Stosunki międzynarodowe - Uniwersytet Warszawski
advertisement
1. Stosunki międzynarodowe – geneza, istota, rodzaje 2. Czynniki kształtujące stosunki międzynarodowe 3. Główne teorie stosunków międzynarodowych 4. Uczestnicy stosunków międzynarodowych – pojęcie, typologie 5. Państwo-główny uczestnik stosunków międzynarodowych 6. Typologie państw 7. Terytoria zależne w stosunkach międzynarodowych 8. Instytucje międzynarodowe-pojęcie, typologie, ewolucja 9. Organizacje międzynarodowe-pojecie, typologie, ewolucja 10. ONZ 11. NATO 12. Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych 13. Kontrola zbrojeń i rozbrojenie w świecie 14. Problemy globalne współczesnego świata 15. Polska w stosunkach międzynarodowych 1. 15 luty 2011 Marek Tabor, punktualnie przychodzić na zajęcia. Zaliczenia: obowiązuje sylabus. Egzamin pisemny, tematyka prezentowana na wykładach i zawarta w literaturze obowiązkowej wskazanej w sylabusie. 2 problemy do scharakteryzowania (na egzaminie dostaniemy 2 tematy do scharakteryzowania. Jeden z wykładu, drugi z literatury obowiązkowej). Sprawdza listę, przynajmniej dziś i za tydzień. Literatura obowiązkowa: 1. podręcznik pod red. nauk. Edward Haliżak i Roman Kuźniar. Stosunki międzynarodowe : geneza, struktura, funkcjonowanie. Stosunki międzynarodowe : geneza, struktura, funkcjonowanie Wydanie 3, wydawnictwo Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2006 Rozdziały: I (1) - Stosunki międzynarodowe – istota uwarunkowania, badanie II (2)- Wizje rzeczywistości międzynarodowej (podstawowe teorie). Teoria realistyczna, realna, transnarodowa. IV (4) – uczestnicy stosunków międzynarodowych, ich interesy i oddziaływania V (5) – międzynarodowe stosunki polityczne VI (6) – bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych XIV (14) – instytucje międzynarodowe Instytucjami międzynarodowymi nazywamy wszelkie regularne przejawy działalności stosunków międzynarodowych. Będą nimi instytucje międzynarodowe, oraz prawo międzynarodowe, moralność międzynarodowa. XV (15) – system narodów zjednoczonych Pojęcie to oznacza organizację narodów zjednoczonych które współpracują z ONZ (organizacje wyspecjalizowane systemu). Jest ich ponad 20. XXI (21) - Ostatni rozdział dotyczący polskiej polityki zagranicznej. Podstawowe kwestie dotyczące transformacji polskiej polityki. 2 książka we fragmentach: Janusz Symonides – Organizacja narodów zjednoczonych. Bilans i perspektywy. Warszawa 2006 Zaznajomienie się z rozdziałem dotyczącym genezy, struktury i funkcjonowania organizacji Str. 20 – 74. 214 – 244 drugi fragment, bezpieczeństwo działalności organizacji narodów zjednoczonych. Literatura dodatkowa: - Janusz Simonides – Świat wobec współczesnych wyzwań i zagrożeń. 2010 rok. Dyżur: wtorki 18.30 – 19.30 pokój 419, 4 piętro Ul. Żurawia 4. Temat: Pojęcie stosunków międzynarodowych Sama nazwa stosunki międzynarodowe ma 2 jakie znaczenie. 1 odnosi się do rzeczywistości społecznej, albo inaczej do stosunków społecznych realizowanych poza granicami państwowymi (innymi słowy: empiria społeczna w sferze międzynarodowej). 2 znaczenie stosunków międzynarodowych odnosi się do nauki, która tę rzeczywistość bada. Odnosi się do nauki i obszaru zainteresowania. Odpowiednikiem angielskim tego terminu „international relations’. Jest to najbardziej powszechna nazwa i my będziemy się jej stosowali. Bywają także stosowane inne terminy. W latach 70 XX wieku, kiedy ta nauka o stosunkach międzynarodowych zaczęła się upowszechniać, to pojawiały się poglądy aby naukę tą nazwać „internacjologią”. Ta nazwa w ogóle się nie przyjęła. Sama nazwa stosunki międzynarodowe gdybyśmy ją mieli dosłownie interpretować to byśmy powiedzieli że to są stosunki między narodami, a przecież głównymi uczestnikami nie są narody, tylko są państwa. Narody żyją w państwach. Mniejszości narodowe mają własne państwa, mniejszości etniczne już nie. Są to narody funkcjonujące w państwach. Zatem bardziej adekwatną nazwą do tego co stanowi większość działań międzynarodowych, co stanowi o sile tych działań, są państwa. Powinno to być stosunki międzypaństwowe, ale to także byłoby nie wystarczające. Pojęcie stosunki międzynarodowe nie jest pojęciem w pełni precyzyjnym, chociaż jest najczęściej stosowane. W nauce anglosaskiej bardzo popularne są także inne nazwy np. polityka światowa, polityka globalna. Polityka jest ważną cechą stosunków międzynarodowych. Na usprawiedliwienie jest to, że jest to nauka młoda, bo jako samodzielna dyscyplina z katedrami pojawia się dopiero w latach 20 XX wieku. W języku polskim mówimy nauka o stosunkach międzynarodowych i nauka stosunków międzynarodowych. Oznacza to samo, ale jest pewna dwoistość. Pytanie: kiedy stosunki międzynarodowe jako rzeczywistość społeczna powstaje? Od kiedy możemy mówić o istnieniu relacji społecznych, które określamy mianem stosunki międzynarodowe? W teorii nie ma jednoznacznej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Dominują 2 poglądy: 1. stosunki międzynarodowe pojawiają się wtedy kiedy kształtują się pierwsze instytucje które możemy określić mianem państwa. Kiedy powstają pierwsze państwa? W starożytnej Grecji (greckie polis, państwa miasta). 2. początki stosunków mają miejsce wtedy, kiedy kształtują się pierwsze suwerenne państwa, państwa w którym władzę sprawuje nie papież i cesarz, lecz władcy wywodzących się ze struktur społecznych miejscowych. Początkiem symbolicznym jest pokój bestsfalski. W literaturze Polskiej można spotkać się z akceptacją jednego i drugiego punktu widzenia, dlatego jak zapyta trzeba powiedzieć że nie ma jednolitego poglądu. Stosunki międzynarodowe są to relacje pomiędzy ich uczestnikami, które wykraczają poza granice państwowe. 2. 23 luty 2011 Temat: geopolityka w stosunkach międzynarodowych Podejście geopolityczne jest jednym z tradycyjnych pojęć w nauce o stosunkach międzynarodowych. Tradycyjnym czyli jednym z najdłużej funkcjonujących. Często kiedy rozpatruje się problematykę uwarunkowań stosunków międzynarodowych (czynników kształtujących stosunki) to wskazujemy że podejście geopolityczne jest jednym z takich właśnie uwarunkowań. Pojęcie geopolityki nie jest aż tak starym pojęciem, pojawia się pod koniec wieku 19. Jego bytność nie jest dłuższa niż ponad 100 lat chociaż myślenie geopolityczne funkcjonuje w myśli politycznej od czasu kiedy się stosunkami międzynarodowymi zajmowano. Myśliciele Platon czy Arystoteles zajmujący się państwem także stosowali podejście geopolityczne, bo jest ono oparte na zasadzie determinizmu geograficznego. Determinizm geograficzny oznacza zależność zjawisk politycznych (zjawisk społecznych) od środowiska geograficznego. Inaczej: to środowisko geograficzne to czynniki tego środowiska mają bezpośredni wpływ na zachowania społeczne w tym także na zachowania państw w stosunkach międzynarodowych. Naukowe podstawy myślenia deterministycznego zostały opracowane w wieku 18 i tym myślicielem, który wywarł najwyższy wpływ na ukształtowanie teorii był Karol Monteskiusz znany jako twórca trójpodziału władz. Specjaliści od stosunków międzynarodowych doceniają wkład Monteskiusza właśnie w rozwój teorii determinizmu geograficznego. Monteskiusz zasłyną przede wszystkim w tym, że najważniejszy czynnik środowiska geograficznego, który określa życie społeczne jest klimat. Sformułował słynną tezę, którą uznał za pewną prawidłowość historyczną: „państwa leżące w strefach klimatu umiarkowanego mają obiektywnie najlepsze możliwości rozwoju politycznego ale także gospodarczego. Bogactwo narodów skupione jest przede wszystkim na obszarze klimatu umiarkowanego”. Ta konkluzja była i pozostaje trafna. Bo gdybyśmy porównali rozkład bogactwa w świecie np. za pomocą PKB jako miernika, zauważymy że większość państw o wysokim wskaźniku znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego. Błąd Monteskiusza polegał na tym, że uważał że jest to prawidłowość która występowała w danych okresach historycznych, występuje w jego życiu i będzie występowała w przyszłości. Co do przeszłości to nie do końca było prawdziwe, bo wielkie cywilizacje starożytności one nie rozwijały się w strefach klimatu umiarkowanego. Też nie można formułować poglądu iż tak będzie zawsze, bo to oznacza swoisty fatalizm, który nie powinien być stosowany. Za to krytykuje się Monteskiusza. Determinizm ten stał się podstawą geopolityki. Fundamentem koncepcji jest determinizm geograficzny. Czym jest sama Geopolityka? Najbardziej znane określenie sformułował pod koniec wieku 18 sformułował szwedzki uczony Rudolf Kjellen, który był z wykształcenia prawnikiem, zajmował się instytucją państwa jako uczestnika stosunków międzynarodowych i określił on geopolitykę „jako naukę o państwie traktowanym jako zjawisko przestrzenne i zjawisko o charakterze biologicznym”. III istotne elementy: 1. centralnym przedmiotem zainteresowania są państwa, ale są one w sposób szczególny postrzegane. a. Jako zjawiska biologiczne (państwa są swoistymi organizmami, które powstają, rodzą się, dorastają, rozwijają i umierają, ale o ile w stosunku do życia ludzkiego możemy snuć prognozy jaka jest średnia ilość życia, natomiast w przypadku państw nie możemy takiej prognozy sformułować. Stolica państwa to serce, drogi to układ krwionośny organizmu. b. Obserwując życie społeczne geopolitycy wskazywali że państwa walczą o byt, rywalizując z innymi państwami. Sięgnęli oni do teorii ewolucjonizmu sformułowanej w połowie wieku 19 przez brytyjskiego biologa Karola Darwina, który stwierdził, że rozwój gatunków biologicznych polegający na pojawianiu się coraz nowych gatunków polega na ciągłej rywalizacji międzygatunkowej. Te słabe przegrają, a silne wygrają i przetrwają. Podobnie miało być z państwami, silne mają pokonać słabsze i zaspokajać c. Geopolitycy twierdzili, że każde silne państwo, naród który odgrywa ważną rolę w życiu międzynarodowym w historii ma prawo do powiększania swojej przestrzeni. W sensie geograficznym powiększanie obszarów swojego terytorium. W wymiarze ekonomicznym chodziło o przestrzeń, która ma gwarantować danemu narodowi samowystarczalność. Konsekwencje takiego myślenia: - narody silne mają prawo do powiększania swojej przestrzeni. Mogą to czynić także przy użyciu siły, bo naród słabszy nie odda swojego terytorium. Trzeba to zrobić za pomocą wojny. Wojna jest uważana za instrument, którym państwa mogą się posługiwać w celu powiększania swojej przestrzeni. Najbardziej korzystne powinny być takie granice państwa o charakterze granic naturalnych Np. granica rzeki. Granice wyznaczone przez przyrodę jako najbardziej korzystne z punktu widzenia bezpieczeństwa państw. Co z tego wynika dla stosunków międzynarodowych? - Geopolityka zajmowała się przede wszystkim państwami które odgrywały w świecie role mocarstwowe, albo do takich ról aspirowały. Nie interesowały ich małe państwa, bo nie miały wpływu na procesy międzynarodowe. W praktyce to oznaczało, że geopolityka rozwijała się w tych państwach które takie mocarstwowe role odgrywały albo do nich aspirowały. Najsilniej rozwijała się w tamtych czasach w Niemczech. Był to podatny grunt dla geopolityki. Nie przypadkiem największy rozkwit geopolityki w Niemczech przypada na okres dojścia Hitlera władzy. W 3 rzeszy ta geopolityka osiągnęła apogeum swojego rozwoju, dlatego, że uzasadniała prawo Niemiec do powiększania się, a z drugiej strony dlatego, że ekipa rządząca włożyła wielkie pieniądze na rozwój geopolityki. Geopolityka niemiecka została najsilniej wciągnięta w rozwijanie i uzasadnianie polityki międzynarodowej (?). Nazwiska: - Fryderyk Ratzel – twórca geografii politycznej, ale także jako ten, który był inspiratorem rozwoju geopolityki niemieckiej. Jego twórczość, rozważania na temat determinizmu geograficzny. - Karol Haushofer – generał, konsultant naukowy Hitlera. Najbardziej trwałą okazała się geopolityka amerykańska. Nie była ona tak radykalna jak niemiecka. Nigdy w sposób tak otwarty nie nawoływano do stosowania siły, wojny jako instrumentu rozwiązywania sporów politycznych. Bardzo dużą rolę przywiązywano do czynnika ekonomicznego, ekspansji ekonomicznej. Można wyodrębnić w jej rozwoju 2 podstawowe etapy. Etap 1 – etap klasyczny, tradycyjny. Rozwija się od końca 19 wieku do roku 1945. Etap 2 – trwa do dzisiaj, geopolityka współczesna. Nie zależnie od etapu geopolityka amerykańska zawsze w swoich koncepcjach geopolitycznych uzasadniali mocarstwowe aspiracje, a potem także mocarstwowe role odgrywane przez Stany Zjednoczone. Zatem wielu geopolityków było powiązanych z elitami politycznymi. Geopolityka służy interesom państwa, polityki zagranicznej państwa i w uzasadnianiu aspiracji a potem ról. Etap 1 – jego głównym przedstawicielem jest Alfred Mahan, którego najważniejsze prace powstały w latach 80 i 90 wieku 19. Był to okres, kiedy USA dopiero kształtowały swoją państwowość i terytorium (wojny z meksykiem, zakupy alaski) i aspirowały do odgrywania roli mocarstwowych. Twórczość Mahana upewniała kolejne administracje amerykańskie, że te aspiracje mocarstwowe należy zrealizować. Wysuwając tezę o tym, że USA powinny stać się mocarstwem nr. 1 w świecie, sformułował je w oparciu o szerokie studia empiryczne. Największym mocarstwem wtedy była Wielka Brytania. Mahan podjął studia w których badał jakie to czynniki decydowały o rozwoju tego imperium Brytyjskiego. Oczywiście wskazał że czołowym instrumentem była ekspansja zamorska, wykorzystywanie floty wojskowej, szlaków handlowych. Sam Mahan doszedł w karierze zawodowej do stopnia admirała floty amerykańskiej. Dochodzi w swoich konkluzjach, że czynniki kształtujące potęgę Brytyjską ulegają wyczerpaniu. Nadchodzi moment schyłku imperium jako mocarstwa numer 1. Wskazuje, że USA powinny zastąpić Wielką Brytanię w roli mocarstwa nr 1. Po imperium Brytyjskim przychodzi moment na USA. Wskazuje, że powinny wykorzystać swoje znakomite położenie geograficzne: szeroki dostęp do 2 oceanów; dysponują one długą i rozwiniętą linią brzegową; zatem powinny wykorzystać ten obiektywny atut i tworzyć sieć portów handlowych i wojennych. 1988 – wojna z Hiszpanią, w wyniku której stany Zjednoczone zdobywają Filipiny, Hawaje, wyspa Gua na Pacyfiku. Stają się światowym mocarstwem. Mahan chciał zerwać z pewną tradycją, która od lat 20 19 wieku była obecna w amerykańskiej polityce. Tą tradycją była tradycja izolacjonizmu. Została sformułowana 1823 roku przez 5 wówczas z kolei Amerykańskiego Prezydenta James Monroe, który występując przed 2 izbami parlamentu z orędziem, sformułował hasło: „Ameryka dla Amerykanów”. Oznaczało ono, że Ameryka północna i południowa mają być obszarem w którym będą działały jedynie państwa amerykańskiego. Jest to obszar do którego nie mają dostępu państwa europejskie. W tym czasie mamy do czynienia z bardzo silnym nurtem niepodległościowym w Ameryce południowej. Większość koloni Hiszpańskich i Portugalskich uzyskują niepodległość, powstają nowe, młode i słabe państwa, które padają. USA boi się, że ich miejsce zajmą inne państwa i uprzedzając te możliwe działania Monroe formuje tę koncepcję izolowania się. Mahan uważa, że ta tradycja, że USA nie staną się mocarstwem światowym bez organizowania się w sprawy światowe. Umiera w 1914 roku. Nie doświadcza goryczy porażki koncepcji którą propagował. USA były najważniejszym twórcą organizacji Ligi Narodów, bowiem prezydent Wilson zdawał sobie sprawę, że powinny zerwać z izolacjonizmem. Postawa internacjonalistyczna, czyli ingerencja w sprawy światowe. Niestety dochodzi do rozdźwięku między wizją prezydenta a wizją senatu. Senat odrzuca pakt Ligi narodów i w konsekwencji USA nie przystępują do Ligi Narodów, wycofują się z tej polityki internacjonalizmu. Wracają i rozwijają swoje ekonomiczne działania. USA obiektywnie dysponują instrumentami mocarstwości ale ich nie wykorzystują. Nie udało się w tym tradycyjnym okresie w pełni zrobić ze stanów zjednoczonych potęgi światowej numer jeden . 3. 1 marca 2011 Okres globalnego pokoju trwa 20 lat i działalność ligi narodów nie zapobiegła czynnikom które doprowadziły do II wojny światowej. Etap przejściowy – między okresem tradycyjnym a współczesnym. Przejściowość będzie się przejawiała w okresie 2 wojny światowej. Jest ona okresem przejściowym dla USA i najbardziej znanym geopolitykiem tego okresu w geopolityce Amerykańskiej jest Nicolas Spykman. To jest emigrant z Holandii, który znalazł się na terytorium USA i tam związał się z tym państwa. 1883 – 1947 lata życia. Umiera po 2 wojnie światowej. Ta najbardziej aktywna twórczość przypada na okres wojny, wojny do której USA nie chciały przystąpić, tak jak w przypadku 1 wojny światowej. Prezydent ogłosił amerykańską neutralność wojenną, ale atak japoński na amerykańską flotyllę w 1941 r. na Hawajach był tym wydarzeniem, które zmusiło USA do przystąpienia do wojny. Koalicja antyhitlerowska: USA, Związek Radziecki i Wielka Brytania. Spikeman obserwuje te wydarzenia i swoją koncepcję geopolityczną formułuje w czasie trwania działań wojennych, a główne prace w których wyłożył swoje: „Amerykańska strategia w polityce światowej” z 1942, a drugą pracą „Geografia pokoju” z 1944r. Jego rozważania są oparte na założeniu że państwa kolacji antyhitlerowskiej wygrają tę wojnę, że państwa osi przegrają. Wskazywał, że koalicja anty jest ugrupowaniem wyłącznie utylitarnym (jest to sojusz, którego siła wynika ze wspólnych dążeń jakimi są dążenia do pokonania państw osi). Obserwował kolejne spotkania przywódców wielkiej 3. Wskazywał jednocześnie że koniec wojny oznaczać także będzie koniec tej koalicji. Brak wspólnych celów doprowadzi do dezintegracji, albowiem nie ma innych wspólnych celów, które łączyłby te państwa. Ich różnice polityczne, ekonomiczne, różne wizje rozwoje świata powoływać będzie że pomiędzy sojusznikami dojdzie do rywalizacji (szczególnie amerykańsko- radzieckiej). USA powinny się do tej rywalizacji przygotować, tak aby jej nie przegrać, by wyjść z niej zwycięsko. Spikeman uważa, że nie możliwe będzie po wygraniu wojny wycofanie się do sfery zachodniej. Nie będzie to służyło amerykańskim interesom, plus stosunku światowym. Budowanie stosunków międzynarodowych jest jej aktywny udział USA w polityce światowej. USA powinny także zdobyć i umocnić swoją pozycję w niektórych ze strategicznego punktu widzenia miejscach kuli ziemskiej i te miejsca które USA powinny opanować nazwał Spikeman „Rimland”. Pojęcie to możemy przetłumaczyć jako tereny brzegowe, kresowe. Ta kresowość odnosi się do Euroazji. W ujęciu geograficznym do tego Rimlandu w przypadku Europy zaliczał Spikeman Europę Zachodnią, a w przypadku Azji był to daleki wschód. Właśnie państwa tego regionu miały znaleźć się w centrum zainteresowania USA. Opanowanie tych obszarów jak twierdził Spikeman będzie niezbędnym warunkiem powstrzymywania ekspansji radzieckiego komunizmu. Te teoretyczne założenia na gruncie geopolityki zostały dostrzeżone i wykorzystane przez Amerykańską administrację do sformułowania 1 amerykańskiej strategii wobec komunizmu radzieckiego. Ta strategia została nazwana „strategią powstrzymywania (conteinment)”. Twórcą był wybitny amerykański dyplomata Gorge Kenna który w 1947 opublikował na łamach czasopisma zajmującego się polityką światową „Foreign Affairs” pod pseudonimem X. Nie mógł się ujawnić, bo był czynnym dyplomatom i pracował w ambasadzie USA w Moskwie, więc z bliska widział jak się ten mechanizm radzieckiego państwa rozwija. Dowodzi że ten totalitaryzm radziecki, determinacja Stalina będą skłaniały do ekspansji. Kenna dowodzi, że nie można ona przekroczyć żelaznej kurtyny (Łaby – granicy podziału Niemiec). Jak wiemy Europa wschodnia, w tym polska zostały milcząco oddane związkowi radzieckiemu. Kenna proponował sposoby, by tereny zachodnie zostały opanowane przez USA i kiedy przyjrzymy się to wyraźnie dostrzegamy w jej realizacji myślenie Spikemana i Kenna. Otóż najbardziej ta strategia powstrzymywania urzeczywistniła się w Europie Zachodniej. Było to przyczynienie się USA do odbudowy gospodarek zachodnio-europejskiej, do czego przysłużył się plan Marshala, w którego realizacji mieli uczestniczyć państwa Europy wschodniej. Stalin się na to nie zgodził. Zdawał sobie sprawę, że rozwój i budowa dobrobytu osłabią ruchy komunistyczne. Najbardziej dobitnym przykładem rosyjskiej ekspansji w tamtym okresie (pierwszych lat po 2 wojnie światowej) jest działalność instytucji „biuro informacyjne partii komunistycznych i robotniczych”. Założona w Polsce w 1947 w Szklarskiej Porębie. Zadaniem jej miało być koordynowanie działalności ideologicznej partii komunistycznych i robotniczych. Oczywiście termin koordynowanie jest eufemizmem, bo chodziło o to aby te partie zostały poddane kontroli i nadzorowi komunistycznej partii związku radzickiego. Do tej instytucji, która byłą instytucją międzypartyjną także należały wszystkie partie komunistyczne i robotnicze w Europie. W ten sposób Związek Radziecki tę ekspansję stosował. Ta instytucja uległa osłabieniu po śmierci Stalina i w wyniku decyzji 20 zjazdu.. Mamy plan Marshala i odbudowy europy. Drugim wydarzeniem, które miało charakter polityczno-wojskowy było związanie się sojusz północno-atlantycki. Założycielami było 10 państw europy zachodniej oraz USA i Kanada. USA od tej chwili będą obecne w Europie zarówno politycznie jak i wojskowo. W przypadku Europy zachodniej koncepcja Contained zostanie w pełni zrealizowana i się powiodła. Jeżeli chodzi o daleki wschód to jej zwycięstwo ma charakter co najmniej połowicznym. Największym niepowodzeniem było zwycięstwo komunistów w Chinach i propagowanie Chińskiej Republiki Ludowej. Dotychczasowe władze schroniły się na Tajwanie i od tego momentu po dzień dzisiejszy mamy do czynienia z istnieniem 2 rządów Chińskich, z których każdy uważa, że istnieją tylko jedne Chiny. Co najmniej na 15 lat dochodzi do bardzo silnych związków polityczno-ekologicznowojskowych Związku Radzieckiego i Chin. Największym zwycięstwem na dalekim wschodzie było pozyskanie Japonii i uczynienia z niej najważniejszego sojusznika na dalekim wschodzie. Czyli w ciągu co najmniej 2 dekad dochodzi do radykalnej zmiany w stosunkach amerykańsko-japońskich. Po podpisaniu pokoju USA aktywnie uczestniczyły w procesie demokratyzacji Japonii czego dowodem będzie przyjęcie konstytucji, a na początku lat 60 XX wieku Stany zjednoczone zawarły traktat sojuszniczy i od tej pory Japonia staje się państwem nad którym Stany Zjednoczone czuwają. Połowiczny sukces to półwysep Koreański. Podział Korei nie był zgodny, ale ta biedniejsza część stała się mocarstwem, a ta bogatsza dziś jest biedniejsza niż była pod koniec lat 40 XX wieku. USA próbowały także budować sieć sojuszów peryferyjnymi. Sojusz A(Australia)NZ(NOWA ZELANDIA)US(Stany zjednoczone). Drugi sojusz to jest Sojusz SEATO (pakt bezpieczeństwa Azji południowo wschodniej). Trzeci sojusz CENTO (USA próbowały rozwinąć opiekę nad państwami eksporterami ropy naftowej. Geopolityka współczesna (okres po 2 wojnie światowej) Ta geopolityka będzie się na gruncie amerykańskim rozwijała 2 podstawowymi nurtami: 1 nurt koncentrować się będzie na problematyce polityczno-wojskowej, na amerykańskim potencjale nuklearnym. Często ten nurt nazywany jest nurtem geostrategicznym. Geostratedzy dowodzą jak wielką rolę w rozwoju amerykańskiej potęgi powinna odgrywać broń jądrowa. USA są w 1 okresie monopolistą, jeżeli chodzi o posiadanie broni jądrowej. Empirycznie świat dowiedział się jak niszczycielską rolę ta broń spełnia. I USA próbowały ten monopol na broń utrzymać. Dowodem tego jest chociażby zgłoszony w 1947 roku na forum organizacji narodów zjednoczonych projekt utworzenia światowej organizacji międzynarodowej, która miałaby zająć się kontrolą i dystrybucją energii jądrowej. Była to koncepcja atom dla pokoju. W tej sferze wydawać się mogło że jest to koncepcja niezwykle ogólnoludzka, że amerykanie chcą obdarzyć z wykorzystaniem energii jądrowej, ale jeżeli przyjrzymy się bliżej to: amerykanie chcieli przyjęcia mechanizmu działania tej organizacji który miał ostatecznie przyznać amerykanom decydującą rolę w podejmowaniu decyzji. Chcieli dzielić się energię, ale nie technologią. Związek radziecki odrzucił tę propozycję i staje się udziałowcem budując tę broń. Geostratedzy amerykańscy koncentrując się na tym czynniku wojskowym konceptualizują świat w formule systemu dwubiegunowego. Na jednym z tych biegunów znajdują się USA, na drugim Związek Radzieckim. Dysponują swoją siecią zwolenników i relacje między biegunami są wrogie. Jednym z wybitnych geopolityków był Aleksander Seversky. Wskazywał on przede wszystkim na znaczenie lotnictwa strategicznego jako głównego komponentu strategicznych sił Stanów Zjednoczonych. Jego praca 1960 pod nazwą „Siły powietrzne kluczem do przeżycia”. Dowodził, że skuteczność amerykańskich sił jądrowych gwarantowana jest przez posiadanie rozwiniętej floty lotnictwa strategicznego. Te koncepcje Seversky’ego posłużyły do przyjęcia pierwszej doktryny wojskowej „Doktryny zmasowanego odwetu”, której istota sprowadzała się do odparcia ataku Związku Radzieckiego za pomocą sił Ameryki. Koncepcja odstraszania nuklearnego. Koncepcja Seversky’ego nie przetrwała zbyt długo bo w 1987 Związek Radziecki skonstruował rakietę balistyczną, środek przenoszenia broni jądrowej o wiele skuteczniejszy niż bombowiec strategiczny. Zastąpiona została przez koncepcję realistycznego reagowania. Nurt polityczno-ekonomiczny rozwija się nadal jako nurt 2 i między innymi efektem dociekań było upowszechnienie formuły świata wielo centrycznego, wiele centrów sił. Zaczyna się upowszechniać w latach 60 XX wieku i jednym z takich geopolityków znaczących był George Saul Cohen. Proponował odbębnienie w świecie 5 głównych ośrodków siły, którymi były: Stany Zjednoczone i Związek radziecki, a także Chińska Republika Ludowa, Japonia i Wspólnoty Europejskiej. Przełom lat 80 i 90 – odejście od podziału dwubiegunowego, a w nurcie politycznoekonomicznym wskazywanie na dominację w świecie stanów zjednoczonych jako jedynego państwa o wszystkich cechach mocarstwowości. Ważną rolę w określaniu amerykańskiej roli w polityce będą odgrywać Henryk Hisinger i Zbigniew Brzeziński. 4. 8 marca 2011 Geopolityka Brytyjska W przeciwieństwie do tego, że wielką siłą polityczną było imperium brytyjskie za czasów panowania królowej Wiktorii, geopolityka brytyjska tak silna nie była. Ona w gruncie rzeczy najsilniejsza była w pierwszych 4 dekadach 20 wieku (do lat 40) i w tej plejadzie geopolityków brytyjskich jedno nazwisko się wyróżnia – Halford Mackinder (1861 – 1947). Praca od 1904 „geograficzna oś historii” jest najważniejsza, przy czym wydawać by się mogło że będzie się on interesował imperium brytyjskim, ale tak nie było bo na gruncie brytyjskim głosił tezę że kres potęgi brytyjskiej jest już bliski. Że to co najlepsze imperium ma już za sobą. Także inaczej niż Mahan widział kształtowanie się mocarstwowości w świecie. Mahan akceptował siłę i potencjalną potęgę USA. Mackinder kładł nacisk na rozległość terytorium lądowego – dysponowanie przez państwo rozległym obszarem kontynentalnym jest podstawą potęgi. W 1 latach 20 wieku, Mahan upatrywał potęgę w państwie Niemieckim. Wskazywał że po zjednoczeniu 1891 Niemcy wchodzą na drogę budowy mocarstwowości. Widział w nich potęgę. Zmienia swoje poglądy po rewolucji bolszewickiej w Rosji 1917r. Mackinder zasiadał jako parlamentarzysta w Izbie Gmin. Odgrywał rolę polityczne. Skupił uwagę na Rosji dlatego że dostrzegał niezwykłą skuteczność. Utwierdził się, w przekonaniu wartości swoich teorii po powstaniu Związku Radzieckiego 1922r w wyniku połączenia 4 ówczesnych republik – Rosji, Ukrainy, Białorusi i Republiki Zakałkazkiej. W tym państwie widział przyszłe mocarstwo światowe. Umierając w 1947 z satysfakcją konkluduje, że jego teorie i koncepcje się sprawdziły. ZSSR stał się obok USA wielkim mocarstwem. Do historii przeszły pewne kategorie które wprowadził Mackinder, np. Teoria serca lądu. Obserwując ekspansję Radziecką w 2 latach po II wojnie światowej sformułował pewne tezy, które także przeszły do historii, mianowicie stwierdził, że to państwo które ma wpływ w Europie Wschodniej ma możliwości do odgrywania ról mocarstwowych. A jeżeli te role będzie odgrywało skutecznie, to będzie ono także rządziło światem. Przy czym wprowadza kategorię Wyspy Świata (World Island) za którą uważa większość obszarów Euro-Azji. Zatem można powiedzieć, że te prawidłowości i te reguły geopolityczne, które sformułował Mckinder byłyby: kto rządzi Europą wschodnią ten rządzi sercem lądu. Kto rządzi sercem lądu ten rządzi wyspą świata. Kto rządzi wyspą świata ten rządzi całym światem. Były to słynne formuły i dzięki nim przeszedł do historii. Mahan – potęga powietrza Mckinder – potęga lądowa Inne szkoły geopolityczne: - Geopolityka japońska (lata 20-30): eksponowanie japońskiej potęgi poprzez wpływ tego państwa na dalekim wschodzie (podbój znaczących terytoriów Chin). - Geopolityka Włoch: wskazywanie na budowę potęgi włoskiej w oparciu o zdobycze w Afryce (Afryka północna i wschodnia). - Geopolityka Francuska: wpływy z Afryki północno-zachodniej - Geopolityka Związku Radzieckiego: teoria geopolityki nie występowała. Dopiero w latach współczesnych się pojawia. Ta myśl rozwijana była w ramach nauki nazywanej „komunizmu” – objęcie wszystkich sfer badawczych. Polityka radziecka za czasów Stalina po II wojnie światowej to nic innego jak budowanie swoistego pasa buforowego, chroniącego związek radziecki poprzez odsunięcie granic bezpieczeństwa. - Geopolityka Polska Geopolityka Polska nigdy nie aspirowała do tego, aby przedmiotem analizy czynić zjawiska w skali światowej. Umieszczali ją zatem w nurcie tak zwanej geopolityki regionalnej, która aspirowała do analizy zjawisk naszego regionu (europy środkowej w sensie geograficznym), ale jej narodziny przypadają na okres kiedy państwa polskiego na mapie świata nie ma. Ten najbardziej znaczący etap rozwoju przypada na przełom 19 i 20 wieku. W tym czasie nasi geopolitycy zastanawiali się nad tym, co było przyczyną upadku państwa, jakie czynniki zadecydowały o jego upadku, i co czynić aby to państwo się odrodziło. Również interesował problem kształtu terytorialnego państwa, czy może być taki jak przed rozbiorem polski, czy powrót jest nie możliwy. Jeżeli jest nie możliwy to jaki kształt terytorialny byłby kształtem optymalnym. Podejmując te kwestie oczywiście polscy geopolitycy formułują różne odpowiedzi na pierwsze i drugie pytanie. Próbując uporządkować te podejścia geopolityków polskich wyodrębniono 2 nurty rozważań w polskiej geopolityce. 1 nurt zyskał miano podejścia przejściowości, a 2 nurt jest koncepcja pomostowości. 1 kształtuje się historycznie wcześniej, natomiast 2 powstaje na gruncie krytyki tej pierwszej. Teoria przejściowości formułowana była przez polskich uczonych, pracujących na uniwersytecie jagiellońskim (szkoła krakowska). Sztandarowymi nazwiskami tego podejścia są: Wincenty Pol (1807-1872), Wacław Nałkowski (1851-1911), Ludomir Sawicki (18841928). Podstawowa teza jaką formułowali odnosząca się do przyczyny upadku państwa polskiego byłą: państwo polskie upadło dlatego, że nigdy nie potrafiło stworzyć naturalnych granic a zatem państwowość polska skazana jest na przejściowość. Będzie się tak działo dlatego, że żyjemy i żyć będziemy między 2 narodami które wobec polaków zawsze reprezentowały tendencje ekspansjonistyczne. Zatem mamy do czynienia z bardzo pesymistycznym ujęciem historii polskiej państwowości. Ta teoria zostanie wykorzystana przez wrogów polski, wbrew intencjom jej twórców. Kiedy Ribbentrow i Mołotow podpisywali pakt dzielący Polskę to Mołotow powiedział, że to jest konsekwencją tego, że polska jest państwem sezonowym. Na bazie krytyki tego ujęcia pojawia się teoria pomostowości. Tutaj jej reprezentantami są ludzie ze Lwowa: Antoni Rehman (1840-1917), Eugeniusz Romer (1871-1954). To co zwolennicy teorii przejściowości uważali za fatalizm historyczny (położenie między Rosją a Niemcami) to uznali za potencjalny atut, w tym sensie, że odrodzona Polska mogłaby odgrywać rolę pośrednika, pomostu w kontaktach między Rosją a Niemcami. Zatem mogłaby stać się bardzo atrakcyjnym partnerem jednych i drugich, a atuty ku temu posiadano: z jednej strony jesteśmy państwem chrześcijańskim, z drugiej strony jesteśmy narodem słowiańskim. Wskazywali, że aktywność w polityce zagranicznej na obu azymutach mogłaby uczynić Polskę niepodległą atrakcyjnym graczem na scenie europejskiej. Teoria ta jest nacechowana optymizmem. Eugeniusz Romer okazał się uczonym w gruncie rzeczy o statusie światowym. Najpierw wsławił się tym, że był aktywnym uczestnikiem polskiej delegacji na konferencji pokojowej we Spa (??). Kiedy spojrzymy na politykę RP w okresie międzywojennym to w gruncie rzeczy nie udało się tej teorii pomostowości w pełni w życie, dlatego że Polska izolowała się i była izolowane zarówno przez Niemcy i Rosję. Zatem niewątpliwie roli pomostu 2 rzeczpospolita na pewno nie odegrała. Po 2 wojnie światowej Romer zdawał sobie sprawę, że teoria pomostowości jest zupełnie niemożliwa do realizacji w ówczesnych warunkach. Polska znalazła się pod wpływem Związku Radzieckiego. Założenia są nie możliwe do realizacji, zatem w PRL’u koncepcja pomostowości umiera i mamy do czynienia z jej swoistym odrodzeniem po roku 89. Polska zrzucając system realnego socjalizmu staje się państwem w pełni suwerennym, a przyczyniając się do rozwiązania układu warszawskiego staje się państwem wolnym w sensie policyjno-militarnym. W tamtym okresie Bronisław Geremka, pojawiają się za jego czasem ministerialnym, pojawia się formuła przyjęcia przez Polskę roli pomostu w Europie po zimno wojennym. Proponujemy zachodowi swoiste usługi w kontaktach z wschodem z Rosją, ale i Rosji w kontaktach z zachodem i znowu ta propozycja nie zostaje podjęta. Zachód byłby chętny skorzystać z naszych usług, ale Rosja nie chce. W 99 roku Polska wstępuje do NATO. W 2004 roku do UE. Stajemy się częścią instytucjonalnego zachodu. W gruncie rzeczy możemy obecnie znaleźć pewne ślady tej koncepcji pomostowości w polskiej propozycji formułowanej we współpracy ze Szwecją, Polskiej propozycji ustanowienia partnerstwa wschodniego wobec siebie i państw Radzieckich. To są państwa, które znajdują się zarówno poza UE i poza sojuszem Atlantyckim i chodzi nam o to, aby te państwa do współpracy wciągać i wymuszać na nich osiąganie coraz lepszych standardów demograficznych. Ta idea pomostowości znajduje rewitalizację właśnie w latach 90 po zrzuceniu jarzma socjalistycznego. Temat: państwo jako główny uczestnik stosunków międzynarodowych Oprócz państw stosunki międzynarodowe są formułowane przez innych uczestników np. istniejące jeszcze terytoria kolonialne, korporacje międzynarodowe, partie polityczne, grupy terrorystyczne. Zatem pojęcie uczestnika jest adekwatne, bo podmiotowość ma odniesienie do państwa, bo państwo jest podmiotem stosunków międzynarodowych, natomiast większość tych wymienionych nie są podmiotami. Często kiedy mówimy o państwie to posługujemy się formułą, że jest to jednostka geopolityczna, ale by zaakceptować związek między geografią a polityką. Państwo jest jednostką geopolityczną – oznacza to, że jest ono jednostką geograficzną, a zatem że dysponuje określonym terytorium, obszarem, a z drugiej strony ze jest ono przede wszystkim uczestnikiem stosunków politycznych, bowiem państwo jest uczestnikiem międzynarodowych stosunków politycznych. Państwo jest instytucją społeczną, obecną we wszystkich naukach społecznych. Każda zatem dyscyplina próbuje wskazać na te cechy państwa, które są dla niej najistotniejsze. Z punktu widzenia nauki o stosunkach międzynarodowych wyodrębniamy 3 podstawowe cechy państw, dodamy że są to cechy niezbędne aby można było mówić o państwie. Są nimi: terytorium, ludność, władza „państwowa” a bardziej suwerenna władza państwowa. Można byłoby wyodrębniać wiele atrybutów, ale te 3 są niezbędne, konieczne do określenia danej instytucji społecznej mianem państwa. Terytorium: ma ono wymiar fizyczny, świadczy o geograficzności państwa, o tym że jest to jednostka geograficzna, leżąca w jakimś miejscu kuli ziemskiej. Nie istnieje jakakolwiek norma, która by nam wskazywała jakie musi być niezbędne minimum tego obszaru, ani też maximum. Mamy zatem w świecie państwa terytorialnie zróżnicowane. Najczęściej kiedy mówimy o terytorium państwowym, to mamy na myśli jego terytorium lądowe, ale w sytuacja jest bardziej skomplikowana kiedy uwzględnimy fakt, że w świecie istnieją państwa o różnym położeniu geograficznym tzn. istnieją państwa, które nie posiadają dostępu do morza, są państwa które dysponują dostępem do morza i są państwa, których wszystkie granice są granicami morskimi. Położenie względem morza ma niezwykle ważne znaczenie dla pojęcia terytorium państwowego. W przypadku państw śródlądowych pojęcie terytorium państwowego jest równoznaczne z jego terytorium lądowym. Natomiast sprawa się komplikuje, kiedy spojrzymy na państwa posiadające dostęp do morza – częściowy, czy całkowity. W przypadku tych państw pojęcie terytorium obejmuje nie tylko terytorium lądowe, ale także pewien fragment morza, czy też oceanu – pewien fragment obszaru morskiego. Natomiast jaki to jest fragment, lub fragmenty i jaki status posiadają decyduje prawo międzynarodowe, ten dział prawa międzynarodowego które określamy mianem prawa morza. Aktualnie obowiązujące regulacje w tym zakresie zawarte są w konwencji prawa morza która została podpisana w 1982r. natomiast weszła w życie w 1994. Umowy międzynarodowe aby stać się prawem powszechnie obowiązującym muszą uzyskać wymaganą ilość ratyfikacji. Ten czas 82-94 (12 lat) musiał upłynąć aby konwencja weszła w życie, kiedy 60 państwo ratyfikowało. Do terytorium państwa zaliczane są 2 kategorie obszarów morskich: 1 z nich nazwiemy morskie wody wewnętrzne, 2 nazwiemy morze terytorialne. To są obszary, na których podobnie jak nad obszarami lądowymi państwo sprawuje suwerenność, zwierzchnictwem terytorialnym. Morskie wody wewnętrzne to są wody ujścia rzek, wody portów i wody zatok, ale zatoka jest włączana do tej kategorii kiedy rozwartość między brzegami nie przekracza długością 24 mil morskich. 1 mila morska to 1852 metry. Jeżeli ta rozwartość jest większa, to wytycza się linię i to co się mieści to wchodzi do wód wewnętrznych, a reszta do mórz terytorialnych. Powierzchnia wód wewnętrznych zależy od ukształtowania linii brzegu. Szerokość wód mieszczących się w morzu terytorialnym nie może przekraczać 12 mil morskich i ta zewnętrzna granica morza terytorialnego jest granicą państwa, czyli tam kończy się obszar państwa, jego terytorium. Niestety prawo międzynarodowe bywa łamane i prawo morza też bywa łamane. Niektóre państwa (afrykańskie i ameryki południowej które mają nieograniczony dostęp do oceanów) wyznaczyły szerokość morza terytorialnego nawet 200 milowy. W przypadku morza terytorialnego mamy wyjątek ograniczający suwerenność. Jest nim prawo nieszkodliwego przepływu, którym to prawem dysponują państwa trzecie. Ten przepływ nie może być szkodliwy, nie może zagrażać bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego. To jest np. zanieczyszczanie wód, będą przewożone narkotyki, albo będą przewożeni nielegalni migranci. Taki statek może zostać zmuszony do opuszczenia wód terytorialnych. W przypadku państw archipelagowych zamiast morza terytorialnego mówimy o wodach archipelagowych. 5. 15 marca 2011 Terytorium państwa jest oddzielone od terytoriów innych państw granicą państwową. W przypadku państw przybrzeżnych będzie granica morza terytorialnego. W przypadku morza archipelagowi będzie taka jak jest wytyczona w prawie morza. Państwo może sobie wybrać najbardziej korzystny sposób wytyczania takich granic, ale taki jaki jest dozwolony w prawie morza. Bardzo ważne jest z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa aby jego granica państwowa była uznana przez państwo sąsiadujące no i przez państwa jego środowiska międzynarodowego. Kiedy patrzymy na ten problem, to zauważamy pewną prawidłowość – państwa w swoich wysiłkach dyplomatycznych dążą do tego aby ich granice miały uznanie właśnie sąsiadów w postaci podpisywanych z nimi umów granicznych (traktatów międzynarodowych w których ta granica jest akceptowana). Kiedy w 49 roku powstają 2 państwa niemieckie to pojawia się problem uznania granic przez te państwa. Pierwsze państwo niemieckie z którym podpisaliśmy umowę była republika niemiecka. Polska podpisała ją w lipcu 1952 w granicznym mieście Zgorzelec i w tej umowie NRD oficjalnie uznaje naszą granicę. Problem ten ciągną się 20 lat. Republika Federalna Niemiec w swojej interpretacji wewnętrznej przyjęła swoistą wykładnię tej umowy – ta umowa wiąże jedynie rządy istniejących republik, natomiast ostateczne uznanie naszej granicy zachodniej może dokonać jedynie rząd zjednoczonych Niemiec. W gruncie rzeczy wprowadzono pewną niepewność co do trwałości tej naszej granicy i rzeczywiście. Kiedy pod koniec lat 80, kiedy procesy zjednoczenia Niemiec nasilając się, upada mur Berliński Polska, posiadająca wówczas pierwszy demokratyczny rząd, Polska godzi się na zjednoczenie Niemiec. Mówi że Niemcy mają prawo do zjednoczenia, ale jednocześnie domaga się ostatecznego uznania naszej granicy zachodniej. Kiedy podejmowane są przez państwa odpowiedzialne za Niemcy rokowania Niemiec w sprawie tak zwanych międzynarodowych uwarunkowań zjednoczenia Niemiec (rokowania 2<2 częsci Niemiec>+4<USA, Związek Radziecki, Wielką Brytanię i Francję>). Polska nie stała się stroną tych rokowań, ale na skutek naszych wielkich nacisków dyplomatycznych zostaliśmy zaproszeni na 1 rundę tych rokowań, 17 lipca 1990 w Paryżu. Polski minister spraw zagranicznych zaprezentował polski punkt widzenia na kwestię karną prawa międzynarodowego naszych granic, domagając się aby w dokumencie który zostanie przyznany na koniec konferencji, znalazł się zapis konieczności uzyskania uznania przez Niemcy naszych granic. Zrobiono to. Konkludując ten wątek, granica jest linią która oddziela terytorium jednego państwa od drugiego. Ma ona kapitalne znaczenie. 2 element – ludność Pojęcie ludności jest w tym przypadku pojęciem bardzo ogólnym bo dotyczy wszystkich którzy w danym momencie mieszkają w danym państwie. Ale dla stosunków międzynarodowych, dla badania państwa samo pojęcie ludności jest zbyt ogólne. Zatem stosujemy różne kryteria podziału tej ludności i te podziały wykorzystujemy w bardziej szczegółowych charakterystykach. Pierwszym z takich ważnych kryteriów jest podział na obywateli państwa – tych, którym przysługują pełne prawa obowiązujące w danym państwie i korzystają oni z tych wszystkich praw, oraz ci którzy nie posiadają obywatelstwa danego państwa – w tej grupie są tak zwani cudzoziemcy (ci mieszkańcy którzy posiadają obywatelstwo innych państw, a mieszkają w danym państwie) i kategoria bardzo nie liczna i przejściowa z natury są to ci którzy nie mają żadnego obywatelstwa (stracili z różnych względów swoje obywatelstwa i nie uzyskali obywatelstwa kraju w którym przebywa <APATRYDA – mieszkaniec danego państwa nie posiadający obywatelstwa żadnego państwa; bezpaństwowiec>. Prawidłowość jest taka, że w przypadku większości państw świata obywatele przeważają wśród ludności państwa, ale bywają wyjątki gdzie w całej masie ludności obywatele nie są większością, większością bywają cudzoziemcy. Przykłady mini państwa w Europie: Sandora, San Marino, Lichtenstein. Zjednoczone Emiraty Arabskie których obywatele stanowią około 30% mieszkańców tego państwa. Większość są to cudzoziemcy, którzy przebywają tam za pracą, tworzą dobrobyt tego państwa. Dla charakterystyki stosunków międzynarodowych ważniejszym kryterium podziału ludności państwa jest podział według kryterium etnicznego. Tutaj istotne będą takie kategorie jak kategoria narodu, mniejszości narodowej przy czym te kategorie nie są kategoriami jeszcze uniwersalnymi, bo w gruncie rzeczy wykorzystujemy je do charakterystyki struktury ludności państw gdzie struktury narodowe się wykształciły (Europa, Kultura Zachodnia, Większość Azji i Afryki Północnej). Takim obszarem państwa gdzie takie kategorie nie mają zastosowania jest czarna Afryka. Obowiązują tam struktury plemienne. Kiedy badamy te struktury etniczne posługujemy się miernikiem ‘współczynnikiem jednorodności etnicznej’. Wskazuje nam proporcjonalny udział największej grupy etnicznej, narodowej w stosunku do obywateli danego państwa. Kiedy patrzymy przez państwa na ten współczynnikiem to powiemy że nie ma w świecie państwa które byłoby w 100% zamieszkałe przez jeden naród. Polska sytuuje się bardzo wysoko w tym mierniku, Polska powojenna na skutek przesunięcia granic posiada współczynnik w granicach 97-98%. W tej grupie około 3% mamy duże zróżnicowanie bo wyróżniamy w Polsce 12 grup mniejszościowych, które nazywane są w naszym ustawodawstwie ‘mniejszościami narodowymi i etnicznymi’. Co różnicuje te 2 kategorie? Podstawowa różnica polega na tym, że mniejszości narodowe to są takie grupy, które posiadają własne państwo na zewnątrz, a w danym państwie stanowią mniejszość. Natomiast do grup mniejszości etnicznych zaliczamy tych, którzy takiego państwa nie posiadają: Tatarzy, Romowie (cyganie). Badanie tych kwestii etnicznych jest niezwykle ważne w stosunkach międzynarodowych – większość dzisiejszych problemów wiąże się z kwestiami etnicznymi. 3 kryterium - problem migracji (przemieszczanie się ludności, ruch wędrówkowy ludności) Migracja jest pojęciem najbardziej ogólnym, oznacza każde przemieszczenie się ludności. Nas będą interesowały migracje międzynarodowe. W stosunkach międzynarodowych jako efekt kolonizowania nowego świata, Ameryka Północna i Południowa, migracje międzykontynentalne. Przy czym różne są przyczyny tych migracji, jednoznacznie nie da się ich zlokalizować. Istotny jest podział czy jest migracja dobrowolna, czy wymuszona okolicznościami i wtedy mówimy o uchodźcach (np. gdy obawiają się prześladowań). Turystyka międzynarodowa jest także migracją dobrowolną, czasową. Człowiek który przybywa do danego państwa to jest imigrant. - Model państwa emigracji – państwa biedne - Model państwa imigracji – państwa bogate 6. 22 marca 2011 Rada Europy była pierwszą organizacją do której polska została przyjęta po odzyskaniu w pełni suwerenności. Uznano nas jako państwo w pełni demokratyczne. Pierwszą aplikację złożyliśmy w 89 r. ale nie chciano nas przyjąć. Władza państwowa i jej suwerenność Kategoria suwerenności przysługuje tylko państwom. Nie ma innych uczestników stosunków międzynarodowych co do których tę kategorię można im przypisywać. Nie ma zatem suwerennych organizacji międzynarodowych. Mając na myśli samodzielnie podejmowanie decyzji jest to sformułowanie potoczne. Suwerenność dzielimy na suwerenność zewnętrzną (z innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych) i wewnętrzną. Kiedy my ją charakteryzujemy posługujemy się uzgodnieniami dokonanymi na gruncie prawa międzynarodowego. Sfery suwerenności wewnętrznej pomijamy. W języku staropolskim suwerenność określano jako samowładność (decydowanie o losach państwa bez ingerencji zewnętrznej) i całowładność (to decydowanie dotyczy wszystkich sfer życia publicznego zarówno w wymiarze wewnętrznym i międzynarodowym) państwa. Kiedy rozpatruje się kategorii suwerenności w wymiarze międzynarodowym to wskazuje się na jej 3 podstawowe cechy/wymiary jej realizacji: 1. zdolność traktatowa – oznacza, że państwa tworzą prawa międzynarodowe albo w kontaktach dwustronnych albo w kontaktach wielostronnych (dzielimy na normy regionalne i uniwersalne. Uniwersalne są adresowane do wszystkich państw świata, natomiast regionalne do państw określonego regionu). Pojęcie regionu nie zawsze jest jednoznaczne. Często istnieją wątpliwości czy państwa tworzą region. Mówi się wówczas o normach grupowych. Prawo międzynarodowe jest głównym regulatorem stosunków między państwami i innych uczestników stosunków międzynarodowych. Zapewnia, że w stosunkach międzynarodowych nie ma chaosu, co oznacza że istnieje absolutny porządek. 2. prawo legacji – kategoria prawa międzynarodowego i oznacza zdolność do utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Prawo legacji ma 2 formy: legacja czynna (prawo do wysyłania swoich przedstawicieli dyplomatycznych do innych państw, a także do organizacji międzynarodowych) i legacja bierna (prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych innych państw). Prawo legacji czynnej i biernej przysługuje tylko państwom. Natomiast niektórym organizacjom międzynarodowym (ONZ, NATO) przysługuje prawo legacji biernej. Prawo legacji oparte jest na 2 podstawowych zasadach: wzajemności (legacja jest zawsze stosunkiem 2 podmiotów, państw) i równości (niezależnie od tego jakie państwa w sensie potencjałów jakie posiadają <terytorialne, ludnościowe, woskowe, ekonomiczne> realizując sprawy legacji są wobec siebie równe. Wysyłają zawsze przedstawicieli dyplomatycznych tej samej rangi. W czasach dzisiejszych są to ambasadorowie. Wszystkie państwa są równe bo są suwerenne). Korpus dyplomatyczny to wszyscy przedstawiciele akredytowani w danym państwie. 3. prawo do tworzenia i uczestniczenia w pracach organizacji międzynarodowych – organizacja międzynarodowa jest zawsze formą współpracy państw, które ją tworzą. Możemy mówić o organizacjach: regionalnych, grupowych. Minimum 3 państwa muszą nawiązać ze sobą współpracę by mówić o organizacji międzynarodowej. Państwa które ją tworzą są członkami pierwotnymi takiej organizacji. Są najczęściej, najbardziej znaczące przejawy suwerenności państwa w stosunkach międzynarodowych. Kiedy patrzymy i analizujemy te 3 cechy to powiemy: „nie istnieje w świecie państwo, które dysponuje absolutną suwerennością”. Zatem suwerenność każdego państwa podlega relatywizacji. Każde państwo wchodząc w relacje z innymi państwami i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych w różnym zakresie rezygnuje z części swojej suwerenności, uprawnień wynikających z suwerenności. Owa rezygnacja jest prawidłowością w stosunkach międzynarodowych. Samoograniczenie suwerenności jest prawidłowością stosunków międzynarodowych. Często o tym samoograniczeniu mówimy jako o swoistym paradoksie suwerenności. Oznacza on konieczność rezygnacji z części suwerenności wynikającej z tej suwerenności, np. tworzenie norm prawnych międzynarodowych jest niczym innym jak ustanawianie przez państwa pewnych reguł wzajemnych zachowań, wzajemnego postępowania, reguł które na mocy postanowień, umowy państwa zobowiązują się respektować. Oznacza to zatem z punktu widzenia suwerenności, że w danej uregulowanej prawem sferze państwa nie mogą postępować dowolnie, tylko zgodnie z tymi regułami, które przyjęła. Zatem powiemy, że suwerenność oznacza wolność postępowania, ale nie jest to dowolność. Najbardziej wyraźnie te procesy samoograniczenia suwerenności widoczne są w ugrupowaniach integracyjnych. Dobrym przykładem pozbycia się suwerenności państw jest Unia Europejska i zrezygnowanie z własnej waluty, jednocześnie przyjmując walutę Euro. Dopóki o tych procesach integracyjnych decydują państwa (mogą one negocjować traktaty stanowiące podstawę funkcjonowania instytucji które tworzą i państwa w tych traktatach decydują się na takie i inne kroki, to jeżeli nad tymi procesami nadal kontrolę sprawują państwa) to nie musimy się bać że te państwa rozpłyną się w strukturze super państwa. Istnieją przypadki, rzadkie wprawdzie, gdzie państwa decydują się na likwidacje swojej suwerenności (państwowości). Dzieje się tak wtedy np. kiedy decydują się ona na połączenie z innym państwem. W stosunkach międzynarodowych mamy także do czynienia z procesami, które określany mianem naruszenia suwerenności państwowe. To naruszenie oznacza pozbawianie danego państwa/danej grupy państw możliwości realizacji jego suwerenności/aspektów suwerenności przez państwo trzecie. Są to relacje które określane są mianem tworzenia stref wpływów, wasalizacją państw, finlandyzacją państw. Taki model relacji oznaczający podporządkowanie państw innemu państwu występowało w systemie państw realnego socjalizmu. Dochodzimy do pewnych kontrowersji jeśli chodzi o pojęcie suwerenności, bo nie jest to pojęcie jednoznacznie rozumiane przez wszystkich badaczy. Najbardziej radykalne ujęcie reprezentują często historycy, np. dla okresu PRL historycy mówili że Polska była państwem nie suwerennym. Ten model relacji międzynarodowych był modelem gdzie suwerenność państw była ograniczona przez Związek Radziecki. Zatem powiemy tak: procesy ograniczania suwerenności nie są prawidłowością w stosunkach międzynarodowych, wręcz traktujemy ją jako patologię, czynniki destabilizujące stosunki międzynarodowe. Często treścią tych procesów są różnego rodzaju rozwiązania siłowe. Kolejny problem: powstanie i upadek państw Ta problematyka odzwierciedla prawidłowość z jaką mamy odczyniania w stosunkach międzynarodowych – państwa pojawiają się jako instytucje społeczne w świecie, ale w jakimś momencie mogą zniknąć i znikają. Czyli nie ma państw wiecznych, to tylko dyktatorom i twórcą wielkich imperiów wydawało się że tworzą struktury ponadczasowe i żadna struktura tego typu do dzisiaj nie przetrwała. Zatem nie ma państw wiecznych co oznacza, że państwo jest kategorią historyczna. Najlepiej odzwierciedlają te problemy w sensie graficznym mapy polityczne poszczególnych okresów historycznych. Jeżeli je porównamy to zauważymy, że one się zmieniają. Mapa polityczna jest graficznym odzwierciedleniem sytuacji w świecie. Powstanie i upadek państw jest dla każdego z tych państw procesem szczególnym. Każdy przypadek jest przypadkiem indywidualnym, to szczególny rodzaj przyczyn, przebieg, konsekwencje. W tym znaczeniu każdy z przypadków jest przypadkiem konkretno historycznym. Natomiast możemy pewne sytuacje generalizować – możemy identyfikować pewne wspólne mechanizmy i pewne wspólne cechy które będziemy przepisywać wspólnie jakiejś grupie procesów historycznych. Tę materię możemy porządkować, ale to oznacza że konkretne przypadki które miały miejsce nie zawsze w pełni takim założeniom modelowym odpowiadają. Co więcej możemy powiedzieć, że konkretno historyczne przypadki często od tych założeń modelowych mogą odbiegać i odbiegają w mniejszym lub większym zakresie. Dlatego też kategorię powstania państwa i kategorię upadku państwa traktujemy jako kategorię wyjściowe i ogólne. Upadek w tym przypadku traktujemy jak zniknięcie państwa ze stosunków międzynarodowych i także na mapie politycznej. W sensie potocznym upadek kojarzy się nam z procesami, przewrotem. Powstanie państwa jest tą kategorią, która oznacza że dla naszych potrzeb nic innego jak pojawienie się nowego państwa w stosunkach międzynarodowych i uzyskanie przez to państwo zdolności praw międzynarodowych. O ile proces historyczny powstania i upadku państwa jest rozłożony w czasie o tyle dla ustalenia nabycia przez to państwo albo utraty podmiotowości prawno międzynarodowej musimy ustalić datę powstania bądź upadku tego państwa. Musimy sporządzić metrykę urodzenia albo zgonu w przypadku państwa. Dlaczego? Dlatego, że właśnie z tym dniem który przyjmiemy państwo albo nabywa w przypadku powstania, albo traci swoje uprawnienia i swoje zdolności prawa. Zawsze przyjmuje się istotny moment w procesie powstawania państwowości i upadku. Coś co przesądza. Każda z tych forma ma swoje przypadki szczególne. 7. 29 marca 2011 Legalność powstania i upadku państwa – legalne sposoby powstania i upadku państwa. Mamy tu na myśli to że dzieje się to wszystko w zgodzie z prawem międzynarodowym. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego istotne jest to aby w trakcie trwania tych procesów nie dochodziło do procesów użycia sił zbrojnych, albowiem użycie jej jest we współczesnym prawie międzynarodowym jest zakazane. Wyjątkiem jest obrona przez agresją. 4 podstawowe formy powstania państw: 1. zjednoczenie państw – jest to taki proces który polega na połączeniu się co najmniej 2 istniejących dotąd państw i powstanie w wyniku tego połączenia nowego państwa. Musi wystąpić dobrowolność, państwa działają z własnej woli kierując się swoją suwerennością. Najlepszym dowodem na to jest referendum zjednoczeniowe – że ludność państwa wypowiada się czy chce czy nie chce połączyć się z drugim państwem. Nie zawsze to możliwe jest. Drugim dowodem są decyzje parlamentów. Wskazuje się, że najlepszym formą ustrojową jako nowe powstałe państwo powinno przyjąć jest federacja. Mogą łączyć się państwa bardzo różne, choć w praktyce bywa że państwo ludnościowo i terytorialnie większe często wywiera pewną presję i nadaje pewien kierunek procesowi zjednoczonemu. Klasycznym przykładem było powstanie państwa Tanzania. 1964 r. powstało, a państwami które się połączyły były Tamgenika i Zanzibar. Drugim przykładem jest państwo Jemen. 1990 r. w wyniku połączenie Jemenu Północnego i Jemenu Południowego. 2. rozczłonkowanie państwa – traktujemy jako jeden z wariantów podziału państwa. Istotą tego procesu jest to iż suwerenność traci istniejące dotąd państwo, a w jego miejsce pojawiają się co najmniej 2 lub więcej państw. Przykładem był podział Czechosłowacji po aksamitnej rewolucji i w wyniku decyzji parlamentu Czechosłowacji dochodzi do podziału tego państwa, który się ostatecznie dokonuje 1 stycznia 1993. Podział ten miał charakter asymetryczny, nie równy ale ta nierówność wynikała z rozkładu ludności. Podział był 2:1 na korzyść Czech. Rozczłonkowanie Jugosławii nastąpił ze strony władz centralnych, które nie chciały się początkowo z tym podziałem pogodzić. W wyniku tego podziału pojawiło się najpierw 5 państw: Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Macedonia i Nowa Jugosławia składająca się z Serbii i Czarnogóry. W 2006 r. dochodzi do podziału tej Nowej Jugosławii i postają Serbia i Czarnogóra. 3. secesja części terytorium – obok rozczłonkowania jest jednym ze sposobów podziału państw. Jest takim procesem w wyniku którego od istniejącego państwa odrywa się jakaś część albo części i każda z nich staje się nowym państwem. Czyli powstanie państwa wiążę się z częścią odrywającą się od starego państwa. To państwo nadal istnieje, ale jest okrojone. Jest ona procesem który bardzo trudno poddaje się zasadzie legalności. Bardzo często te procesy są bardzo burzliwe, często długotrwałe w wyniku których dochodzi do poniesienia dużych ofiar. Ten skomplikowany charakter wynika z tego, że w stosunkach międzynarodowych rywalizują ze sobą i często wchodzą w kolizje 2 ważne zasady prawa międzynarodowego: a. zasada samostanowienia narodów – prawo narodów do tworzenia własnego państwa także w drodze oderwania się od istniejącego państwa. Czyli prawo międzynarodowe uznaje secesję. b. zasada integralności terytorialnej państw – prawo do zachowania całościowości państw. Co więcej ta zasada jest np. na gruncie europejskim wzmocniona zasadą nienaruszalności granic. Należy to rozumieć jako zasadę zakazującą zmiany granic przy użyciu siły, bo pokojowe zmiany są dopuszczalne. Aby to było dopuszczone muszą dojść do porozumienia. Powstanie państwa Bangladesz. Powstało z części która oderwała się od Pakistanu w 1971 r. Nie był to w pełni proces legalny, dlatego że ten ruch secesjonistyczny był wspierany w sensie politycznym i wojskowym przez Indie. Pakistan i Indie są państwami, które od chwili kiedy powstały są wobec siebie wrogie. Erytra uzyskała państwowość w 1993 ale t państwowość była efektem długoletniej walki. Przykład nie udanej secesji – Nigeria. Pod koniec lat 60 od tego państwa próbowała oderwać się prowincja Biacha? Procesem secesji określa się proces rozpadu ZSSR. W wyniku procesu tego secesji rozpoczęty przez republiki nad Atlantyckie powstało 15 nowych państw. Jedno z tych państw uzyskało status szczególny – Rosja bo stała się sukcesorem prawnym ZSSR. Oznacza to, że przejęła po ZSSR uprawnienia wynikające ze zobowiązań prawnomiędzynarodowych dawnego ZSSR. Przejęła także arsenał jądrowy ZSRR. 4. uzyskanie niepodległości przez terytorium zależne (inaczej dekolonizacja) – ta niepodległość przychodziła w sposób bardzo trudny. Była to walka zbrojna z kolonizatorami, prowadzona przez ruchy niepodległościowe. Nie wiele było przypadków przekazania władzy pokojowo. W wyniku tego procesu powstało prawie 100 państw. Połowa istniejących państw dzisiejszego świata są to państwa pokolonialne powstałe po 1945 roku. Był to potężny proces, którego nasilenie narastało na lata 60 i początek lat 70. Problematyka upadku państw 2 mechanizmy które były jako powstanie państwa są mechanizmami upadku: jest to zjednoczenie państw i rozczłonkowanie. W zależności od tego jakie procesy analizujemy to umieszczamy je w problematyce powstania albo upadku. Jeżeli mówimy o podziale Czechosłowacji to jeżeli będziemy analizować te czynniki, które doprowadziły do zniknięcia Czechosłowacji to będzie upadek, ale jeżeli będziemy analizować czynniki do podzielenia państw to będzie powstanie. Inkorporacja – oznacza proces przyłączenia się jednego państwa do drugiego państwa. Tym się różni od zjednoczenia, że w wyniku tego połączenia upada tylko to państwo, które jest przyłączane. Państwo przyłączające nadal istnieje. 3 październik 1990 – przestała istnieć NRD, ale RFN zostało tym samym państwem powiększone o terytorium NRD. 8. 5 kwietnia 2011 Egzamin na przedostatnich zajęciach – 24 maj a 31 maja rozliczanie, wpisywanie ocen. 1 pytanie z tematów wykładów, a drugie z literatury. Przy ocenie niedostatecznej to poprawa w terminie sesji, nie sesji poprawkowej! Zgodnie z prawem międzynarodowym mamy 4 główne formy powstania państwa: powstanie państw, rozczłonkowanie państwa, secesja części, uzyskanie niepodległości przez terytorium zależne. Zaś o upadek to mamy 3 legalne sposoby: zjednoczenie państw, rozczłonkowanie państwa i korporacje (przyłączenie jednego państwa do drugiego). Formami wspólnymi dla powstania i upadku państwa są zjednoczenie państw i rozczłonkowanie państwa. Natomiast formami specyficznymi dla powstania państwa jest secesja części terytorium państwowego i uzyskanie niepodległości przez terytorium zależne, a dla problematyki upadku państwa jest inkorporacji. Czym się różni zjednoczenie od inkorporacji? W przypadku zjednoczenia upadają państwa, które się jednoczą i ich miejsce powstaje nowe państwo. Natomiast w przypadku inkorporacji upada państwo inkorpowane, natomiast drugie państwo wcieliło do siebie pierwsze państwo, zostaje takie samo tylko ma większe terytorium. Rozmowy 2+4 – rozmowy 2 państw Niemieckich z 4 państwami odpowiedzialnymi za Niemcy: USA, Związek Radziecki, Francja i Wielka Brytania. Problematyka uznania państwa (uznanie międzynarodowe państwa) Instytucja uznania wywodzi się z prawa międzynarodowego. My do stosunków międzynarodowych wprowadzamy ją za pośrednictwem prawa międzynarodowego. Ustalenia na gruncie prawa międzynarodowego są dla nas wytycznymi w procesie analizy tego zjawiska i instytucji. Z uznaniem prawno międzynarodowym jako problemem w stosunkach międzynarodowym mamy do czynienia wtedy gdy powstaje nowe państwo. Ta instytucja nie jest stosowana w odniesieniu do państw które już istnieją, bo ich akceptacja jako uczestników była już bardzo dawno. Innymi słowy uznanie międzynarodowe jest reakcją istniejących państw na fakt powstania nowego państwa. Dla nowo powstałego państwa instytucja uznania jest bardzo ważna, dlatego że w przypadku kiedy to uznanie ma szeroki charakter ze strony istniejących państw to to nowo powstałe uznawane państwo zdobywa możliwość łatwego i szybkiego włączenia się do stosunków międzynarodowych. Innymi słowy uznanie międzynarodowe ułatwia nowo powstałemu państwu umocnienie jego miejsca w stosunkach międzynarodowych. Procedura uznawania nowo powstałego państwa w stosunkach międzynarodowych podlegała znaczącej ewolucji. W wieku 19 i 20 (koniec 2 wojny światowej) dominowała tak zwana „konstytutywna teoria uznania państw”. Natomiast po 45 roku ta teoria została zamieniona na tak zwaną teorią deklaratywną. Wyodrębnimy 2 podstawowe teorie powstania państwa: - konstytutywną - deklaratywną – od końca 2 wojny światowej i w czasach współczesnych. Istotą konstytutywnej teorii uznania państwa jest przyjęcie założenia, że uznanie nowo powstałego państwa jest dla niego aktem konstytutywnym – czyli w drodze uznania mamy do czynienia z procesem tworzenia państwa jako nowego uczestnika stosunków międzynarodowych. To była bardzo niedemokratyczna formuła, dawała istniejącym państwom a przede wszystkim mocarstwom możliwość bardzo elastycznego traktowania instytucji powstania państwa w tym sensie, że uznanie następowało wtedy kiedy wzmacniało a przynajmniej nie zagrażało interesom państwa uznającego. Natomiast kiedy tym interesom zagrażało to państwo tej procedury nie stosowało. Wykorzystywana była do rywalizacji między wielkimi mocarstwami. OD subiektywnej woli istniejących państw (głównie mocarstw) zależało to czy nowo powstałe państwo zostanie włączone do obrotu międzynarodowego czy też nie – czy będzie musiało się przez lata borykać z poszukiwaniem swojego miejsca w stosunkach międzynarodowych. Karta Narodów Zjednoczonych wprowadza większą demokratyzację stosunków międzynarodowych co powodowało także konieczność odejścia od niedemokratycznej formuły uznania państwa, jaką była formuła konstytutywna. Zaczęto więc stosować koncepcję deklaratywną. Istotą tej teorie jest założenie, że państwo jest bytem obiektywnym. To znaczy jeżeli posiada jednostka geopolityczna cechy państwa (kiedy posiada terytorium, ludność, suwerenną władzę) to obiektywnie jest państwem. Zatem zadaniem istniejących państw jest przyjęcie tego faktu do wiadomości, że oto powstaje nowe państwo i je uznać (przyjąć deklarację której treścią jest uznanie nowo powstałego państwa). W praktyce jednak bywają różne okoliczności które powodują, że uznanie ze stron istniejących państw nie jest wcale takie łatwe i oczywiste. Te trudności z uznaniem występowały zawsze wtedy kiedy mamy do czynienia z kształtowaniem się państwa w którym nie możemy w sposób jednoznaczny zidentyfikować głównego ośrodka władzy państwowej, a działo się to i dzieje w takich sytuacjach kiedy o prymat polityczny w państwie rywalizuje kilka ośrodków władzy. Tak było w przypadku wielu państw które wyzwalały się z kolonializmu. Komplikacje pogłębiały się wtedy, kiedy te różne ośrodki były popierane przez różne państwa zewnętrzne. Współczesne prawo międzynarodowe stanowi, że uznanie nowo powstałego państwa ze stron istniejących państw powinno następować nie zwłocznie kiedy ukształtują się cechy bycia państwem. Stwierdzenie to też czasami bywa trudne do zrealizowania. Działania państw zawsze kierują się własnym interesem. Bywają sytuacje kiedy państwa bardzo szybko taki akt uznania realizują i wówczas takie uznanie nazywane jest uznaniem przedwczesnym. Klasycznym przykładem była reakcja USA na proklamowanie w maju 1947 r. powstanie państwa Izrael. USA uznały Izrael za państwo kilka godzin po tej proklamacji. Oczywiście tak szybka reakcja amerykańska na powstanie państwa wynikała z amerykańskich interesów. Tak szybko reagując na powstanie Izraela USA chciały pokazać światu, że są zdeterminowane w obronie Izraelskiej państwowości i tak się stało. USA były i pozostają do dzisiaj najwierniejszym sojusznikiem Izraela na bliskim wschodzie. Uznawanie państwa jest procesem. Trwa to często latami. Możemy mieć do czynienia z różnymi sytuacjami: - państwowość uznaje zdecydowana większość państw - państwowość uznaje zdecydowana mniejszość państw Przyjmuje się, że tym czynnikiem przesądzającym jest przyjęcie nowo powstałego państwa do organizacji narodów zjednoczonych, dlatego że członkiem tej organizacji może być tylko państwo, a procedura przyjęcia na członka ONZ nie jest wcale taka łatwa i szybka bo: 1. samo państwo, które powstało musi wykazać tym zainteresowanie – wyłożyć wniosek o przyjęcie do organizacji narodów zjednoczonych. 2. ten wniosek jest najpierw rozpatrywany przez radę bezpieczeństwa, a w radzie bezpieczeństwa zasiada 15 członków, a wśród nich 5 ma status członków stałych. Pozostała 10 jest co 5 lat zmieniana. Decyzję o akceptacji tego wniosku rada bezpieczeństwa podejmuje większością co najmniej 9 członków, ale w tej grupie muszą się znaleźć stali członkowie rady bezpieczeństwa, a przynajmniej żaden z nich nie może postawić weta, bo kandydatura zostałaby odrzucona. 3. Po przyjęciu takiej decyzji rada formułuje wniosek do zgromadzenia ogólnego zalecając mu przyjęcia aplikującego państwa do ONZ. 4. Dopiero tę ostateczną decyzję w głosowaniu podejmuje zgromadzenie ogólne. Podstawową formą uznania państwa jest forma uznania prawnego (de iure). Może ono być dokonane przez głowę państwa, parlament, premiera, ministra spraw zagranicznych. To kto w imieniu państwa uznającego to czyni nie jest istotne, bo to kto to czyni zależy od tradycji konstytucyjnego państwa. Chodzi tu o to, że to uznanie jest uznaniem wyraźnym (następuje w formie odpowiedniego oświadczenia, które jest kierowane do władz nowo powstałego państwa i które jest także publicznie znane społeczności międzynarodowej.) i tego uznania nie można cofnąć. Gdyby istniała możliwość cofnięcia uznania to moglibyśmy mieć do czynienia z różnego rodzaju grami pomiędzy istniejącymi państwami i ta cała procedura mogłaby się stać procedurą niedemokratyczną. Zatem raz dokonanego uznania nie można cofnąć, utrwala to pozycję nowo powstałego państwa, ale ma to także swoje negatywne strony najlepiej są widoczne w odniesieniu do tak zwanych państw upadłych, upadających, w stanu rozkładu. To są państwa, których władza centralna w zasadzie nie istnieje bo walczą ze sobą różne siły polityczne. Ono prawnie istnieje natomiast faktycznie nie funkcjonuje. TO jest ten kłopot dla społeczności międzynarodowej, bardzo niedobra destabilizująca sytuacja w stosunkach międzynarodowych. Najlepiej byłoby aby te państwo uporało się z tymi problemami, albo aby proces upadku się dokonał. Mamy tez przypadki uznania faktycznego (de facto). Są to rzadkie przypadki, zastosowane częściej do szczególnie wrażliwych sytuacjach. Kiedy z różnych względów nie dokonuje się tego uznania pełnego/prawnego, natomiast uznaje się nowo powstałe państwo poprzez nawiązane z nim kontakty (gospodarcze, kulturalne) nie rozwijając kontaktów politycznych krajów. W dzisiejszym świecie taką sytuację mamy w odniesieniu do Tajwanu (republiki Chińskiej na Tajwanie). Najczęstszym następstwem uznania przez państwo jest nawiązanie stosunków dyplomatycznych (zastosowanie prawa legacji). Najczęściej bywa tak, że wraz z deklaracją o uznaniu za państwo, państwo uznające proponuje nawiązanie stosunków dyplomatycznych. Bywa też tak, że to stosunki dyplomatyczne zawierane są w okresie późniejszym. Natomiast nie może być sytuacji odwrotnej – nie można realizować prawa legacji bez uznania państwa. Uznanie rządu Kiedy uznaje się nowo powstałe państwo to oczywiście uznaje się jego rząd, ale bywają sytuacje kiedy w państwie istniejących na skutek rewolucji dochodzi do obalenia istniejącego rządu i w sposób niekonstytucyjny do władzy dochodzi nowy rząd. Często niektóre państwa tego nowego rządu nie uznają i zrywają z nim stosunki dyplomatyczne. 9. 12 kwietnia 2011 Problematyka liczebności państw w świecie Państwo jest kategorią historyczną bo powstają i upadają, przy czym gdybyśmy właśnie spojrzeli na te formy powstania państw z perspektywy liczebności państw w świecie to powiemy: zjednoczenie państw oznacza zawsze zmniejszenie liczby państw. Rozczłonkowanie z kolei oznacza zwiększenie liczby państw. Secesja oznacza zwiększenie liczby państw. W przypadku uzyskania niepodległości przez terytoria zależne też zwiększenie państw. W przypadku inkorporacji oznacza zmniejszenie ilości państw. Kiedy patrzymy na procesy powstawania i upadku państw to zauważamy stały kręg wzrostowy, przy czym z perspektywy dzisiejszej na te zjawiska które miały miejsce z punktu widzenia powstania i upadku państw z 20 wieku to powiemy: 1. pierwszym takim zespołem procesów historycznych które spowodowały zwiększenie liczby państw w świecie było zakończenie I wojny światowej i to co po niej nastąpiło (po 1918). 2. II wojna światowa nie wywarła wielkiego wpływu na liczebność państw. 3. Największy wpływ na liczebność państw wywarły procesy dekolonizacji. One się rozpoczynają stosunkowo spokojnie od połowy lat 50 20 wieku. Największa fala dekolonizacyjna przypada na lata 1960-1975. To jest ten największy przyrost. Po 75 r. ten proces wyraźnie słabnie. 4. kolejnym zespołem wydarzeń mających wpływ na zwiększenie się liczby państw w świecie był upadek komunizmu. 7 nowych państw. W wyniku tych przemian Polska nie zmieniając swoich granic, miejsca miała 3 sąsiadów, a po przemianach mamy ich 7: Rosję, Litwę, Białoruś, Ukrainę, Słowację, Czechy i Niemcy. Rok Europa Azja Afryka Ameryki 1990 23 9 20 1923 32 13 3: Etiopia, Liberia, Związek południowej Afryki 4: Egipt dochodzi 1947 1962 1975 29 32 34 19 37 39 4 30 48 22 24 25 22 Australia i oceania 0 – okres kolonialny Razem 2: Australia i Nowa Zelandia 2 3 7 73 55 76 126 157 2006 2007 44 46: Serbia i Czarnogóra oraz Kosowo 2011 ? 47 47 54 54 36 36 16 16 197 199 55 Wielkość 200 państw byśmy powiedzieli, że połowa z 200 współczesnych państw to są państwa powstałe w wyniku dekolonizacji po 2 wojnie światowej, a zatem żadne z nich nie ma więcej niż 70 lat. Problematyka nazw państw Każde państwo ma nazwę. Zdecydowana większość państw ma 2 nazwy. Pierwszą z nich jest nazwa potoczna, ta którą powszechnie używamy, w publicystyce, ale drugą nazwą jest nazwa oficjalna, która ma szczególne znaczenie dla stosunków międzynarodowych. Dlatego że w oficjalnym obrocie międzynarodowym w oficjalnych kontaktach, dokumentach najczęściej wtedy kiedy wymieniamy państw to stosujemy ich nazwy oficjalne. Państwa również występują pod swoimi nazwami specjalnymi kiedy wymienia się je jako sygnatariuszy umów międzynarodowych. W oficjalnym obiegu międzynarodowym państwa występują w nazwie oficjalnej. Źródłem nazwy oficjalnej jest Konstytucja, to ona zawiera zapis mówiący o nazwie oficjalnej państw. 1. Nazwy potoczne 2. Nazwy oficjalne Ad. 1 Nazwy potoczne W odniesieniu do konkretnych państw można się spotkać z różnymi interpretacjami z tego skąd się ta nazwa pochodzi. Nie zawsze mamy jednoznaczne twierdzenia w tej sprawie, często mamy do czynienia z dwoma albo kilkoma interpretacjami nazwy potocznej państw. W nauce próbuje zastosować kryteria wtedy kiedy porządkujemy problematykę tych nazw potocznych. Przykłady kryteriów i nazw państw: a) kryterium położenia geograficznego np: Norwegia (north way), Ekwador (equador – równik), Islandia (Ice land – kraj lodów), b) nawiązywanie do bogactwa np.: Brazylia (brasil – drzewo wykorzystywane jako źródło barwnika), Wybrzeże Kości Słoniowej (państwo leżące na wybrzeżu), Argentyna (argentum – srebro jako bogactwo) c) od dominującej grupy etnicznej np.: Polska od polaków, Niemcy od germanów. d) Bohaterowie wielcy np.: Szymon Boliwia dla państwa Boliwii, Kolumb i Kolumbia. e) Odkrycia np.: wyspy świętego Tomasza f) Nazwy głównego miasta np.: Algier, Meksyk. Ad. 2 Nazwy oficjalne Jest podkreśleniem suwerenności i tożsamości państwa w stosunkach międzynarodowych. Jest nośnikiem pewnych ważnych informacji o państwie który je przyjmuje. Najczęściej ona składa się z 2 elementów, wyrazów: nazwa potoczna państwa i wskazywanie na ustrój tego państwa. Zdecydowana większość państw współczesnego państwa ma ustrój republikański i w związku z tym jednym z członów nazwy oficjalnej jest odniesienie do republiki. W przypadku kiedy są to monarchie to ta informacja także jest zawarta. Jeżeli mamy inne tytuły to także w nazwach oficjalnych jest to uwypuklone np.: księstwo, cesarstwo (Japonii), sułtanat (Bruneli). W przypadku 2 państw Arabskich mamy także informacje o nazwie rodów panujących w tych państwach np. królestwo Arabii Saudyjskiej (nazwa potoczna Arabia), królestwo Jordanii. W przypadku państw islamskich bywa że w nazwie oficjalnej ta informacja jest zawarta. W przypadku państwa które posiada strukturę federalną (nie jest państwem unitarnym) to ta informacja także jest w nazwie oficjalnej zawarta np.: republika federalna Niemiec. Szwajcaria – nazwa jest myląca, bo zapisana jest „Konfederacja Szwajcarska” ale faktycznie jest federacją. Ale co z nazwami tylu 3 rzeczpospolita, 5 republika, 3 rzesza itd.? To są nazwy które są stosowane przez konstytucjonalistów wtedy kiedy chcą zidentyfikować określony ustrój jaki w danym okresie historycznym w danym państwie panował. Kiedy mówiliśmy 1 rzeczpospolita, albo rzeczpospolita obojga narodów to rzeczpospolita do 3 rozbioru (upadku tego państwa naszego) była synonimem państwa polskiego. Nazwa PRL weszła w 1952. ZSRR Związek Socjalistycznej Republiki Radzieckiej Jest to nazwa 4 elementowa, ale nie ma w niej odniesienia do nazwy potocznej. 10. 19 kwietnia 2011 10 czerwca Egzamin godz. 15 Na Nowym Świecie 4. Egzaminy zerowy byłby 31 maja na zajęciach. Tylko ci którzy chodzą na wykład. Ci którzy nie zaliczą mogą przystąpić do egzaminu w czerwcu. Będą to pytania opisowe. Pojęcie Rzeczpospolita jest ograniczony do Republiki. PRL istnieje od 1952. ZSSR – nie ma nazwy potoczne. Związek czy federacja. Nazwa Republika Ludowa zastępowała nazwę Socjalistyczna. Węgry odchodzą od oficjalnej nazwy Republiki Węgier na samą nazwę Węgry. Ma symbolizować to nawiązanie do wielkich Węgier sprzed 1 wojny światowej. Państwa nowe przywiązują swoją uwagę do nazwy oficjalnej, bywa tak niekiedy że nazwa oficjalna staje się przedmiotem sporów politycznych. Przykładem sporu dot. nazwy oficjalnej jest spór pomiędzy Macedonią a Grecją. Aleksander Macedoński, wielki władca i twórca wielkiego imperium jest wpisany w tradycję i kulturę Grecji. Jedna z prowincji Grecji także nazywa się Macedonią. Po podziale państw powstaje Macedonia, państwo to przyjmuje postanowienie że będzie się nazywać Republika Macedonii. Ta decyzja spotyka się ze sprzeciwem ze strony Grecji – główny argument to że nazwa Macedonia jest wpisana w dziedzictwo Greckie. Macedończycy oczywiście nie przyjęły Greckiego stanowiska. Grecy w kolejnej fazie tego sporu zawęziły Macedonii, że jeżeli nie zrezygnuje z tej nazwy to wpłynie na swoich partnerów do UE aby nie uznawały tego państwa. Macedończycy poszli na ten kompromis, bo mogli wiele stracić. Nazwa oficjalna Macedonii brzmi „była republika Jugosławii – Macedonia”. Turcja ma odmienne zdanie i uznaję nazwę Republiki Macedonii. Wiele państw po kolonialnych które przyjęły swoje nazwy od dawnych kolonizatorów w procesie umacniania własnej państwowości zaczęły odchodzić od nazw związanych z kolonizacją na rzecz nazw które mają nawiązywać do ich dziedzictwa z okresu przedkolonialnego. Np. Ceimon (Brytyjczycy) zmienił nazwę na Sir Lanka. Rodezja zmienił nazwę na Ziba. Bywa czasami tak że nazwy oficjalne mogą być celowo przez inne państwa nieprawidłowo stosowane – tzn. wynika to z przyczyn politycznych. Przykład: postępowanie Polski wobec Republiki Federalnej Niemiec. Państwo to w naszym języku oficjalnym nazywaliśmy Niemiecka Republika Federalna (NRF). Polska zaczyna używać poprawnej nazwy Niemiec dopiero w latach 70. Indie czy India? Spór o nazwę. Nazwę Indie należy stosować do półwyspu, a samo państwo nazywać India. Nie przyjęło się to i mówimy Indie. Nazwa oficjalna jest ważna dla obrotu polityczno-dyplomatycznego. Temat: Terytoria zależne jako uczestnicy stosunków międzynarodowych Nie są to uczestnicy samodzielni, bo są zależni od państwa lub państw, które nimi administrują. Posiadając zatem terytorium, ludność i także władzę. Władza miejscowa jest nie suwerenna, jest zależna od władzy państwa administrującego. Pytanie: Co różni państwo od terytorium zależnego? Odp: kryterium jest suwerenność. Państwo jest jednostką suwerenną. W odniesieniu do terytorium zależnego nie ma suwerenności. Najczęściej terytoria zależne utożsamiamy z koloniami, ale nie jest tak jak to często wyrażamy w mowie potocznej, że pojęcie terytorium zależnego jest tożsame z pojęciem terytorium kolonialnego. Pojęcie terytorium zależnego jest pojęciem szerszym i obejmuje swoim zakresem obok terytoriów kolonialnych (koloni) także jednostki, które określamy mianem terytoriów zależnych typu nie kolonialnego. Tych drugich było w ostatnich dziesięcioleciach niewiele. Zdecydowana większość były i są terytoria typu kolonialnego. Terytorium zależne typu nie kolonialnego jest zazwyczaj taka jednostka geopolityczna, która przylega do państw nią administrujących. Jest to jednostka, która stała się niesamodzielną nie z powodu kolonializmu, tylko z innych przyczyn o charakterze politycznym. Klasycznym przykładem był Berlin Zachodni. Byłą to jednostka która posiedziała swój odrębny byt polityczny, który ukształtował się w wyników procesów historycznych (powstania 2 państw niemieckich) i obok tego oprócz tych państw właśnie Berlin Zachodni uzyskał odrębny status polityczny, bo znajdował się pod władzą okupacyjną 3 mocarstw Zachodnich: USA, Francji i Wielkiej Brytanii. Berlin Wschodni stał się stolicą NRD. Status Berlina Zachodniego nie był w sensie prawnym w pełni uregulowany, co oznaczało, że RFN rościła sobie prawo do traktowania Berlina Zachodniego jako swojej części składowej. Tu odbywały się między innymi zjazdy partii Politycznych. Na to nie chciał się zgodzić ZSRR i w latach 60 20 wieku wybuchały liczne spory, które w historii stosunków międzynarodowych noszą nazwę ‘kryzysów berlińskich’. ZSRR zamykał drogi transportowe, tworzono drogi powietrzne w celu dostarczania towarów mieszkańców Berlina Zachodniego. W porozumieniu 71? zapisano, że Berlin Zachodni jest odrębną jednostką polityczną. Posiada swój własny ustrój polityczny min. Włada wykonawcza należała do Burmistrza, a władza ustawodawcza do senatu, ale wszelkie ważne decyzje podejmowane przez te organy musiały uzyskiwać akceptacje 3 mocarstw. Zatem Berlin nie był państwem, nie był kolonią. Był terytorium zależnym typu nie kolonialnego. Ta sytuacja trwała do roku 1990. Podobny status ale już bardziej kontrowersyjny posiadała Andora. Jeszcze od czasów średniowiecza (14 wieku) Andora świadczyła daninę na rzecz 2 ośrodków władzy: władca Francji i Biskup miasta leżącego w Hiszpanii Urge. Od tego średniowiecza mieszkańcy Andory składali daniny. Dopiero kiedy w latach 80 Andora przyjęła konstytucję i ten stosunek wasalny został zniesiony to od tego momentu może mówić że stałą się Państwem, a do tej pory był terytorium zależnym nie kolonialnym. Terytoria zależne typu kolonialnego Charakterystyczną cechą tych terytoriów jest to że mają one charakter zamorski – znajdują się w znaczącym oddaleniu od państwa, które nim administrują. Mówimy że nie mają one cechy przyległości do państwa administrującego (nie sąsiadują, nie przylegają). Jeden przypadek był który tę regułę łamał – Afryka Południowo Zachodnia (dzisiejsza Namibia). W pierwszy okresie kiedy była to kolonia Niemiecka miała charakter zamorski, ale kiedy została przyjęta przez Związek Południowej Afryki stała się terytorium przyległym. Te terytoria można grupować według różnych kryteriów np. do kogo należały, bo każde państwo prowadziło jakąś własną dającą się odróżnić od innych politykę kolonialną. Dla nas istotne będą inne kwestie: związane z różnym statusem prawnym (prawno międzynarodowym) tych terytoria. Zatem chodzić tu będzie o terytoria kolonialne, które w okresie międzywojennym miały status tzw. „mandatów międzynarodowych”, albo terytoria kolonialne, które po II wojnie światowej pod „rządami” karty narodów zjednoczonych uzyskały status terytoriów powierniczych albo nie samodzielnych. 11. 10 maja 2011 Dla osób zapisanych na listę obowiązuje materiał tylko z wykładów. W związku z tym sprawdził dzisiaj listę osób zapisanych. Jeśli kogoś nie będzie to wypada z listy. Nikt więcej nie może być dopisany. W okresie po 2 wojny światowej gdy procesy dekolonizacyjne nie miały zbyt dużego natężenia stanowiły one ponad 100 jednostek geopolitycznych – grupa niewiele mniejsza niż grupa ówczesnych państw świata. Główną cechą odróżniającą terytoria zależne jest brak suwerenności – są to jednostki nie posiadające suwerenności. Państwo jest jednostką suwerenną, nie może być traktowana jako cecha absolutna. Państwo samo ogranicza się w tej suwerenności, lub bywa rzadko że zostaje pozbawiony suwerenności (np. Quweit zaatakowany przez Irak). Terytoria zależne są jednostkami podległymi państwom nimi administrującymi. Wyodrębniamy 2 podsystemy terytoria zależne: - typ nie kolonialny (np. Andora) - jednostki zależne typu kolonialnego czyli kolonie Jednostki zależne typu kolonialnego czyli kolonie Karta narodów zjednoczonych terminem ‘kolonia’ nie posługuje się, natomiast ten termin będzie występował w dokumentach przyjmowanych przez organy narodów zjednoczonych (zgromadzenie ogólne). Prawo do dekolonizacji zatem interpretujemy w oparciu o zasadę samostanowienia narodów, która jest zawarta w karcie – bo zasada ta oznacza prawo narodów do utworzenia własnego państw i to dotyczy narodów znajdujących się w stadium kolonialnych, albo narodów zamieszkujących istniejące państwa ale dążących do secesji (oderwania się od państwa). Jest to także poszanowanie praw narodów przez istniejące państwa. Mamy to w dokumentach narodów zjednoczonych, przy czym obok karty najważniejszym dokumentem w oparciu o który analizuje się problematykę terytoriów typu kolonialnego jest przyjęta w 17 grudnia 1960 r. przez zgromadzenie ogólne ‘deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i ludom nie kolonialnych’. W tym dokumencie politycznym pojęcie ‘koloni’ występuje. Koncentrując się na tej problematyce możemy te terytoria zależne typu kolonialnego różnie charakteryzować: - poprzez styl władztwa jakie sprawowały państwa administrujące (np. specyficzne były formy sprawowania władzy przez Wielką Brytanię, Hiszpanię). Pewna grupa koloni, które dysponowały specyficznym statusem prawno-międzynarodowym. Pewna grupa koloni o szczególnym statusie, które istniały w okresie międzywojennym (funkcjonowała liga narodów), której ideę prokreowały USA. Liga narodów objęła patronat nad grupą ‘terytoriów mandatowych’ – były specyficzną grupą koloni która istniała w okresie międzywojennym. Do systemu Mandatowego ligi narodów zostały włączone terytoria kolonialne, które były oderwane przez państwa zwycięskie od pokonanych Niemiec i Turcji. W sensie przedmiotowym system mandatowy objął terytoria kolonialne oderwane Niemcom i Turcji osmańskim, i tylko te, żadnych innych. System ten nie był jednorodny, albowiem tworząc jego zasadę funkcjonowania (zawarte w pakcie ligi narodów) zdecydowano, że będzie się on składał z 3 części składowych nazwanych podsystemem a, b i c, przy czym o włączeniu konkretnego terytorium kolonialnego do dantego systemu decydowały 3 kryteria: 1. kryterium to był stopień dojrzałości ludności danego terytorium w kontekście potrzeby tworzenia własnego państwa – wolność do realizacji i samostanowienia. 2. kryterium to było kryterium ekonomiczne (poziom rozwoju) 3. kryterium było kryterium geograficzne – położenie geograficzne danej koloni. Wykorzystując te 3 kryteria państwa zwycięskie które ten pakt ligi narodów opracowywały dokonały następującego podziału: - w grupie terytoriów mandatowych typu A zostały umieszczone terytoria oderwane od Turcji osmańskiej. W sensie geograficznym znajdowały się na bliskim wschodzi. Uznane zostały za najbardziej dojrzałe z punktu widzenia możliwości budowy własnego państwa. Dlatego też nazywano je często mandatami emancypacyjnymi. Było 5 takich terytoriów. 2 z nich zostały przydzielone Francji (stała się mandatariuszem do Syrii i Libii). 3 terytoria zostały przyznane Wielkiej Brytanii (Irak, Francjo-Dania, Palestyna). - w systemie mandatów typu B znalazły się prawie wszystkie terytoria Niemieckie lezące w Afryce. Niemcy były ostatnim państwem, któremu udało się uzyskać kolonie kilka po zjednoczeniu pod Egidą. W latach 80 Niemcy uzyskują jeszcze kolonie za zgodą mocarstw Europejskich w Afryce. Takie terytoria jak Zanzibar, Tobo, Kamerun, Uranda i Burundi (dzisiejsza). - Mandaty typu C – większości znalazły się terytoria poniemieckie leżące na Pacyfiku (Wyspy Marshala, Wyspy Mariany). Tam mandatariuszami stały się m.in. Japonia, Australia i Nowa Zelandia. USA nie otrzymały żadnego mandatu bo nie były w Lidze Narodów. ZSSR wstąpił w 1934 roku do Ligi Narodów, kiedy podział został dawno dokonany (1920?). W Imieniu Ligi narodów kontrolę nad funkcjonowaniem systemu mandatowego pełnił organ ‘stała komisja mandatów’. Składała się ona z prawników rekrutujący się z państw członkowskich ligi i oni w imieniu rady ligi sprawowali nadzór nad funkcjonowaniem tego systemu. W okresie 20lecia międzywojennego żaden z terytoriów mandatowych nie stało się państwem. W okresie 2 wojny światowej prawie wszystkie terytoria zgrupowane w mandatach A, oprócz Palestyny, uzyskały niepodległość – zrealizowały proces emancypacji. Innymi słowy w okres po 2 wojnie światowej wchodzimy z systemem istniejących, ale zmieniają się podstawy ładu międzynarodowego, dlatego że państwa koalicji antyhitlerowskiej nie chcą powrotu do ligi narodu. Uznają ją za nie efektywną i chcą czegoś nowego. To coś nowe zostaje w ogólnych zarysach sformułowane już w 41 roku (w I fazie trwania wojny światowej) kiedy 1 stycznia 41 prezydent USA i premier Wielkiej Brytanii podpisują deklarację Narodów Zjednoczonych. Kiedy w czerwcu 1945 roku podpisywano ‘kartę narodów zjednoczonych’ powołano do życia organizację, która zastąpiła rozwiązaną w 46 Ligę narodów. W ramach organizacji narodów zjednoczonych dokonano nowego podziału terytoriów kolonialnych. Karta narodów zjednoczonych posługuje się dwiema kategoriami odnoszącymi się do terytoriów kolonialnych:1 kategorię stanowią terytoria niesamodzielne, a 2 tworzą terytoria powiernicze. Tym pierwszym terytorium niesamodzielnym karta narodów zjednoczonych poświęca rozdział 11, natomiast terytoriom powierniczym rozdział 12. W kolejnym rozdziale (13) karty mamy umieszczone regulacje dotyczące ‘Rady Powierniczej’, która jest jednym z 6 głównych organów narodów zjednoczonych. Zadaniem tego organu jest czuwanie nad rozwojem i funkcjonowaniem systemu powierniczego w ramach organizacji narodów zjednoczonych. Powołanie do życia specjalnego organu głównego oznaczało że twórcy karty narodów przywiązywali dużą uwagę do funkcjonowania tego systemu – większą niż twórcy ligi narodów. Celem funkcjonowania tego systemu było doprowadzenie terytoriów znajdujących się w tym systemie do niepodległości i ten proces miała kontrolować rada powiernicza. Miała prawo kontrolowania terytoriów należących do systemów pod kątem tego czy państwa sprawującego powiernictwo nad tymi terytoriami postępują zgodnie z kartą narodów zjednoczonych, bo dane terytorium powiernicze podlegało określonemu państwo, a to państwo musiało z kolei składać sprawozdanie ze swego władztwa radzie powierniczej. Jakie istniejące wówczas w świecie kolonie mogły znaleźć się w systemie powierniczym? Karta narodów zjednoczonych przewidziała 3 możliwości uzyskania przez kolonię statusu terytorium powierniczego. 1 możliwością była taka, że do systemu powierniczego mogły zostać włączone istniejące jeszcze wówczas terytoria mandatowe. 2 możliwością była taka, że do systemu powierniczego mogły zostać włączone kolonie odebrane państwom nieprzyjacielskim z okresu II wojny światowej (Niemcy, Włochy i Japonia). To postanowienie nie ma zastosowania do Niemiec, bo ich nie miały. Ich kolonie stały się koloniami mandatowymi. 3 możliwością była taka, że do systemu powierniczego mogły zostać włączone kolonie dobrowolnie przekazane do tego systemu przez państwo nimi administrujące. Zatem gdyby te 3 możliwości zostały w pełni zrealizowane to wszystkie istniejące w świecie kolonie mogłyby się znaleźć w systemie powierniczym. W praktyce było inaczej…. W 10 przypadkach były to byłe mandaty, ale nie wszystkie bo np. z tych istniejących mandatów do systemu nie włączono Palestyny (bo istniały już plany podziału). W terytorium mandatowym, który nie został włączony do systemu powiernictwa była Afryka PołudniowoZachodnia (dzisiejsza Namibia), dlatego że mandatariusz się nie zgodził. Terytorium które znalazło się w systemie na podstawie oderwania od państwa nieprzyjacielskiego to – Somalii Włoskie. Somalia jako kraina geograficzna znajdowała się pod władztwem 3 państw: Włoch, Wielkiej Brytanii i Francji (terytorium afarów i istrów?). Zatem nie było przypadku aby któreś z państw kolonialnych dobrowolnie oddało swoje terytorium do systemu powierniczego. W sumie 11 państw zostało przyłączonych do systemu powierniczego. W sensie formalnym dane terytorium kolonialne uzyskiwało status na podstawie umowy, którą zawierało zgromadzenie ogólne z państwem, które to powiernictwo nad danym terytorium sprawowało (umowa powiernicza), w której to umowie określało między innymi warunki sprawowania władztwa nad tym terytorium. Karta przewidywała 2 kategorie terytoriów powierniczych: powiernictwo zwykłe i powiernictwo strategiczne. To drugie to była umowa zawarta między państwem sprawującym powiernictwo a radą bezpieczeństwa. Z tych 11 terytoriów, 10 miało charakter powiernictwa zwykłego, a 1 terytorium powiernictwa strategicznego (Powiernicze Wyspy Pacyfiku – Wyspy Mariany, Marshala, Karoliny) i zostało przyznane USA. Wcześniej jako mandat było terytorium nad którym sprawowała zwierzchnictwo Japonia. System powierniczy dzisiaj już nie istnieje – wszystkie terytoria zrealizowały swoje prawo samostanowienia. 12. 17 maja 2011 Najbardziej znanym miejscem w historii, gdzie USA przeprowadzały próby atomowe był Apol Bikini (wyspa). Apol – niewielkie terytorium Wyspiańskie. W marcu 54 r. przeprowadzając kolejną próbę (przeprowadzane w atmosferze, bo technologia była najlepiej wówczas opanowana. Były bardzo groźne bo mogły doprowadzić do skrzenia radioaktywnego) nieudaną, bo negatywne konsekwencje się pojawiły. A na wodach Pacyfiku z boku Apolu połowy prowadzili japońscy rybacy i zostali napromieniowani. Wybuchła wielka awantura i konsekwencją tych wydarzeń było to że kilka miesięcy później pojawiły się propozycje dotyczące wprowadzenia zakazu robienia doświadczeń atomowych. Pierwszy zaproponował indyjski przywódca. Nie udało się stworzyć zakazu przeciwko wszelkim próbom jądrowym – uzgodniono układ o częściowym zakazie. Zostały zakazane wówczas w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą – przeprowadzano je zatem pod ziemią. Po 45 roku w sumie przeprowadzono ponad 2tyś prób jądrowych z czego USA ponad 1000, a Rosja ponad 700. Bikini jest apolem leżącym na wyspach Marshala – więc było terytorium strategicznym nie przypadkiem wybranym. Układy powiernicze były bardzo korzystne dla terytoriów zależnych które się w nim znalazły, dlatego, że zgromadzenie ogólne i rada bezpieczeństwa określała w tych układach warunki jakie musiały spełnić państwa administrujące aby doprowadzić je do niepodległości – bo celem było aby znajdujące się w nich terytoria uzyskały niepodległość. Momentu uzyskania niepodległości się nie podawało poza 1 wyjątkiem – Somali Włoskie. Było to jedyne terytorium znalezione w terytorium powierniczym jako terytorium oderwane od państwa nieprzyjacielskiego. Powiernictwo nad tym terytorium przyznano Włochom, które były państwem nieprzyjacielskim i Włochy nie znajdowały się w ONZ (dopiero w 1995 roku dołączyły). Dlaczego Włochy? Bo one obiecały (i zapisane zostało w układzie powierniczym), że ta część Somali uzyska niepodległość w roku 1960 i tak też się stało. Włochy obietnicy dotrzymały, przy czym Somali Włoskie nie powstało jako państwo w tym kształcie terytorialnym, tylko połączyło się z Somali Brytyjskim i do dziś funkcjonuje jako Somalia. Rada Powiernicza miała kompetencje do tego, aby okresowo rozliczać państwa powiernicze z władztwa powierniczego. W przypadku kiedy ludność danego terytorium uznawała, że państwo administrujące nie spełnia zobowiązań, to mogło złożyć do Rady Powierniczej petycję i wówczas ta Rada musiała tą skargę rozpatrzyć. Ta kontrola ze strony Narodów Zjednoczonych była daleko idąca i pozwoliła ona na to że te terytoria, z wyjątkiem 1 uzyskały niepodległość – czyli przestały być terytoriami zależnymi przy czym różne były drogi do tej niepodległości. Były przypadki, że te terytoria powstawały najpierw jako samodzielne państwa np. Tanganika i Zanzibar połączyły się w jedno państwo. Ostatnim przypadkiem wyjścia z terytorium powierniczego było wyjście terytorium Palau, które uzyskało niepodległość w 1994, a było ono częścią tego terytorium strategicznego Amerykańskiego. To terytorium jest przykładem terytorium które uległo największej dezintegracji (podziałowi), tzn. z tej jednej jednostki geopolitycznej wyłoniły się aż 3 państwa: Wyspy Marshala, Federacyjne Stany Mikronezji, Palau. Jeden element z tego terytorium powierniczego (Mariany Północne) nie stało się państwem. Pozostało pod zarządem USA do dzisiaj. Zostały wyprowadzone z tego systemu powierniczego i możemy powiedzieć że system powierniczy w 1994r. przeszedł do historii. Rada Powiernicza nadal istnieje – nie ma co robić. Pozostali w niej tylko stali przedstawiciele (wielkie mocarstwa). Gdybyśmy chcieli tę radę powierniczą do historii przekazać, to trzeba by było zmienić zapisy w karcie narodów zjednoczonych. System terytoriów nie samodzielnych Kwestie tego systemu reguluje rozdział 11 karty Narodów Zjednoczonych. Kontrola nad terytoriami nie samodzielnymi była o wiele słabsza. Samo wejście do systemu tych terytoriów nie było zbyt trudne, dlatego że wymagało jedynie wpisania takiego terytorium na listę terytoriów niesamodzielnych którą prowadziło Zgromadzenie Ogólne. Ten wpis oznaczał, że państwa które go dokonały godzą się na to, aby Zgromadzenie Ogólne kontrolowało ich działalność (tych terytoriów). Ta kontrola sprowadzała się jedynie do tego, że Zgromadzenie Ogólne wymagało od państw administrujących raportów składanych co 2-3 lata, w których państwo administrujące przedstawiało swoje działania na rzecz niepodległości tych terytoriów, bo one też miały uzyskać niepodległość. Rozpatrując te raporty Zgromadzenie Ogólne mogło wysuwać pewne wnioski, ale nie mogło ich oczekiwać. Daleko idąca swoboda państw administrujących, dlatego też niepodległość tych terytoriów (było ich w systemie prawie 90) one uzyskiwały ją w toku długotrwałej i krwawej walki zbrojnej. W wyniku tych wojen ta niepodległość zawitała. Były przypadki, że państwa niektórych swoich terytoriów nie wpisywały, traktując je jako terytoria o szczególnym statusie (część składowa w sensie systemu politycznego). Przykład: Francja wobec departamentów zamorskich. Oznaczało, to że chcą one pewną grupę terytoriów spod działania prawa kolonizacyjnego. Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym w 1960r. Deklaracja dotyczy terytoriów niesamodzielnych, powierniczych i innych terytoriów kolonialnych (nie były przez państwa nimi administrujące na listę). <Były przypadki gdy Zgromadzenia Ogólne bez zgody państw wpisywały państwa administrujące, zmuszały je w ten sposób do prowadzenia raportów (np. Portugalia i Hiszpania).> Z 90 terytoriów na liście terytoriów niesamodzielnych jest dzisiaj tylko 16 terytoriów. To są terytoria pod względem powierzchni, liczby ludności terytoria niewielkie. Jedyny terytorium znajdującym się na tej liście odpowiadający parametrom klasycznego państwa jest Sahara Zachodnia. Ma wielki obszar (266 tyś hm2), ale ludności około 260 tyś. Natomiast inne terytoria są malutkie. Najbardziej egzotycznym przykładem jest Pitcairn. Ma terytorium 5km 2 i około 50 mieszkańców. Generalnie mówiąc, w wyniku dekolonizacji (po 45) powstało w świcie prawie 100 nowych państw. Najwięcej państw powstało w Afryce (44), Azji (24), Oceanii (12), Ameryce (11), Ameryce Południowej (2) i w Europie (1 – Malta). Dynamika tego procesu: najwięcej państw powstało w dekadzie lat 60, bo w niej powstało ich 43. W dekadzie lat 70 25. W sumie mamy prawie 70 państw w tym okresie. W obecnym wieku powstało w wyniku dekolonizacji tylko jedno państwo (w 2002). 23 maja 2011 Temat: Problematyka polityczno-prawnego podziału obszarów morskich. Działalność państw na obszarach morskich, oprócz działalności na lądzie jest drugą z kolei działalnością. Posługujemy się terminem wszechoceanów – zlewiska oceanów z rzekami. O ile działalność na akwenach morskich jest przepisana człowiekowi od czasów najdawniejszych, o tyle regulacje prawne z tą działalnością związane nie są wcale takie dawne, dlatego że początki ich sięgają pierwszych lat 17 wieku, a takim przełomowym momentem w prawie regulacji tej problematyki było pojawienie się w 1609 r. napisanej przez prawnika rozprawy o tytule: ‘marek libeł’ (morza wolne albo wolność mórz). Zasada wolności mórz jest zasadą uniwersalną, ale wtedy kiedy była formułowana i uzasadniania, to była to zasada którą można było nazwać zasadą ‘fartykularną’ – tworzoną i formułowaną na użytek jednego państwa Niderlandów. Na przykładzie tej zasady i jej rozwoju można wskazać jak zasady, które formułowane na użytek jednego-kilku państw w celu maksymalizacji interesów stanowi wśród lat zasady przyjmowane przez społeczeństwo międzynarodowe. Zasada oznacza to, że morza mają być dostępne dla wszystkich państw świata. Są dobrem wszystkich, stworzone przez naturę i wszystkie państwa mogą z nich korzystać. Chodziło o to by uzasadnić tę zasadę przez pryzmat korzyści Niderlandów, która w tamtych czasach przechodziła ‘rewolucję przemysłową’. Wcześniej doświadczyła jej Anglia, a rozwój gospodarczy wynikający z tej rewolucji mógł się dokonywać nie tylko przy wykorzystywaniu zasobów wewnętrznych, ale poprzez ekspansje zamorską. I właśnie Niderlandy i Anglia o taki dostęp zabiegały, a dostęp ten w tamtych czasach był dla państw zamknięty. Dlatego że zamknięcia dokonały Portugala i Hiszpania, bo pierwsze rozpoczęły cykl odkryć geograficznych i kolonizację, i one podzieliły między sobą akweny morskie. Nie dopuszczając do tego innych państw. I właśnie zasada wolności mórz miała stanowić uzasadnienie, dla złamania tego monopolu. I tak w następnych dziesięcioleciach dziać się będzie. Te pierwsze reguły prawne rozwijają się jako prawo zwyczajowe – są spisywane na podstawie praktyki państw, która się kształtuje. Natomiast prawo sformułowane w umowach (umowne) w dziedzinie prawa morza to są lata bardzo nie odległe, bowiem pierwsze konwencje z tego zakresu pojawiają się w 1960 r. W 1960 r. w Genewie zorganizowana została konferencja dyplomatyczna, która przyjęła kilka konwencji regulujących status kilku obszarów morskich: terytorialnego morza, wyłącznej strefy rybołustwa, szelfu kontynentalnego. Dzisiaj obowiązujące prawa morza oparte zostały na tych konwencjach genewskich, ale w związku z tym, że świat szedł do przodu (działalność państw na obszarach morskich uległa poszerzeniu) wymagało dokonania regulacji kompleksowej, która uwzględniłaby wszystkie doświadczenia wynikające z praktyki państw. W 1973 r. zwołana została konferencja dyplomatyczna (ONZ) która miała za zadanie przygotowanie nowej kompleksowej konwencji prawa morza. O tym jak bardzo skomplikowane były to kwestie i jak często wymagały one rozwiązań kompromisowych świadczy fakt, że ta konferencja odbywana w różnych miejscach świata, w różnych stolica, trwała do roku 82 (9 lat). Zakończyła się właśnie 1982 podpisaniem konwencji prawa morza, dokonano tego na Jamajce (mieście Montego Mej). Natomiast weszła ona w życie w 1994 weszła życie, kiedy zgodnie z wymogami konwencji 60 państwo świata tą konwencję ratyfikowało. Jak wygląda podział i jakie podstawowe właściwości prawne te obszary morskie posiadają? Wyodrębniamy te obszary, które podlegają suwerenności państwa nadbrzeżnego. Pierwszą kategorią są morskie wody wewnętrzne, które składają się z wód ujścia rzek, wód portów i wód zatok, o ile rozwartość (odległość między naprzeciwległymi brzegami) nie jest większa niż 24 mile morskie (mila morska = 1852 m) to całość wód zatoki włączona jest do zatoki. Jeżeli jest większa, to wytyczana jest linia, i te wody które znajdują się poza linią, należą już do morza terytorialnego. Zatem prawo morza nie jest w stanie określić szczegółowych parametrów długości i wielkością morskich wód wewnętrznych, bo te parametry zależne są zawsze od ukształtowania linii brzegowej danego państwa. Im linia brzegowa jest bardziej rozwinięta (Norwegia, Kanada) to ta powierzchnia morska jest większa niż np. większość państw Afrykańskich. 1 wyjątek: jeżeli zatoka ma charakter historyczny (np. Zatoka Hutsona w Kanadzie, co do której USA nigdy nie zwracały pretensji) to w całości przynależy do morskich wód wewnętrznych. Morskie wody wewnętrzne sięgają do linii, którą nazywamy linią podstawową. Odległość linii od brzegu jest funkcją charakterystyczną. Linia podstawowa bierze się stąd, że od niej wyznaczane są szerokości wszystkich linii morskich. Wyznacza ją państwo nadbrzeżne według jednej z kilku metod, które są w konwencji przewidziane i opisane. Państwo wybiera tę która jest dla niej najbardziej korzystna. Ta linia graniczna jest punktem odniesienia, linią od której wytyczana jest między innymi strefa morza terytorialnego. Konwencja przewiduje, że szerokość morza terytorialnego nie powinna przekraczać długości 12 mil morskich. Na tym akwenie państwo sprawuję pełną suwerenność z jednym wyjątkiem – prawo państw trzecich do wysyłania swoich statków na wody terytorialne bez konieczności uzyskiwania zgody państwa nadbrzeżnego (swoboda żeglugi), jeżeli ten przepływ nie może szkodzić interesom państwa nadbrzeżnego. W przypadku gdy państwo stwierdzi, że ten przepływ jest szkodliwy, to może nakazać odpłynięcie. W przypadku państw archipelagowych wyznaczany jest pas morskich wód archipelagowych. Podlegają suwerenności państwa archipelagowych, z jednym wyjątkiem – przejścia szlaków archipelagowych. Za linią kończącą morza terytorialne rozciąga się pas wód ‘przyległych’. Wynika z przyległości do morza terytorialnego. To jest pas o szerokości 12 mil morskich, licząc od granicy zewnętrznej morza terytorialnego, na których państwo ma uprawnienia do kontrolowania działalności statków innych państw pod kątem własnego bezpieczeństwa – rozszerzenie sfery bezpieczeństwa. Kolejnym obszarem jest łączna strefa rybołustwa/ekonomiczna. Wywodzi się ona z konwencji z roku 60. Natomiast z 82r. jako nową kategorię wprowadziła strefę ekonomiczną. Państwa najczęściej rezygnuję z rybołustwa, na rzecz ekonomiczną, bo daje większe uprawnienia. W I przypadku tym uprawnieniem jest prawo do połowu ryb i innych organizmów żywych, w II przypadku jest to także prawo do wydobywania z dna morskiego istniejących tam bogactw. Szerokość tej strefy do 12 mil morskich, licząc od linii podstawowej. Natomiast państwo może zezwolić innym państwom do połowów w jego sferze ekonomicznej (z tym, że nie za darmo). Kolejną kategorią jest szelf kontynentalny – rodzaj dna, które charakteryzuje się łagodnym spadkiem i w sytuacji kiedy pod powierzchnią ziemi znajdują się bogactwa ekonomiczne, to one także mogą się znajdować we wnętrzu pod dnem tego szelfu kontynentalnego. Państwa starają się uczynić te dno szelfowe domem swojej działalności. 1945 r. USA to uczyniły, kiedy wydano prokreacje dla zatoki Meksykańskiej. Szelf sięga: - 200 mil od brzegu - głębokość do 2 km. Te obszary: pas przyległy, wyłączna strefa rybołustwa/ekonomiczna i szelf kontynentalny – państwa sprawują tak zwaną funkcjonalną suwerenność. Dotyczy ona tylko tych kwestii, które są w prawie morza dozwolone. Jeżeli coś nie jest zapisane, to znaczy że państwo tam nie może prowadzić działalności. 2 ostatnie obszary, które są wspólnym dziedzictwem ludzkości – dostęp wszystkich państw świata: morze otwarte (morze pełne) i dno morskie pod wodami tego morza. W dzisiejszych czasach wolność składa się z (tylko taka kolejność): 1. wolność żeglugi 2. wolność przelotu 3. wolność układania kabli i rurociągów 4. wolność budowania sztucznych wysp 5. wolność rybołustwa 6. wolność badań naukowych Dno morskie – pojawiła się ta kategoria, bo państwa zaczęły eksploatować to dno.
