
Myszkowe Błoto, dawne torfowisko położone ok. 0,3 km od wsch. brzegu jez. Gwiazda, w pobliżu
wyb. Srakowice. Torfowisko porasta obecnie brzezina bagienna. Nazwa pochodzi od nazwiska
Myszka.
N
Na Górze, wybudowanie położone na pn. od miejscowości Gliśno Wielkie. Liczy 13 mieszkańców
(12.2002).
Na Paszkowskiem, łąka położona między miejscowością Modziel a łąką U Jazu.
Niżkowy, wybudowanie położone „poniżej” wyb. Rosocha.
15
Nowa Osusznica, wybudowanie położone ok. 2,5 km na pd. od miejscowości Osusznica nad rzeką
Osusznica. Zamieszkana przez 7 osób (12.2002). W 1829 roku odłączona od dóbr Osusznica.
Nazywana też Gapowo.
Nowe Brzeźno, wybudowanie położone między wyb. Klin a miejscowością Znakowo. Zamieszkane
przez 34 osoby (12.2002).
Nowe Osiedle, również Nowa Lipnica, osiedle w Lipnicy położone przy drodze wylotowej do Chojnic.
W 1984 roku na obszarze 6,2 ha wyznaczono 48 działek pod budowę domków jednorodzinnych.
Pierwotnie miało nosić nazwę Osiedla 40-lecia PRL. Z powodu przeciągających się prac budowlanych
nazywano je również Leniuchowo. Obejmuje ulice: Chojnicką, Derdowskiego, Wybickiego, Górną,
Słoneczną, Rzemieślniczą i Polną. Zamieszkane przez 248 osób (12.2001). Znajdują się tu sklepy i
zakłady usługowe.
Nowiny, pole położone nad jez. Kamieniczno, na pd. od wąwozu Czarci Jar.
Nowy Dwór, zwany też Przedmieściem, gospodarstwa w miejscowości Borzyszkowy położone przy
budynkach biurowych Bydgoskich Zakładów Eksploatacji Kruszywa, zob. Ostrowite.
Nowy Jork, nieistniejące obecnie wybudowanie przy pd. brzegu Jez. Borzyszkowskiego
O
Obórki, pierwotnie nazywano tak gospodarstwo Michała Rudnika w miejscowości Mielonek. Obecnie
tą nazwą określa się często zarówno miejscowość Mielonek, jak również wybudowania położone nad
jez. Mielonek.
Odstowo, jezioro położone przy zach. brzegu jez. Gwiazda. Pow.2,0 ha, dł.200 m, szer.80 m.
Ogródkowia, pola uprawne położone ok. 0,9 km na pd. od miejscowości Wojsk.
Okolowa, pole uprawne położone na pn. od miejscowości Zapceń, pomiędzy drogami prowadzącymi
do miejscowości Sątoczno i do miejscowości Luboń. Nazwa pochodzi od wyrazu okole i oznacza pole
okolone drogami.
Okrągłe, Jezioro, jez. wytopiskowe położone ok. 1,0 km na pd. od miejscowości Owsne Ostrowy. Dł. i
szer. ok. 130 m. Nazwa pochodzi od kształtu jeziora.
Orzłowe Bagno, zwane też U Orzła, bagienny obszar położony między rzeką Prądzoną a wyb.
Skryte. Nazwa pochodzi od mieszkającego tam niegdyś w pobliżu Orzłowskiego.
Osowa Góra, wzniesienie położone ok. 0,5 km na pd. od miejscowości Zapceń. Wys.171,0 m n.p.m.
W tym miejscu miało dojść niegdyś do zbrojnej potyczki między mieszkańcami szlacheckiej wsi
Kiedrowice a mieszkańcami Zapcenia, wsi należącej do starostwa człuchowskiego. Spór dotyczył
przebiegu granicy między obydwiema wioskami. Potyczka ta zakończyła się szczególnie krwawo,
gdyż zginęło 9 kiedrowiczan i 1 mieszkaniec Zapcenia. Sprawa oparła się o sąd w Kosobudach, który
sporną ziemię pozostawił w rękach mieszkańców Kiedrowic.
Osowo, również Reces, wybudowanie położone ok. 2,5 km na wsch. od miejscowości Upiłka przy
drodze Osusznica-Upiłka. W XVIII w. nadana Pawłowi Głowińskiemu przez starostę człuchowskiego
ks. M.K. Radziwiłła jako dodatkowa, 10 morgowa posesja z łąką Puchownicą.
Osowo Duże, daw. Osówk, jezioro położone 3,0 km na pd.-zach. od Lipnicy. Pow.15,1 ha, dł.660 m,
szer.370 m, gł. do 6,8 m.
Osowo Duże, Grosse Ossowo (XIXw.) czyli Wielkie Osowo, wybudowanie położone ok. 2,0 km na
zach. od miejscowości Osusznica nad rzeką Osusznica. Założone przez Stoltmana na mocy
przywileju z 1738 roku nadanego przez ks. Annę Radziwiłł. Zamieszkane przez 13 osób (12.2002).
Nazwa pochodzi od drzewa osiki, które niegdyś razem z olchami porastały w tym miejscu dolinę
Osusznicy.
16
Osowo Małe, jezioro otoczone podmokłymi łąkami, położone na wsch. od jez. Osowo Duże. Niegdyś
stanowiło część Jez. Osowo Duże. Obecnie małe, silnie zarastające zbiorniki wodne.
Osowo Małe, Klein Ossowo (XIXw.) zwane też U Kotka, wybudowanie położone na zach. od Osowa
Dużego. Założone przez Pawła Głowińskiego na mocy przywileju z 1746 roku nadanego przez
starostę człuchowskiego ks. Michała Kazimierza Radziwiłła. Zamieszkana przez 1 osobę (12.2001).
Nazwa, zob. Osowo Duże.
Ostronek, jezioro położone między jez. Kamieniczno a jez. Piaszno, przy drodze Borzyszkowy-Łąkie.
W pd.-wsch. części następuje proces zarastania jeziora, roślinność torfowiskowa tworzy tu
charakterystyczny kożuch, tzw. pło torfowe, na którym rośnie karłowata sosna i brzoza. Dł.150 m,
szer.100 m.
Ostrowite, Wusterwitz (1618), Ostrowitte (XIXw.), dawniej nazywane też przez mieszkańców
Borzyszkowych Stadt Kuków lub Kukówką, wieś sołecka położona ok. 5,0 km na pn.-zach. od Lipnicy.
Według dokumentu z 1366 roku założycielami byli Jakub i Wawrzyniec. Znajdował się tu jedyny na
Gochach drewniany młyn-wiatrak wybudowany przed I wojną światową przez A.Marquardta. Wiatrak
został zniszczony podczas działań wojennych w 1945 roku. Wieś liczy 185 mieszkańców (12.2002).
Pow. sołectwa wynosi 1162 ha. Od 1971 roku funkcjonuje tu kopalnia kruszywa, czyli Bydgoskie
Zakłady Eksploatacji Kruszywa z zakładem w Ostrowitem, obecnie Bydgoskie Kopalnie Surowców
Mineralnych. Tutaj bowiem odkryto jedno z największych na Pomorzu złóż kruszywa. Kopalnia
zajmuje ogółem 160 ha. Powierzchnia stale rośnie, natomiast stare wyrobiska są rekultywowane
najczęściej przez nasadzenia leśne. W 2000 roku sprzedano 480 tys. ton kruszywa. W granicach
obszaru górniczego wyodrębniono cztery złoża: Borzyszkowy, gdzie osady piaszczysto żwirowe
osiągają grubość ponad 30m, Gliśno, gdzie miąższość złoża wynosi do 12,8m oraz złoża Trzebielsk i
Ostrowite o miąższości złoża do 5,2m. Nazwa wsi pochodzi od kasz. wyrazu ostrów, oznaczającego
wyspę. Wyspa znajduje się na jez. Trzebielsk, które w średniowieczu nosiło nazwę Ostrowite.
Ostrów, łąka położona przy wsch. brzegu rzeki Prądzona w pobliżu jez. Prądzona. Znajduje się tu
niewielkie wzniesienie, które stanowi jakby wyspę wśród traw. Niewykluczone, że przy dawnym,
wyższym poziomie wód jeziora była to wyspa. Nazwa z kasz. ostrów - wyspa.
Ostrów, pole położone przy pn. brzegu Jez. Kielskie, na wsch. od rzeki Kłonecznica.
Ostrów, wyspa o pow.2,37 ha położona na jez. Trzebielsk, na której utworzono rezerwat, zob. Ostrów
Trzebielski. Centralną część wyspy zajmuje pagórek o regularnym, kolistym kształcie. Według
legendy, przed wiekami znajdował się tu gród, z którego okolicznymi ziemiami władał możny pan. On
to miał rozdzielić swoje dobra między dwóch synów, jednemu dając Ostrowite, drugiemu zaś Lipnicę.
Z brzegu na wyspę można było przedostać się po drewnianym moście. Podobno na dnie jeziora
można jeszcze natknąć się na resztki podtrzymujących go niegdyś słupów.
Ostrówek, łąka położona przy pn. brzegu jez. Długie, na wsch. od miejscowości Modziel, u podnóża
wzniesienia, które dawniej stanowiło półwysep wcinający się w wody jeziora, z kasz. ostrów półwysep.
Ostrów Trzebielski, rezerwat faunistyczny utworzony w 1987 roku. Obejmuje obszar większej z
dwóch wysp na jez. Trzebielsk, o pow.2,37 ha oraz okalający ją pas szuwarów i wód o pow.5,73 ha.
Celem ochrony jest zachowanie miejsc lęgowych wielu gatunków ptaków wodnych. Gniazduje tu
największa na Pomorzu kolonia lęgowa rybitwy zwyczajnej, licząca ok.120 par, co stanowi ponad 3%
całej polskiej populacji tego gatunku. Występuje tu jedna z największych na Pomorzu, a największa na
pojezierzu lęgowa kolonia mewy śmieszki, licząca do 2 tysięcy par. Mewom i rybitwom towarzyszą
kaczki: krzyżówka, głowienka, czernica i rzadki płaskonos, występują tu też: brodziec krwawodzioby
(jedyne stanowisko lęgowe na pojezierzu) i sieweczka rzeczna oraz rzadka na Pomorzu mewa
pospolita. Można tu spotkać także: bąki, błotniaki stawowe, trzcinniaki, bekasy oraz perkozy i łabędzie.
Osusznica, daw. Osowo, rzeka biorąca swój początek z torfowiska Dampel, w pobliżu wybudowania o
tej samej nazwie. Lewy dopływ rzeki Chocina. Na 13 km odcinku rzeki turystyczny szlak kajakowy.
Pierwotna nazwa, zob. Osowo Duże. Obecna nazwa powstała, kiedy po regulacji rzeki, zaczęła ona
„osuszać” przyległe łąki i torfowiska.
Osusznica, Ossusnitza (XIXw.), wieś sołecka położona ok. 3,0 km na pd. od Lipnicy nad rzeką o tej
samej nazwie. Pierwotnie zbudowany tu został w 1615 roku przez starostwo człuchowskie młyn, który
otrzymał za zasługi na 50 lat Prądzyński. W 1665 roku zupełnie zniszczone wyb. otrzymuje
17
Trzebiatowski na mocy przywileju starościny człuchowskiej Joanny Katarzyny Leszczyńskiej. W XIX w.
stanowiła razem z Rucowymi Lasami własność Rutzów. Najbardziej znany był Ignacy Rutz (17991859), który posłował do ówczesnego sejmu pruskiego w Berlinie. Życie ponad stan spowodowało, że
już jego następca został zmuszony do sprzedaży majątku. Znajduje się tu siedziba nadleśnictwa,
którego budynek to dawny pałac Rutzów. Wielokrotne remonty i przebudowy spowodowały jednak, że
zatracił on swój pierwotny wygląd. Przy moście na rzece pozostałości dawnego młyna. W Osusznicy
funkcjonuje oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna typu KOS-2 o przepustowości Q=50,0m³/d.
Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Osusznica. Wieś liczy 134 mieszkańców (12.2002).
Pow. sołectwa wynosi 1351 ha.
Owcza Góra, wybudowanie położone 1,2 km na pd.-wsch. od miejscowości Borowy Młyn nad rzeką
Prądzona.
Owcza Wyspa, wyspa na Jez. Borzyszkowskim. Nazwa wiąże się z wypasaniem na niej owiec, które
były przewożone na wyspę łódką. Zob. Borzyszkowskie, Jezioro.
Owsne Ostrowy, również Owsne, Auenberg (XIXw.), Owsna Góra, z niem. Haberberg (1905). Wg
księdza J.G. Borka nazywane niegdyś też Orzech, chociaż bardziej prawdopodobne jest, że nazwa
brzmiała z kasz. Osëch czyli ostrów, wyspa. Miejscowość położona 6 km na pd. od Lipnicy. Założona
w 1730 roku przez Krzysztofa Adamczyka na mocy przywileju starościny człuchowskiej ks. Anny
Radziwiłł. Zamieszkuje ją 27 osób (12.2002). Znajduje się tu leśniczówka leśnictwa Osusznica. Nazwa
z kasz. óws - owies, ówsne - owsiane oraz ostrów - wyspa.
P
Parszczenica, w XIXw. razem z jez. Śluza nosiło nazwę Gliesno See, jezioro położone na pd.-wsch.
granicy gm. Lipnica, w ciągu jeziornym jaki tworzą jez. Laska, Księże, Długie, Parszczenica i Śluza.
Pow.78,0 ha, dł.1950 m, szer.850 m, gł. do 3,7 m. Kl. czyst. III (r.b.-1990). Na jez. znajduje się wyspa.
W 1973 roku z dna jeziora wydobyto drewnianą łódź - dłubankę, której wiek specjaliści z Muzeum
Regionalnego w Chojnicach określili na 350-400 lat. Nazwa z kasz. parszczec - parcieć.
Paszylkowo, wybudowanie położone między podmokłymi łąkami Chmielnik a jez. Kielskie. Nazwa
pochodzi od nazwiska właściciela.
Pceń, Bagno, Pczienie (XVIw.), Pzygne See (XIXw.), Pcenie (1905), rozległy obszar bagienny,
powstały po osuszeniu ok. 1865 roku jeziora Pceń, położony na wsch. od Jez. Kiedrowickiego, w
większości zajęty przez łąki. Jeszcze w 1937 roku istniało tu niewielkie jezioro o dł. ok. 380 m i szer.
od 50 do 200 m. W 1938 roku pogłębiono rzekę Jażdżewkę, osuszając całkowicie jezioro. Znajdują się
tu bogate pokłady wapienia marglistego, tzw. wapna łąkowego służącego do zobojętniania nadmiernej
kwasowości gleb oraz wzbogacania gleby w minerały. Pierwsze badania pokładów margla rozpoczęto
w 1962 roku i już 20 września wydobyto pierwszą tonę tego surowca. W 1984 roku SKR uruchomił tu
kopalnię wapna łąkowego. W 1986 roku zapceńska kopalnia zdobyła „srebrną lampkę górniczą”
(II lokata w kraju wśród kopalń małych, wydobywających do 70 tys. ton wapna). W 2001 roku
wydobyto 75 tys. ton wapna łąkowego. Obecnie działają tu dwie kopalnie: jedna należąca do SKR-u
oraz spółka „Wapniak”. W wyrobiskach po wydobytym marglu założono stawy rybne.
Pękawka, wybudowanie położone na pd.-wsch. od wzniesienia Krecia Góra. Nazwa wyb. pochodzi od
znajdującego się niegdyś w pobliżu jez. Pankówko, wzmiankowanego jeszcze w 1905 roku. Obecnie
są to łąki. Nazwa z kasz. pãkówka - pukawka.
Piaszczynek, również Małe Piaszno, jezioro położone na pd. od jez. Piaszno. Pow.6,0 ha, dł.890 m,
szer.420 m.
Piaszno, jezioro położone na wsch. od Jez. Wiejskiego. Pow.66,6 ha, dł.1450 m, szer.675 m, gł. do
24,3 m. Kl. czyst. I (r.b.-1988).
Piechowo, wybudowanie położone ok. 0,7 km na pn. od wyb. Sierzywk.
Pieck, wybudowanie położone nad niewielkim torfowiskiem ok. 2,5 km na pn.-zach. od miejscowości
Luboń. Nazwa z kasz. piéck - piec.
18
Pieczyska, również Piecyska, pola położone na pn.-wsch. od miejscowości Borowy Młyn, poniżej
wzniesienia 173,2 m n.p.m., chociaż na mapie topograficznej z 1937 roku umiejscowione są w zakolu
rzeki Prądzona, poniżej dawnego młyna na rzece, czyli ok. 900 m na pn. dalej niż jest to
przedstawiane na współczesnych mapach. Nazwa pochodzi od istniejących tam niegdyś pieców do
wytopu szkła. Około 1788 roku niejaki Piwonka założył w Borowym Młynie hutę szkła.
Piekiełko, na mapach zaznaczane również jako Diabełko. Wybudowanie położone między jez.
Mielonek a Jez. Długim.
Piszczata Góra, wzniesienie położone na wsch. od miejscowości Borzyszkowy. Wys. 187 m n.p.m. W
1946 roku wzniesiono tu drewniany krzyż upamiętniający poległych w czasie II wojny światowej
mieszkańców Gochów. Niekonserwowany, uległ zniszczeniu po ok. 20 latach. W roku 1982
postawiono nowy krzyż-pomnik. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od przymiotnika piaszczysty, z
kasz. piôszczëti, chociaż August Pluto Prądziński, który mieszkał w pobliżu twierdził, że nazwa wzięła
się od znajdowanych tu piszczeli ludzkich. Być może miejsce to położone już poza wsią stanowiło
teren grzebalny w czasach pomorów i zarazy, gdy chowano zmarłych poza cmentarzem
przykościelnym.
Pitkowiańska Chojna, sosnowy las położony na pd. od wyb. Pitkowo. Z kasz. chojna - sosna.
Pitkowo, wybudowanie położone ok. 1,5 km na pn. od Lipnicy pomiędzy drogą Lipnica-Bytów a drogą
Lipnica-Borzyszkowy. Nazwa powstała, kiedy właściciel po wybudowaniu domu, zastanawiając się
nad nazwą wyb., miał podobno powiedzieć: „Niech bãdze chòc Pitkòwò”.
Piwnice, zalesione obniżenie pomiędzy dwoma pasmami wzniesień morenowych, położone na pn. od
jez. Gliszczonek. Występuje tu licznie borówka czarna i ... żmije.
Piwno, Bagno, nazywane również Strzyże Błoto, obszar bagienny z oczkami wodnymi, położony przy
drodze Borzyszkowy-Gliśno Wielkie. Ok. 1,0 km na pd. od miejscowości Gliśno Wielkie.
Pod Prądzonę, urzędowa nazwa wybudowań położonych między Jez. Borzyszkowskim i jez.
Prądzona, m.in. Zielone położone przy pd. brzegu Jez. Borzyszkowskiego, Zielonki na pd. od Bagna
Miodowe, Szutow obok wzniesienia 180,4 m n.p.m., czy leśniczówka Prądzona. Zamieszkane przez
34 osoby (12.2002).
Pogorzelec, Bagno, niegdyś obszar bagienny położony w pd. części gm. Lipnica na granicy z gm.
Przechlewo, ok. 1,0 km na wsch. od jez. Lipczyno Wielkie. Obecnie częściowo zmeliorowany obszar
zajmują łąki. Nazwa od daw. pogorzel, czyli miejsca gdzie był pożar; pogorzelisko.
Poloch, dawniej pas błot i mokradeł w dolinie rzeki Osusznica, ciągnący się od miejscowości
Osusznica do miejscowości Owsne Ostrowy. Obszar został zmeliorowany przed 1914 rokiem.
Obecnie rozpościerają się tu łąki. Nazwa pochodzi z kasz. Pòlôch - Polak.
Prądzona, również Prądzono, Jeziorko (1935), jezioro położone na pd. od Jez. Borzyszkowskiego.
Pow.16,5 ha, dł.750 m, szer.280 m, gł. do 4,4 m. Bierze z niego początek rzeka Prądzona.
Prądzona, Prądzyńska Rzeka (XVIw.), Prondzonna Fluss (XIXw.), rzeka wypływająca z jez.
Prądzona. Prawy dopływ rzeki Osusznica. Długość 25,8 km, pow. zlewni 149,9 km². Na odcinku 12 km
turystyczny szlak kajakowy. Nazwa pochodzi od nieistniejącego dziś czasownika prądzić, w znaczeniu
„płynąć korytem rzecznym”.
Prądzona, Prondzonna (XIXw.), wieś sołecka położona ok. 5,0 km na zach. od Lipnicy,
wzmiankowana w dokumencie z 1366 roku. Liczy 152 mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi
1268 ha. Znajduje się tu sklep, jednostka OSP. Nazwa wsi pochodzi od rzeki Prądzona przepływającej
przez wieś.
Prądzona Wybudowanie, wybudowanie położone nad rzeką Prądzonka między jeziorem Trzebielsk a
rzeką Prądzona oraz pojedyncze wyb. położone nad jez. Prądzona. Zamieszkane przez 72 osoby.
(12.2001).
Prądzonka, rzeka, a właściwie rzeczka, wypływająca z jez. Trzebielsk, lewy dopływ rzeki Prądzona.
19
Przekopopa, podmokłe łąki położone przy wsch. krańcu Jez. Kielskie, odwadniane do jeziora rowami
melioracyjnymi. Nazwa pochodzi od daw. wyrazu przekopa oznaczającego odkryty rów ziemny
łączący coś z czym.
Przytarnia, jezioro rynnowe położone na pn. od jez. Kamieniczno. Pow. 7,0 ha. Dł.875 m, szer.125 m.
Wzdłuż wsch. brzegu jez. przebiega granica między gm. Lipnica i gm. Tuchomie. Przepływa przez nie
rzeka Kamienica. Jezioro do 1945 roku leżało w granicach Niemiec i nosiło nazwę Przytany - See.
Nazwa pochodzi od wyrażenia przy tarnie, gdzie tarń oznacza krzew - tarninę lub cierń.
Ptasia Wyspa, wyspa na Jez. Borzyszkowskim. Dawniej na wyspie znajdowały się miejsca lęgowe
mewy śmieszki. W latach 50-tych ubiegłego wieku została zalesiona przez uczniów i nauczycieli ze
szkoły w Borzyszkowach.
Ptaszewo, wybudowanie położone ok. 3,0 km na pn.-zach od miejscowości Mielno. Nazwę wyb. nadał
w XIX w. ówczesny właściciel Klemens v. Kiedrowski, który obsadził swoją posiadłość wieloma
gatunkami drzew i krzewów ozdobnych, wśród których zagnieździły się ptaki.
Puc, daw. Putz zwane też U Puca, wybudowanie położone nad rzeką Prądzoną, ok. 0,5 km na pn.wsch. od miejscowości Upiłka. Nazwa pochodzi od położonego w pobliżu jez. Puc.
Puc, niewielkie jeziorko otoczone łąkami, położone ok. 1,0 km na pn.-zach. od miejscowości Upiłka w
odległości ok. 400 m na wsch. od rzeki Prądzona.
Puch, zarastające jezioro o dł. ok. 260 m i szer. ok. 150 m położone na pn. od miejscowości Borowy
Młyn, ok. 0,8 km na wsch. od rzeki Prądzona. Jez. Puch to pozostałość niegdyś rozległego jeziora,
wzmiankowanego już w 1510 roku jako Putzk. Jezioro to rozpościerało swe wody na obszarze
dzisiejszych łąk, częściowo zamienionych w pola uprawne, położonych między Prądzoną a Borowym
Młynem.
Puchownica, łąka położona w pobliżu wyb. Osowo. Nazwa pochodzi od dawnego jez. Puch.
Pupkowo, najdalej na zach. położone wybudowanie w gm. Lipnica na skraju Bagna Misa. Liczy 20
osób (12.2002). Nazwa z niem. Puppe - lalka, kasz. pùpa.
Puścizna, pole położone przy pd.-zach. brzegu jez. Trzebielsk. Nazwa to daw. określenie m.in.
majątku ziemskiego odziedziczonego w spadku po kimś; inaczej dziedzictwo, spuścizna, spadek.
R
Raj, nieistniejące obecnie wybudowanie położone niegdyś na pn.-wsch. od miejscowości
Borzyszkowy.
Reces, zob. Osowo, nazwa reces oznacza uwłaszczenie, wydzielenie gruntów w ramach separacji.
Reguzowa Góra, wzniesienie położone ok. 0,5 km na pn.-zach. od miejscowości Borowy Młyn.
Retk, często spotykana na Gochach nazwa półwyspów na jeziorach, np. Retk w pn.-wsch. części Jez.
Kielskie, czy Retk położony na pn. od wyb. Srakowice. Z kasz. retk - półwysep.
Rokitniki, obszar bagienny położony na pn.-wsch. od wybudowania o tej samej nazwie. Nazwa
pochodzi od jednego z określeń diabła. Rokita, według ludowych legend, to diabeł przebywający na
mokradłach. Na Kaszubach jest to rocitniôk - rokitnik, psotny duch, który zwodzi ludzi, plącze drogę,
wywołuje silny wiatr. Można go spotkać w towarzystwie rokitnicy, z kasz. rocitnica, opiekującej się
dzikimi zwierzętami. Stąd też wywodzi się nazwa wierzby rokity, małego krzewu występującego na
torfowiskach zwanego też rokicina.
Rokitniki, wybudowanie położone na pn. od wyb. Łącki Młyn, przy granicy gm. Lipnica i gm.
Tuchomie. Liczy 8 mieszkańców (12.2002).
Rosocha, rozległe łąki o pow. ok. 200 ha rozciągające się na pd. od drogi Osusznica-Upiłka. Przed
1939 rokiem były to łąki państwowe powstałe na zmeliorowanych bagnach. Dozorował je specjalny
urzędnik, który dwa razy do roku, w drodze licytacji sprzedawał siano okolicznym mieszkańcom.
20
Nazwa od wyrazu rosocha, oznaczającego rozdzielony widlasto pień drzewa, jak również daw.
rękojeść u radła, sochy, pługa, np. rosochy pługowe.
Rosocha, również Rosochy, wybudowanie położone ok. 2,0 km na wsch. od Upiłki, przy drodze
Osusznica-Upiłka. Liczy 5 mieszkańców (12.2002).
Różana Góra, wybudowanie przy drodze Osusznica-Upiłka. Znajduje się tu typowa kaszubska,
drewniana chëcz kryta strzechą.
Różowa Góra, daw. Rosenberg, wybudowanie położone na zach. od wyb. Klasztor u podnóża
wzniesienia o wys.164,0 m n.p.m.
Rucewo, wybudowanie położone ok. 1,0 km na pn. od miejscowości Rucowe Lasy. Nazwa pochodzi
od Rutzów, dawnych właścicieli Osusznicy i Rucowych Lasów.
Rucowe Lasy, wybudowanie położone ok. 2,5 km na pd.-wsch. od miejscowości Osusznica. Liczy
104 mieszkańców (12.2002). W 1832 roku istniał tu folwark Rutzenwalde. Nazwa pochodzi od
dawnych właścicieli Rutzów.
Rudniki, Kaźmierz również Dorawo (1751), obie nazwy pochodziły od właściciela Kazimierza Dorawy,
Rudnik (XIXw.), nazwa pochodzi od Stanisława Rudnika, który je wybudował w 1696 roku,
wybudowanie położone w lasach na pd. od Jez. Kielskiego. Liczy 15 mieszkańców (12.2002).
S
Sarnia Komora, zabagniona kotlina położona w lasach między jez. Ślepe i jez. Gburek.
Sarny, również Sarnie, wybudowanie położone nad rzeką Boryń.
Sądownina, również Sądowizna, pole położone na zach. od miejscowości Prądzona, nazywane tak,
gdyż dawni właściciele Aubracht-Prądzyńscy pełnili w XVII w. funkcję asesorów tucholskich.
Sątoczno, wybudowanie położone ok. 2,5 km na wsch. od miejscowości Zapceń nad strumieniem
wpadającym do rzeki Kłonecznicy. Znajduje się tu ubojnia i tartak. Zamieszkane przez 34 osoby
(12.2002).
Schadenberg, również Szadenberg, wybudowanie na wzniesieniu położonym przy drodze
prowadzącej z Łąkiego do Kramarzyn między wyb. Łącki Młyn a wyb. Rokitniki. Nazwa pochodzi od
przydomka dawnego właściciela Lorentza v. Schada Borzyszkowskiego. Drugi człon nazwy z niem.
Berg - góra.
Sidłowo, również Sydłowo, wybudowanie położone ok. 0,9 km na wsch. od budynku dawnej szkoły w
Rucowych Lasach. Nazwa z kasz. sydło - sidło.
Siedliska Góra, wzniesienie o wys. 189,3 m n.p.m. położone między Jez. Wiejskim i jez. Piaszczynek.
Sierzywk, Szerzewka (1905), jezioro oligotroficzne położone przy drodze Smołdziny-Luboń. Jedno z 6
jezior lobeliowych występujących na terenie gminy Lipnica. Pow.3,4 ha, dł.640 m, szer.240 m.
Sierzywk, wybudowanie położone nad jez. Sierzywk. Znajduje się tu gospodarstwo agroturystyczne
Sierzewk. Zamieszkane przez 5 osób (12.2002).
Skryte, na terenie gm. Lipnica istnieją trzy wybudowania noszące tę nazwę: wyb. położone ok. 2,0 km
na pn.-zach. od miejscowości Luboń zamieszkane przez 7 osób (12.2002), wyb. położone ok. 2,5 km
na wsch. od miejscowości Borowy Młyn i wyb. położone ok. 2,0 km od miejscowości Borzyszkowy w
pobliżu jez. Kamieniczno. Nazwa tych wybudowań wiąże się zapewne z ich położeniem w lasach.
Słomin, daw. torfowisko, obecnie podmokłe łąki położone na prawym brzegu rzeki Prądzonka w
pobliżu jej ujścia do rzeki Prądzona.
Smolarnia, również Smołownia, dawna żwirownia, obecnie zalesiona, położona ok. 0,5 km od
skrzyżowania na Ostrowite. W latach 60-tych ubiegłego wieku RDP Chojnice wytwarzał tu masy
bitumiczne do budowy dróg.
21
Smolek, Bagno, torfowisko położone na prawym brzegu jez. Wielki Brzezinek.
Smolne, wybudowanie położone 1,5 km na wsch. od miejscowości Wierzchocina. Zamieszkane przez
14 osób (12.2002). Uwagę zwracają drewniane budynki gospodarcze i mieszkalny kryte strzechą.
Smołdziny, Szmoldzyn (XIXw.), miejscowość położona ok. 1,5 km na pn.-wsch. od Lipnicy. Założone
przez Pawła Ryndwelskiego w 1727 roku na mocy przywileju starościny człuchowskiej Anny Radziwiłł.
We wsi znajdują się XIX-wieczne drewniane, kryte strzechą chëcze. Zamieszkana przez 26 osób
(12.2002). Nazwa pochodzi od przyległych bagien. Zob. Suche Łąki.
Smòlôk, małe, zarastające jeziorko położone na pd.-wsch. od miejscowości Zapceń. Nazwa z kasz.
smòlôk - smoluch. Smòlôk to również jedno z licznych, ludowych określeń diabła.
Srakowice, wybudowanie położone przy prawym brzegu jez. Gwiazda, w miejscu największego
przewężenia jeziora. Skąd taka nazwa? Otóż wg ustnej relacji: „Ònégo czasu w Łączém kùnczëła sã
kadencjô szółtësa. Nikt sã nie garnął òstac szółtësém. Łączanie pòstanowilë gò wëbrac ze swòjégò
karna. Pò dłudżim radzeniu nie bëło zgòdë na niżódnégò kandydata. Tej wëmëslono taczé
rozwiązanié: wszëtczé kòbietë òblokłé w tëch samëch ruchnach miałë wëpnąc rzëc. Chłopi mielë
nalezc swòją kòbiétã pò wëpniãtim slôdkù. Sztrida bëła jesz ò to gdze tegò òbrzãdu dokònac. Co bë
nikt nié miôł nikòmù za złé, wëbieranié ùstalono na nôdalszim zakątkù Łączégò nad jezorém Gwiazdë.
Chłopi mielë drãgą robòtã. Niżóden nié mógł rozpòznac swòji białczi. Tej Łączanie ju mëslelë, że
òstaną bez szółtesa. Jaż tu nagle jedén z chłopów zarëczôł „to je mòja sraka”. Szółtes bëł wëbróny.
Môl gdze to sã dzało òdtądka dostôł miono Srakòwice”.
Stare Brzeźno, wybudowanie położone ok. 0,5 km na pd. od Jez. Białe. Zamieszkane przez 10 osób
(12.2002).
Stary Most, leśniczówka położona nad rzeką Chociną w pobliżu jez. Trzcinne. Zamieszkana przez 5
osób (12.2002).
Stoltmany, również Sztoltmany, Sztolpman (1751), Stoltman (XIXw.), wybudowanie założone przez
Pawła i Krzysztofa Sztolpmanów na mocy przywileju z 1730 roku. Położone nad rzeką Kłonecznicą.
Zamieszkane przez 46 osób (12.2002).
Strusie Błoto, jedno z licznych, małych jeziorek wytopiskowych położonych na pn.-wsch. od
miejscowości Gliśno Wielkie. Dł. ok. 120 m, szer. ok. 70 m.
Sucha Karczma, nieistniejące obecnie wybudowanie, położone niegdyś ok. 2,5 km na pd. od
miejscowości Brzeźno Szlacheckie przy drodze do Starej Brdy. W tym miejscu mieli przystawać
mężczyźni wracający z kościoła, aby zażyć tabaki i przy okazji wymienić się najnowszymi
informacjami.
Sucha Rzeka, dawne koryto rzeki odprowadzającej wody z jez. Puch. Wyraźnie zaznaczający się w
terenie wąwóz biegnie od Orzłowego Bagna do szosy Osusznica-Upiłka na zach. od wyb. Osowo.
Suche Łąki, współczesna nazwa rozległych bagien, torfowisk i łąk położonych w miejscowości
Smołdziny. W dokumencie z 1325 roku wzmiankowane jako błoto Smolzyn.
Szczupak, również Szeczonek, jezioro położone w lesie ok. 0,3 km na wsch. od rzeki Chocina.
Pow.1,3 ha, dł.120 m, szer.110 m. Pozostałość dawnego jeziora o dł.800 m, rozciągającego się od
szosy Upiłka-Lipczynek w okolice dawnego jez. Wieczywno Duże.
Szklany Dom, nieistniejące obecnie wybudowanie, położone ok. 2,0 km na pn.-zach. od miejscowości
Borzyszkowy naprzeciw trafostacji. Nazwa pochodziła od dziurawego dachu.
Szlitoch, płytka zatoka w pn.-wsch. części jez. Parszczenica. Nazwa prawdopodobnie pochodzi z
dnm. schlittschen lub niem. schlittern - ślizgać się i wiąże się z tym, że na płytkiej zatoce długo
utrzymywała się pokrywa lodowa.
Szpec, skrzyżowanie dróg położone ok. 5,0 km na pd. od miejscowości Brzeźno Szlacheckie. W
latach 20-tych XX w. wybudowano drogę łączącą dwie szosy: Brzeźno Szlacheckie-Bielsko Pomorskie
22
i Lipnica-Lipczynek. Droga ta, dochodząc do ówczesnej granicy państwowej, „odbijała” w kierunku
Brzeźna, tworząc klin pomiędzy drogami. Nazwa z kasz. szpëc - szpic, wierzchołek.
Szpital, niewielka zatoczka na jeziorze Trzebielsk, naprzeciw wyspy Ostrów.
Szpręgelówka, wybudowanie położone ok. 3,5 km na pd.-zach. od miejscowości Brzeźno
Szlacheckie. Zamieszkane przez 13 osób (12.2002).
Szutow, zob. Pod Prądzonę
Szyce, pole położone ok. 0,5 km na pd. od nieistniejącego obecnie wyb. Szklany Dom, przy drodze
Borzyszkowy-Gliśno Wielkie. Nazwa pochodzi od nazwiska właścicieli.
Szydłowo, zob. Wiejskie, Jezioro
Szydłówek, zob. Wiejskie, Jezioro
Szymk, Błotko, mokradło położone poniżej Bagna Piwno. Nazwa pochodzi od imienia Szymon. Z
kasz. Szimk - Szymek.
Ś
Ślepe, Jezioro, małe śródleśne jeziorko położone 1,3 km na pd. od miejscowości Wierzchocina.
Dł.150 m, szer.100 m. Obecne jeziorko otoczone torfowiskiem, to pozostałość dawnego jeziora o
dł.550 m.
Śluza, jezioro, Szluza (1905), jez. położone w ciągu jeziornym w kształcie pętli, tworzonym przez jez.
Laska, Księże, Długie, Parszczenica i Śluza. Pow.76,1 ha, dł.2200 m, szer.620 m, gł. do 6,1 m. Kl.
czyst. III (r.b.-1990). Przez jez. przebiega granica między gm. Lipnica i gm. Konarzyny.
Świątek, Świętek (1751), Unterostrowitt (XIXw.) nazywane Przedostrowitem, Dolne Ostrowite (1937).
Wybudowanie położone 0,8 km na pn.-wsch. od miejscowości Ostrowite. Niegdyś nosiło nazwę
pustkowia Żywickiego, od mieszkańca tego wyb.; istniała tu również karczma. W 1707 roku
właścicielem pustkowia był Marcin Szypryt. Obecna nazwa pochodzi od kolejnego właściciela,
Świętosława Wysockiego, do którego w 1752 roku należało to wybudowanie. Liczy 18 mieszkańców
(12.2002).
Świątek-Wybudowanie, wybudowanie położone 2,2 km na pn. od miejscowości Smołdziny, w pobliżu
Bagna Kobelc.
T
Taran, jezioro położone przy zach. brzegu jez. Gwiazda w grupie jez. Długie, Młyńskie, Odstowo. Dł.
ok. 220 m, szer. ok. 120 m.
Tebowizna, wybudowanie położone ok. 1,5 km na pn. od miejscowości Łąkie nad jez. Gogolinek.
Zamieszkane przez 33 osoby (12.2002). Nazwa pochodzi od dawnego właściciela zach. części
Łąkiego, niejakiego v. Thebe, który odkupił te ziemie od Święcy.
Telegraf, droga leśna prowadząca od miejscowości Osusznica do miejscowości Borowy Młyn. Nazwa
pochodzi od napowietrznej linii telefonicznej, która przeprowadzona jest wzdłuż drogi.
Tokowo, wybudowanie położone przy drodze Zapceń-Rudniki, ok. 2,5 km na pn.-wsch. od
miejscowości Zapceń.
Trzcinne, Jezioro, jez. położone w lasach ok. 0,6 km na wsch. od leśniczówki Stary Most. Pow.9,0
ha, dł.570 m, szer.170 m, gł. do 12,0 m. Nazwa jeziora pochodzi od trzcin porastających brzegi,
zwłaszcza w zachodniej części, gdzie do jeziora przylega torfowisko.
Trzebielsk, również Jezioro Trzebielskie, jezioro morenowe, położone ok. 1,0 km na zach. od Lipnicy.
Znajdują się tu dwie wyspy Włoczno i Ostrów, na której utworzono rezerwat, zob. Ostrów Trzebielski.
23
Kościński K. (1905) identyfikuje je z jez. Ostrowite wzmiankowanym w średniowiecznych
dokumentach. Zob. Borzyszkowskie Jezioro. Pow.72,0 ha, dł.2160 m, szer.600 m, gł. do 19,0 m.
Kl. czyst. II (r.b.-1994). Jez. Trzebielsk jest zbiornikiem eutroficznym z tendencją do zarastania.
Trzebielsk, wybudowanie położone przy pn. brzegu jez. Trzebielsk. Liczy 20 mieszkańców (12.2002).
Trzęski, obszar podmokłych łąk i bagien między wyb. Mogiel a jez. Laska, leżący na granicy gm.
Lipnica i gm. Brusy. Nazwa pochodzi od trzęsawiska, daw. trzęski oznaczało grząski.
Twarożek, silnie zarastające małe jeziorko położone na pn. od jez. Wielki Brzezinek.
Tyrany, pole uprawne i obszar leśny położony na pn. od nieistniejącego wyb. Mielewo. Teren
urozmaicony licznymi wąwozami i kotlinami.
U
U Jazu, pole i łąka położone w pobliżu mostu na Zbrzycy, pomiędzy jez. Długie i Parszczenica. Jaz to
używany dawniej rodzaj plecionego płotu, zastawianego w rzece lub jeziorze w celu zatrzymania i
połowu ryb. Obecnie do takiego połowu stosuje się sieci zastawne, np. wonton.
U Kaliska, pole i łąka położone ok. 0,3 km na pd. od wyb. Mielonek, w pobliżu jez. Mielonek. Dawniej
było to torfowisko, z którego wydobywano torf, a po osuszeniu uzyskano grunty uprawne. Nazwa z
kasz. kalëszcze - błoto.
Upary, częściowo zalesione pola uprawne, położone pomiędzy jez. Brzusk a wzniesieniem o
kulminacji 190,1 m n.p.m.
Upiłka, Piłka (1751), Upilka (XIXw.) wieś położona nad rzeką Prądzona ok. 2,0 km na pd. od
miejscowości Borowy Młyn. Założona przez Jakuba Rudnika w 1743 roku na mocy przywileju starosty
człuchowskiego księcia Michała Radziwiłła. Liczy 132 mieszkańców (12.2002). Na skraju wsi znajduje
się pomnik i cmentarz poległych na terenie gminy Lipnica w 1945 roku żołnierzy sowieckich. Pod
koniec lutego 1945 roku oddziały Armii Czerwonej przełamały linię obrony niemieckiej 4. Dywizji
Pancernej na odcinku Katarzynki-Upiłka. W pobliżu wsi nad rzeką Prądzona znajdują się stawy
pstrągowe „Upiłka” s.c. Ciekawostką jest wyblakły już napis na jednym z przydrożnych budynków
„Twierdzą nam będzie każdy próg”, pozostawiony przez harcerzy wędrujących „Szlakiem Pogranicza
i Kaszub” w sierpniu 1939 roku. Nazwa wsi pochodzi od kasz. wyrazu piła, piłka, co oznaczało tartak,
który niegdyś był czynny na rzece Prądzona.
W
Warszawa, wybudowanie położone 0,5 km na pd. od Lipnicy, przy drodze Bytów-Chojnice. Po wojnie
grunt z zabudowaniami gospodarczymi zakupił Stefan Chodalski. Kiedy wybudował dom, miał
powiedzieć w żartach: „Tutaj będzie moja Warszawa”. Po pewnym czasie nazwę usankcjonowały
władze gminne. Zamieszkane przez 1 osobę (12.2002).
Wąsniate, obszar bagienny położony w pobliżu dawnego jeziora Bagniste. Nazwa od gw. wąsiate,
czyli wąsate.
Wątkowa Droga, droga gruntowa prowadząca z Gliśna w kierunku gospodarstw położonych w pobliżu
Bagna Piwno.
Wieczywno, leśniczówka położona nad rzeką Chociną w pobliżu dawnego jez. Wieczywno Duże.
Zamieszkana przez 11 osób (12.2002).
Wieczywno Duże, daw. rozległe jezioro położone w dolinie rzeki Chocina na wsch. od leśniczówki
Wieczywno. Jezioro zostało osuszone w wyniku przeprowadzonej w latach 80-tych melioracji rzeki
Chociny. W sierpniu 2001 roku rada gminy Lipnica podjęła uchwałę, że bagna po byłym jeziorze o
obszarze 19,0 ha otrzymają status użytków ekologicznych. W pobliżu nad rzeką Chocina znajduje się
stanowisko bobrów.
Wieczywno Małe, zob. Małe Wieczywno
24
Wiejskie, Jezioro również Łąckie, Lankensche See (XIXw.), jez. wytopiskowe położone na pd. od
miejscowości Łąkie. Pow.166,0 ha, dł.3400 m, szer.1100 m, gł. do 9,2 m. Kl. czyst. II (r.b.-1989).
Jedno z 6 jezior lobeliowych występujących na terenie gm. Lipnica z roślinnością lobeliową objętą
ochroną gatunkową. Jezioro posiada urozmaiconą linię brzegową. W pd. części jez. znajdują się dwie
zatoczki: Szydłowo i Szydłówek, natomiast we wsch. części znajduje się półwysep Grodzisk, gdzie
urządzono kąpielisko i pole namiotowe.
Wielgoszcz, wybudowanie położone przy pn. brzegu Jez. Kiedrowickiego. Liczy 11 mieszkańców
(12.2002). Nazwa z kasz. wiôlgosz - olbrzym.
Wielki Rów, wąwóz schodzący do rynny jez. Gwiazda położony ok. 0,7 km na pn. od wyb. Srakowice.
Wierzchocina, Oberchotzen (XIXw.), wieś położona ok. 4,0 km na zach. od miejscowości Borowy
Młyn, zamieszkana przez 56 osób (12.2002). Założona w 1743 roku przez Pawła Hapkę. W 1920 roku
polscy żołnierze rozbroili i wzięli do niewoli niemiecki oddział Grenzschutzu, który stacjonował w
miejscowej szkole. Do 1939 roku istniała tu placówka straży granicznej. W Wierzchocinie znajduje się
leśniczówka leśnictwa Brzeźno. We wsi na nisko położonej łące znajduje się źródło rzeki Chocina.
Nazwę wsi można tłumaczyć jako położoną nad Chociną.
Wilczówek, jezioro leżące w rynnie jez. Brzezinek, Gwieździniec i Gwiazda, przy drodze ŁąkieBrzeźno Szlacheckie. Obecnie silnie zarośnięte, występuje tu typowa roślinność bagienna oraz
karłowate sosny i brzozy.
Wirowa, wąwóz schodzący do zagłębienia jeziora Głęboczek, położony w Lipnicy
Włoczno, wyspa położona we wschodniej części jez. Trzebielsk. Przy niskim stanie wód jeziora,
wyspa łączy się z brzegiem wąskim, zabagnionym przesmykiem. Zob. Trzebielsk, jezioro
Włubiecz, wąwóz schodzący do rynny jez. Kamieniczno położony w pd. części miejscowości Gliśno
Wielkie.
Wojsk, Woysko (1751), Woisch (XIXw.), wieś sołecka położona ok. 7,5 km na pn. od Lipnicy nad jez.
Wojsk. Założona w 1610 roku przez Meyera na mocy przywileju starosty człuchowskiego Jana
Weyhera przy granicy wsi Rekowo, pierwotnie była nazywana Rekowską Dąbrówką. Do 1939 roku
znajdował się tu posterunek straży granicznej, a przy drodze do Bytowa, przed dawną granicą
państwową, budynek urzędu celnego. Obecnie znajduje się tu gospodarstwo agroturystyczne Zacisze,
sklep. Wieś liczy 179 mieszkańców (12.2002). Pow. sołectwa wynosi 1568 ha. Nazwa wsi nadana
podobno przez pasterzy, którzy wypasali tam wspólnie stada, wiąże się być może z koszarowym
wypasem owiec w przenoszonych konstrukcjach zagrodowych i budowanych dla nich pomieszczeń
z częstokołem i wjazdem bramnym.
Wojsk, również Jezioro Głębokie, jez. położone w miejscowości Wojsk. Pow.11,0 ha, dł.500 m,
szer.370 m.
Wolcze Błoto, nazywane również Wołczochy, obszar bagienny położony na pn. od jez. Strusie Błoto
przy granicy z gm. Tuchomie. Nazwa Wolcze, czyli Wilcze pochodzi z kasz. wôłk - wilk.
Wołkosk, Błoto, również Wołkost, podmokłe łąki położone przy skrzyżowaniu dróg Lipnica-Bytów a
Lipnica-Borzyszkowy. Dawniej łąki były odwadniane turbiną wiatrową, obecnie rozległe mokradło.
Miejsce gniazdowania objętego ochroną gatunkową łabędzia niemego oraz żerowisko ptaków z
rezerwatu Ostrów Trzebielski.
Wygoda, wybudowanie położone ok. 1,5 km na pd.-zach. od Lipnicy pomiędzy jez. Trzebielsk a jez.
Osowo Duże. Liczy 16 mieszkańców (12.2002).
Wypłoki, kotlina położona na wsch. od kotliny Krępi Dół. Nazwa oznacza wypłuczysko, czyli miejsce
wypłukane przez wodę, z kasz. wëpłókac-wypłukać.
Wysoka Góra, zalesione wzniesienie położone ok. 0,3 km od miejscowości Modziel, pomiędzy
jeziorami Jeziorko Małe i Jeziorko Wielkie.
25
Z
Zadowi, niewielki obszar bagienny z 3 oczkami wodnymi położony na pn. od miejscowości Borowy
Młyn przy drodze do Prądzony.
Zagwiazdy, również Zagwiazde, daw. wybudowanie, obecnie część miejscowości Borowy Młyn, ulica
Zagwiazda położona na pd.-zach. krańcu jez. Gwiazda. Zamieszkana przez 33 osoby (12.2002).
Nazwa oznacza położenie za jeziorem Gwiazda, kasz. Gwiôzdë.
Zakol, podmokłe łąki przy zach. brzegu jez. Trzebielsk nad rzeką Prądzonka. Nazwa wiąże się z
położeniem łąk w zakolu rzeczki Prądzonka.
Zapceń, daw. również Zapcenie a także Sobzien (XIXw.), wieś sołecka położona na wsch. od Bagna
Pceń. Przywilej na Zapceń wydała starościna człuchowska księżna Anna Radziwiłłówna w 1711 roku.
Mieszkańcy wsi toczyli zażarte spory graniczne z mieszkańcami Kiedrowic. Zob. Osowa Góra. Liczy
194 mieszkańców (12.2002). Funkcjonuje tu Szkoła Podstawowa, filia Biblioteki Publicznej, sklep
i agencja pocztowa, jednostka OSP, leśniczówka leśnictwa Luboń. Na niewielkim wzniesieniu
znajduje się neoklasycystyczny kościół p.w. Chrystusa Króla, wybudowany w latach 1935-38. W latach
1980-89 w Zapceniu działał amatorski teatr Beleco. Pow. sołectwa wynosi 1205 ha. Nazwa wsi
pochodzi od wyrażenia za Pceniem, czyli położona za dawnym jeziorem Pceń.
Zbrzyca, rzeka wypływająca z Jez. Duży Zbełk łączy się z rzeką Brdą na jez. Witoczno. Rzeką
przebiega 45 km szlak kajakowy rozpoczynający się na jez. Wielkie Sarnowicze. Na terenie gm.
Lipnica Zbrzyca przepływa przez jeziora Księże, Długie, Parszczenica i Śluza. Pomiędzy jez. Długie i
Parszczenica na rzece zbudowano most, który łączy wyb. Mogiel z pozostałą częścią gminy. Nazwa
być może pochodzi z kasz. zbiérnica - zbiór, gdyż rzeka „zbiera” po drodze aż 14 jezior.
Zdrojowa Niwa, podmokła łąka położona przy pn.-wsch. brzegu jez. Parszczenica, na której wybijają
źródełka; zdrój - źródło, niwa - nazwa obecnie rzadko używana oznacza ziemię uprawną, inaczej pole,
rola, łan.
Zgnity Most, wybudowanie położone nad rzeką Osusznica, pomiędzy wyb. Buksewo i wyb. Jaranty.
Zamieszkane przez 10 osób (12.2002). Nazwa, z kasz. zgniti - zgniły, zmurszały, pierwotnie dotyczyła
zapewne pobliskiego mostu na rzece Osusznica.
Zielone, zob. Pod Prądzonę
Zielone, Bagno, obszar bagienny przylegający do jednego z dwóch małych jeziorek bez nazwy,
leżących w dawnej rynnie jeziornej pomiędzy Jez. Borzyszkowskim a jez. Piaszno.
Zielonk, wybudowanie położone nad rzeką Kłonecznicą między wyb. Sątoczno a wyb. Kłonecznica, w
pobliżu ujścia Jażdżewki do rzeki Kłonecznica.
Zielonki, zob. Pod Prądzonę
Zimny Dół, kotlina położona 0,2 km na wsch. od Bagna Piwno. Przez kotlinę przebiega droga
gruntowa, prowadząca do położonego w pobliżu gospodarstwa.
Ż
Żórawie Bagno, torfowisko kotłowe, w bezodpływowym zagłębieniu z typową roślinnością
torfowiskową, m.in. żórawiną błotną. Położone w lasach na pn. od miejscowości Smołdziny.
Żurówek, również Żyrówek, jez. położone ok. 1,5 km na pd. od miejscowości Upiłka. Jest to niewielkie
śródleśne jeziorko o dł. ok. 200 m i szer. ok. 120 m.
Życka Chata, Żydzkie Chaty (1937), wyb. położone ok.0,5 km na pd.-wsch. od jez. Białe. Właściwa
nazwa powinna brzmieć Żychcka Chata od dawnego właściciela Żychckiego. W rejestrze
mieszkańców parafii borzyszkowskiej z 1662 roku wzmiankowany jest właściciel części Łąkiego Jan
Żychcki.
26
Wykaz skrótów
daw. - dawniej
dł. - długość
dnm - dolnoniemiecki
gł. - głębokość
gm. - gmina
gw. - gwarowe
ha - hektar
jez. - jezioro
kasz. - kaszubski
kl. czyst. - klasa czystości
km - kilometr
ks. - księżna
lm - liczba mnoga
m - metr
m.in. - między innymi
niem. - niemiecki
np. - na przykład
n.p.m. - nad poziom morza
nr - numer
ok. - około
pd. - południe
pn. - północ
pow. - powierzchnia
p.w. - pod wezwaniem
r.b. - rok badania
św. - święty
tys. - tysiąc
tzw. - tak zwany
v. - von
w. - wiek
wg - według
wsch. - wschód
wyb. - wybudowanie
wys. - wysokość
zach. - zachód
zob. - zobacz
Bibliografia
Mapy:
Eilhardi Lubini. Nova illustrissimi Principatus Pomeranie.1618. Reprint mapy Księstwa Pomorskiego E.
Lubinusa. Skala główna 1:240000 Szczecin 1999
Karte von Ostpreussen nebst Preussisch, Liihauen, Westpreussen und Netze District von
L.v.Schrötter, Berlin 1803-1820
Lipnica. Plan okolic. Informator turystyczny. Słupsk 2000
Mapa ochrony przyrody. Województwo Pomorskie 1:220000 Sopot 1999
Mapa turystyczno-przyrodnicza. Zaborski Park Krajobrazowy 1:40000 Sopot [b.r.w.]
Mapa przyrodnicza. Zaborski Park Krajobrazowy 1:50000 Gdańsk 2002
Mapy sytuacyjno-wysokościowe 1:10000. Załączniki do planu zagospodarowania przestrzennego
gminy Lipnica. Słupsk 2001
Mapy topograficzne 1:25000. Arkusze Borzyszkowy, Sominy/ W-wa 1935, Brzeźno, Borowy, Lipnica/
W-wa 1937
Mapa gminy Lipnica 1:25000. Słupsk 1977
Mapy topograficzne 1:25000. Arkusze 334.11, 323.44, 324.33, 324.31/ 1981
Mapy topograficzne 1:50000. Arkusze 323.4, 324.3/ 1992
Mapy topograficzne 1:100000. Arkusze Kościerzyna, Chojnice/ W-wa 1994
Mapy topograficzne 1:200000. Arkusze N-33-XVIII, N-33-XXIV/ W-wa 1991
Wybrane opracowania, artykuły:
Aszyk M., Kistowski M., Monitoring bobra w województwie pomorskim, Gdańsk-Poznań 2002
Bartosiewicz Z., Welcome to Alaska, Głos Pomorza, 5-6.08.2000
Breza E., Borzyszkowscy i ich przydomki szlacheckie, Pomerania nr 10/1991
Breza E., Brzezińscy i ich przydomki szlacheckie, Pomerania nr 4/1992
Breza E., Gliszczyńscy i ich przydomki szlacheckie, Pomerania nr 11/12/1991
Breza E., Kiedrowscy i ich przydomki szlacheckie, Pomerania nr 1/1992
Breza E., Lipińscy i ich przydomki szlacheckie, Pomerania nr 2/1992
Breza E., Łąccy i ich przydomki szlacheckie, Pomerania nr 2/1994
Breza E., Ostrowscy i ich przydomki szlacheckie, Pomerania nr 6/1992
Breza E., Prądzyńscy i ich przydomki szlacheckie, Pomerania nr 4/1993
Cichosz T., Szlacheckie Łąkie, Naji Gòchë, nr1, nr 2/2002
Cichosz T., Wspomnienia emigranta z Gochów, Koszalin 1992
Czarnikowie G. i A., Lipczynek i okolice, Słupsk 1995
Dąbrowa J., Za wodą, Głos Pomorza, 23-26.12.1994
27
Drzazga T., Walory turystyczne gminy Lipnica, Pomerania, nr 7/8/1998
Ellwart J., Kaszuby. Przewodnik turystyczny, Gdynia 1999
Fryda M., Gochy, Lipnica 1999
G.G., Betlejem zostało puste, Dziennik Bałtycki, 28.12.2001
Gierszewski S., O opisie parafii borzyszkowskiej i jego autorze, Borzyszkowy i Gochy, Lipnica-Lipusz
1993
Jańczak J. [red.], Atlas jezior Polski t.II. Jeziora zlewni rzek Przymorza i dorzecza dolnej Wisły,
Poznań 1997
Jaruszewski K., Gochy w tradycji językowej, Naji Gòchë, nr 2/2002
Kałuzińska J., Ocena walorów środowiska geograficznego gminy Lipnica dla potrzeb turystyki i
rekreacji, Słupsk 1992
Knopek J., Starostwo człuchowskie w lustracjach królewszczyzn pomorskich w XVI wieku. Dochody z
jezior należących do starostwa człuchowskiego, Naji Gòchë, nr 5/2002
Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, W-wa 1988
Kościński K., Parafia borzyszkowska w powiecie człuchowskim w Prusach Zachodnich wedle
zapisków ks. Jana Gotfryda Borka, Toruń 1905
Kukier R., Kaszubi Bytowscy. Zarys monografii etnograficznej, Gdynia 1968
Kukier R., Osadnictwo i kultura ludowa Gochów, Jantarowe Szlaki, nr 4/1999
Kukier R., Pogranicze osadniczo-kulturowe bytowsko-miasteckie, Jantarowe Szlaki, nr 2/2000
Kukier R., Tradycyjna kultura ludowa, Chojnice. Dzieje miasta i powiatu, Wrocław 1971
Kukier R., Warunki środowiska geograficznego Goch i Zaborów, Naji Gòchë, nr 1/2002
Kukier R., W rejonie etnograficznym Gochów, Litery, nr 6/1970
Marcinkowski A., Młyn z Hamer Młyna, Kurier Bytowski, nr 41/1998
Marcinkowski A., U naszych górników, Kurier Bytowski, nr 17/2001
Obracht-Prondzyński C., Aubracht-Prądzyńscy z Prądzony. Kartki z dziejów kaszubskiego rodu,
Borzyszkowy i Borzyszkowscy. Kociewie, Gdańsk 1994
Obracht-Prondzyński C., Goch panem na swej roli, Pomerania, nr 7/8/1998
Orłowski A., Szlaki turystyki pieszej w regionie słupskim, Słupsk 1998
Ostrowska R., Trojanowska I., Bedeker kaszubski, Gdańsk 1974
Raepke K., Kaplica w Łąkiem, Pielgrzym, nr 2/1993
Raepke K., Krajobraz wiarą malowany, Borzyszkowy i Gochy, Lipnica-Lipusz 1993
Raepke K., Nasze lata dobiegają końca jak westchnienie, Borzyszkowy i Borzyszkowscy, t. V,
Gdańsk-Lipusz-Wdzydze 1996
Raepke K., Wielki Mistrz Krzyżacki Winrich v. Kniprode a Borzyszkowy i Bytów, Borzyszkowy i
Borzyszkowscy, Tuchomie, Gdańsk-Lipusz 1999
Raport o stanie środowiska województwa słupskiego w 1994 roku, Słupsk 1995
Remelski K., Jak u Pana Boga za piecem, Głos Pomorza, 5-6.12/1998
Remelski K., Jaki ten świat malutki, Głos Pomorza, 24-26.12/2002
Remelski K., Katarzynki bez Katarzynek, Głos Pomorza, 18-19.12/1999
Remelski K., O Rudnikach z Kotła i Dębowego, Głos Pomorza, 23-26.12.1993
Remelski K., Trzynaście panien, Głos Pomorza, 22-23.01/2000
Remelski K., W sercu Gochów, Głos Pomorza, 8.12.2000
Rybarczyk L., Początek drogi. Wspomnienia 1945-1954, Człuchów-Lipnica 1994
Rocznik Diecezji Pelplińskiej, Pelplin 2001
Sadkowski T., Drewniana architektura sakralna na Pomorzu Gdańskim w XVIII-XX wieku, Gdańsk
1997
Spis ludności gminy Lipnica, Dane UG w Lipnicy za rok 2001 i 2002
Stoltmann L., Dwa dokumenty krzyżackie na dobra rycerskie Borszkow z 1352 i 1354 r. i ich wymowa,
T.VII, Bąk-Karsin 2004
Szulist W., Z przeszłości Lipnicy, Naji Gòchë, nr1, nr 2/2002
Świetlicka A., Wisławska E., Słownik historyczny miast i wsi woj. słupskiego, Słupsk 1998
Talewski Z., Dlaczego Gochy...?, Naji Gòchë, nr 1/2001
Wacławczyk D., Dzikie lasy i łosie, Dziennik Polski, 20.06.2000
Wojtal K., Szlachecka wieś Gliśno Wielkie, Naji Gòchë, nr 5/2001
Woźniak K. [red.], Co warto wiedzieć o przyrodzie województwa słupskiego, Słupsk [b.r.w.]
Wypych M., Z biegiem czterech rzek, Koszalin [b.r.w.]
28
Aneks
Nazwy terenowe leżące w granicach ówczesnych wsi, wymienione przez K. Kościńskiego w opracowaniu z
1905 roku:
Borzyszkowy
pola: Dębowa Góra, Puścizna pod Mogiłkami
Borowy Młyn
pola: Borowa Niwa, Choje, Kaliska, Ostrów, Dąbrowa; łąka: Okop
Brzeźno
pola: Włóka Jadamowska, Pioszewska, Tyborowska, Michałowska, Gorgoszewska, Briesenthal
Gliśno
pola: Włóczna Niwa, Kępka, Udrzona, Klunkowe, Borki, Zadąbrowa, Słonecznik; bagno: Sarnie
Hamer
pola: Szalak, Wronia Woda
Karpno
łąka: Ostrówk; bagno: Szołtki
Kiedrowice
pola: Dębowy Smok, Strużka, Kurzeciała, Jamielnik, Czwartnik
Kobyle Góry
łąka: Zdrój
Lipnica
pola: Leszczyna, Kapa, Piwińczyzna, Dęby
Łąkie
pola: Włóki Żurowskie, Wrynclowskie, Włóka Kryspinowska
Modziel
pole: Kurzagóra
Ostrowite
pole: Kaczewo
Osusznica
wybudowanie: Myszkowo
Owsne Ostrowy
łąka: Strzelcowa
Upiłka
ogrody: Dąbrówka, U Szklenic; pola: Dryfta, Wierzysko
Smołdziny
pole: Oskowa; bagno: Kurza Główka
Wojsk
jezioro: Gacki
Nazwy terenowe leżące w granicach wsi Prądzona, wymienione przez J. Gierszewskiego w
opracowaniu z 1928:
pole: Korytka; torfowisko: Rowy
*******************************************************
Powyższe opracowanie ukazało się w publikacji:
Borzyszkowski J. [zebrał i opracował] 2004, Borzyszkowy i Borzyszkowscy.
T.VII, Instytut Kaszubski, Gdańsk, s.56-99
29