TemaT: „Dlaczego Trzeba chronić nasze węże?” cele nauczania

advertisement
Konspekt zajęć na temat ochrony krajowych gatunków węży przeznaczony dla uczniów szkół średnich.
Temat: „Dlaczego trzeba chronić nasze węże?”
Cele nauczania:
Wiadomości:
•
•
uczeń potrafi wymienić wszystkie cztery gatunki krajowych węży
poznaje różne sposoby ochrony węży
Umiejętności:
•
•
nabywa umiejętności postępowania w przypadku spotkania z wężem
uczeń potrafi rozpoznawać cztery krajowe gatunki węży: węża Eskulapa, gniewosza
plamistego, żmii zygzakowatej i zaskrońca
Postawy:
•
•
•
rozumie potrzebę ochrony gatunków, która zapewnia zachowanie różnorodności
biologicznej
wykształca postawę nastawioną na ochronę przyrody i jej zasobów
zdobywa świadomość odpowiedzialności za środowisko naturalne
Metody nauczania: wykład informacyjny, opis, dyskusja, „burza mózgów”, praca
z tekstem, elementy metody laboratoryjnej (ćwiczenia z rozpoznawania węży, ćwiczenia
z planowaniem ochrony węży)
Środki dydaktyczne: foliogramy, zdjęcia, atlasy, mapy, tablica, kreda, film
Forma organizacyjna: praca zbiorowa, praca w grupach
Strategia: E, O (P, A)
Czas trwania: około 1,5 godziny (2 godziny lekcyjne)
Literatura:
1. B. Najbar, Ochrona węży i ich siedlisk, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników,
Świebodzin 2002.
2. B. Najbar, Wąż Eskulapa, Monografie Przyrodnicze, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu
Przyrodników, Świebodzin 2004.
Przebieg zajęć:
I. Faza przygotowawcza
• prowadzący zajęcia przedstawia się i zapoznaje z klasą
• podaje temat zajęć i ich cele
• wprowadza uczniów w tematykę zajęć za pomocą pytań: „Jakie znacie gatunki węży?”,
„Czy kiedykolwiek widzieliście węża i czy potraficie go rozpoznać?” oraz poprzez krótką
charakterystykę różnych węży (foliogramy)
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
II. Faza realizacyjna
Zajęcia zostaną podzielone na trzy etapy, które będą obejmowały grupy pojęć niezbędnych
do samodzielnego wyciągania wniosków i opracowania sposobów ochrony węża Eskulapa
na zakończenie zajęć.
1.Rozpoznawanie krajowych gatunków węży i poznanie ich biologii
Prowadzący zajęcia dzieli uczniów na 4-osobowe grupy. Każda osoba w grupie otrzymuje
tekst do cichego czytania o jednym gatunku. Uczniowie zostają poinstruowani, na co mają
zwracać szczególną uwagę: środowisko życia, morfologię, czynności życiowe, zagrożenia.
2. Co to znaczy „gatunek zagrożony wyginięciem”?
„Nie możemy odpowiedzieć na ogólne pytanie, „dlaczego gatunki są rzadkie”, ponieważ
istnieje zbyt wiele rodzajów rzadkości.”
Charles J. Krebs, Ekologia.
Za pomocą takich pytań, jak: „Co to znaczy, że gatunek jest zagrożony wyginięciem?”, „Jakie
mogą być przyczyny takiego zjawiska?” prowadzący zajęcia inicjuje krótką dyskusję na ten
temat. Dyskusja ta będzie pretekstem do wyjaśnienia pojęcia zasięgu, gatunku rzadkiego,
gatunku zagrożonego wyginięciem. Następnie nauczyciel przy pomocy foliogramów
systematyzuje i uzupełnia informacje oraz omawia szczegółowo przyczyny wymierania
węża Eskulapa. Kolejnym etapem zajęć jest przedstawienie w formie krótkiego wykładu (za
pomocą foliogramów) zasięgu występowania węży w Polsce oraz podsumowanie zdobytych
wiadomości z zakresu rozpoznawania poszczególnych gatunków.
3. Sposoby czynnej ochrony węża Eskulapa
W formie dyskusji przy pomocy pytań takich: „Jak chronić węża Eskulapa?”, „Które
z metod ochrony są najlepsze dla tego gatunku?”, „Dlaczego potrzebna jest ingerencja
człowieka do ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków?”, „Jakie znacie sposoby ochrony
przyrody?” prowadzący porusza temat czynnej ochrony węża Eskulapa. Następnie prosi
o wymyślenie sposobów ochrony tego węża, obejmujących realne i nierealne pomysły (burza
mózgów) i zapisywanie pomysłów na kartach. Uczniowie pracujący w czterech grupach
ustalają działania i zapisują je na kartkach, prowadzący służy radą. Uczniowie przedstawiają
sposoby ochrony, które wymyślili. Następnie razem z prowadzącym ustalają realne sposoby
ochrony Eskulapa, a te, które mogą realizować oni sami i ich najbliższe otoczenie zostaną
zapisane na tablicy i omówione.
III. Faza podsumowująca
Na zakończenie zajęć nauczyciel rozdaje uczniom test opracowany na podstawie tekstu do
cichego czytania. W grupach czteroosobowych uczniowie rozwiązują zadania.
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
Przewidywane osiągnięcia uczniów:
Uczeń:
– potrafi wymienić i nazwać gatunki węży występujące w Polsce
– potrafi wymienić cechy charakterystyczne czterech gatunków węży dotyczące
morfologii, środowiska życia
– potrafi scharakteryzować zachowania czterech gatunków węży
– rozumie pojęcie gatunku zagrożonego wyginięciem
– rozumie, że węże są częścią przyrody, którą trzeba chronić
– określa zasady zachowania się człowieka w przypadku spotkania z wężem
– rozwija umiejętność samodzielnego wyciągania wniosków
– rozwija umiejętność samodzielnego rozwiązywania problemów
– kształtuje ekologiczną postawę
– rozwija umiejętności pracy w grupie
Odpowiedzi do testu
1. D
2. odpowiedź: zaskroniec zwyczajny
3. jajożyworodne: żmija zygzakowata, gniewosz plamisty;
jajorodne: zaskroniec zwyczajny, wąż Eskulapa
4. A
5. A
6. c) i d)
7. A
8. C
9. a), c), d)
10.a) – 1; b) – 4; c) – 3; d) – 2
11. D
12.D
13.A
14.wąż Eskulapa
15.A
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
Tekst do cichego czytania
1. Opis gatunków
Zaskroniec zwyczajny
Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) chroniony, najczęściej spotykany i znany gatunek
węża w Polsce.
Środowisko życia. Preferuje środowiska wilgotne, wodne i wodno-błotne. Najczęściej można
go spotkać nad wszelkiego rodzaju zbiornikami wodnymi: jeziorami, stawami, wyrobiskami,
potokami, rzekami, wśród rozlewisk, starorzeczy, bagien, trzęsawisk, torfowisk, podmokłych
lasów. Jest doskonałym pływakiem, dlatego można go zaobserwować na otwartej toni
wodnej, rzadko oddala się od wody. Nie stroni od bezpośredniego otoczenia człowieka,
zwłaszcza gdy zabudowania lub pola znajdują się w pobliżu terenów podmokłych.
Morfologia i ubarwienie. Jest to wąż o rozmiarach od 80 do 100 cm długości, znane
są informacje o niezwykle dużych zaskrońcach o długości 225 cm (najdłuższy znany
osobnik). Samice osiągają jwiększe rozmiary, samce są na ogół mniejsze. Zaskroniec ma
charakterystyczne jaskrawe, żółte, żółto-pomarańczowe, rzadziej kremowe lub białe plamy
usytuowane z tyłu głowy. Plamy zaskroniowe kontrastują ubarwieniem z pozostałymi
częściami ciała. Tułów i ogon są zielonkawo-brązowe, zielonkawe (o różnych odcieniach).
Brzuszna powierzchnia ciała osiąga najjaśniejsze ubarwienie w pobliżu podgardzielowej
części głowy, w dalszych odcinkach jest ciemniejsza i zaopatrzona w nieregularne plamy.
Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony, nie ma różnic w ubarwieniu, cechą odróżniającą
samca od samicy jest stosunek długości ogona do pozostałej części ciała (samce mają
dłuższe ogony, co widoczne jest najbardziej w czasie wzmożonej aktywności płciowej, dzięki
zgrubieniu spowodowanemu obecnością podwójnego narządu kopulacyjnego).
Rozmnażanie. Jest to gatunek jajorodny. Samica składa od 10 do 30 jaj, w niesprzyjających
warunkach mniej (6-8), w bardzo korzystnych ponad 40. Zaskrońce często składają jaja
masowo, w jednym gnieździe. Wielkość jaja to 2,5-3,5 cm długości i 1,0-2,0 cm szerokości,
jaja składane są pojedynczo, po wyschnięciu zebrane w pakiety, początkowo są koloru białego
lub kremowego, z czasem żółkną lub brązowieją lub pokrywają się plamami, uzależnione jest
to od warunków inkubacji. Po 4-8 tygodniach wylęgają się młode (długość rozwoju jaj zależy
od warunków inkubacji głównie od temperatury) o długości około 15-20 cm, przypominające
swoim wyglądem osobniki dorosłe.
Pokarm. Zaskroniec żywi się głównie zwierzętami związanymi ze środowiskiem wodnym,
tj.: żabami brunatnymi, zielonymi, rzekotkami, traszkami, kijankami, rzadziej ropuchami
oraz słabymi i chorymi rybami. Na ofiary poluje pod wodą, na jej powierzchni i na lądzie.
Biologia i ekologia. Zaskroniec prowadzi dzienny tryb życia, o zmierzchu chowa się do
podziemnych kryjówek, nor gryzoni, rozpadlin ziemnych, pod różnymi przedmiotami. Za dnia
wypełza na słoneczne stanowiska, wygrzewa się i po osiągnięciu odpowiedniej ciepłoty staje
się aktywny. Jest aktywny od kwietnia (wtedy budzi się ze snu zimowego) do października
(nawet listopada). Zimuje pojedynczo lub gromadnie.
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
Zachowania obronne. Do najczęstszych zachowań obronnych można zaliczyć ucieczkę,
wąż ten porusza się szybko i zwinnie, a ubarwienie ochronne pomaga mu szybko zniknąć
z oczu wśród gęstej roślinności czy w wodzie. W momencie pochwycenia wyrzuca z kloaki
cuchnącą żółtą ciecz. W obliczu bezpośredniego zagrożenia zaskrońce potrafią nienaturalnie
wyginać i zwijać ciało, wywracając się na boki, na grzbiet, rozszerzając przy tym szczęki
i wysuwając język, natomiast gdy zagrożenie minie, starają się szybko uciec. Niekiedy
zaskrońce wydzielają krew z błon śluzowych, potrafią ponadto owijać się wokół różnych
przedmiotów, co znacznie utrudnia ich pochwycenie, nerwowo wywijać końcówką ogona,
wywoływać konwulsje. Czasem głośno syczą, symbolicznie atakują wroga poprzez spłaszczenie
okolicy głowy i ustawianiu ciała w pozycji kobry. Znane są próby ugryzienia przeciwnika. Dla
człowieka wąż ten jest zupełnie niegroźny.
Wrogowie naturalni. Na wyrośnięte zaskrońce polują ptaki: bociany i czaple, gadożery,
ssaki: jeże, borsuki, kuny, wydry, lisy i dziki. Młode padają ponadto ofiarą przedstawicieli
innych gatunków węży, średniej wielkości ptaków, wyrośniętych ropuch, ryb drapieżnych,
większych owadów (np. wodnych kałużnic i pływaków oraz dużych chrząszczy z rodziny
biegaczowatych)
Zagrożenia:
– postępująca degradacja środowiska naturalnego (melioracje, osuszanie, zasypywanie,
zaśmiecanie),
– zanieczyszczenia środowiska wodnego ściekami komunalno-bytowymi, przemysłowymi
i rolniczymi,
– zmniejszenie liczby naturalnych i sztucznych miejsc do składania jaj (np. poprzez
likwidowanie próchniejących drzew, korzeni, zanikanie tradycyjnego rolnictwa),
– uprawa roli za pomocą ciężkiego sprzętu,
– obniżanie odczynu wód spowodowanego kwaśnymi deszczami,
– rozbudowa sieci komunikacyjnych,
– zabijanie.
Gniewosz plamisty
Gniewosz plamisty (gniewosz, gniewosz gładki, miedzianka) – Coronella austriaca,
gatunek chroniony, w II wydaniu „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” otrzymał status gatunku
zagrożonego wyginięciem i ginącego.
Środowisko. Gatunek ciepłolubny, tolerujący temperatury do 35 şC-38 şC, optymalna
temperatura to około 27,5 şC, przy 10 şC przestaje być aktywny. Zasiedla tereny otwarte,
nasłonecznione, porośnięte roślinnością trawiastą, nielicznymi krzewami i drzewami oraz
rumowiska skalne, kamieniste zbocza górskie, gołoborza, wysychające łożyska cieków
wodnych, pastwiska, pola, zalesienia śródpolne, winnice poprzecinane kamiennymi murami,
stanowiska wzdłuż torów, obszary zabudowane i śmietniska. Nie stroni od otoczenia
człowieka.
Morfologia, ubarwienie. Budową ciała i ubarwieniem gniewosz przypomina nieco żmiję
zygzakowatą. Długość ciała u najbardziej wyrośniętych osobników dochodzi do około 100
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
cm, przeciętny okaz osiąga rozmiary 45-65 cm długości samice są większe od samców i
mają szary lub szaro-brunatny kolor z licznymi ciemnymi plamkami. Samce są jaśniejsze,
brązowe, pomarańczowo-brązowe, miedziane o dłuższym ogonie. Młode są szare lub brązowe
z charakterystyczną ceglasto-czerwoną brzuszną stroną ciała.
Rozmnażanie. Gatunek jajożyworodny, samica po około 100-150 dniach rodzi całkowicie
ukształtowane młode, zdolne do samodzielnego życia. Bezpośrednio po porodzie są one
otoczone cienką, przezroczystą błoną, którą rozrywają dynamicznymi ruchami ciała. Młode
mierzą około 15-21 cm długości. Samice rodzą na ogół co dwa lata.
Pokarm. Gniewosz poluje głównie w ciągu dnia, w okresach letnich również późnym
popołudniem i o zmierzchu. Jego ofiary to małe jaszczurki, węże, ssaki i ich mioty, rzadziej
pisklęta ptaków, sporadycznie bezkręgowce. Małe ofiary pożera żywcem, większe owija
splotami ciała i stara się je zadusić.
Wrogowie naturalni. Gniewosze są ofiarami: tchórzy, jeży, lisów, gronostajów, łasic,
borsuków, dzików, myszołowów, gadożerów, bocianów, zwierząt domowych (kotów, kur,
kaczek, gęsi, indyków). Młode mogą być pożerane przez większe ropuchy szare, drozdy,
kosy, a także drapieżne owady (np. biegaczowate).
Biologia i ekologia. Prowadzi dzienny tryb życia, w gorące dni lata jest aktywny późnym
popołudniem i o zmierzchu. W godzinach porannych wygrzewa się na przykład wśród gęstej
roślinności, kamieni, pod łatwo nagrzewającymi się przedmiotami. Gdy osiągnie odpowiednią
ciepłotę ciała, zaczyna być aktywny. Jest bardzo płochliwy, rzadko można zaobserwować go
na otwartej przestrzeni. Gniewosze potrafią sprawnie wspinać się na przykład na niskie
krzewy. Zimuje pojedynczo lub w niewielkich, na ogół jednogatunkowych grupach. Budzi się
ze snu zimowego w kwietniu lub maju i jest aktywny do września, października.
Zachowania obronne. Jak sama nazwa wskazuje, gniewosz należy do węży gniewnych,
nerwowych i odważnych, ale jego podstawową formą obronną jest ucieczka. W środowisku
naturalnym, ze względu na ochronne ubarwienie, jest trudny do zauważenia. W przypadku
„zaskoczenia” gniewosza na otwartej powierzchni, wąż ten nieruchomieje, następnie zwija
się i przyjmuje groźną postawę. Podczas chwytania, w przeciwieństwie do zaskrońca, nie
zawaha się ugryźć. Dla człowieka jest zupełnie niegroźny.
Zagrożenia:
– przekształcanie i dewastacja pierwotnych biotopów,
– bezpośrednie i trujące działanie metali ciężkich, pestycydów, zanieczyszczeń komunalnobytowych, związanych z rolnictwem, przemysłęm itp.,
– rozbudowa sieci komunikacyjnej,
– zabijanie,
– likwidowanie wtórnych siedlisk, np. usypisk kamieni polnych, murków, stert powalonych
gałęzi,
– likwidowanie zadrzewień śródpolnych, miedz, ugorów, kęp drzew i krzewów,
– zalesianie dużych obszarów bez pozostawiania miejsc otwartych i nasłonecznionych,
– wyłapywanie.
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
Żmija zygzakowata
Żmija zygzakowata (żmija) – Vipera berus gatunek chroniony, jedyny jadowity gatunek
rodzimych węży.
Środowisko. Zamieszkuje różnorodne, na ogół suche i średnio wilgotne środowiska (bory,
nasłonecznione polany, pobocza dróg, kamieniska, urwiska skalne, obrzeża lasów, dróg,
wrzosowiska, torfowiska). Pojawia się też w pobliżu domostw.
Morfologia i ubarwienie. Żmija zygzakowata dorasta na ogół do 70-80 cm długości. Znane
są trzy podstawowe odmiany barwne żmii zygzakowatej. Popielata, zwana srebrną, którą
charakteryzują się dorosłe samce. Na jasnej, grzbietowej powierzchni wyraźnie zaznacza się
zygzak. Samice i młodociane zabarwione są zwykle na brązowo, w bardzo różnych odcieniach
tego koloru, ze słabiej zaznaczonym zygzakiem. Ostatnią odmianą barwną jest odmiana
czarna, zwana melanistyczną, u której zygzak i pozostałe elementy ubarwienia są bardzo
słabo zaznaczone (występuje w Bieszczadach i Górach Świętokrzyskich). Dymorfizm płciowy
zaznacza się w ubarwieniu, ale ze względu na dużą zmienność osobniczą, oznaczanie płci
tylko na tej podstawie może być błędne. Samice mają ogony krótsze i zwężające się ku
nasady, u samców ogon jest dłuższy i zgrubiały u nasady.
Rozmnażanie. Jest to gatunek jajożyworodny, młode po urodzeniu otoczone są przezroczystą
i cienką błonką, którą energicznymi ruchami ciała rozrywają. Po porodzie samica i młode
chowają się w najbliżej położonych kryjówkach. Poród odbywa się z końcem lipca i może
trwać aż do września. Młode rodzą się w ilości od 5 do 18 osobników, o długości 10-20
cm. Liczba urodzonych młodych i ich wielkość uzależniona jest od szerokości geograficznej,
wielkości i zdrowotności samicy, zasobności pokarmu. Samice rodzą co 2-3 lata.
Pokarm. Żmija poluje na drobne ssaki i inne zwierzęta (płazy, gady, ptaki). Ofiary zabija
jadem zawartym w gruczołach jadowych. Mioty ssaków i inne drobne ofiary pożera żywcem.
Do większych ofiar ostrożnie podpełza i po błyskawicznym wyrzuceniu przedniego odcinka
ciała usiłuje je ukąsić. Po ataku, tropi zwierzę i po odnalezieniu połyka. Uważana jest za
pożyteczny gatunek, ponieważ żywi się głównie gryzoniami.
Wrogowie naturalni. Gadożer i inne ptaki drapieżne oraz jeż. Najczęściej tępiona jest
przez człowieka.
Biologia i ekologia. Żmiję najczęściej można spotkać wygrzewającą się w porannym i lub
popołudniowym słońcu, w pobliżu swojej kryjówki (nory gryzoni, szczeliny w ziemi, skał,
usypiska kamieni, stert gałęzi). Prowadzi zarówno dzienny, zmierzchowy, jak i nocny tryb
życia. Może żyć w dużych skupiskach. W okresie zimowym gromadzi się w miejscach
zapewniających przetrwanie niekorzystnych warunków przeczekuje do marca.
Żmija w porównaniu do pozostałych trzech gatunków węży najwcześniej budzi się ze snu
zimowego. Osiąga wiek około 20 lat.
Zachowania obronne. Zwierzę powolne, o ograniczonych możliwościach ucieczki,
zwłaszcza jeśli chodzi o ciężarne samice. Zaskoczona żmija stara się uciec, a gdy jej się nie
uda ucieczka zwija się w kłębek i zaczyna głośno syczeć. Jeśli zwierzę lub człowiek zbytnio
się do niej zbliży, wtedy po wyrzuceniu przedniego odcinka ciała na 20-40 cm, stara się go
ukąsić i umknąć (takie zachowanie jest ostateczną reakcją obronną).
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
Zagrożenia:
– największe zagrożenie jest spowodowane tępieniem przez człowieka,
– kurczenie się środowiska naturalnego,
– wielkoobszarowe rolnictwo,
– chemizacja rolnictwa,
– natężony ruch samochodowy.
Wąż Eskulapa
Wąż Eskulapa (Elaphe longissima) gatunek chroniony, w I wyd. „Polskiej czerwonej księgi
zwierząt” otrzymał status gatunku zagrożonego i ginącego, w II wyd. otrzymał status
krytycznie zagrożonego.
Środowisko. Gatunek ciepłolubny, zasiedla obszary o dużym nasłonecznieniu, o południowej
i południowo-zachodniej, rzadziej zachodniej bądź innej ekspozycji. Do jego pierwotnych
siedlisk należą obrzeża lasów, świetliste lasy liściaste i mieszane, łąki z niską roślinnością
i krzakami, wykroty, sterty powalonych i butwiejących drzew, urwiska skalne, usypiska
kamieni i inne kamieniste tereny, doliny cieków wodnych. W Polsce występuje wśród
nasłonecznionych dolin rzek, potoków, strumieni, na obrzeżach lasów, terenach kamienistych,
wśród urwisk, osuwisk i usypisk skalnych. Zasiedla środowiska wtórne np.: opuszczone
domostwa, zabudowania gospodarcze, rolnicze, ruiny, stare sady, kamieniste mury, miejsca
wśród wyciętych drzew, stert gałęzi, desek itp. Preferuje wyżej położone obszary podgórskie
i górzyste o zróżnicowanej rzeźbie terenu. Bywa spotykany na niżej usytuowanych
stanowiskach i na nizinach (występował na Roztoczu).
Morfologia, ubarwienie. Należy do grupy największych europejskich węży, osiąga długość
ponad 2 m. Grzbietowa strona ciała, boczne części ciała i głowa dorosłych osobników są
barwy oliwkowo-brunatnej, brunatnej z licznymi, małymi, jasnymi cętkami, szczególnie
wyraźnie zaznaczonymi w środkowej części tułowia. U niektórych węży wierzchnia część
ciała jest jednolicie ubarwiona, nieco jaśniejsza w początkowych odcinkach , nieznacznie
ciemniejsza ku tyłowi. Podgardle i brzuszna powierzchnia ciała są najczęściej zabarwione
na kolor żółty, ta ostatnia czasem pokryta jest czarnymi, niewielkim plamkami. W tylnej
części głowy dorosłych okazów widoczne są rozległe, jaśniejsze plamy – pozostałość plam
zaskroniowych, u młodych osobników mocno zaznaczone, co upodabnia je do zaskrońców.
Dymorfizm płciowy słabo widoczny, nie ma różnic w ubarwieniu. Samce są masywniejsze
i dłuższe od samic, mają zgrubiałą nasadę ogona oraz dłuższy ogon.
Rozmnażanie. Gatunek jajorodny. Samica po kilkutygodniowej ciąży składa na ogół 5-12
jaj, koloru białego lub kremowego, do starannie wybranych ciepłych i wilgotnych kryjówek
(próchniejące powalone dziuple, duże połacie mchu pod kamieniami, muł naniesiony przez
rzekę, kopce trocin, liści i inne. Jaja Eskulapa są większe od jaj zaskrońca, mają 5 cm
długości i 3 cm szerokości. Pod koniec lata lub wczesną jesienią wykluwają się młode,
o długości od 25 do ponad 30 cm .
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
Pokarm. Najchętniej zjadają drobne ssaki, ich mioty, ptaki, ich jaja, płazy i gady (rzadziej).
Młode, obok miotów drobnych ssaków i małych jaszczurek, pożerają płazy, a wyjątkowo
owady. Jest to bardzo żarłoczny gatunek potrafiący pożreć kilka ofiar podczas jednego
posiłku. Ofiary dusi oplatając je swoim ciałem.
Biologia i ekologia. Prowadzi dzienny tryb życia, w gorących okresach letnich jest aktywny
również o zmierzchu. Sprawnie przemieszcza się po ziemi, stromych skałach i drzewach.
Dobrze pływa. Zimuje pojedynczo lub gromadnie, także w towarzystwie pozostałych
gatunków płazów i gadów. Na zimowe kryjówki wybiera nory gryzoni, rozpadliny ziemne,
sterty siana, trocin itp. Żyje około 30 lat.
Zachowania obronne. Duży, sprawny i szybki wąż, który w momencie zagrożenia
najchętniej ucieka do pobliskiej kryjówki, w gęstwinę roślinności lub wspina się na drzewo.
Gdy nie ma możliwości ucieczki zwija się, syczy i wyrzuceniem przedniego odcinak ciała
stara się odstraszyć wroga. Potrafi owijać się wokół różnych przedmiotów, od których trudno
go oderwać. Pochwycony, zajadle gryzie i zaciska się na przykład wokół ręki. Dla człowieka
niegroźny.
Wrogowie naturalni. Jeże, rysie, lisy, być może również borsuki, tchórze, łasice, kuny
i dziki, ponadto drapieżne ptaki: gadożery, bociany, czaple, kruki. Młodym osobnikom
zagrażają również: gryzonie, średniej wielkości ptaki i biegaczowate.
Zagrożenia:
– zabijanie przez człowieka,
– wyłapywanie do hodowli,
– wzmożony ruch samochodowy,
– trudne warunki środowiskowe,
– izolacja poszczególnych kolonii,
– działalność drapieżników,
– być może przekształcenie jego środowiska naturalnego.
Literatura:
1. B. Najbar, Ochrona węży i ich siedlisk, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników,
Świebodzin 2002.
2. B. Najbar, Wąż Eskulapa, Monografie Przyrodnicze, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu
Przyrodników, Świebodzin 2004.
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
Test (po przeczytaniu tekstu)
Po przeczytaniu tekstu spróbujcie rozwiązać następujące zadania i odpowiedzieć na poniższe
pytania.
1. Czy zaskroniec zwyczajny jest:
a) najczęściej spotykanym gatunkiem węża
b) niejadowity
c) preferuje środowiska wilgotne, wodne, wodno-błotne
d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe
2. Uzupełnij:
Wąż, którego nazwa pochodzi od jasnych plam (zaskroniowych) z tyłu głowy, to:
................................. ..............................................
3. Wpisz cztery gatunki węży (wąż Eskulapa, żmija zygzakowata, zaskroniec
zwyczajny, gniewosz plamisty) w odpowiednie miejsca:
jajożyworodne
1. ..................................................
2. ..................................................
jajorodne
1. .................................................
2. ..................................................
4. Dymorfizm płciowy zaznacza się różną długością ogona i zgrubieniem
spowodowanym występowaniem narządów kopulacyjnych u samców:
a) wszystkich krajowych węży
b) węży jajorodnych
c) gatunków jajożyworodnych
d) węży pochodzących z hodowli
5. Które gatunki krajowych węży są chronione:
a) wszystkie gatunki węży
b) najrzadsze
c) najbardziej kolorowe
d) jajożyworodne
6. Dopasuj do siebie gatunki, które mogą składać jaja w jednym gnieździe:
a) żmija zygzakowata
b) gniewosz plamisty
c) zaskroniec zwyczajny
d) wąż Eskulapa
....................................................... i .......................................................
7. Wąż, który żywi się głównie zwierzętami związanymi ze środowiskiem wodnym
(żabami, ropuchami, traszkami, kijankami), to:
a) zaskroniec zwyczajny
b) żmija zygzakowata
c) wąż Eskulapa
d) gniewosz plamisty
8. Wąż, który w momencie zagrożenia potrafi udawać martwego, to:
a) gniewosz plamisty
b) żmija zygzakowata
c) zaskroniec zwyczajny
d) wąż Eskulapa
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
9. Podkreśl 3 największe zagrożenia dla zaskrońca zwyczajnego:
a) likwidowanie jego naturalnych środowisk przez osuszanie terenów podmokłych
(melioracje)
b) koszenie łąk w pobliżu jego siedlisk
c) zmniejszanie liczby naturalnych i sztucznych miejsc do składania jaj
d) zanieczyszczenie środowiska wodnego ściekami komunalno-bytowymi, przemysłowymi i
rolniczymi
e) izolacja poszczególnych kolonii
f) dokarmianie żabami
10. Dopasuj do gatunku charakterystyczne cechy:
a) gniewosz plamisty
b) żmija zygzakowata
c) zaskroniec zwyczajny
d) wąż Eskulapa
1. wąż
2. wąż
3. wąż
4. wąż
niejadowity, rzadki, wybitnie ciepłolubny
niejadowity, zagrożony wyginięciem, doskonale wspina się na drzewa
niejadowity, lubi środowiska wodne, doskonale pływa
jadowity, prowadzi nocny i dzienny tryb życia, powolny
a)........ b).......... c)......... d)........
11. Wąż, który przy temperaturze powietrza poniżej 10 °C przestaje być aktywny, to:
a) żmija zygzakowata
b) zaskroniec zwyczajny
c) wąż Eskulapa
d) gniewosz plamisty
12.Najpowolniejszy gatunek węża, którego ciężarne samice odznaczają się
szczególną powolnością, to:
a) żmija zygzakowata
b) wąż Eskulapa
c) zaskroniec zwyczajny
d) gniewosz plamisty
13.Wąż, który w II wydaniu „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” otrzymał status
gatunku krytycznie zagrożonego, to: ........................................................
14.Do żmii podobny jest:
a) gniewosz plamisty
b) zaskroniec zwyczajny
c) wąż Eskulapa
d) boa dusiciel
Materiały edukacyjne
Polskiego Klubu Ekologicznego
Ochrona krajowych gatunków węży
Szkoła średnia
Download