Rozwoj emocjonalny dziecka

Rozwój emocjonalny dziecka
Każde dziecko jest indywidualnością, charakteryzuje się właściwymi tylko dla siebie, specyficznymi układami
cech psychicznych i fizycznych, które zależą od :
1.
Wyposażenia biologicznego, z jakim dziecko przychodzi na świat.
2.
Własnej aktywności dziecka, zależna od cech biologicznych i wpływów środowiska.
3.
Szeroko rozumiane środowisko.
4.
Wychowanie i nauczanie polegające na organizowaniu trybu życia dziecka i jego działalności
(stymulowanie rozwoju).
Ujmując rzecz ogólnie rozwój dziecka, czy to fizyczny, czy też psychiczny jest zawsze wypadkową dwóch grup
czynników, działających w różnych proporcjach: uwarunkowań genetycznych, dziedzicznych, biologicznych oraz
wpływów środowiskowych, społecznych.
Rozwój psychiczny, o którym mamy dzisiaj mówić, przede wszystkim rozwój emocjonalno – społeczny dokonuje
się poprzez wzbogacanie i różnicowanie życia uczuciowego, zdobywanie dojrzałości emocjonalnej. Odbywa się
to dzięki:
1.
dojrzewaniu układu nerwowego, komplikowaniu się jego struktur,
2.
rosnącej ilości gromadzonych doświadczeń, wzbogacanie ich i urozmaicanie,
3.
rozwijającym się kontaktom społecznym, rozszerzanie kontaktów na kolejne osoby, grupy społeczne,
zacieśnianie więzi.
Prawidłowości rozwoju emocjonalnego, których znajomość pozwala stworzyć optymalne warunki rozwoju
dziecka i kształtowania jego osobowości:
1.
Ciągłość zmian: kolejne etapy rozwoju zależą od osiągnięcia przez dziecko stadium poprzedniego (nie
da się ominąć żadnego etapu). Przejście na wyższy poziom rozwoju zależy od tego, co dziecko przeżyło
i doświadczyło w okresie poprzedzającym, rozwój jest procesem ciągłym i dlatego w każdym
momencie życia dziecka trzeba dbać o jego komfort i zaspokajanie potrzeb.
2.
Reakcje emocjonalne podlegają prawom uczenia się (uczymy się czegoś bać, kogoś kochać, uczymy się
źródeł emocji, a także sposobów ich wyrażania, tak samo jak uczymy się, że stolica Grecji to Ateny).
3.
Reakcje emocjonalne ulegają generalizacji, uogólnianiu (uczucia dominujące w rodzinie, sposoby
reagowania umożliwiają dziecku przeżywanie określonych uczuć, stają się wzorem reagowania w
sytuacjach pozadomowych, warunkują kontakty społeczne; ta prawidłowość dotyczy także
przenoszenia zaburzeń emocjonalnych i ich objawów).
4.
Emocje pozostają w ścisłym związku z procesami poznawczymi (jest to wpływ dwukierunkowy).
Doznawanie uczucia lęku sprawia, że otoczenie jawi się nam jako przerażające, groźne, tak jakby
emocje zmieniały w pewnym sensie obiektywną rzeczywistość, podobnie uśmiech, radość sprawiają,
że świat wydaje się nam bardziej przyjazny i dobry. Doznania emocjonalne motywują do
podejmowania lub unikania działania i odwrotnie: pobudzanie motywacji powoduje pozytywne
przeżycia o charakterze emocjonalno-społecznym.
5.
Rozwój emocjonalny dziecka pozostaje w ścisłym związku z cechami układu nerwowego,
endokrynologicznego i stanem jego zdrowia, gdyż organizm człowieka jest jednością psychofizyczną.
Zależności te są dwukierunkowe: zaburzenia fizycznego stanu zdrowia zakłócają rozwój emocjonalny, i
odwrotnie: nieprawidłowy rozwój emocjonalny może wywołać zaburzenia somatyczne i
neurowegetatywne.
6.
Warunkiem prawidłowego rozwoju emocjonalnego jest zaspokajanie potrzeb: bezpieczeństwa,
bezwarunkowej miłości, uznania społecznego, przynależności i samodzielności.
Warto jednak na początek zastanowić się nad tym, czym są emocje? Są one stosunkiem człowieka do ludzi,
siebie samego, do przedmiotów, zwierząt czy zjawisk. Emocje odpowiadają za kontakt człowieka ze światem
zewnętrznym, bowiem subiektywne, a nie obiektywne odczuwanie pozytywnego bądź negatywnego stosunku
Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym - notatki. Ewa Klima
Strona 1
do elementów otoczenia, warunkuje czy chcemy się do niego zbliżyć, czy też go unikać. Tak więc emocje
motywują nas do działania lub zaniechania aktywności.
Każda emocja ma swój znak (+ lub -), natężenie (maksymalne natężenie emocji w afekcie - decyduje o jakości
podejmowanych czynności, dlatego często działanie w afekcie jest usprawiedliwiane, przybiera postać nagłego
wybuchu gniewu lub agresji, dominuje nad procesami poznawczymi, rzeczowe argumenty nie mają siły
przebicia; słabe natężenie, dłuższy czas trwania w nastroju, nastrój smutku to wynik niemiłych zdarzeń w
otoczeniu, niepowodzeń w działaniu lub nieprawidłowego stanu somatycznego; u prawidłowo rozwijającego się
dziecka powinien dominować nastrój pogodny) oraz treść (zależy od rodzaju potrzeb człowieka i od tego czy są
one zaspokajane, potrzeba bezpieczeństwa, miłości, kontaktu z innymi, szacunku, uznania i przynależności, ich
deprywacja lub zaspokojenie decyduje o treści dominujących uczuć – gniew, strach, złość, zadowolenie, radość,
smutek, itd.).
Emocje nie tylko przeżywane są różnie w zależności od człowieka, mogą być także różne sposoby ich wyrażania,
np. uczucie gniewu można wyrażać w sposób łagodny (sprzeciw, dąsanie się, boczenie), używając demonstracji
i prowokacji (głośny krzyk, kopanie nogami, rzucanie się na ziemię, wyzywanie) lub w ostry sposób (atakowanie,
wymierzanie ciosów, niszczenie przedmiotów).
Dziecko w wieku przedszkolnym nie potrafi maskować swoich uczuć, uzewnętrznia je w sposób wyraźny i
czytelny dla otoczenia poprzez całe ciało, gest, ruch, mimikę i słowa. Często też w tym wieku reaguje w sposób
impulsywny, pobudliwy i niewspółmierny do bodźca, uczucia są najczęściej krótkotrwałe i labilne, co świadczy o
niedojrzałości emocjonalnej, u źródeł której kryje się niedojrzałość systemu nerwowego, szczególnie procesów
hamowania. Niedojrzałość ta jednak, z punktu widzenia rozwoju dziecka przedszkolnego, jest zjawiskiem
normalnym. Inaczej jest, gdy podobne reakcje, zachowania prezentowane są przez dzieci starsze, uczące się w
szkole (zachwianie rozwoju emocjonalnego jest częstą cechą charakterystyczną okresu dojrzewania, wynikającą
z następujących zmian hormonalnych w organizmie).
Rozwój emocjonalny, dzięki dojrzewaniu układu nerwowego, dzięki gromadzeniu doświadczeń i kontaktów
społecznych, odbywa się poprzez intelektualizację uczuć, czyli poprzez przechodzenie od nieuświadomionych
emocji do uczuć wyższych. Dziecko przestaje ograniczać się do zwykłego reagowania na bodźce z otoczenia,
zaczyna ustosunkowywać się do nich i je oceniać, zaczyna też samo kontrolować własne reakcje (samokontrola
to warunek dojrzewania emocjonalnego).
Przeżywania emocji oraz sposobów ich wyrażania dzieci także się uczą, tak jak jazdy na rowerze, kulturalnego
zachowania przy stole czy też samoobsługi i higieny. Proces uczenia się odczuwania odbywa się przede
wszystkim (tak jak inne formy nauki) poprzez naśladowanie obserwowanych osób, z którymi dziecko się
identyfikuje. Impulsywna, nerwowa, niezrównoważona, skłonna do agresji matka wychowa
najprawdopodobniej dziecko o podobnych rysach charakteru, nawet jeżeli nie miało ono wrodzonych
skłonności do takiego sposobu reagowania na świat zewnętrzny (należy jednak wspomnieć, iż każdy rozwój jest
wypadkową działania dwóch obszarów wpływów: wrodzonych, dziedzicznych, biologicznych oraz wpływów
szeroko rozumianego środowiska; w różnych proporcjach).
Wadliwy rozwój emocjonalny wyrażający się zaburzeniami nerwicowymi, nieprzystosowaniem społecznym,
zahamowaniem lub nadpobudliwością, agresją czy wycofywaniem się z kontaktu, jest wynikiem negatywnych
doświadczeń. Zaburzenia takie, zaburzenia zachowania rodzą najczęściej niepokój u rodziców, poczucie
nieprawidłowego sprawowania roli wychowawcy, rodzi u nich lęki i stanowi częsty powód konfliktów
domowych.
Źródła zaburzeń zdrowia psychicznego, najczęściej związanego z negatywną samooceną i negatywnym obrazem
własnej osoby, tkwią:
1.
w atmosferze środowiska rodzinnego, w nieprawidłowych postawach rodziców (wpływ domu zawsze
jest największy),
2.
w atmosferze środowiska pozarodzinnego,
3.
w sytuacjach traumatycznych, nagłych, negatywnych.
Z punktu widzenia prawidłowego rozwoju dziecka bardzo ważne jest adekwatne zaspokajanie jego potrzeb
fizycznych i psychicznych. W grupie pierwszej znajdziemy potrzebę pożywienia, snu, pragnienie itp. Natomiast
wśród potrzeb psychicznych należy wymienić potrzebę bezpieczeństwa, bezwarunkowej miłości, czułości,
akceptacji, uznania, przynależności, niezależności, samoakceptacji, samorealizacji i wreszcie transcendencji.
Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym - notatki. Ewa Klima
Strona 2
Szczególnych trudności wychowawczych w domu i w szkole dostarczają dzieci agresywne. W ich zachowaniu
obserwujemy wiele reakcji słownych lub fizycznych, w jakiś sposób atakujących drugą osobę lub jej mienie. W
efekcie taki sposób reagowania z sytuacyjnego staje się typowym sposobem radzenia sobie w kontaktach
interpersonalnych. W ten sposób agresja staje się istotnym składnikiem osobowości dziecka, utrwala się i
uwidacznia w różnych sytuacjach, szczególnie trudnych i nieznanych.
Agresja może mieć różne uwarunkowania. Do najczęstszych powodów agresji należą:
1.
frustracje, objawiające się poczuciem krzywdy, zdenerwowaniem i gniewem (niezaspokojenie potrzeb,
szczególnie potrzeby społecznego uznania i samodzielności),
2.
modelowanie, czyli naśladowanie, wzorowanie się na zachowaniu osób ważnych z otoczenia (rodzice,
bohaterowie filmów czy gier komputerowych, rówieśnicy),
3.
instrumentalne traktowanie zachowań agresywnych jako sposobu na osiągnięcie zamierzonego celu,
4.
zachodzące w organizmie zmiany patologiczne, zakłócenia funkcjonowania układu nerwowego,
5.
podwyższony poziom pobudliwości psychoruchowej
hamowaniem).
(przewaga procesów pobudzenia nad
Każde zachowanie dziecka, pod warunkiem, że nie jest spowodowane czynnikami chorobotwórczymi, można
wyjaśnić, a także dzięki żmudnym, wszechstronnym zabiegom bliskich dziecku osób, usprawnić. Odpowiednio
wcześnie zastosowana interwencja, wymagająca często ze strony rodziców rezygnacji ze swoich
wychowawczych przyzwyczajeń, może zapobiec naprawdę poważnym zaburzeniom zachowania. Pomóc nam
mogą w tym konsultacje u specjalistów, ale nie oczekujmy, że ktoś za nas rozwiąże problem, z którym boryka
się nasze dziecko, nasza rodzina.
Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym
Zaburzenia emocjonalne to częste zjawiska u dzieci w wieku przedszkolnym. Dzieci te mogą sprawiać trudności
wychowawcze, a w konsekwencji niewłaściwie oddziaływać wychowawczo.
Pojęcie "zaburzenia emocjonalne" pojawiło się w latach trzydziestych XX wieku. Do dziś nie ma jednak
precyzyjnej definicji. L. Kanner uważa, że termin ten jest wieloznaczny i obszerny. Jak wskazują wyniki badań, u
wielu dzieci w kolejnych etapach rozwoju pojawiają się różnego typu objawy, które mogą być uznane za
symptomy zaburzenia, a które występują też u dzieci normalnie rozwijających się(np. lęk, gniew).
PRZYCZYNY ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH
Do takich przyczyn zaliczyć możemy: przykre doświadczenia życiowe (brak akceptacji, miłości, czułości),
poczucia bezpieczeństwa i własnej wartości, konflikty w rodzinie, trudna sytuacja życiowa, zawodowa lub
finansowa rodziców, własne problemy emocjonalne rodziców. U dziecka, w którego doświadczeniu życiowym
przeważają emocje nieprzyjemne, które żyje w atmosferze konfliktów, braku poczucia bezpieczeństwa,
nadmiernych wymagań, krytyki, częstych kar, rozwój emocjonalny nie będzie przebiegał PRAWIDŁOWO!
Bardziej jasno i konkretnie przyczyny zaburzeń podaje S. Gerstman. Są to:




nadmierna więź emocjonalna z najbliższymi.Przyczyną takiego stanu może być nadopiekuńcza lub
lękowa postać matki, w konsekwencji czego dziecko boi się pozostawienia przez nią na krótki nawet
czas, a normalna potrzeba więzi przekształca się w nadmierną zależność,
postawa konsumpcyjna, która może być wynikiem błędów wychowawczych typu ograniczania
samodzielności, nie przyzwyczajania dziecka do partnerskiego współuczestnictwa w obowiązkach
domowych (na miarę jego możliwości), do dawania i dzielenia,
egotyzm uczuciowy cechujący się brakiem lub niedostatkiem rozwoju uczuć wyższych, szczególnie
społecznych, a także brakiem umiejętności do odwzajemniania uczuć miłości czy współodczuwania z
innymi,
poczucie niższości lub poczucie nadmiernej mocy.
Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym - notatki. Ewa Klima
Strona 3
CHARAKTERYSTYKA ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH
DZIECI NERWICOWE
Schorzenia nerwicowe polegają na chorobliwie lękowej reakcji na stres. Stały niepokój i lęk uniemożliwiają
dziecku prawidłowe przystosowanie się do warunków i wymagań otoczenia i są przyczyną zaburzeń
zachowania. Pojęcie nerwicy wprowadził w 1776r. szkocki lekarz Cullen. Rozumiał on nerwice jako wszelkie
choroby układu nerwowego. Uściślenia tego pojęcia dokonał P. Dubois zwracając uwagę na konieczność
istnienia urazu psychicznego. Dziś wiemy, że główną przyczyną powstawania nerwic są właśnie urazy
psychiczne. Są to traumatyzujące przeżycia wypływające z niekorzystnych sytuacji w środowisku zewnętrznym,
wywołujące zaburzenia normalnego funkcjonowania.
Do sytuacji nerwicorodnych zalicza się:

sytuacje traumatyczne, w których na skutek silnego jednorazowego urazu dochodzi do zaburzeń
zachowania.
Urazy psychiczne wywołują nagłe bodźce, wzbudzające lęk, jak: pożar, pogryzienie przez psa, kary
fizyczne, przerażające bajki, opowiadania. Silne działanie urazowe mają także sytuacje rodzinne:
kłótnie, bójki między rodzicami, rozwód, śmierć;

sytuacje subtraumatyczne, które nie wywołują natychmiastowego zakłócenia czynności, lecz
długotrwale kumulują negatywne doświadczenia emocjonalne(tzw. nerwica korozyjna).Szczególnie
traumatyzująca może być rola środowiska rodzinnego i przedszkolnego. Obuchowska wymienia
następujące cechy środowiska o zakłócającym charakterze:
o
Znaczna zmienność wymagań- wyręczanie w domu, a w przedszkolu wymaganie
samodzielności;
o
Wzajemna sprzeczność wymagań - gdy dziecko jest za swoje zachowanie jednocześnie
nagradzane i karane(w różnych środowiskach;
o
Niedostosowanie wymagań do możliwości dziecka.
Nie wszystkie czynniki działające na dziecko wywołują zaburzenia nerwicowe. Decydując znaczenie ma nie tylko
charakter urazu (rodzaj, siła, stopień nowości bodźca), ale i indywidualne cechy, jak:

właściwości biologiczne, wiążące się z typem układu nerwowego;

doświadczenia psychiczne (wiedza, postawy, nawyki);

oczekiwania i przewidywania dziecka;

mikrouszkodzenia c. u. n., powodujące osłabienie zdolności do radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Podstawowym objawem nerwicy, a zarazem jej źródłem jest lęk. Jest to silny stan napięcia charakteryzujący
się poczuciem zagrożenia, bezradności, niepokoju, bezsilności. Jednostka w celu uniknięcia przeżywania lęku
uruchamia mechanizmy obronne.
STRACH
Strach w odróżnieniu od lęku jest reakcją na określone, obiektywne bodźce zagrażające, natomiast lęk powstaje
w sytuacji zagrożenia podstawowych wartości osobowości. Najczęściej występujące lęki u dzieci w wieku
przedszkolnym to lęki: przed ciemnością, przed pozostaniem samotnie w domu, przed zwierzętami czy
groźnymi zjawiskami przyrody.
Częstą postacią lęków u dzieci w wieku przedszkolnym są lęki nocne. Badania prowadzone przez
H. Sulestrowską wykazały, że u 75% dzieci z lękami nocnymi stwierdzono złą sytuację rodzinną
i nieprawidłowe metody wychowawcze Sytuacjami wywołującymi lęki nocne mogą być także silne wzruszenia
doznane poza domem rodzinnym (niepokój przeżyty w przedszkolu, pobyt w szpitalu).
Dzieci, u których obserwuje się występowanie lęków nocnych są na ogół mało odporne na stres, nadwrażliwe,
skłonne do płaczu, o małej zdolności adaptacji do nowych warunków, bierne w sytuacjach wymagających
społecznej aktywności.
Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym - notatki. Ewa Klima
Strona 4
Innymi objawami zaburzeń emocjonalnych są między innymi: moczenie mimowolne (pierwotne i wtórne),
zaburzenia łaknienia, wymioty, anoreksja, zaburzenia apetytu, jąkanie, tiki, obojętność uczuciowa, poczucie
niskiej lub wysokiej wartości.
MIMOWOLNE MOCZENIE
Mimowolne moczenie występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt, oraz jako jeden z wielu objawów
zaburzeń zachowania niż jako symptom pojedynczy. Badania wskazują na współwystępowanie z objawem
moczenia: lęków, drażliwości pobudliwości psychoruchowej, złych stosunków z grupą rówieśniczą.
Przyczyny występowania mimowolnego moczenia;

niewykształcenie umiejętności kontroli wydzielania moczu w wyniku nieprawidłowego treningu
czystości,

nieprawidłowości tkwiące w środowisku rodzinnym.
DZIECI OBOJĘTNE UCZUCIOWO
Dzieci obojętne uczuciowo. Dziecko, które nie umie nawiązywać kontaktów uczuciowych z rówieśnikami i
dorosłymi, nie umie współodczuwać radości i smutków innych osób; którego mimika twarzy jest mało
ekspresyjna, smutne, często unikające kontaktu wzrokowego, odtrącające przyjaźń innych, czasem złośliwe i
wrogie w stosunku do otoczenia, sprawiające wrażenie, jakby mu nie zależało na uczuciach innych-to dziecko
określane
jako
uczuciowo
obojętne.
Przyczyny apatii dziecka wobec otoczenia

pozbawienie kontaktu z matką (jak podaje Maclay "małe dziecko stanowi integralną część matki, a
matka jest jednostką niekompletną bez dziecka",)

pobyt w domu dziecka,

zaniedbujące środowisko rodzinne,

strach przed agresją dorosłych, starszych kolegów,

przewlekłe choroby dziecka.
Dzieci obojętne uczuciowo odczuwają zagubienie i samotność, a w konsekwencji lęk, który powoduje
uwarunkowanie negatywnej reakcji na ludzi. W przyszłości mogą u nich wystąpić zaburzenia osobowości i
zachowania.
ZABURZENIE ŁAKNIENIA
Zaburzenie łaknienia to nerwicowy brak apetytu. Zaburzenie to występuje u około 2/3 dzieci w wieku
przedszkolnym. Zaburzenie apetytu może być reakcją dziecka na:

podawanie mu takiego pokarmu, którego dziecko nie aprobuje,

zazdrość o rodzeństwo i o miłość rodziców (w rodzinie gdzie urodziło się nowe dziecko),

wyrażanie niechęci czy wrogości do rodziców,

sposób zwrócenia na siebie uwagi i zapewnienia opieki.
U niektórych dzieci nerwicowych obserwuje się wymioty, czasem współwystępujące z anoreksją, czasem
istniejące samoistnie jako reakcja na niemiłe przeżycia związane zjedzeniem.
JĄKANIE
Jąkanie jest jednym z częściej występujących objawów zaburzeń mowy wieku dziecięcego. Wiek przedszkolny
uważany jest za ten etap rozwoju, w którym jąkanie pojawia się najczęściej. Stwierdzono, że występuje częściej
u chłopców niż u dziewczynek. Według H. Spionek wśród dzieci jąkających się chłopcy stanowią około 80%.
Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym - notatki. Ewa Klima
Strona 5
Na obraz jąkania składają się:

objawy kloniczne, które polegają na wielokrotnym powtarzaniu tej samej głoski bądź sylaby,

objawy toniczne polegające na zatrzymaniu wypowiadanego wyrazu (zacinanie się), czemu towarzyszy
często silne emocjonalne i mięśniowe napięcie. Najczęściej obserwowaną postacią jąkania jest jąkanie
kloniczno-toniczne.
TIKI
Tiki są to nagłe, mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, nie podlegające świadomej
kontroli. Tiki, pojawiają się rzadko w okresie przedszkolnym, wystąpienie ich w tym okresie świadczy o
poważnych zaburzeniach emocjonalnych. Tiki zaliczane są do objawów nerwicowych, a ich podłoże to silne
przeżycia urazowe, wywołane sytuacjami konfliktowymi.
Na pojawienie się i utrzymanie tików wpływają następujące mechanizmy i czynniki patogenne:

naśladownictwo starszych kolegów lub dorosłych, stopniowo przechodzące w nawyk;

utrwalenie reakcji obronnych;

nagły uraz psychiczny, np. przestraszenie się;

długotrwałe traumatyzujące przeżycie wywołane nieprawidłowymi warunkami rozwojowowych.
Tiki cechują się uporczywością i długotrwałością występowania, leczenie więc wymaga indywidualnego
podejścia do dziecka i odrębnych metod terapeutycznych.
DZIECI ZACHAMOWANE PSYCHORUCHOWO
Tym mianem określa się dzieci lękowe, u których obserwuje się trudności w kontaktach społecznych
i obniżoną aktywność. Wśród nich wyróżnia się:

dzieci tzw. "zmotywowane - napięte" charakteryzują się ogromną skrupulatnością i przesadną
starannością w wykonywaniu zadań;

dzieci "podporządkowane - uległe" lub "wyciszone" są małomówne, grzeczne, posłuszne; oceniane
jako koleżeńskie i uczynne;

dzieci "z obniżoną samooceną - zrezygnowane" . Są to dzieci bierne zarówno w domu, jak i w
przedszkolu. Mają poczucie swojej małej wartości, co wyraża się w rezygnowaniu nawet z prób
podejmowania działań z powodu krytycznej oceny samych siebie. Są apatyczne, powolne i
przygnębione.
Niezmiernie wrażliwe na drobne nawet przejawy dezaprobaty i odrzucenia uczuciowego ze strony innych osób.
Jeśli napotkają na jakąkolwiek trudność- szybko rezygnują, często płaczą;

dzieci "nadwrażliwe-asteniczne" są bardzo skryte i powściągliwe, nie ujawniające swoich przeżyć.
Czują się różne od innych dzieci, unikają ich towarzystwa wybierając samotne zabawy; męczy je hałas i
ruchliwość otaczających rówieśników. Ich nadmierna wrażliwość emocjonalna powoduje unikanie
nadmiernych bodźców, stąd izolowanie się od kontaktów z innymi.
DZIECI AGRESYWNE
Za agresywne uznaje się dziecko, które wywołuje konflikty, bije inne dzieci czy skarży się na nie, przedrzeźnia
lub wyśmiewa, jest aroganckie w stosunku do rówieśników i dorosłych, brutalnie narzuca kolegom swoje zdanie
lub formy zabawy. W zachowaniu prezentuje też wrogość, nienawiść do ludzi zjawisk czy przedmiotów.
Wszystkie wymienione czynności agresywne cechują się uszkodzeniem lub wyrządzeniem komuś krzywdy, w ich
rezultacie powstaje szkoda cierpienie i ból. Czynności agresywne są niezgodne z normami i zasadami współżycia
społecznego.
Anna Kozłowska w swej książce wyróżnia agresję fizyczną i werbalną.
Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym - notatki. Ewa Klima
Strona 6

fizyczna to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom. W momencie wybuchu gniewu dziecko rzuca
się z pięściami, bije inne słabsze dzieci, niekiedy gryzie i drapie. Akt nie zawsze skierowany jest na tę
osobę, która wywołała agresję. Często, jeśli przyczyną jest np. zakaz osób dorosłych, nauczyciela,
agresja fizyczna kierowana jest na inne słabsze osoby z otoczenia: młodsze rodzeństwo, kolegów
zwierzęta lub wyładowana jest poprzez niszczenie przedmiotów. Jest to tzw. agresja z przeniesienia.
Występuje szczególnie wtedy, gdy dziecko na podstawie wcześniejszych doświadczeń może
przewidywać, że za czynności agresywne skierowane na osoby dorosłe zostanie ukarane.

werbalna występuje wtedy gdy dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami lub
przedmiotami, a powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe uwagi, jest aroganckie
przezywa lub skarży.
Agresja i radzenie sobie z nią należy do codziennej pracy wychowawców.
Wszystkie przejawy agresywnych zachowań powinny być obiektem zainteresowania i troski zarówno
rodziców jak i wychowawców.
DZIECI NADPOBUDLIWE
Dzieci te łatwo wybuchają złością, krzykiem czy płaczem w sytuacjach, które u innych nie wywołują tak
gwałtownych reakcji. Nie potrafią spokojnie i cierpliwie pokonywać trudności, jakie powstają. Reakcje
emocjonalne tych dzieci są gwałtowne, nieproporcjonalnie silne do działającego bodźca. Przyczyną jest
przewaga procesów pobudzania nad hamowaniem wynikająca z określonego typu układu nerwowego. Dzieci
nadpobudliwe charakteryzują się słabym, nadpobudliwym, labilnym układem nerwowym; szybko męczą się
wykonywaną pracą, pobudzenie silne trwa krótko ustępując miejsca trwającemu także krótko hamowaniu
ochronnemu. W efekcie są to dzieci łatwo nużące się, męczliwe, niewytrwałe w działaniu. Należy zapamiętać,
że reakcje dziecka nadpobudliwego nie wynikają z jego złej woli czy złośliwości, ale są efektem określonych
właściwości typologicznych układu nerwowego.
Reakcje dorosłych na zachowanie dzieci nadpobudliwych powinny cechować się spokojem i cierpliwością.
PODSUMOWANIE
Omówienie poszczególnych symptomów zaburzeń oraz przyczyn ich występowania pozwoli zrozumieć, ze nie
tkwią one tylko w samym dziecku, lecz są też odpowiedzią dziecka na warunki stworzone mu przez dorosłych.
Ponieważ coraz częściej w przedszkolu spotykamy się z różnymi zaburzeniami emocjonalnymi, uważam że
zarówno wychowawcy jak i rodzice powinni posiadać rzetelną wiedzę na ten temat. Pozwoli to na szybkie
rozpoznanie rodzaju zaburzenia oraz nawiązanie współpracy z rodzicami w celu wypracowania skutecznych
metod postępowania.
LITERATURA:
1.
Champan A. H. (1973) -Leczenie zaburzeń emocjonalnych. PZWL. Warszawa.
2.
Kozłowska A. (1984) - Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym. WSiP. Warszawa
3.
Nartowska H. (1986) - Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego. WSiP.
Warszawa.
4.
Oatley K., Jennifer M. Jenkins J. M. (2003) Zrozumieć emocje. PWN. Warszawa.
5.
Spionek H. (1975) Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. PWN. Warszawa.
6.
Ziemska M. (2009) - Analiza postaw rodzicielskich w rodzinach dzieci nerwicowych. Wiedza
Powszechna. Warszawa.
Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym - notatki. Ewa Klima
Strona 7