TemaT: „Dlaczego Trzeba chronić nasze węże?” cele nauczania
advertisement
Konspekt zajęć na temat ochrony krajowych gatunków węży przeznaczony dla uczniów szkół średnich. Temat: „Dlaczego trzeba chronić nasze węże?” Cele nauczania: Wiadomości: • • uczeń potrafi wymienić wszystkie cztery gatunki krajowych węży poznaje różne sposoby ochrony węży Umiejętności: • • nabywa umiejętności postępowania w przypadku spotkania z wężem uczeń potrafi rozpoznawać cztery krajowe gatunki węży: węża Eskulapa, gniewosza plamistego, żmii zygzakowatej i zaskrońca Postawy: • • • rozumie potrzebę ochrony gatunków, która zapewnia zachowanie różnorodności biologicznej wykształca postawę nastawioną na ochronę przyrody i jej zasobów zdobywa świadomość odpowiedzialności za środowisko naturalne Metody nauczania: wykład informacyjny, opis, dyskusja, „burza mózgów”, praca z tekstem, elementy metody laboratoryjnej (ćwiczenia z rozpoznawania węży, ćwiczenia z planowaniem ochrony węży) Środki dydaktyczne: foliogramy, zdjęcia, atlasy, mapy, tablica, kreda, film Forma organizacyjna: praca zbiorowa, praca w grupach Strategia: E, O (P, A) Czas trwania: około 1,5 godziny (2 godziny lekcyjne) Literatura: 1. B. Najbar, Ochrona węży i ich siedlisk, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin 2002. 2. B. Najbar, Wąż Eskulapa, Monografie Przyrodnicze, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin 2004. Przebieg zajęć: I. Faza przygotowawcza • prowadzący zajęcia przedstawia się i zapoznaje z klasą • podaje temat zajęć i ich cele • wprowadza uczniów w tematykę zajęć za pomocą pytań: „Jakie znacie gatunki węży?”, „Czy kiedykolwiek widzieliście węża i czy potraficie go rozpoznać?” oraz poprzez krótką charakterystykę różnych węży (foliogramy) Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia II. Faza realizacyjna Zajęcia zostaną podzielone na trzy etapy, które będą obejmowały grupy pojęć niezbędnych do samodzielnego wyciągania wniosków i opracowania sposobów ochrony węża Eskulapa na zakończenie zajęć. 1.Rozpoznawanie krajowych gatunków węży i poznanie ich biologii Prowadzący zajęcia dzieli uczniów na 4-osobowe grupy. Każda osoba w grupie otrzymuje tekst do cichego czytania o jednym gatunku. Uczniowie zostają poinstruowani, na co mają zwracać szczególną uwagę: środowisko życia, morfologię, czynności życiowe, zagrożenia. 2. Co to znaczy „gatunek zagrożony wyginięciem”? „Nie możemy odpowiedzieć na ogólne pytanie, „dlaczego gatunki są rzadkie”, ponieważ istnieje zbyt wiele rodzajów rzadkości.” Charles J. Krebs, Ekologia. Za pomocą takich pytań, jak: „Co to znaczy, że gatunek jest zagrożony wyginięciem?”, „Jakie mogą być przyczyny takiego zjawiska?” prowadzący zajęcia inicjuje krótką dyskusję na ten temat. Dyskusja ta będzie pretekstem do wyjaśnienia pojęcia zasięgu, gatunku rzadkiego, gatunku zagrożonego wyginięciem. Następnie nauczyciel przy pomocy foliogramów systematyzuje i uzupełnia informacje oraz omawia szczegółowo przyczyny wymierania węża Eskulapa. Kolejnym etapem zajęć jest przedstawienie w formie krótkiego wykładu (za pomocą foliogramów) zasięgu występowania węży w Polsce oraz podsumowanie zdobytych wiadomości z zakresu rozpoznawania poszczególnych gatunków. 3. Sposoby czynnej ochrony węża Eskulapa W formie dyskusji przy pomocy pytań takich: „Jak chronić węża Eskulapa?”, „Które z metod ochrony są najlepsze dla tego gatunku?”, „Dlaczego potrzebna jest ingerencja człowieka do ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków?”, „Jakie znacie sposoby ochrony przyrody?” prowadzący porusza temat czynnej ochrony węża Eskulapa. Następnie prosi o wymyślenie sposobów ochrony tego węża, obejmujących realne i nierealne pomysły (burza mózgów) i zapisywanie pomysłów na kartach. Uczniowie pracujący w czterech grupach ustalają działania i zapisują je na kartkach, prowadzący służy radą. Uczniowie przedstawiają sposoby ochrony, które wymyślili. Następnie razem z prowadzącym ustalają realne sposoby ochrony Eskulapa, a te, które mogą realizować oni sami i ich najbliższe otoczenie zostaną zapisane na tablicy i omówione. III. Faza podsumowująca Na zakończenie zajęć nauczyciel rozdaje uczniom test opracowany na podstawie tekstu do cichego czytania. W grupach czteroosobowych uczniowie rozwiązują zadania. Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia Przewidywane osiągnięcia uczniów: Uczeń: – potrafi wymienić i nazwać gatunki węży występujące w Polsce – potrafi wymienić cechy charakterystyczne czterech gatunków węży dotyczące morfologii, środowiska życia – potrafi scharakteryzować zachowania czterech gatunków węży – rozumie pojęcie gatunku zagrożonego wyginięciem – rozumie, że węże są częścią przyrody, którą trzeba chronić – określa zasady zachowania się człowieka w przypadku spotkania z wężem – rozwija umiejętność samodzielnego wyciągania wniosków – rozwija umiejętność samodzielnego rozwiązywania problemów – kształtuje ekologiczną postawę – rozwija umiejętności pracy w grupie Odpowiedzi do testu 1. D 2. odpowiedź: zaskroniec zwyczajny 3. jajożyworodne: żmija zygzakowata, gniewosz plamisty; jajorodne: zaskroniec zwyczajny, wąż Eskulapa 4. A 5. A 6. c) i d) 7. A 8. C 9. a), c), d) 10.a) – 1; b) – 4; c) – 3; d) – 2 11. D 12.D 13.A 14.wąż Eskulapa 15.A Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia Tekst do cichego czytania 1. Opis gatunków Zaskroniec zwyczajny Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) chroniony, najczęściej spotykany i znany gatunek węża w Polsce. Środowisko życia. Preferuje środowiska wilgotne, wodne i wodno-błotne. Najczęściej można go spotkać nad wszelkiego rodzaju zbiornikami wodnymi: jeziorami, stawami, wyrobiskami, potokami, rzekami, wśród rozlewisk, starorzeczy, bagien, trzęsawisk, torfowisk, podmokłych lasów. Jest doskonałym pływakiem, dlatego można go zaobserwować na otwartej toni wodnej, rzadko oddala się od wody. Nie stroni od bezpośredniego otoczenia człowieka, zwłaszcza gdy zabudowania lub pola znajdują się w pobliżu terenów podmokłych. Morfologia i ubarwienie. Jest to wąż o rozmiarach od 80 do 100 cm długości, znane są informacje o niezwykle dużych zaskrońcach o długości 225 cm (najdłuższy znany osobnik). Samice osiągają jwiększe rozmiary, samce są na ogół mniejsze. Zaskroniec ma charakterystyczne jaskrawe, żółte, żółto-pomarańczowe, rzadziej kremowe lub białe plamy usytuowane z tyłu głowy. Plamy zaskroniowe kontrastują ubarwieniem z pozostałymi częściami ciała. Tułów i ogon są zielonkawo-brązowe, zielonkawe (o różnych odcieniach). Brzuszna powierzchnia ciała osiąga najjaśniejsze ubarwienie w pobliżu podgardzielowej części głowy, w dalszych odcinkach jest ciemniejsza i zaopatrzona w nieregularne plamy. Dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony, nie ma różnic w ubarwieniu, cechą odróżniającą samca od samicy jest stosunek długości ogona do pozostałej części ciała (samce mają dłuższe ogony, co widoczne jest najbardziej w czasie wzmożonej aktywności płciowej, dzięki zgrubieniu spowodowanemu obecnością podwójnego narządu kopulacyjnego). Rozmnażanie. Jest to gatunek jajorodny. Samica składa od 10 do 30 jaj, w niesprzyjających warunkach mniej (6-8), w bardzo korzystnych ponad 40. Zaskrońce często składają jaja masowo, w jednym gnieździe. Wielkość jaja to 2,5-3,5 cm długości i 1,0-2,0 cm szerokości, jaja składane są pojedynczo, po wyschnięciu zebrane w pakiety, początkowo są koloru białego lub kremowego, z czasem żółkną lub brązowieją lub pokrywają się plamami, uzależnione jest to od warunków inkubacji. Po 4-8 tygodniach wylęgają się młode (długość rozwoju jaj zależy od warunków inkubacji głównie od temperatury) o długości około 15-20 cm, przypominające swoim wyglądem osobniki dorosłe. Pokarm. Zaskroniec żywi się głównie zwierzętami związanymi ze środowiskiem wodnym, tj.: żabami brunatnymi, zielonymi, rzekotkami, traszkami, kijankami, rzadziej ropuchami oraz słabymi i chorymi rybami. Na ofiary poluje pod wodą, na jej powierzchni i na lądzie. Biologia i ekologia. Zaskroniec prowadzi dzienny tryb życia, o zmierzchu chowa się do podziemnych kryjówek, nor gryzoni, rozpadlin ziemnych, pod różnymi przedmiotami. Za dnia wypełza na słoneczne stanowiska, wygrzewa się i po osiągnięciu odpowiedniej ciepłoty staje się aktywny. Jest aktywny od kwietnia (wtedy budzi się ze snu zimowego) do października (nawet listopada). Zimuje pojedynczo lub gromadnie. Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia Zachowania obronne. Do najczęstszych zachowań obronnych można zaliczyć ucieczkę, wąż ten porusza się szybko i zwinnie, a ubarwienie ochronne pomaga mu szybko zniknąć z oczu wśród gęstej roślinności czy w wodzie. W momencie pochwycenia wyrzuca z kloaki cuchnącą żółtą ciecz. W obliczu bezpośredniego zagrożenia zaskrońce potrafią nienaturalnie wyginać i zwijać ciało, wywracając się na boki, na grzbiet, rozszerzając przy tym szczęki i wysuwając język, natomiast gdy zagrożenie minie, starają się szybko uciec. Niekiedy zaskrońce wydzielają krew z błon śluzowych, potrafią ponadto owijać się wokół różnych przedmiotów, co znacznie utrudnia ich pochwycenie, nerwowo wywijać końcówką ogona, wywoływać konwulsje. Czasem głośno syczą, symbolicznie atakują wroga poprzez spłaszczenie okolicy głowy i ustawianiu ciała w pozycji kobry. Znane są próby ugryzienia przeciwnika. Dla człowieka wąż ten jest zupełnie niegroźny. Wrogowie naturalni. Na wyrośnięte zaskrońce polują ptaki: bociany i czaple, gadożery, ssaki: jeże, borsuki, kuny, wydry, lisy i dziki. Młode padają ponadto ofiarą przedstawicieli innych gatunków węży, średniej wielkości ptaków, wyrośniętych ropuch, ryb drapieżnych, większych owadów (np. wodnych kałużnic i pływaków oraz dużych chrząszczy z rodziny biegaczowatych) Zagrożenia: – postępująca degradacja środowiska naturalnego (melioracje, osuszanie, zasypywanie, zaśmiecanie), – zanieczyszczenia środowiska wodnego ściekami komunalno-bytowymi, przemysłowymi i rolniczymi, – zmniejszenie liczby naturalnych i sztucznych miejsc do składania jaj (np. poprzez likwidowanie próchniejących drzew, korzeni, zanikanie tradycyjnego rolnictwa), – uprawa roli za pomocą ciężkiego sprzętu, – obniżanie odczynu wód spowodowanego kwaśnymi deszczami, – rozbudowa sieci komunikacyjnych, – zabijanie. Gniewosz plamisty Gniewosz plamisty (gniewosz, gniewosz gładki, miedzianka) – Coronella austriaca, gatunek chroniony, w II wydaniu „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” otrzymał status gatunku zagrożonego wyginięciem i ginącego. Środowisko. Gatunek ciepłolubny, tolerujący temperatury do 35 şC-38 şC, optymalna temperatura to około 27,5 şC, przy 10 şC przestaje być aktywny. Zasiedla tereny otwarte, nasłonecznione, porośnięte roślinnością trawiastą, nielicznymi krzewami i drzewami oraz rumowiska skalne, kamieniste zbocza górskie, gołoborza, wysychające łożyska cieków wodnych, pastwiska, pola, zalesienia śródpolne, winnice poprzecinane kamiennymi murami, stanowiska wzdłuż torów, obszary zabudowane i śmietniska. Nie stroni od otoczenia człowieka. Morfologia, ubarwienie. Budową ciała i ubarwieniem gniewosz przypomina nieco żmiję zygzakowatą. Długość ciała u najbardziej wyrośniętych osobników dochodzi do około 100 Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia cm, przeciętny okaz osiąga rozmiary 45-65 cm długości samice są większe od samców i mają szary lub szaro-brunatny kolor z licznymi ciemnymi plamkami. Samce są jaśniejsze, brązowe, pomarańczowo-brązowe, miedziane o dłuższym ogonie. Młode są szare lub brązowe z charakterystyczną ceglasto-czerwoną brzuszną stroną ciała. Rozmnażanie. Gatunek jajożyworodny, samica po około 100-150 dniach rodzi całkowicie ukształtowane młode, zdolne do samodzielnego życia. Bezpośrednio po porodzie są one otoczone cienką, przezroczystą błoną, którą rozrywają dynamicznymi ruchami ciała. Młode mierzą około 15-21 cm długości. Samice rodzą na ogół co dwa lata. Pokarm. Gniewosz poluje głównie w ciągu dnia, w okresach letnich również późnym popołudniem i o zmierzchu. Jego ofiary to małe jaszczurki, węże, ssaki i ich mioty, rzadziej pisklęta ptaków, sporadycznie bezkręgowce. Małe ofiary pożera żywcem, większe owija splotami ciała i stara się je zadusić. Wrogowie naturalni. Gniewosze są ofiarami: tchórzy, jeży, lisów, gronostajów, łasic, borsuków, dzików, myszołowów, gadożerów, bocianów, zwierząt domowych (kotów, kur, kaczek, gęsi, indyków). Młode mogą być pożerane przez większe ropuchy szare, drozdy, kosy, a także drapieżne owady (np. biegaczowate). Biologia i ekologia. Prowadzi dzienny tryb życia, w gorące dni lata jest aktywny późnym popołudniem i o zmierzchu. W godzinach porannych wygrzewa się na przykład wśród gęstej roślinności, kamieni, pod łatwo nagrzewającymi się przedmiotami. Gdy osiągnie odpowiednią ciepłotę ciała, zaczyna być aktywny. Jest bardzo płochliwy, rzadko można zaobserwować go na otwartej przestrzeni. Gniewosze potrafią sprawnie wspinać się na przykład na niskie krzewy. Zimuje pojedynczo lub w niewielkich, na ogół jednogatunkowych grupach. Budzi się ze snu zimowego w kwietniu lub maju i jest aktywny do września, października. Zachowania obronne. Jak sama nazwa wskazuje, gniewosz należy do węży gniewnych, nerwowych i odważnych, ale jego podstawową formą obronną jest ucieczka. W środowisku naturalnym, ze względu na ochronne ubarwienie, jest trudny do zauważenia. W przypadku „zaskoczenia” gniewosza na otwartej powierzchni, wąż ten nieruchomieje, następnie zwija się i przyjmuje groźną postawę. Podczas chwytania, w przeciwieństwie do zaskrońca, nie zawaha się ugryźć. Dla człowieka jest zupełnie niegroźny. Zagrożenia: – przekształcanie i dewastacja pierwotnych biotopów, – bezpośrednie i trujące działanie metali ciężkich, pestycydów, zanieczyszczeń komunalnobytowych, związanych z rolnictwem, przemysłęm itp., – rozbudowa sieci komunikacyjnej, – zabijanie, – likwidowanie wtórnych siedlisk, np. usypisk kamieni polnych, murków, stert powalonych gałęzi, – likwidowanie zadrzewień śródpolnych, miedz, ugorów, kęp drzew i krzewów, – zalesianie dużych obszarów bez pozostawiania miejsc otwartych i nasłonecznionych, – wyłapywanie. Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia Żmija zygzakowata Żmija zygzakowata (żmija) – Vipera berus gatunek chroniony, jedyny jadowity gatunek rodzimych węży. Środowisko. Zamieszkuje różnorodne, na ogół suche i średnio wilgotne środowiska (bory, nasłonecznione polany, pobocza dróg, kamieniska, urwiska skalne, obrzeża lasów, dróg, wrzosowiska, torfowiska). Pojawia się też w pobliżu domostw. Morfologia i ubarwienie. Żmija zygzakowata dorasta na ogół do 70-80 cm długości. Znane są trzy podstawowe odmiany barwne żmii zygzakowatej. Popielata, zwana srebrną, którą charakteryzują się dorosłe samce. Na jasnej, grzbietowej powierzchni wyraźnie zaznacza się zygzak. Samice i młodociane zabarwione są zwykle na brązowo, w bardzo różnych odcieniach tego koloru, ze słabiej zaznaczonym zygzakiem. Ostatnią odmianą barwną jest odmiana czarna, zwana melanistyczną, u której zygzak i pozostałe elementy ubarwienia są bardzo słabo zaznaczone (występuje w Bieszczadach i Górach Świętokrzyskich). Dymorfizm płciowy zaznacza się w ubarwieniu, ale ze względu na dużą zmienność osobniczą, oznaczanie płci tylko na tej podstawie może być błędne. Samice mają ogony krótsze i zwężające się ku nasady, u samców ogon jest dłuższy i zgrubiały u nasady. Rozmnażanie. Jest to gatunek jajożyworodny, młode po urodzeniu otoczone są przezroczystą i cienką błonką, którą energicznymi ruchami ciała rozrywają. Po porodzie samica i młode chowają się w najbliżej położonych kryjówkach. Poród odbywa się z końcem lipca i może trwać aż do września. Młode rodzą się w ilości od 5 do 18 osobników, o długości 10-20 cm. Liczba urodzonych młodych i ich wielkość uzależniona jest od szerokości geograficznej, wielkości i zdrowotności samicy, zasobności pokarmu. Samice rodzą co 2-3 lata. Pokarm. Żmija poluje na drobne ssaki i inne zwierzęta (płazy, gady, ptaki). Ofiary zabija jadem zawartym w gruczołach jadowych. Mioty ssaków i inne drobne ofiary pożera żywcem. Do większych ofiar ostrożnie podpełza i po błyskawicznym wyrzuceniu przedniego odcinka ciała usiłuje je ukąsić. Po ataku, tropi zwierzę i po odnalezieniu połyka. Uważana jest za pożyteczny gatunek, ponieważ żywi się głównie gryzoniami. Wrogowie naturalni. Gadożer i inne ptaki drapieżne oraz jeż. Najczęściej tępiona jest przez człowieka. Biologia i ekologia. Żmiję najczęściej można spotkać wygrzewającą się w porannym i lub popołudniowym słońcu, w pobliżu swojej kryjówki (nory gryzoni, szczeliny w ziemi, skał, usypiska kamieni, stert gałęzi). Prowadzi zarówno dzienny, zmierzchowy, jak i nocny tryb życia. Może żyć w dużych skupiskach. W okresie zimowym gromadzi się w miejscach zapewniających przetrwanie niekorzystnych warunków przeczekuje do marca. Żmija w porównaniu do pozostałych trzech gatunków węży najwcześniej budzi się ze snu zimowego. Osiąga wiek około 20 lat. Zachowania obronne. Zwierzę powolne, o ograniczonych możliwościach ucieczki, zwłaszcza jeśli chodzi o ciężarne samice. Zaskoczona żmija stara się uciec, a gdy jej się nie uda ucieczka zwija się w kłębek i zaczyna głośno syczeć. Jeśli zwierzę lub człowiek zbytnio się do niej zbliży, wtedy po wyrzuceniu przedniego odcinka ciała na 20-40 cm, stara się go ukąsić i umknąć (takie zachowanie jest ostateczną reakcją obronną). Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia Zagrożenia: – największe zagrożenie jest spowodowane tępieniem przez człowieka, – kurczenie się środowiska naturalnego, – wielkoobszarowe rolnictwo, – chemizacja rolnictwa, – natężony ruch samochodowy. Wąż Eskulapa Wąż Eskulapa (Elaphe longissima) gatunek chroniony, w I wyd. „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” otrzymał status gatunku zagrożonego i ginącego, w II wyd. otrzymał status krytycznie zagrożonego. Środowisko. Gatunek ciepłolubny, zasiedla obszary o dużym nasłonecznieniu, o południowej i południowo-zachodniej, rzadziej zachodniej bądź innej ekspozycji. Do jego pierwotnych siedlisk należą obrzeża lasów, świetliste lasy liściaste i mieszane, łąki z niską roślinnością i krzakami, wykroty, sterty powalonych i butwiejących drzew, urwiska skalne, usypiska kamieni i inne kamieniste tereny, doliny cieków wodnych. W Polsce występuje wśród nasłonecznionych dolin rzek, potoków, strumieni, na obrzeżach lasów, terenach kamienistych, wśród urwisk, osuwisk i usypisk skalnych. Zasiedla środowiska wtórne np.: opuszczone domostwa, zabudowania gospodarcze, rolnicze, ruiny, stare sady, kamieniste mury, miejsca wśród wyciętych drzew, stert gałęzi, desek itp. Preferuje wyżej położone obszary podgórskie i górzyste o zróżnicowanej rzeźbie terenu. Bywa spotykany na niżej usytuowanych stanowiskach i na nizinach (występował na Roztoczu). Morfologia, ubarwienie. Należy do grupy największych europejskich węży, osiąga długość ponad 2 m. Grzbietowa strona ciała, boczne części ciała i głowa dorosłych osobników są barwy oliwkowo-brunatnej, brunatnej z licznymi, małymi, jasnymi cętkami, szczególnie wyraźnie zaznaczonymi w środkowej części tułowia. U niektórych węży wierzchnia część ciała jest jednolicie ubarwiona, nieco jaśniejsza w początkowych odcinkach , nieznacznie ciemniejsza ku tyłowi. Podgardle i brzuszna powierzchnia ciała są najczęściej zabarwione na kolor żółty, ta ostatnia czasem pokryta jest czarnymi, niewielkim plamkami. W tylnej części głowy dorosłych okazów widoczne są rozległe, jaśniejsze plamy – pozostałość plam zaskroniowych, u młodych osobników mocno zaznaczone, co upodabnia je do zaskrońców. Dymorfizm płciowy słabo widoczny, nie ma różnic w ubarwieniu. Samce są masywniejsze i dłuższe od samic, mają zgrubiałą nasadę ogona oraz dłuższy ogon. Rozmnażanie. Gatunek jajorodny. Samica po kilkutygodniowej ciąży składa na ogół 5-12 jaj, koloru białego lub kremowego, do starannie wybranych ciepłych i wilgotnych kryjówek (próchniejące powalone dziuple, duże połacie mchu pod kamieniami, muł naniesiony przez rzekę, kopce trocin, liści i inne. Jaja Eskulapa są większe od jaj zaskrońca, mają 5 cm długości i 3 cm szerokości. Pod koniec lata lub wczesną jesienią wykluwają się młode, o długości od 25 do ponad 30 cm . Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia Pokarm. Najchętniej zjadają drobne ssaki, ich mioty, ptaki, ich jaja, płazy i gady (rzadziej). Młode, obok miotów drobnych ssaków i małych jaszczurek, pożerają płazy, a wyjątkowo owady. Jest to bardzo żarłoczny gatunek potrafiący pożreć kilka ofiar podczas jednego posiłku. Ofiary dusi oplatając je swoim ciałem. Biologia i ekologia. Prowadzi dzienny tryb życia, w gorących okresach letnich jest aktywny również o zmierzchu. Sprawnie przemieszcza się po ziemi, stromych skałach i drzewach. Dobrze pływa. Zimuje pojedynczo lub gromadnie, także w towarzystwie pozostałych gatunków płazów i gadów. Na zimowe kryjówki wybiera nory gryzoni, rozpadliny ziemne, sterty siana, trocin itp. Żyje około 30 lat. Zachowania obronne. Duży, sprawny i szybki wąż, który w momencie zagrożenia najchętniej ucieka do pobliskiej kryjówki, w gęstwinę roślinności lub wspina się na drzewo. Gdy nie ma możliwości ucieczki zwija się, syczy i wyrzuceniem przedniego odcinak ciała stara się odstraszyć wroga. Potrafi owijać się wokół różnych przedmiotów, od których trudno go oderwać. Pochwycony, zajadle gryzie i zaciska się na przykład wokół ręki. Dla człowieka niegroźny. Wrogowie naturalni. Jeże, rysie, lisy, być może również borsuki, tchórze, łasice, kuny i dziki, ponadto drapieżne ptaki: gadożery, bociany, czaple, kruki. Młodym osobnikom zagrażają również: gryzonie, średniej wielkości ptaki i biegaczowate. Zagrożenia: – zabijanie przez człowieka, – wyłapywanie do hodowli, – wzmożony ruch samochodowy, – trudne warunki środowiskowe, – izolacja poszczególnych kolonii, – działalność drapieżników, – być może przekształcenie jego środowiska naturalnego. Literatura: 1. B. Najbar, Ochrona węży i ich siedlisk, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin 2002. 2. B. Najbar, Wąż Eskulapa, Monografie Przyrodnicze, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin 2004. Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia Test (po przeczytaniu tekstu) Po przeczytaniu tekstu spróbujcie rozwiązać następujące zadania i odpowiedzieć na poniższe pytania. 1. Czy zaskroniec zwyczajny jest: a) najczęściej spotykanym gatunkiem węża b) niejadowity c) preferuje środowiska wilgotne, wodne, wodno-błotne d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 2. Uzupełnij: Wąż, którego nazwa pochodzi od jasnych plam (zaskroniowych) z tyłu głowy, to: ................................. .............................................. 3. Wpisz cztery gatunki węży (wąż Eskulapa, żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny, gniewosz plamisty) w odpowiednie miejsca: jajożyworodne 1. .................................................. 2. .................................................. jajorodne 1. ................................................. 2. .................................................. 4. Dymorfizm płciowy zaznacza się różną długością ogona i zgrubieniem spowodowanym występowaniem narządów kopulacyjnych u samców: a) wszystkich krajowych węży b) węży jajorodnych c) gatunków jajożyworodnych d) węży pochodzących z hodowli 5. Które gatunki krajowych węży są chronione: a) wszystkie gatunki węży b) najrzadsze c) najbardziej kolorowe d) jajożyworodne 6. Dopasuj do siebie gatunki, które mogą składać jaja w jednym gnieździe: a) żmija zygzakowata b) gniewosz plamisty c) zaskroniec zwyczajny d) wąż Eskulapa ....................................................... i ....................................................... 7. Wąż, który żywi się głównie zwierzętami związanymi ze środowiskiem wodnym (żabami, ropuchami, traszkami, kijankami), to: a) zaskroniec zwyczajny b) żmija zygzakowata c) wąż Eskulapa d) gniewosz plamisty 8. Wąż, który w momencie zagrożenia potrafi udawać martwego, to: a) gniewosz plamisty b) żmija zygzakowata c) zaskroniec zwyczajny d) wąż Eskulapa Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia 9. Podkreśl 3 największe zagrożenia dla zaskrońca zwyczajnego: a) likwidowanie jego naturalnych środowisk przez osuszanie terenów podmokłych (melioracje) b) koszenie łąk w pobliżu jego siedlisk c) zmniejszanie liczby naturalnych i sztucznych miejsc do składania jaj d) zanieczyszczenie środowiska wodnego ściekami komunalno-bytowymi, przemysłowymi i rolniczymi e) izolacja poszczególnych kolonii f) dokarmianie żabami 10. Dopasuj do gatunku charakterystyczne cechy: a) gniewosz plamisty b) żmija zygzakowata c) zaskroniec zwyczajny d) wąż Eskulapa 1. wąż 2. wąż 3. wąż 4. wąż niejadowity, rzadki, wybitnie ciepłolubny niejadowity, zagrożony wyginięciem, doskonale wspina się na drzewa niejadowity, lubi środowiska wodne, doskonale pływa jadowity, prowadzi nocny i dzienny tryb życia, powolny a)........ b).......... c)......... d)........ 11. Wąż, który przy temperaturze powietrza poniżej 10 °C przestaje być aktywny, to: a) żmija zygzakowata b) zaskroniec zwyczajny c) wąż Eskulapa d) gniewosz plamisty 12.Najpowolniejszy gatunek węża, którego ciężarne samice odznaczają się szczególną powolnością, to: a) żmija zygzakowata b) wąż Eskulapa c) zaskroniec zwyczajny d) gniewosz plamisty 13.Wąż, który w II wydaniu „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” otrzymał status gatunku krytycznie zagrożonego, to: ........................................................ 14.Do żmii podobny jest: a) gniewosz plamisty b) zaskroniec zwyczajny c) wąż Eskulapa d) boa dusiciel Materiały edukacyjne Polskiego Klubu Ekologicznego Ochrona krajowych gatunków węży Szkoła średnia
