2. EKOSYSTEM ZIEMI 2.01. Ewolucja chemiczna Ziemi 2.02. Początki Ŝycia na Ziemi 2.03. Ewolucja biologiczna Ziemi 2.04. Ewolucja biologiczna Ziemi – gatunek ludzki 2.05. Ekosfera – systemy ekologiczne i pierwiastki Ŝycia 2.06. Biocykle – obieg azotu w przyrodzie 2.07. Uproszczony schemat ziemskiego ekosystemu 2.08. Biocykle – ekosystem wodny 2.09. Sieciowa budowa systemu 2.10. Program BIOSFERA II 2.11. Uniwersalne prawa ekologii 1 2.01. Ewolucja chemiczna Ziemi 15 mld lat jakie upłynęły od prawybuchu („big bang”) odniesione do skali 1 roku kalendarzowego 1 styczeń prawybuch – big bang – około 15 mld lat temu 1 maj powstanie Galaktyki (Drogi Mlecznej) 9 wrzesień początki systemu słonecznego 14 wrzesień formowanie się Ziemi 25 wrzesień początki Ŝycia na Ziemi 2 październik powstanie najstarszych znanych na Ziemi skał 9 październik najstarsze skamieliny bakterii i sinic 1 listopad wynalezienie płci „ u mikroorganizmów 12 listopad najstarsze skamieliny roślin wykorzystujących proces fotosyntezy 15 listopad rozwój organizmów z wyraźnie wyodrębnionym jądrem komórkowym 2 2.02. Początki Ŝycia na Ziemi W doświadczeniach prowadzonych obecnie, w których taką prymitywną atmosferę poddano działaniu źródeł energii podobnych do działających wówczas, uzyskano szereg niskocząsteczkowych związków, w większości wchodzących w skład Ŝywych organizmów. wodór metan woda amoniak energia niestabilne proste związki chemiczne Co spowodowało sprzęŜenie dwóch samoodtwarzających się systemów, których ewolucja rozpoczęła się prawdopodobnie niezaleŜnie: ● systemu białkowego ● systemu kwasów nukleinowych, w kompleks kwasy nukleinowe - białka czyli jak powstał biopolimer ? Albo co spowodowało oddzielenie się systemu biopolimerów od otoczenia, czyli w jaki sposób powstał prototyp błony komórkowej umoŜliwiającej powstanie pierwszej prakomórki ? 3 2.03. Ewolucja biologiczna Ziemi 1 grudnia powstawanie tlenu w atmosferze ziemskiej 17 grudnia rozkwit bezkręgowców 18 grudnia pierwszy plankton w oceanach 19 grudnia pierwsze ryby i kręgowce 20 grudnia początek kolonizacji lądu przez rośliny 21 grudnia pierwsze owady i zwierzęta lądowe 22 grudnia pierwsze płazy i uskrzydlone owady 23 grudnia pierwsze drzewa i gady 24 grudnia dinozaury 26 grudnia pierwsze ssaki 27 grudnia pierwsze ptaki 28 grudnia pierwsze kwiaty, wyginięcie dinozaurów 29 grudnia pierwsze naczelne 30 grudnia początki ewolucji płatów czołowych mózgu naczelnych 31 grudnia pierwsze istoty człekokształtne 4 2.04. Ewolucja biologiczna Ziemi – gatunek ludzki ~1330 pojawienie się prawdopodobnych przodków ludzi i małp ~2230 pierwsi ludzie 2300 rozpowszechnienie się narzędzi z kamienia 2346 opanowanie ognia przez człowieka pekińskiego 2358 kolonizacja Australii przez ludzi 2359 malowidła jaskiniowe w Europie -40 s wynalezienie rolnictwa - 25 s pierwsze miasta - 10 s panowanie pierwszych dynastii sumeryjskich i egipskich, początki astronomii -9s wynalezienie alfabetu -8s kodeks Hammurabiego -7s okres brązu, wojny trojańskie, wynalezienie kompasu -6s okres Ŝelaza, załoŜenie Kartaginy przez Fenicjan -4s geometria Euklidesa, fizyka Archimedesa i astronomia Ptolemeusza -3s wynalazek zera i liczb dziesiętnych w Indiach, upadek Rzymu -1s Renesans w Europie, początki metod doświadczalnych w nauce 0s uzyskanie przez ludzkość energii pozwalającej na samozagładę, pierwsze podróŜe w kosmos 5 2.05. Ekosfera – systemy ekologiczne i pierwiastki Ŝycia CZŁOWIEK ATMOSFERA POWIETRZE HYDROSFERA WODA LITOSFERA GLEBA EKOSFERA ANTROPOSFERA SYSTEMY EKOLOGICZNE CYWILIZACJA NAUKOWO-TECHNICZNA EKOSFERA BIOLOGICZNA PRZESTRZEŃ śYCIOWA CZŁOWIEKA zrozumieć czym jest i jak funkcjonuje ekosfera ? PIERWIASTKI śYCIA WĘGIEL WODÓR TLEN AZOT CYWILIZACJA EKOROZWOJU 6 2.06. Biocykle – obieg azotu w przyrodzie Azot występuje • w stanie wolnym w powietrzu • w stanie związanym w związkach organicznych występujących w humusie czyli organicznej części gleby, • w związkach organicznych tworzących białko, kwasy nukleinowe, enzymy i witaminy POWIETRZE A Z O T BAKTERIE AZOT I GLONY BIAŁKO ROŚLINY ZWIERZĘTA A Z O ODPAD ORGANICZNY T A N Y MIKROORGANIZMY BIOLOGICZNE ENERGIA AZOT BAKTERIE GNILNE HUMUS GLEBA SYSTEM KORZENIOWY ROŚLIN PROCESY UTLENIANIA TLEN WODA AZOTANY WODNY ROZTWÓR AZOTANÓW HUMUS 7 2.07. Uproszczony schemat ziemskiego ekosystemu PROMIENIOWANIE SŁONIECZNE ULTRAFIOLET O2 CO2 ROŚLINY OZONOSFERA DODATNI EFEKT TERMICZNY (CIEPŁO) ZWIERZĘTA POKARM ZIELONE H2O ROŚLINOśERNE ODPAD ORGANICZNY HUMUS 8 2.08. Biocykle – ekosystem wodny TLEN e n e r g i a e n e r g i a ŚWIATŁO Tempo przemian metabolicznych tempo w jakim organizm zuŜywa pokarm, tlen czy produkuje odpady jest odwrotnie proporcjonalne do wielkości tego organizmu fotosynteza łańcuch GLONY p o k a r m AZOTANY troficzny PLANKTON RYBY Np. jeśli dla ryb przyjmiemy jako równe 1, to dla glonów wynosi ono 100, a dla bakterii gnilnych jest 10 000 ODPADY ORGANICZNE Podobnie porównać moŜna cykl reprodukcji: dla ryb – kilka miesięcy dla glonów- kilka dni dla bakterii –kilka godzin BAKTERIE GNILNE W ekosystemie jeśli nie Wszechświata, to Układu Słonecznego, największe tempo przemiany metabolicznej i najkrótszy cykl reprodukcji charakteryzuje gatunek ludzki 9 2.09. Sieciowa budowa systemu Ekosfera ma postać sieci ekologicznej, którą stanowią skomplikowane, wzajemnie przenikające się ekosystemy (układy ekologiczne). Im większy stopień skomplikowania danego układu, tym większe i bardziej długotrwałe napięcia jest on w stanie wytrzymać nie ulegając zniszczeniu. Charakterystyczną cechą ekosystemu jest cykliczność zachodzących w nim przemian. Tempo przemian musi być wyznaczone przez najpowolniejszy etap cyklu. Tylko wówczas działa bowiem dynamiczna samokompensacja systemu i nie dochodzi do jego zniszczenia. Sieć ekologiczna ma cechy wzmacniacza. Małe zewnętrzne zakłócenia w jednym punkcie mogą spowodować odległe w czasie i przestrzeni znaczące dla systemu zmiany 10 2.10. Program BIOSFERA II Edward Bass – 100 mln $ - 1988 - południowa Arizona – 12 000 m2 – miniatura planety Ziemia – realizacja programu badawczego stacje międzyplanetarne biom mieszkalny (8 osób) biom rolniczy technosfera (rurociąg gazowy – jedyna łączność ze światem zewnętrznym) Pod szklaną kopułą (H=26m) 113800 gat. roślin i zwierząt • tropikalny las, mini-rzeka, •sawanna • krajobraz bagienny, • mini-ocean, rafa koralowa • pustynia 1991 r. – początek eksperymentu 1994 r. – załamanie programu ○ 10 % nieszczelność gazowa ○ dostarczano tlen i inne zapasy ○ zmienność zawartości CO2 ○ nadmierna koncentracja N2O ○ kwaśne deszcze ○ wzrost populacji karaluchów i mrówek kosztem innych gatunków konieczność wymiany gleby, powietrza i wody 11 2.11. Uniwersalne prawa ekologii 1. KaŜda rzecz jest powiązana z wszystkimi innymi rzeczami - sieciowa struktura ekosystemu. 2. KaŜda rzecz musi się gdzieś podziać W przyrodzie nie istnieje coś takiego jak odpad. Dla kaŜdej substancji organicznej istnieje w przyrodzie enzym, który moŜe ją rozłoŜyć. Nie moŜe więc powstać Ŝadna materia, jeśli brak jest moŜliwości jej rozkładu. 3. Przyroda wie najlepiej. Oznacza to, Ŝe kaŜda powaŜniejsza zmiana sztucznie dokonana przez człowieka w systemie naturalnym jest wg wszelkiego prawdopodobieństwa szkodliwa dla tego systemu. 4. Nie istnieje coś takiego jak obiad za darmo. KaŜdy zysk osiągany jest jakimś kosztem. Zapłaty za eksploatację środowiska nie moŜna uniknąć. MoŜna ją tylko odsunąć w czasie. ... 5. Wszystkie cztery prawa ekologii obowiązujące w ekosystemie Ziemi są prawdziwe równieŜ w ekosystemie jeśli nie Wszechświata, to przynajmniej naszego układu słonecznego. 12