Organa nadzoru nad warunkami pracy w wybranych
advertisement
Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO Bożena Borys – Szopa Wiceprzewodnicząca Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP Organa nadzoru nad warunkami pracy w wybranych krajach Unii Europejskiej Przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej szczególnego znaczenia w zakresie ochrony pracy nabiera poznanie organów nadzoru nad warunkami pracy oraz zakresy ich kompetencji i uprawnień. We wszystkich państwach Unii Europejskiej głównym organem nadzoru nad warunkami pracy jest Inspekcja Pracy, która w większości krajów podporządkowana jest odpowiednim ministrom (Ministrowi Pracy, Ministrowi Zdrowia, Ministrowi Spraw Socjalnych, Ministrowi Zatrudnienia). W Polsce Państwowa Inspekcja Pracy podporządkowana jest pod Sejm, a nadzór nad nią wykonuje Rada Ochrony Pracy przy Sejmie RP. Należy przy tym stwierdzić, że brak jest norm prawa międzynarodowego (zarówno przepisów MOP jak i prawa Unii Europejskiej) regulującego kwestie organizacyjne inspekcji krajowych, pozostawiając to kompetencji państw członkowskich. Pełna autonomia i swoboda w zakresie organizacyjnego podporządkowania dotyczy zarówno organów kontrolnych (np. Państwowej Inspekcji Pracy) jak i organów nadzorczo-doradczych (np. Rady Ochrony Pracy). Polska Organem posiadającym najszersze uprawnienia kontrolne w zakresie nadzoru nad warunkami pracy w Polsce jest Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 6 marca 1981 r. z późn. zm. Zgodnie z jej zapisami Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi. Nadzór nad nią w zakresie ustalonym ustawą sprawuje Rada Ochrony Pracy. Pozostałe organa nadzoru podlegające pod poszczególnych ministrów to m.in.: Wyższy Urząd Górniczy, Urząd Dozoru Technicznego, Urzędy Nadzoru Budowlanego, Inspekcja Sanitarna i wiele innych, ukierunkowanych na szczególne rodzaje działalności (np.: Inspekcja Drogowa itp.) Republika Federalna Niemiec Podstawowe obowiązki w zakresie nadzoru nad warunkami pracy w tym kraju powierzono Ministrowi Pracy i Spraw Socjalnych oraz podlegającej mu Inspekcji Pracy (Urzędom Kontroli Przemysłowej) i Przemysłowej Służbie Zdrowia. 1 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO Niemiecki system zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym charakteryzuje się niezwykłą stałością rozwiązań prawnych i ekonomicznych. Bezpieczne i higieniczne warunki pracy wymuszają nie tylko działania administracyjno – nakazowe, ale przede wszystkim mechanizmy ekonomiczne. Głównym z nich jest zróżnicowana i ruchoma składka ubezpieczeniowa od ryzyka wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Istniejące w tym kraju Urzędy Kontroli Przemysłowej posiadają status Państwowej Inspekcji Pracy. Stanowią wyodrębnioną, specjalną administrację państwową. Działają w imieniu władz administracyjnych poszczególnych krajów związkowych, podlegając odpowiednim ministrom pracy. Do ich kompetencji należą wszystkie sprawy związane z ochroną pracy, min.: - warunki technicznego bezpieczeństwa pracy, - ochrona środowiska i przestrzeganie przez pracodawców przepisów ochronnego prawa pracy. Urzędy te posiadają uprawnienia do przeprowadzania kontroli wraz z udzielaniem porad, dostęp do wszelkich informacji, wgląd w dokumentację, sprawdzanie, pobieranie próbek, sporządzanie opinii. Mają prawo do wydawania zarządzeń, nakazów z rygorem natychmiastowej wykonalności w celu usunięcia bezpośrednich zagrożeń zdrowia lub życia pracowników, wszczynają administracyjne postępowanie egzekucyjne w celu przymuszenia do wykonania wydanych zarządzeń (kara pieniężna, wykonanie zastępcze, przymus bezpośredni). Odpowiedzialność za wykonanie ubezpieczenia społecznego od ryzyka wypadków przy pracy i chorób zawodowych powierzono w tym kraju Zrzeszeniom Zawodowo – Ubezpieczeniowym (są to instytucje prawa publicznego) w których obligatoryjnie zrzeszeni są pracodawcy danych branży. Zrzeszenia te posiadają własną inspekcję techniczną, która przeprowadza kontrole warunków pracy, badania przyczyny i okoliczności wypadków przy pracy, ponadto pełni funkcje doradczą w sprawach bhp. Wielka Brytania Nadzór nad warunkami pracy powierzono Sekretarzowi Stanu d/s. Zatrudnienia podlegającemu Ministrowi Pracy oraz funkcjonującej w Wielkiej Brytanii Komisji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSC) i Inspekcji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSE). Uprawienia i obowiązki tych organów reguluje Ustawa o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy ( HSW Act. z 1974r.). Komisja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSC) jest urzędem państwowym składającym się maksymalnie z 10 członków (Przewodniczącego, którego powołuje Minister Pracy, po 3 przedstawicieli pracodawców i pracowników oraz przedstawicieli organów administracji lokalnej i organizacji zawodowych). Do podstawowych zadań Komisji i Inspekcji należy: - określanie standardów i norm ochrony pracy, - przygotowywanie propozycji zmian w obowiązujących przepisach, - współpraca z instytucjami tworzącymi przepisy prawa, - wydawanie wytycznych i poradników, - prowadzenie, publikowanie i promocja badań, 2 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO - prowadzenie dochodzeń powypadkowych oraz reprezentowanie Wielkiej Brytanii we Wspólnocie Europejskiej i na forum międzynarodowym. Inspekcja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSE) jest organem wykonawczym Komisji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSC). Powierzono jej nadzór nad zakładami pracy i egzekucję przepisów w zakresie bhp. W ramach Inspekcji działa Laboratorium ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, które przygotowuje i udziela porad technicznych i naukowych. Pozostałe instytucje odgrywające istotną rolę w systemie bezpieczeństwa i higieny pracy w Wielkiej Brytanii: - Oddział Technologiczny we Władzach ds. Energii Atomowej, - Krajowa Rada Ochrony Radioaktywnej, - Instytut Norm Brytyjskich. Francja Nadzór nad warunkami pracy we Francji powierzono głównie Ministerstwu Pracy i podlegającemu mu Inspektoratowi Pracy ( SDTE), Ministerstwu Rolnictwa posiadającemu właściwy dla rolnictwa Inspektorat oraz Ministerstwu Transportu z Inspektoratami właściwymi dla poszczególnych rodzajów transportu (tj. transport drogowy, kolejowy, powietrzny, wodny i śródlądowy ). Dla inspektoratów wszystkich ministerstw procedury, kompetencje, wynagrodzenie, warunki pracy i szkolenia są wspólne. Ponadto Ministerstwu Przemysłu przyporządkowano Inspektorat Górniczy, któremu powierzono nadzór nad bezpieczeństwem w kopalniach, w kamieniołomach, w sektorze energetycznym, w górnictwie morskim oraz ochronę środowiska. Inspektoratowi Pracy (SDTE), który składa się z 95 Departamentów – zgodnie z podziałem administracyjnym kraju powierzono egzekwowanie przepisów kodeksu pracy oraz pozostałych przepisów dot. warunków pracy i ochrony pracowników, udzielanie pracodawcom i pracownikom informacji technicznych i prawnych oraz wdrażanie polityki i strategii Rządu w zakresie zatrudniania, szkolenia i kształcenia zawodowego. Okręgowe Biura Inspekcji Pracy kontrolują min: - czas pracy i urlopy, - wynagrodzenia za pracę, - ochronę pracy kobiet i pracowników młodocianych, - przestrzegania zasady równości płci, - bezpieczeństwo i higienę pracy, - przestrzeganie układów zbiorowych pracy w zakresie płac, oraz przedstawicielstwa pracowników w zakładzie. Sprawowanie nadzoru nad realizacją ustawodawstwa w dziedzinie higieny pracy i ochrony zdrowia powierzono Inspekcji Lekarskiej. Rada Najwyższa ds. Zapobiegania Zagrożeniom Zawodowym to ogólnokrajowy organ kierowany przez Ministra Pracy, w skład którego wchodzą przedstawiciele rządu, pracodawców, pracowników i ekspertów. Pełni on rolę doradczą i konsultacyjną, opiniuje „programy działania” przedstawiane przez Dyrektoriat ds. Stosunków Pracy. 3 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO Pozostałymi organami nadzoru nad warunkami pracy są: - Krajowa Agencja ds. Warunków Pracy, - Krajowy Instytut Badawczy ds. Bezpieczeństwa, - Organizacja ds. Ochrony Pracy w Budownictwie i przy Robotach Publicznych, - Krajowa Kasa Ubezpieczeń Chorobowych . Irlandia Irlandzkiemu Ministerstwu Pracy podlega Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (utworzona na podst. Ustawy o bezpieczeństwie i zdrowiu w miejscu pracy z 1989r.) oraz Inspekcja Pracy. Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy to organ trójstronny, w skład którego wchodzą: - pracodawcy, - pracownicy - przedstawiciele rządu. Główne zadania Rady to: - wspieranie działań legislacyjnych w zakresie bhp, - prowadzenie poradnictwa i szkoleń, - prowadzenie badań i studiów, - wpływanie na kształtowanie polityki dot. zdrowia i bezpieczeństwa. Inspekcja Pracy w Irlandii sprawuje nadzór nad przestrzeganiem ustawy o Bezpieczeństwie i Zdrowiu w Miejscu Pracy, dotyczy ona wszystkich pracowników, pracodawców, osób prowadzących działalność gospodarczą oraz bezpieczeństwem osób niezatrudnionych (z zewnątrz), które mogą być zagrożenie przez działalność przedsiębiorstwa. Hiszpania W Hiszpanii nadzór nad warunkami pracy powierzono Państwowemu Instytutowi Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (jest to organ naukowo-techniczny administracji państwowej w skład którego wchodzą przedstawiciele rządu, pracodawców i pracowników) oraz Krajowej Komisji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy – organ doradczy, kolegialny administracji centralnej. Ministerstwu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podporządkowano Inspekcję Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, której powierzono kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy, przepisów BHP oraz przepisów ubezpieczeń społecznych, a ponadto kontrole dot. zatrudnienia i migracji. Dania Ministrowi Pracy w Danii podlega Rada Środowiska Pracy oraz Służba Środowiska Pracy (Inspekcja Pracy). Rada upoważniona jest m.in. do występowania z wnioskami i zaleceniami, prowadzi badania czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych w środowisku pracy, zarządza Funduszem na Rzecz Środowiska Pracy. 4 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO Inspekcja Pracy działa na podstawie Ustawy o środowisku pracy, sprawuje nadzór nad przemysłem metalowym i poligraficznym, budownictwem, transportem, handlem, rolnictwem, leśnictwem, przemysłem spożywczym, usługami i szkolnictwem. Integralną częścią struktury organizacyjnej Inspekcji Pracy jest Instytut Medycyny Pracy. Prowadzi on prace i badania naukowe, wykonuje on analizy i badania na zlecenie Inspekcji, prowadzi Kliniki Medycyny Pracy, zajmuje się rejestracją produktów, toksykologią i biologią. Finlandia Głównymi organami nadzoru nad warunkami pracy w Finlandii są: Narodowy Urząd Bezpieczeństwa Pracy, Narodowy Urząd Zdrowia i Instytut Medycyny Pracy – podlegające Ministrowi Zdrowia i Spraw Socjalnych. Ponadto Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, która jest organem wykonawczym w zakresie ochrony zdrowia; kieruje i nadzoruje pracą Inspekcji Pracy. W skład Krajowej Rady Bezpieczeństwa i Higieny Pracy wchodzą przedstawiciele: - pracowników, - pracodawców, - Parlamentu, oraz - innych organizacji związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy i pod jej nadzorem i kierownictwem Inspekcja Pracy są zobowiązane do nadzorowania przestrzegania postanowień Ustawy o Środowisku Pracy z 1978r. i przepisów wykonawczych do tej ustawy. Inspektorat Pracy w Finlandii przeprowadza bieżące kontrole, wydaje nakazy i zakazy, których nieprzestrzeganie podlega karze grzywny, może zarządzić odszkodowanie. Holandia Nadzór i kontrolę przestrzegania Ustawy o Warunkach Pracy z 1994 r. powierzono Inspektoratowi Pracy podlegającemu Ministrowi Spraw Socjalnych i Zatrudnienia. Do głównych uprawnień urzędników Inspektoratu Pracy należy: - prawo wchodzenia i kontroli wszystkich przedsiębiorstw, instytucji i innych miejsc (oprócz budynków mieszkalnych), - podejmowanie wszelkich badań, w szczególności: wykonywanie testów i pomiarów, rysunków i zdjęć fotograficznych, pobieranie próbek do dalszych badań, - wszczynanie dochodzeń w razie wypadku, - wydawanie poleceń ustnych i pisemnych dotyczących zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników, - wydawanie poleceń dotyczących skierowania pracowników na badania lekarskie, jeżeli charakter pracy i warunki jej wykonania uzasadniają konieczność ich przeprowadzenia. 5 Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach I Konferencja Naukowa BEZPIECZEŃSTWO PRACY – EDUKACJA - ŚRODOWISKO Wykaz literatury: 1. W. MUSZALSKI „Inspekcja Pracy w Anglii, RFN i Francji” – Polityka Społeczna 2/94 2. „Ochrona pracy. Rozwiązania niemieckie” Gliwice 1991r. 3. Cytowane ustawy – Francja, Szwecja, W. Brytania. 4. „Systemy ochrony pracy w wybranych krajach Unii Europejskiej” – Informacja nr 680 Kancelaria Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz 1999r. 5. B. BORYS-SZOPA „Organa nadzoru nad warunkami pracy w Polsce na tle organów nadzoru w Unii Europejskiej”, Zamość 2000r. 6
