czy Hitler by chory 2.indd
advertisement
Rozporządzeniem Führera z 28 lipca 1942 roku Brandt został mianowany komisarzem generalnym do spraw sanitarnych i lecznictwa i miał zlikwidować napięcia między instytucjami lecznictwa wojskowego i cywilnego, co mu się jednak nie udało. W 1943 roku otrzymał następny awans – na szefa zaopatrzenia medycznego i koordynatora badań medycznych. Dwudziestego piątego sierpnia 1944 roku został ponadto Pełnomocnikiem Rzeszy do spraw Sanitarnych, czyli jedną z najwyższych władz Rzeszy (Oberste Reichsbehörde)288. Kariera Brandta skończyła się gwałtownie, gdy tuż przed końcem wojny dopuścił się rzekomej zdrady stanu. Aby zapewnić swojej żonie i synowi bezpieczeństwo przed zbliżającym się frontem, wywiózł ich do Bad Liebenstein w Turyngii. Po tej ryzykownej akcji Brandt 16 kwietnia 1945 roku na osobisty rozkaz Hitlera został aresztowany. Oskarżono go o defetyzm – brak wiary w ostateczne zwycięstwo – i o zdradę stanu. Hitler podpisał wyrok śmierci na swojego lekarza i komisarza generalnego. Egzekucję udało się jednak odroczyć dzięki interwencji Speera u Himmlera, a po śmierci Hitlera Speer uzyskał u Dönitza zwolnienie Brandta289. W 1946 roku Karl Brandt został oskarżony w norymberskim procesie lekarzy i za współudział w eksperymentach na ludziach oraz mordowanie chorych umysłowo skazany na śmierć. W osobistej rozmowie z norymberskim psychologiem więziennym dał wyraźnie do zrozumienia, że nawet po wyroku nie zmienił poglądów. Oświadczył, że jako niemiecki lekarz uważa „państwo za jednostkę”, wobec której jest on „przede wszystkim zobowiązany”, a dalej: „Dlatego też nie boimy się zniszczyć zbiorowiska, powiedzmy na przykład, tryliotemat transferu technologii zagazowywania por. Ernst Klee, „Euthanasie” im NSStaat, Frankfurt am Main 1983. 288 Brandt stał się tym samym rywalem i faktycznym przełożonym Przywódcy Lekarzy Rzeszy, Leonarda Contiego, w którego kompetencje Hitler coraz bardziej powątpiewał. Schmidt, Die Angeklagten, w: Ebbinghaus, Dörner (oprac.), Vernichten und Heilen, dz. cyt., s. 400. 289 Por. Speer, Wspomnienia, dz. cyt., s. 557, 559, 572–573. 111 na komórek w postaci zbioru pojedynczych ludzi, jeśli uważamy, że są szkodliwi dla całego organizmu – państwa – lub jeśli uważamy, że państwo będzie się bez nich pomyślnie rozwijało”290. Hanskarl von Hasselbach (1903–1981) Von Hasselbach od 1935 roku sprawował funkcję 2. lekarza-chirurga Hitlera. Zawdzięczał to stanowisko pośrednictwu Karla Brandta, który tak samo jak on był współpracownikiem berlińskiego profesora zwyczajnego Georga Magnusa. Von Hasselbach wcześnie się przyłączył do ruchu narodowosocjalistycznego, w 1932 roku został członkiem NSDAP i SA291. Rok później wstąpił do SS. Od wybuchu wojny był oficerem sanitarnym w randze SS-Hauptsturmführera i pracował w różnych Kwaterach Głównych Führera. Od kwietnia 1943 roku pełnił służbę jako chirurg w „Wilczym Szańcu”, Kwaterze Głównej Hitlera w Prusach Wschodnich. Dwudziestego kwietnia 1943 roku, w dniu 54. urodzin Hitlera, von Hasselbach otrzymał tytuł „profesora nadzwyczajnego” – awans uzyskany zwyczajnym trybem i nie dzięki protekcji Hitlera, lecz własnej solidnej karierze akademickiej. Von Hasselbach urodził się 2 listopada 1903 roku w Berlinie, w 1921 roku zdał egzamin dojrzałości w Jeleniej Górze na Śląsku, po czym studiował medycynę we Wrocławiu, Rostoku i Monachium. W 1927 roku otrzymał zezwolenie na wykonywanie zawodu i obronił na uniwersytecie we Fryburgu pracę doktorską na temat włókniaków szyi. Później pracował w klinice urazowej Bergmannsheil w Bochum, a następnie objął stanowisko asystenta w berlińskiej Charité292. Przez nieustanną służbę w otoczeniu Hitlera zaniedbał 290 Cyt. za: Schmidt, Die Angeklagten, w: Ebbinghaus, Dörner (oprac.), Vernichten und Heilen, dz. cyt., s. 401. 291 Por. Ernst Klee, Das Personenlexikon zum Dritten Reich. Wer war was vor und nach 1945, wyd. 2, Frankfurt am Main 2007, s. 231. 292 Z opinią Volkera Hessa, jakoby za czasów Georga Magnusa uniwersytecka klinika chirurgiczna straciła reputację, nie można się zgodzić. Por. Volker Hess, Die 112 karierę naukową i dopiero w 1938 roku habilitował się pracą na temat zarostowego zapalenia tętnic w kończynach dolnych i możliwości ich operowania293. Na czas służby uniwersytet berliński zwolnił go z prowadzenia zajęć dydaktycznych. W następstwie sporu między lekarzami, do jakiego doszło jesienią 1944 roku, von Hasselbach stracił jednak stanowisko lekarza-chirurga Hitlera. Od tamtej pory pełnił służbę w lazarecie polowym na froncie zachodnim. W niewoli amerykańskiej i jako świadek w procesach norymberskich von Hasselbach zyskał opinię porządnego człowieka, wiernego swoim przekonaniom, choćby się nie zgadzały z poglądami innych. Wojskowe władze sądowe uznały, że jest najuczciwszym i najbardziej wiarygodnym oskarżonym, tym, który w najmniejszym stopniu „uległ” Hitlerowi294. Po zwolnieniu z amerykańskiego obozu jenieckiego Hanskarl von Hasselbach do 1970 roku był lekarzem naczelnym Oddziału Chirurgicznego zakładów Bodelschwingha [ośrodków opieki nad osobami upośledzonymi; pierwszy powstał w 1867 roku, a nazwa pochodzi od nazwiska Friedricha von Bodelschwingha, który kierował nim w latach 1872–1910 – przyp. tłum.] w Bethel koło Bielefeldu. Zmarł 21 grudnia 1981 roku w Monachium. Ludwig Stumpfegger (1910–1945) Sukcesję po Brandcie objął ortopeda dr Ludwig Stumpfegger, członek świty Himmlera, a wcześniej jego lekarz i przez lata bliski medizinische Fakultät im Zeichen der „Führeruniversität”, w: Christoph Jahr, Rebecca Schaarschmidt (oprac.), Die Berliner Universität in der NS-Zeit, t. 1: Strukturen und Personen, Stuttgart 2005, s. 46–47. 293 Synonim zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń, prowadzącego do zakrzepicy i występującego głównie u palaczy tytoniu. Por. Hanskarl von Hasselbach, Die Endangitis obliterans, Leipzig 1939. 294 Por. Prof. Dr. med. Hanskarl von Hasselbach, Hitlers Menschenkenntnisse, 27 IX 1945 (BA Koblenz, Kl. Erw. 411–3). 113 przyjaciel. Sekretarka Himmlera Gretel Grothmann jeszcze 50 lat później dobrze go pamiętała: „Cieszył się najlepszą opinią wśród adiutantów i sekretarek (i) był wysokim, przystojnym, fantastycznym mężczyzną”295. Ten mający 190 cm wzrostu były mistrz Niemiec w fistballu296 i były nauczyciel narciarstwa musiał rzeczywiście sprawiać imponujące wrażenie. Stumpfegger urodził się 11 lipca 1910 roku jako syn sekretarza poczty w Monachium, do szkoły chodził w Landshucie i Rosenheimie, a od 1930 roku studiował medycynę na uniwersytecie w Monachium. W 1935 roku zdał egzamin państwowy, a w 1936 uzyskał zezwolenie na wykonywanie zawodu. W tym samym roku objął stanowisko chirurga-asystenta w sanatorium SS w Hohenlychen na północ od Berlina297. Stumpfegger jeszcze jako student wstąpił 2 czerwca 1933 roku do SS (nr 83668), a w 1935 roku został przyjęty do NSDAP (nr 3616119)298. W SS przeszedł szkolenie wojskowe i działał w służbach sanitarnych. W Hohenlychen szybko awansował na dowódcę oddziału sanitarnego (Sanitätssturm). W 1938 roku Stumpfegger przeszedł trzymiesięczne szkolenie w oddziale karabinów maszynowych wojsk lądowych. Zwolniony jako podoficer rezerwy, natychmiast został przydzielony do rezerwy Führera w Oddziałach Dyspozycyjnych SS (SS-Verfügungstruppe), czyli tworzonej właśnie Waffen-SS. W opinii przełożonych był „wyraźnie nastawiony na osiąganie celów, bardzo ambitny, rozważnie działający, ale też nader konsekwentny”. Od 295 296 Osobista informacja Gretel Grothmann z 1997 roku. Stumpfegger jest też autorem kilku rozpraw dotyczących historii tej dyscy- pliny. 297 Sanatoria w Hohenlychen założył w 1902 roku Niemiecki Czerwony Krzyż jako domy wypoczynkowe dla osób chorych na gruźlicę, ale za Carla Gebhardta jako lekarza naczelnego zostały po 1933 roku przekształcone na sanatorium SS. Do Hohenlychen zawiodła Stumpfeggera ambicja. 298 Ta i następne informacje na podstawie własnoręcznie napisanego życiorysu i kwestionariuszy osobowych w BA, SS-O, dawniej BDC, nr 168-B (tu akta osobowe Stumpfeggera) oraz BA, RS (dawniej BDC), G 0118, oraz MF OK W 0074. 114 1939 roku pełnił funkcję osobistego asystenta przyjaciela Himmlera, Karla Gebhardta, który pracował nie tylko jako lekarz naczelny w Hohenlychen, lecz także jako „chirurg-konsultant SS”, toteż coraz częściej musiał się zajmować wojennymi obrażeniami i ich leczeniem, w związku z czym stopniowo przenosił na Stumpfeggera swoje obowiązki lekarza Himmlera. Czy Hitler właśnie w tym czasie poznał młodego lekarza, czy już wcześniej – to pytanie musimy pozostawić bez odpowiedzi. Możliwe, że do pierwszego kontaktu między nimi doszło w 1936 roku, kiedy Stumpfegger sprawował opiekę lekarską nad niemieckimi olimpijczykami. Przynajmniej z Himmlerem musiały łączyć Stumpfeggera bliskie stosunki oparte na zaufaniu, o czym świadczy pismo Reichsführera SS i Ministra Spraw Wewnętrznych Rzeszy Niemieckiej z 2 września 1944 roku: „SS-Obersturmbannführer Waffen-SS dr Ludwig Stumpfegger działa na moje polecenie i posiada wszelkie pełnomocnictwa. Wszystkie jednostki wojskowe i cywilne są zobowiązane udzielać mu informacji. Jego rozkazy mają być wykonywane”299. Ale gdzie i w jakiej mierze korzystał Stumpfegger z tego glejtu, dotychczas nie wiadomo. Od maja 1942 roku służył w jednostce SS-Leibstandarte „Adolf Hitler”, z której odszedł po odniesieniu lekkich obrażeń. Wyraźnie nastawiony na zrobienie kariery, pracował teraz nad swoją habilitacją i asystował Gebhardtowi przy jego doświadczeniach na ludziach w obozie koncentracyjnym Ravensbrück. Bezpośrednim powodem rozpoczęcia tej serii niezwykle brutalnych eksperymentów, prowadzonych przez dwa lata, był zamach na Reinharda Heydricha 27 maja 1942 roku w Pradze. Wskutek eksplozji granatu Heydrich został ranny, ale wkrótce go zoperowano i wydawało się, że wraca do zdrowia. Później jednak wdała się posocznica i 4 czerwca Heydrich zmarł300. Gebhardt, Stumpfegger, drugi asystent Ernst Fischer oraz 299 BA Berlin (dawniej Document Center), SS-O nr 168-B, akta personalne Ludwiga Stumpfeggera. 300 Części tapicerki z siedzenia samochodu nie udało się wydobyć z ciała Heydricha. 115 Dowód zdumiewającego zaufania złożył Himmler, wystawiając 2 września 1944 roku to pełnomocnictwo swojemu wieloletniemu lekarzowi Ludwigowi Stumpfeggerowi. Kopię dołączono do akt. 116 asystujący lekarze obozowi Gerhard Schiedlausky, Rudolf Rosental i Herta Oberheuser zaczęli więc infekować nogi więźniarek mieszanymi kulturami bakterii. Następnie wypróbowywali różne metody leczenia, po części operacyjne, po części za pomocą medykamentów, na przykład sulfonamidów. Niektóre kobiety zmarły z upływu krwi, inne wskutek zakażenia. Pozostałe do końca życia cierpiały z powodu następstw tych eksperymentów. W tym samym okresie Stumpfegger rozpoczął doświadczenia z przeszczepami mięśni, ścięgien i kości. Jak pisze w 1994 roku Freya Klier, kobietom wycinano pod narkozą listwy kostne z piszczeli i wszczepiano w innym miejscu, łamano kości piszczelowe, zestawiano je ponownie i przeszczepiano ścięgna301. Wyniki swoich doświadczeń Stumpfegger podsumował w tekście zatytułowanym Die freie autoplastische Knochentransplantation in der Wiederherstellungschirurgie der Gliedmaßen (Wolny przeszczep własnopochodny kości w chirurgii rekonstrukcyjnej kończyn). Ani z samej pracy, ani z pism przewodnich do licznych nadbitek, rozsyłanych przez Stumpfeggera, nie wynika, że swoje doświadczalne operacje przeprowadzał na więźniarkach obozu koncentracyjnego302. Jesienią 1944 roku Stumpfegger habilitował się na wydziale medycznym uniwersytetu berlińskiego. Lekarzem Hitlera Stumpfegger został mianowany po dymisji von Hasselbacha i Brandta 9 października 1944 roku. Utrzymywał bli301 Freya Klier, Die Kaninchen von Ravensbrück. Medizinische Versuche an Frauen in der NS-Zeit, München 1994, s. 161–183. 302 Praca habilitacyjna Stumpfeggera wraz przynależną korespondencją znajduje się w jego aktach personalnych w Bundesarchiv. W materiałach obrońców w procesie lekarzy (dr Alfred Seidl) odnotowano uwagę, że nie chodziło o więźniarki obozu koncentracyjnego. Por. poręczenia dla osób zamierzających wyemigrować do USA na www.nuremberg.law.harvard.edu. Trzeba jednak dać wiarę zeznaniu Herty Oberheuser, która szczegółowo odpowiadała na zadawane pytania. Przypuszczalnie ze względu na okazaną gotowość do współpracy nie została stracona, lecz jako świadek koronny skazana tylko na 20 lat więzienia. Zeznania są już dostępne także online. Na temat Stumpfeggera por. Document NO-487, Pros. Ex. 208 na www. mazal.org/archive/nmt/01/NMT01-T393.htm. 117 skie kontakty nie tylko z lekarzami w Hohenlychen i naczelnym lekarzem SS Grawitzem, lecz także z SS-Obersturmführerem dr. med. Brunonem Weberem, kierownikiem Higieniczno-Bakteriologicznej Stacji Badawczej Waffen-SS i Policji w Auschwitz (Hygienisch -Bakteriologische Untersuchungsstelle der Waffen-SS und Polizei in Auschwitz). Weber zajmował się przede wszystkim chorobami zakaźnymi. Jako pożywki dla swoich hodowli bakterii używał ciał zamordowanych osób. Eksperymenty, które przeprowadzał na ludziach, prawie zawsze kończyły się śmiercią303. Dwudziestego czwartego października 1944 roku Stumpfegger poprosił Webera, by dokończył doświadczenie rozpoczęte przez niego w Ravensbrück. Wyczytał bowiem w starszych tekstach medycznych, że karaczanom (Blatta orientalis) przypisywane jest skuteczne działanie przeciwko „puchlinie wodnej”. Ale że on sam nie pracuje już w Ravensbrück, prosi więc Webera, by sprawdził moczopędne działanie karaczanów. Kilka tygodni później Weber przesłał oczekiwane wyniki do Kwatery Głównej Führera. Mielone karaluchy rzeczywiście działały moczopędnie. Stumpfegger natychmiast zainicjował dalsze badania w Hohenlychen i w Szpitalu im. Roberta Kocha w Stuttgarcie. Jeszcze 14 dni przed wyzwoleniem obozu koncentracyjnego w Auschwitz zwrócił Weberowi uwagę na pewne studium na temat streptokoków. Eksperymentów już jednak nie przeprowadzono304. Dwudziestego kwietnia 1945 roku Hitler awansował swojego lekarza na SS-Standartenführera i pułkownika policji, co jeszcze zdążono odnotować w aktach personalnych. Po zwolnieniu Morella Hitler korzystał z usług Stumpfeggera, ale na stosunki oparte na rzeczywistym zaufaniu nie starczyło czasu. Zresztą kapsułki z cyjankali dla samobójców już dawno zostały rozdane. 303 Z ciała zabitych gotowano „ludzki bulion”. Weber nie został pociągnięty do odpowiedzialności. Zmarł jako wolny człowiek w 1956 roku w Homburgu nad Saarą. Por. Ernst Klee, Auschwitz. Medycyna III Rzeszy i jej ofiary, przeł. Elżbieta Kalinowska-Styczeń, Kraków 2005, s. 389. 304 BA Berlin (dawniej Document Center), SS-O nr 168-B. 118 Trzydziestego kwietnia 1945 roku Stumpfegger był obecny przy paleniu zwłok Hitlera. Razem z Martinem Bormannem zginął 2 maja 1945 roku podczas ucieczki z bunkra pod Kancelarią Rzeszy. Możliwe, że obaj z Bormannem popełnili samobójstwo. Hugo Blaschke (1881–1959) Hugo Johannes Blaschke, urodzony 14 listopada 1881 roku w Wejherowie w Prusach Zachodnich jako syn mistrza ciesielskiego, do szkoły powszechnej i gimnazjum chodził w Berlinie i tam też zdał maturę. W 1900 roku odbył ochotniczą służbę wojskową, którą skończył w stopniu podoficera rezerwy305. Pod naciskiem ojca uczył się kupiectwa w Berlinie, Genewie i Paryżu. Nie był jednak z tego zadowolony i postanowił pójść na stomatologię. W Niemczech ta dyscyplina nie była uznawana za pełnowartościową dziedzinę akademicką, uzupełnił więc wykształcenie za granicą, studiując w latach 1907–1911 na University of Pennsylvania w Filadelfii i dokształcając się w chirurgii szczękowej w Londynie. W 1911 roku rozpoczął pracę u nadwornego dentysty rodziny cesarskiej, a poźniej przejął jego gabinet306. Podczas I wojny światowej był najpierw instruktorem we Frankfurcie nad Odrą, a potem pracował jako dentysta w lazarecie garnizonowym we Frankfurcie. Od maja 1915 roku pełnił służbę na oddziale chirurgii szczękowej III Korpusu Armii. W 1919 roku, niedługo po zakończeniu wojny, otworzył gabinet przy Kurfürstendammie 213307. Dentysta, który mógł się poszczycić ponadprzeciętnym wykształceniem, ale ani jedną publikacją naukową, cieszył się zaufaniem Hermanna Göringa mniej więcej od 1930 roku308. Od kiedy 305 BA Berlin (dawniej Document Center), SS-O nr 75. Robert M.W. Kempner, Trzecia Rzesza w krzyżowym ogniu pytań. Z nie opublikowanych protokołów przesłuchań, przeł. Karol Bunsch, komentarz i posłowie Tadeusza Cypriana, Kraków 1975, s. 48 i n. 307 Adres zamieszkania: Tauentzienstr. 7b. 308 Poszukiwania pracy doktorskiej Blaschkego nie przyniosły dotychczas rezultatu. Możliwe, że stopień akademicki dr. med. dent. otrzymał z nadania, podobnie jak tytuł profesorski. 306 119 leczył Hitlera, nie można już dokładnie ustalić. Wymieniane są różne daty, według Blaschkego było to „od końca 1933 roku”. Podobno przypadkiem wezwano go do Hitlera, cierpiącego na ostry ból zębów. Nazajutrz rano odebrał telefon, że ból minąl. Od tej pory Blaschke uchodził za „wielkiego człowieka”. Jak sam mówił, jego „wzorowy pacjent” przestrzegał wskazówek, jakich Blaschke mu udzielił w kwestii pielęgnacji uzębienia. Dentystą dyktatora pozostał Blaschke do 20 kwietnia 1945 roku. To właśnie jego technicy dentystyczni wykonali koronki i mosty, które w 1945 roku pomogły zidentyfikować czaszkę Hitlera. W trakcie przesłuchań po 1945 roku Blaschke starał się zaprezentować jako apolityczny fachowiec, ale w swoim czasie, przypuszczalnie za protekcją Göringa i Hitlera, bardzo szybko zrobił karierę w NSDAP i SS: 1 lutego 1931 roku wstąpił do NSDAP (nr członkowski 452082), a miesiąc później został członkiem SA. W 1932 roku otrzymał stopień sturmbannführera. W 1935 roku dentysta Blaschke, który leczył także Goebbelsa, Himmlera, Bormanna i Leya, został przyjęty do SS. W tym samym roku objął kierownictwo dentystycznych służb medycznych w sztabie Reichsführera SS Heinricha Himmlera. Z opinii składanych o Blaschkem wynika, że miał „pewny siebie i żołnierski” sposób bycia oraz „nader godny zaufania i solidny” charakter. W 1943 roku naczelny lekarz SS Grawitz potwierdził: „Blaschke jest fanatycznym narodowym socjalistą”. W SS Blaschke organizował dla szybko rosnącej liczby żołnierzy opiekę dentystyczną, co – w ocenie Grawitza – przynajmniej w Niemczech było „w praktyce i pod względem organizacyjnym [...] terra incognita”. Siłą rzeczy Blaschke zaniedbywał przy tym własny gabinet, przez co wpadł w kłopoty finansowe. W styczniu 1941 roku Grawitz zwrócił się więc do Oswalda Pohla, szefa Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego SS (SS-Wirtschafts- und Verwaltungshauptamt) o jakąś rekompensatę dla Blaschkego za jego działalność w SS. Co najmniej „pół Blaschkego”, jak mówił, potrzeba w SS do rozbu120
