PODSTAWOWE INFORMACJE O ZABIEGU POBIERANIA SZPIKU
advertisement
PODSTAWOWE INFORMACJE DLA KANDYDATA NA DAWCĘ KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH 1. Cele i zasady działania Ośrodka Dawców Szpiku Celem Ośrodka Dawców Szpiku działającego w Instytucie Hematologii i Transfuzjologii (ODS IHiT) jest koordynacja wszystkich czynności dotyczących potencjalnych i aktywnych dawców szpiku zarejestrowanych w naszym Rejestrze Dawców Szpiku, polegająca na: 1. Rekrutacji ochotników do Rejestru Dawców Szpiku, obejmującej ocenę ich przydatności zdrowotnej oraz wykonanie wstępnych badań zgodności tkankowej (HLA). 2. Udostępnianiu zgromadzonych danych HLA krajowym i zagranicznym ośrodkom przeszczepiającym komórki krwiotwórcze, co umożliwia jak najszybszą identyfikację potencjalnego dawcy szpiku. W tym celu ODS IHiT przesyła dane HLA zarejestrowanych u siebie dawców do Poltransplantu (organizacji zajmującej się koordynacją pobierania oraz przeszczepiania komórek, tkanek i narządów na terenie Polski) oraz do Bone Marrow Donor Worldwire (największej światowej organizacji zajmującej się zbieraniem i dystrybucją danych HLA dawców zarejestrowanych w 44 krajach). 3. Koordynacji: badań uzupełniających, określających stopień zgodności HLA pomiędzy biorcą a potencjalnym dawcą, ostatecznej kwalifikacji zdrowotnej dawcy przed oddaniem komórek krwiotwórczych. 4. Organizacji pobrania komórek krwiotwórczych ze szpiku lub krwi obwodowej. 5. Opiece zdrowotnej nad dawcą po oddaniu komórek krwiotwórczych szpiku lub krwi obwodowej. Ośrodek Dawców Szpiku nie gromadzi szpiku, natomiast zbiera w swojej bazie danych: dane immunogenetyczne (HLA, grupa krwi) potencjalnych dawców, które są udostępniane anonimowo (jedynie wraz z numerem rejestracyjnym dawcy) ośrodkom transplantacyjnym, poszukującym dawcy dla pacjenta oczekującego na przeszczep komórek krwiotwórczych, dane osobowe i adresowe potencjalnych dawców, które służą do kontaktów z dawcami. Dlatego też bardzo prosimy wszystkie osoby zarejestrowane w naszym Rejestrze Dawców Szpiku o zgłaszanie do ODS IHiT wszelkich informacji o zmianie miejsca zamieszkania, adresu do korespondencji i / lub numeru telefonu poprzez przesłanie pocztą na adres: Ośrodek Dawców Szpiku, Instytut Hematologii i Transfuzjologii, 02-776 Warszawa, ul. I. Gandhi 14 wypełnionej deklaracji o zmianie danych osobowych, którą można pobrać ze strony internetowej www.ihit.waw.pl 2. Szpik kostny, komórki krwiotwórcze i hematopoeza Szpik kostny jest głównym narządem krwiotwórczym. Komórki krwi tworzą się i dojrzewają w szpiku czerwonym, wypełniającym kości miednicy, mostka, zakończenia żeber, płaskie kości czaszki i główki kości długich. W szpiku czerwonym znajdują się niedojrzałe komórki krwiotwórcze, posiadające zdolność różnicowania się w kierunku linii komórkowych wytwarzających płytki krwi, krwinki czerwone, monocyty i granulocyty oraz limfocyty, czyli wszystkie elementy komórkowe krwi. Cechuje je również zdolność do samoodnowy, dzięki której stanowią niewyczerpane źródło, dostarczające do krwi wszystkie niezbędne w niej komórki. Niewielka ilość komórek krwiotwórczych znajduje się również we krwi obwodowej. U zdrowego człowieka szpik kostny każdego dnia wytwarza setki tysięcy komórek, które uwalniane są do krwioobiegu dopiero po osiągnięciu pełnej dojrzałości i zdolności funkcjonalnych. Proces wzrostu i rozwoju komórek krwi nazywany jest hematopoezą. Szybkość i rozmiary tego procesu regulowane są przede wszystkim przez naturalne potrzeby organizmu, takie jak konieczność zastąpienia zużytych lub uszkodzonych komórek nowymi lub przeciwdziałanie infekcji. Różnicowanie, dojrzewanie i wyrzut komórek krwi (wraz ze znaczną liczbą niedojrzałych komórek krwiotwórczych, zdolnych do samoodnowy) może ulec gwałtownemu przyspieszeniu pod wpływem niektórych leków, tzw. „czynników wzrostu” (G-CSF, GM-CSF), co wykorzystywane jest przy pobieraniu do transplantacji komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej. 3. Antygeny zgodności tkankowej (HLA) Główny układ zgodności tkankowej, noszący u ludzi nazwę HLA (ang. Human Leukocyte Antygen) to zestaw genów, podzielonych na trzy klasy. Większość komórek organizmu zawiera na swej powierzchni białka stanowiące produkty genów HLA (cząsteczki HLA klasy I) a szczególnie istotną rolę odgrywają cząsteczki HLA klasy II zlokalizowane na komórkach układu odpornościowego. Cząsteczki HLA są głównymi antygenami stymulującymi do działania układ odpornościowy: biorą udział w procesie rozpoznawania i niszczenia wszelkich obcych czynników, takich jak bakterie, wirusy czy komórki nowotworowe, ale jednocześnie odpowiadają za niszczenie przeszczepionych niezgodnych komórek, które zostaną rozpoznane jako obce (odrzucenie przeszczepu). Identyczne antygeny HLA posiadają jedynie bliźnięta jednojajowe. Układ zgodności tkankowej jest najbardziej złożonym układem genetycznym ze wszystkich dotychczas poznanych. Wpływa na to duża liczba genów kodujących wytwarzanie cząsteczek HLA oraz wzajemne powiązania między nimi. Ponieważ geny te i ich kolejność na chromosomach dziedziczone są po rodzicach, największe prawdopodobieństwo znalezienia zgodnego dawcy występuje wśród rodzeństwa (1 : 4). Natomiast ze względu na znaczne zróżnicowanie układu HLA, szansa na znalezienie zgodnego dawcy wśród osób niespokrewnionych jest bardzo mała (1 : 1 000 – 1 : 500 000), dlatego też większość z osób, które zgłosiły się do Rejestru Dawców Szpiku nigdy nie zostanie poproszona o oddanie komórek krwiotwórczych, bo nie będzie chorego posiadającego takie same lub zbliżone antygeny HLA. Jednakże niektóre kombinacje genetyczne antygenów HLA powtarzają się i dzięki temu możliwe jest znalezienie dawcy genetycznie podobnego do chorego. Ponieważ w każdym narodzie występują charakterystyczne kombinacje genetyczne, to polski chory ma najwięcej szans na znalezienie dawcy wśród własnych rodaków. Dlatego też tak ważne jest, aby polskie Rejestry Dawców Szpiku zrzeszały jak najwięcej chętnych do oddania komórek krwiotwórczych. Obecnie na świecie zarejestrowanych jest ok. 14 000 000 potencjalnych dawców komórek krwiotwórczych i mimo tego 2025% chorych nie znajduje dawcy o wystarczającym stopniu zgodności HLA. Prawdopodobieństwo znalezienia zgodnego dawcy niespokrewnionego jest tym większe im więcej osób przystąpi do Rejestru Dawców szpiku. To znaczy im więcej jest chętnych do oddania komórek krwiotwórczych, tym więcej chorych można uratować. W związku z tym dążymy do zgromadzenia jak największej puli potencjalnych dawców, aby zapewnić jak największą różnorodność genetyczną i zwiększyć szansę znalezienia wśród nich tych, którzy będą zgodni z chorymi. Umożliwi to również przyspieszenie procesu poszukiwania i doboru dawcy, a czas oczekiwania na przeszczep ma ogromne znaczenie dla powodzenia dalszego leczenia biorcy. 4. Przeszczepianie komórek krwiotwórczych Przeszczepianie komórek krwiotwórczych jest stosowane w leczeniu wielu nowotworów złośliwych krwi (białaczki, szpiczak mnogi, chłoniaki nieziarnicze, ziarnica złośliwa), niektórych guzów litych (rak piersi, rak jądra, rak jajnika), niektórych nabytych chorób hematologicznych (niedokrwistość aplastyczna) oraz niektórych niedoborów immunologicznych uwarunkowanych genetycznie (np. niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, małopłytkowość wrodzona, mukowiscydoza). W chorobach nowotworowych transplantacja komórek krwiotwórczych umożliwia pacjentowi przeżycie po podaniu odpowiednio wysokiej dawki chemio- lub radioterapii, niezbędnej do całkowitego zniszczenia komórek nowotworowych, albowiem przeszczepione komórki krwiotwórcze przejmują wówczas funkcje komórek szpiku zniszczonych wraz z komórkami nowotworowymi (chemio- i radioterapia uszkadza wszystkie intensywnie namnażające się komórki, a charakteryzuje to zarówno komórki nowotworowe, jak i komórki krwiotwórcze). W przypadkach ciężkiej anemii aplastycznej oraz dziecięcych chorób genetycznych, pacjenta przygotowuje się do transplantacji podając mu również leki cytostatyczne, których zadaniem jest zniszczenie chorego szpiku i stworzenie miejsca dla zdrowych komórek krwiotwórczych, pochodzących od dawcy. W związku z tym każda osoba, która zgłosiła się do Rejestru Dawców Szpiku musi pamiętać, że w każdej chwili może wycofać swoją zgodę na oddanie komórek krwiotwórczych, ale decydując się na taki krok po rozpoczęciu chemio- lub radioterapii u biorcy, naraża życie chorego. Zabieg przeszczepienia komórek krwiotwórczych trwa kilkanaście minut, polega na dożylnym podaniu komórek pobranych od dawcy i niczym nie różni się od przetoczenia krwi. Przetoczone komórki krwiotwórcze odnajdują drogę do szpiku, gdzie rozpoczyna się proces hematopoezy i po kilku – kilkudziesięciu dniach w krążeniu biorcy pojawiają się zdrowe i w pełni funkcjonalne płytki krwi, leukocyty oraz erytrocyty identyczne pod względem genetycznym z tymi, które posiada dawca. Sam zabieg transplantacji jest bardzo dobrze tolerowany przez biorcę, jednakże później mogą pojawić się problemy, a do najczęściej spotykanych należą: 1. Odrzucenie przeszczepu: Jeśli po chemio- lub radioterapii stosowanej jako przygotowanie do przeszczepu w organizmie biorcy pozostała nawet niewielka ilość limfocytów T (komórek odpowiedzialnych za „pamięć immunologiczną”), będą one rozpoznawały jako obce przeszczepione komórki dawcy, co może doprowadzić do ich zniszczenia i odrzucenia przeszczepu. Im większa jest zgodność HLA pomiędzy biorcą i dawcą, tym mniejsze prawdopodobieństwo odrzucenia przeszczepu. 2. Ciężkie krwawienia: W 5-12 dniu po przeszczepie, gdy zakończą swoje życie płytki krwi chorego a w krwioobiegu biorcy nie będzie jeszcze płytek krwi wytworzonych przez przeszczepione komórki krwiotwórcze, u biorcy mogą wystąpić poważne krwawienia spowodowane niedoborem krwinek płytkowych. Niedobory te można uzupełniać przetaczając koncentrat krwinek płytkowych. W niektórych przypadkach skuteczne mogą okazać się jedynie płytki krwi pobrane od dawcy komórek krwiotwórczych i wówczas bardzo ważne jest dla życia chorego, aby dawca wyraził zgodę na dodatkowe pobranie płytek krwi (zabieg trwa ok. 35 min, jest wykonywany przy użyciu separatora komórkowego, który pobiera krew z żyły, oddziela z niej koncentrat krwinek płytkowych i zwraca do żyły pozostałe składniki krwi). 3. Ciężkie infekcje (najczęściej wirusowe lub grzybicze) spowodowane brakiem lub niedoborem krwinek białych: W 10-20 dniu po przeszczepie, zanim do krwioobiegu biorcy przedostaną się limfocyty i granulocyty wytworzone przez przeszczepione komórki krwiotwórcze, organizm biorcy jest całkowicie bezbronny i nawet kontakt z niechorobotwórczymi drobnoustrojami, występującymi normalnie w organizmie człowieka (np. wirus opryszczki) może doprowadzić do infekcji o bardzo ciężkim przebiegu, zagrażającej życiu biorcy. Ze względu na niebezpieczeństwo przeniesienia niektórych zakażeń wraz z przeszczepianymi komórkami krwiotwórczymi, przed ich oddaniem dawca poddawany jest szczegółowym badaniom, które mają na celu wykluczenie takiej możliwości. 4. Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvHD): Z mniejszym lub większym nasileniem towarzyszy większości transplantacji komórek krwiotwórczych pobieranych od dawcy innego niż bliźniak jednojajowy. Za jej wystąpienie odpowiedzialne są limfocyty T dawcy, które rozpoznają jako obce komórki biorcy i pobudzają system immunologiczny chorego do produkcji przeciwciał niszczących jego własne komórki. Im mniejsza zgodność HLA pomiędzy biorcą i dawcą, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia GvHD i cięższy przebieg choroby. Choroba charakteryzuje się rozległymi zmianami skórnymi, uszkodzeniem wątroby, któremu towarzyszy żółtaczka oraz uszkodzeniem śluzówki jelit, objawiającym się wymiotami i biegunkami. Pierwsze objawy GvHD obserwowane są zwykle w 1-3 miesiące po przeszczepie, ale mogą wystąpić nawet po upływie kilku lat. Aby zapobiec GvHD lub złagodzić jej objawy stosuje się leki immunosupresyjne, osłabiające zdolność organizmu do odpowiedzi immunologicznej. 5. Kto może zostać dawcą komórek krwiotwórczych Dawcą komórek krwiotwórczych może zostać każda zdrowa osoba w wieku 18-50 lat (do Rejestru Dawców Szpiku wpisujemy tylko osoby w wieku 18-45 lat, ze względu na to, że prawdopodobieństwo skorzystania z oferty osoby pomiędzy 45 a 50 rokiem życia jest znikome). Wymagana jest również dojrzałość i odpowiedzialność, którą oceniamy na podstawie wypełnionej ankiety stanu zdrowia dawcy. Świadomy dawca, na którym nam najbardziej zależy, to taki, który z jednej strony pragnie pomóc osobom chorym, ale z drugiej strony sam zrezygnuje z zapisania się do Rejestru Dawców Szpiku lub w fazie doboru dla potrzebującego pacjenta zgłosi wszystkie czynniki, które wiązałyby się ze zwiększonym ryzykiem dla zdrowia przyszłego biorcy lub jego własnego zdrowia. Jeśli decydujesz się zostać dawcą komórek krwiotwórczych, musisz pamiętać, że: 1. Komórek krwiotwórczych nie oddaje się na takich zasadach jak krew, która czeka na potrzebującego biorcę. Komórki krwiotwórcze mogą zostać pobrane tylko i wyłącznie dla konkretnego pacjenta, który ma bardzo podobne antygeny zgodności tkankowej jak Ty. Może się tak zdarzyć, że nie oddasz ich nigdy, ale możesz być poproszony o ich oddanie kilkakrotnie. Wszystko będzie zależeć od tego, jaki jest układ antygenów pacjentów poszukujących dawców szpiku. 2. Oddanie komórek krwiotwórczych jest honorowe, czyli bezpłatne. 3. Pobrane komórki krwiotwórcze zostaną przeszczepione potrzebującemu biorcy, o najwyższym stopniu zgodności z dawcą. Dawca nie może zgłaszać zastrzeżeń odnośnie kryteriów wyboru biorcy, szczególnie co do jego płci, wieku, narodowości, wyznania czy pochodzenia społecznego. 4. Oddanie komórek krwiotwórczych odbywa się anonimowo a dawca i biorca co najmniej przez rok muszą pozostać sobie nieznani. Po upływie roku, na życzenie obu stron, może dojść do ujawnienia ich danych a tym samym do spotkania, w obecności przedstawicieli Ośrodka Dawców Szpiku reprezentującego dawcę i Ośrodka Transplantacyjnego, reprezentującego biorcę. 5. Zatajenie przez dawcę przebytych chorób lub innych czynników ryzyka może spowodować wystąpienie u biorcy poważnych powikłań, wpływających na jego zdrowie lub życie. 6. Po zgłoszeniu się do Rejestru Dawców Szpiku dawca w każdej chwili może wycofać swoją zgodę na oddanie komórek krwiotwórczych, ale decydując się na taki krok po rozpoczęciu chemio- lub radioterapii u biorcy, naraża życie chorego. 6. Od zgłoszenia się do Rejestru Dawców do oddania komórek krwiotwórczych Zgłoszenie chęci oddania komórek krwiotwórczych nie jest równoznaczne z wpisaniem do Rejestru Dawców a tym bardziej z koniecznością ich oddania. Twój kontakt z Ośrodkiem Dawców Szpiku może zakończyć się na pierwszej wizycie, podczas której wypełnisz otrzymane formularze, zostaniesz zbadana/y przez lekarza i oddasz próbkę krwi do badań. Formularze, które trzeba wypełnić zgłaszając się do Rejestru Dawców ODS IHiT to „Karta zgłoszenia dawcy komórek krwiotwórczych” (w której należy podać swój numer PESEL), „Ankieta zdrowotna dawcy komórek krwiotwórczych” oraz „Karta Poltransplantu”. Ich wzory są dostępne na stronie internetowej www.ihit.waw.pl Podczas wizyty u lekarza obywa się weryfikacja informacji podanych przez kandydata w „Ankiecie zdrowotnej dawcy komórek krwiotwórczych”. Treść tej ankiety pomaga ocenić lekarzowi stan zdrowia kandydata na dawcę. Należy wziąć pod uwagę, że przebycie niektórych chorób (np. żółtaczki zakaźnej, gruźlicy, chorób nowotworowych) wyklucza możliwość przystąpienia do Rejestru Dawców Szpiku ze względu na możliwość przeniesienia ich na potencjalnego biorcę. Z kolei inne choroby, o które pytamy w „Ankiecie zdrowotnej dawcy komórek krwiotwórczych”, mogą być przeszkodą w oddaniu komórek krwiotwórczych ze względu na bezpieczeństwo dawcy. Do Rejestru Dawców ODS IHiT wprowadzone będą tylko dane tych osób, które zostaną pozytywnie zakwalifikowane przez lekarza i tylko te osoby zostaną poproszone o oddanie próbki krwi do badań. Pobranie próbki krwi do badań (ok. 10 ml) odbywa się z żyły a kandydat na dawcę może przed nim spożyć mały, nie tłusty posiłek. Próbka ta posłuży do wstępnego badania antygenów HLA a wyniki tych badań zostaną dołączone do bazy danych ODS IHiT. Każdy potencjalny dawca, którego dane genetyczne znajdują się w Ośrodku Dawców Szpiku otrzymuje swój numer identyfikacyjny a informacje o nim przekazywane są do ośrodków transplantacyjnych wyłącznie wraz z tym numerem. Nad bezpieczeństwem danych osobowych dawców czuwa Ośrodek Dawców Szpiku, który nie może ich udostępniać bez uzasadnienia. Jeśli okaże się, iż osoba chora poszukująca dawcy szpiku ma antygeny zgodności tkankowej podobne do potencjalnego dawcy zarejestrowanego w ODS IHiT, zostanie on poproszony o zgłoszenie się na badania uzupełniające. Badania te mają na celu ustalenie stopnia zgodności jego HLA z konkretnym biorcą (tzw. typowanie potwierdzające) oraz potwierdzenie, że nie jest zakażony żadnym wirusem, który mógłby wywołać powikłania poprzeszczepowe u biorcy. Badania uzupełniające nie muszą odbywać się w ODS IHiT, na życzenie potencjalnego dawcy możemy zlecić wykonanie tych badań innemu Ośrodkowi Dawców Szpiku, jeśli będzie on położony bliżej miejsca zamieszkania lub stałego pobytu dawcy. Jeżeli tylko istnieje taka możliwość, do badań uzupełniających zaprasza się kilku potencjalnych dawców (najczęściej z różnych rejestrów) a ośrodek transplantacyjny wybiera spośród nich tego, którego antygeny HLA są najbardziej zbliżone do antygenów biorcy. Dopiero taki dawca, wskazany przez ośrodek przeszczepowy, zostaje poproszony o oddanie komórek krwiotwórczych. 7. Pobieranie komórek krwiotwórczych Pobranie komórek krwiotwórczych do transplantacji wykonywane jest tylko u dobranych dawców po ich ostatecznej kwalifikacji zdrowotnej pozwalającej na wykluczenie nadmiernego ryzyka zabiegu dla samego dawcy. W czasie badań kwalifikacyjnych oceniona zostaje wydolność układu krążenia, układu oddechowego i innych ważnych układów dawcy. Pobiera się również próbki krwi do badań laboratoryjnych, które pozwolą stwierdzić, czy dawca nie jesteś nosicielem chorób zakaźnych przenoszonych drogą krwi, na które biorcy są niezwykle wrażliwi w okresie potransplantacyjnym. Komórki krwiotwórcze do przeszczepu można uzyskać przez pobranie szpiku lub przez ich izolację z krwi obwodowej. Za pobyt w ośrodku transplantacyjnym, związany z oddaniem komórek krwiotwórczych przysługuje zwolnienie lekarskie. Pobranie komórek krwiotwórczych nie musi odbywać się w IHiT, jeśli dawca wyrazi takie życzenie, możemy zlecić wykonanie badań kwalifikacyjnych oraz pobranie komórek krwiotwórczych innemu ośrodkowi transplantacyjnemu, o ile będzie on położony bliżej miejsca zamieszkania lub stałego pobytu dawcy. Pobieranie komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej Obecnie jest to najczęściej stosowana metoda uzyskiwania komórek krwiotwórczych. Zabieg ten jest poprzedzony podawaniem dawcy w ciągu 5 dni przed pobraniem czynnika mobilizującego przenikanie komórek krwiotwórczych ze szpiku do krwi (drogą zastrzyku podskórnego). Sam zabieg polega na użyciu separatora komórkowego, który z jednej żyły dawcy pobiera krew małymi porcjami, oddziela komórki krwiotwórcze i zwraca pozostałą krew do drugiej żyły dawcy. Ostatecznie pobiera się ok. 200 ml preparatu zawierającego komórek krwiotwórcze. Zabieg trwa ok. 4 godzin. Z technicznego punktu widzenia jest to dokładnie taki sam zabieg jak pobieranie płytek krwi wykonywane rutynowo w stacjach krwiodawstwa. Różnica polega jedynie na tym, że oddzieleniu ulegają inne komórki. Zwykle jest konieczne wykonanie dwóch separacji w ciągu dwóch kolejnych dni. Pobieranie szpiku Pobranie szpiku jest zabiegiem wykonywanym na sali operacyjnej, w znieczuleniu ogólnym (narkozie). Polega ono na nakłuciu kości miednicy oraz odessaniu wielu małych porcji szpiku. Łącznie pobiera się 1,0-1,5 litra szpiku (wraz z domieszką krwi obwodowej). Szpik aspiruje się na różnych głębokościach po to, aby uzyskać możliwie największą ilość komórek krwiotwórczych. Zabieg trwa 1,5 do 2 godzin i jest połączony z 1-2 dniową hospitalizacją. Szpik zbierany jest w specjalnym pojemniku i mieszany z płynem zapobiegającym krzepnięciu. Po pobraniu jest filtrowany i jeśli jest to potrzebne, poddawany dalszej preparatyce. Zwykle kilkanaście dni przed planowanym pobraniem szpiku dawca zgłasza się do centrum krwiodawstwa, gdzie pobiera się od niego krew do autotransfuzji (450 ml). Zostaje ona przetoczona dawcy po zakończeniu pobrania szpiku. Po zabiegu najczęściej dawca nie odczuwa bólu a powyżej pośladków, na skórze pozostaje kilka śladów po wkłuciu igły, które nie pozostawiają blizn. Wszystkie parametry hematologiczne normalizują się w ciągu kilku tygodni po zabiegu. W wyjątkowych przypadkach może zaistnieć konieczność ponownego pobrania szpiku po pewnym czasie. 8. Skutki zdrowotne pobrania komórek krwiotwórczych Pobieranie komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej Jak wspomniano powyżej, zabieg ten wymaga wcześniejszego podawania leku zwiększającego liczbę komórek krwiotwórczych we krwi obwodowej (tzw. „czynnika wzrostu”). Podstawowe objawy uboczne, które mogą wystąpić w trakcie podawania tego leku to ból kości, mięśni, osłabienie, odczyn w miejscu wstrzyknięcia. Większość tych objawów ustępuje po zażyciu zwykłych leków przeciwbólowych. Podawaniu „czynnika wzrostu” towarzyszy również zwiększenie liczby leukocytów we krwi. Sam zabieg pobierania komórek (afereza) jest bezpieczny, aczkolwiek sporadycznie mogą w czasie jego trwania wystąpić objawy związane z podawaniem środka przeciwkrzepliwego (uczucie mrowienia, drętwienie języka, ust, palców). Objawy te są spowodowane spadkiem poziomu wapnia we krwi i można je szybko usunąć przez podanie preparatów wapnia. Afereza może powodować również przejściowe obniżenie liczby płytek krwi (do poziomu nie zagrażającego krwawieniem i nie wymagającego stosowania żadnych leków). W ciągu kilku dni po aferezie liczba leukocytów oraz płytek krwi ulega normalizacji. Pobieranie szpiku Po zabiegu pobrania szpiku może wystąpić ból, obrzęk lub tkliwością w okolicy nakłucia, wywołane przez uszkodzenie tkanek w czasie aspiracji szpiku. Najczęstsze problemy po pobraniu szpiku związane są ze skutkami ubocznymi znieczulenia ogólnego; mogą wystąpić nudności, wymioty i ból głowy, a czasem ból gardła spowodowany zakładaniem rurki intubacyjnej. Niezwykle rzadko opisywane są powikłania krążeniowe, przejściowe nasilone uczucie ogólnego zmęczenia i przejściowe (związane ze znieczuleniem) zaburzenia oddawania moczu. Objawy związane ze znieczuleniem ogólnym zazwyczaj szybko ustępują, a szpik w pełni się regeneruje w ciągu 2-3 tygodni. 9. Uprawnienia związane z uzyskaniem tytułu Dawca Przeszczepu i Zasłużony Dawca Przeszczepu Zgodnie z art. 22 Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. 2005.169.1411 oraz Dz. U. 2009.141.1149): Dawcy szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek przysługuje tytuł „Dawca Przeszczepu”, Dawcy Przeszczepu, który oddał szpik lub inne regenerujące się komórki i tkanki więcej niż raz oraz dawcy narządu, przysługuje tytuł „Zasłużony Dawca Przeszczepu”. 1. Każdemu „Dawcy Przeszczepu” i „Zasłużonemu Dawcy Przeszczepu” przysługują uprawnienia do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (art. 23 Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, Dz. U. 2005.169.1411). 2. Dawcy szpiku lub komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej oraz dawcy narządu, który w związku z zabiegiem pobrania doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, przysługuje odszkodowanie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (art. 23 Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, Dz. U. 2005.169.1411). 3. Osobom posiadającym tytuł „Zasłużonego Dawcy Przeszczepu” przysługuje bezpłatne (na podstawie recepty) zaopatrzenie w leki podstawowe i uzupełniające oraz leki, które osoby te mogą stosować w związku z oddawaniem szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek (art. 43.1. Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz. U. 2008.164. 1027). Do leków, które osoby posiadające tytuł „Zasłużonego Dawcy Przeszczepu” mogą stosować w związku z oddawaniem szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek należą preparaty regenerujące układ krwiotwórczy, takie jak: Acidum folicum, Ascofer, Falvit, Folacid, Hemofer, Hemofer prolongatum, Hemofer F prolongatum, Vegevit B12, Vitaminum B oraz Vitaminum B compositum (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 czerwca 2008 r. w sprawie wykazu leków dla świadczeniobiorcy posiadającego tytuł „Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi” lub „Zasłużonego Dawcy Przeszczepu”, Dz. U. 2008.118.761). Możliwość korzystania z tych świadczeń przysługuje na podstawie przedłożenia legitymacji „Dawca Przeszczepu” bądź „Zasłużony Dawca Przeszczepu”. Legitymacje te są wydawane przez zakład opieki, w którym dokonano pobrania bądź w przypadku Zasłużonego Dawcy Przeszczepu przez Ministra Zdrowia, na wniosek Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji „Poltransplant" (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2008 r. w sprawie odznak „Dawca Przeszczepu” i „Zasłużony Dawca Przeszczepu”, Dz. U. 2008.168.1043).
