PP rasizm UE AGG final - Europa Praw Człowieka

 www.europapraw.org
Walka z dyskryminacją rasową w państwach UE -­‐ szklanka pełna tylko do połowy Aleksandra Gliszczyńska-­‐Grabias Lena Kondratiewa-­‐Bryzik Pod koniec stycznia 2012 roku Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej opublikowała najnowszy raport dotyczący wdrożenia do krajowych porządków prawnych państw unijnych tzw. Dyrektywy równości rasowej. Raport opisuje trudności, na które napotykają państwa członkowskie Unii starające się przezwyciężać dyskryminację na tle rasowym lub etnicznym podczas implementacji postanowień Dyrektywy. Raport wskazuje również, w jaki sposób problemy te mogą i powinny być rozwiązywane1. państwach unijnych. Podstawowym celem ustanowienia Dyrektywy równości rasowej było wyznaczenie wspólnych ram prawnych dla przeciwdziałania dyskryminacji na tle rasowym lub etnicznym w państwach członkowskich UE, które w obrębie tych ram zobowiązane zostały do implementacji do krajowych porządków prawnych zasady równego traktowania bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, oraz umożliwienie osobom pokrzywdzonym – ofiarom dyskryminacji na tle ich pochodzenia, dochodzenia naruszenia swych praw, w tym uzyskania stosownego zadośćuczynienia. Dyrektywa równości rasowej definiuje sytuacje, w których mamy do czynienia z dyskryminacją wynikającą z pochodzenia rasowego lub etnicznego. I tak do dyskryminacji bezpośredniej dochodzi wówczas, gdy: „ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne osoba traktowana jest mniej przychylnie niż traktuje się, traktowano lub traktowano by inną osobę w podobnej sytuacji”. Dyskryminacja pośrednia następuje natomiast w sytuacji, w której „pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka mogą doprowadzić do szczególnie niekorzystnej sytuacji dla osób danego pochodzenia rasowego lub etnicznego w stosunku do innych osób, chyba, że taki przepis, kryterium lub praktyka są obiektywnie uzasadnione legalnym celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu są odpowiednie i konieczne”. Dyskryminacja ma miejsce również wtedy, gdy stwierdzone zostaje „niepożądane zachowanie związane z pochodzeniem rasowym lub 1. Dyrektywa 2000/43/WE Przyjęcie w czerwcu 2000 r. Dyrektywy Rady 2000/43/WE wdrażającej zasadę równego traktowania bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne2 związane było nie tylko z ogólną tendencją w kierunku rozwoju unijnego prawa antydyskryminacyjnego, lecz również z sytuacją polityczno-­‐społeczną tamtego czasu, kiedy częścią koalicji rządzącej w Austrii została skrajnie nacjonalistyczna i ksenofobiczna Partia Wolności Joerga Heidera – obawiano się, że ruchy polityczne o podobnym profilu będą zdobywały coraz silniejsze poparcie w innych 1
Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o
materiał przygotowany przez autorki w lutym 2012
r.
2
Dz. Urz. WE L 180 z dn. 19 lipca 2000 r.
1 etnicznym, a jego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby i stworzenie onieśmielającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery” oraz gdy inne osoby zmuszane są do zachowań dyskryminacyjnych wobec innych osób ze względu na ich pochodzenie rasowe lub etniczne. Dyrektywa jest instrumentem prawnym o szerokim zakresie. Jej przepisy objęły zakaz dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne m.in. w obszarach: zatrudnienia (w tym w odniesieniu do prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, uprawiania swojego zawodu, warunków zatrudnienia i pracy, w tym warunków zwalniania i wynagradzania pracowników), korzystania z opieki społecznej i zdrowotnej, edukacji, jak również dostępu do dóbr i usług oraz dostarczania dóbr i usług publicznie dostępnych, włącznie z mieszkalnictwem. Dyrektywa zobowiązała państwa do umożliwienia ofiarom dyskryminacji skutecznego dostępu do adekwatnych środków ochrony prawnej ( w wymiarze sądowym i administracyjnym), w tym do składania skarg oraz do ustanowienia w prawie krajowym adekwatnych kar dla osób łamiących prawo i dopuszczających się dyskryminacji. Przewidziano ponadto tworzenie przez władze krajowe wyspecjalizowanych organów równościowych, które będą zajmować się sprawami dotyczącymi wszystkich wymienionych powyżej obszarów w obrębie przedmiotu Dyrektywy3. Na czym polega implementacja Dyrektywy? Czyli, innymi słowy, co państwo musi zrobić, aby spełnić swoje zobowiązania wynikające z tego instrumentu prawnego? Dyrektywa wprowadza określone narzędzia do walki z dyskryminacją na tle rasowym lub etnicznym. Jak już wspomniano, nakłada na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia do swojego ustawodawstwa zakazu dyskryminacji ze względów rasowych lub etnicznych oraz podjęcie czynnych działań w celu zwalczania takiej dyskryminacji. Działania te obejmują 3
Ponadto, Dyrektywa w art. 5 stanowi: „Dla
zapewnienia całkowitej równości w praktyce
zasada równego traktowania nie stanowi
przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu
przez Państwo Członkowskie szczególnych środków
mających
zapobiegać
lub
wyrównywać
niedogodności związane z pochodzeniem rasowym
lub etnicznym”.
wprowadzenie stosownych sądowych i administracyjnych procedur, ustanowienie sankcji, które muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Bardzo ważnym instrumentem jest przesunięcie ciężaru dowodu w sprawach o dyskryminację ze skarżącego na osobę lub instytucję, której zarzuca się działania dyskryminujące. Skarżący musi jedynie udowodnić prawdopodobieństwo istnienia dyskryminacji. 2. Zasadnicze deficyty implementacji Najnowszy Raport Agencji Praw Podstawowych UE (APP)4 na temat implementacji Dyrektywy równości rasowej jest kontynuacją badań prowadzonych przez APP od momentu uchwalenia Dyrektywy w 2010 r.5. W raporcie opublikowanym w styczniu 2012 r. podkreśla się, że w dużej mierze tzw. nowe państwa członkowskie, w tym Polska, mają problemy z pełną implementacją Dyrektywy, przede wszystkim ze względu na fakt, że wprowadzanie i stosowanie mechanizmów przeciwdziałania dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym nie ma w tych państwach długiej tradycji. Utrudnione pozostaje w szczególności konstruowanie w nowych państwach unijnych spójnych, całościowych systemów ochrony przed dyskryminacją na tle pochodzenia rasowego lub etnicznego, obejmujących ustanowienie nowego bądź nowelizację istniejącego ustawodawstwa, skuteczne działanie właściwych instytucji oraz współpracę z przedstawicielami dyskryminowanych grup, jak również ze środowiskami organizacji pozarządowych działających na rzecz ochrony praw takich grup. Jedną z najpoważniejszych trudności na drodze do pełnego i skutecznego wdrażania Dyrektywy, 4
The Racial Equality Directive: application and
challenges, EU Agency for Fundamental Rights,
2012,
http://fra.europa.eu/fraWebsite/research/publication
s/publications_per_year/2012/pub_racial_equal_dir
ective_synthesis_en.htm.
5
Wszystkie, bardzo liczne i szczegółowe raporty
APP dotyczące problematyki dyskryminacji na tle
rasowym i etnicznym w państwach unijnych
dostępne są na stronie internetowej Agencji:
http://fra.europa.eu/fraWebsite/racism_and_xenoph
obia/racism_and_xenophobia_en.htm.
2 którą odnotowuje raport APP, jest ponadto uznawanie przez niektóre państwa członkowskie UE problemu dyskryminacji na tle rasowym lub etnicznym za problem drugorzędny czy wręcz marginalny. Raport nie wymienia tych państw z nazwy, używając jedynie określenia „niektóre nowe państwa UE”6. Żadna sankcja prawna nie jest bowiem w stanie zastąpić całościowej i rzeczywistej zmiany w społecznym, w tym również politycznym postrzeganiu omawianego problemu. Jednak lektura raportu nie napawa optymizmem również w odniesieniu do pozostałych – „starych” państw UE, choć w państwach tych, ze względu na bardzo silne liczebnie grupy imigranckie, nie można mówić już o bagatelizowaniu problemu dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym – jest on widoczny nie tylko w obszarze prawnym, lecz również społecznym, gospodarczym i politycznym. Dlatego też raport poddaje krytyce fakt, iż przykładowo, hiszpańskie ustawodawstwo nie określa wyraźnie, jakie formy ma przyjąć rządowy program wsparcia dla ofiar dyskryminacji, a w Austrii i w Holandii nie ustanowiono organów, które posiadałyby kompetencje do rozpatrywania indywidualnych skarg złożonych przez ofiary dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym. ustanawiając jednocześnie filii w innych regionach. W Polsce kwestia organu równościowego jest szczególnie istotna -­‐ organ taki nie został dotychczas utworzony. Jego kompetencje zostały podzielone (a raczej, rozproszone) pomiędzy istniejącymi już podmiotami – Rzecznikiem Praw Obywatelskich i Pełnomocnikiem Rządu ds. Równego Traktowania. Ponadto polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich obarczono częścią zadań organu równościowego nie zapewniając mu jednocześnie właściwego wsparcia finansowego i administracyjnego, co, zdaniem samej Profesor Ireny Lipowicz pełniącej obecnie w Polsce funkcję Rzecznika, uniemożliwia wypełnienie zobowiązań wynikających z charakteru instytucji organu równościowego7. Raport Agencji Praw Podstawowych wskazuje także na inne, szczegółowe obszary problemowe odnotowywane w poszczególnych państwach, takie jak: Agencja Praw Podstawowych dużo uwagi poświęca poważnym trudnościom, na jakie natrafia już samo tworzenie oraz kompetencje i sposób działania w poszczególnych państwach wyspecjalizowanego, niezależnego „organu równościowego”, który, po pierwsze, ma wspomagać ofiary dyskryminacji przy składaniu skarg lub sam rozpatrywać tego rodzaju skargi; po drugie, prowadzić niezależne badania nad zjawiskiem dyskryminacji rasowej lub etnicznej; po trzecie, publikować raporty i formułować zalecenia. Jedynie w 1/3 przypadków organy równościowe w państwach unijnych posiadają kompetencję do samodzielnego inicjowania postępowań sądowych lub administracyjnych w imieniu ofiary dyskryminacji lub we własnym imieniu. Również tylko w niektórych państwach organy takie są upoważnione do wydawania wiążących decyzji w sprawach skarg na dyskryminację na tle rasowym i etnicznym. W raporcie zwraca się także uwagę, że niekiedy problem z dostępnością do pomocy tego rodzaju instytucji ma charakter techniczny i praktyczny -­‐ w Niemczech i w Danii organy takie posiadają jedynie centralne biura krajowe, nie 6
Raport APP, s. 10.
•
brak efektywnego wspierania ofiar dyskryminacji w wymiarze instytucjonalnym (Litwa, Hiszpania); •
brak prowadzenia pogłębionych badań nad zjawiskiem dyskryminacji rasowej i przeprowadzania właściwych edukacyjnych akcji społecznych w zakresie skutków takiej dyskryminacji (Niemcy, Dania); •
niewystarczający dostęp do środków ochrony prawnej dla ofiar dyskryminacji, w tym do wymiaru sprawiedliwości (Estonia, Portugalia); •
deficyt wsparcia dla ofiar dyskryminacji ze strony organizacji społeczeństwa obywatelskiego, np. związków zawodowych, organizacji pozarządowych i organów równościowych (Szwecja, Wielka Brytania); •
niska, nie wywołująca efektu powstrzymującego przed kolejnym naruszeniem prawa skuteczność sankcji dla sprawców dyskryminacji (Malta, Holandia). 7
Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, Nr 2,
2011.
3 Osobnym, odnotowywanym powszechnie w państwach UE problemem pozostaje ponadto niska świadomość co do istniejących możliwości dochodzenia swych praw i uzyskania pomocy w przypadkach dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym, jak również zdecydowanie widoczny opór przed korzystaniem z dostępnych instrumentów i rozwiązań ze strony ofiar takiej dyskryminacji, powodowany m.in. przekonaniem o bezcelowości podejmowanych oficjalnie kroków oraz przeszkodami natury finansowej (m.in. wysokie koszty postępowań sądowych). Dane uzyskane na potrzeby badań Agencji Praw Podstawowych wskazały, że aż 82 % ofiar dyskryminacji nie zdecydowało się na dochodzenie, w jakikolwiek sposób, swych praw8. Jednocześnie 63% respondentów odpowiedziało, że nie spotkało się z informacjami o istnieniu i działaniu organów równościowych, 57% nie zdawało sobie natomiast sprawy z obowiązywania przepisów prawnych, które zakazują dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe i etniczne m.in. w sytuacji ubiegania się o pracę czy wynajmowania mieszkania9. przeprowadzenia testów wykazano, że przedstawiciele mniejszości są systematycznie traktowani w sposób gorszy bez żadnego racjonalnego uzasadnienia, sądy przyjęły te wyniki jako dowody dyskryminacyjnego traktowania. Kolejną pozytywną zmianą, odnotowaną również w Polsce, jest umożliwienie udziału organizacji społeczeństwa obywatelskiego (np. organizacji pozarządowych, związków zawodowych) w sądowych lub administracyjnych procedurach w imieniu lub po stronie ofiar dyskryminacji. Częstokroć jest to zaś dla ofiar dyskryminacji czynnik decydujący w podjęciu decyzji o zainicjowaniu postępowania na ścieżce prawnej. Do innych pozytywnych elementów wynikających ze stosowania postanowień Dyrektywy, a zarazem tzw. dobrych praktyk zaliczono: •
finansowanie przez władze lokalne sieci tzw. agencji antydyskryminacyjnych, które m.in. prowadzą doradztwo prawne oraz angażują się w pozasądowe rozwiązywanie sporów i sytuacji konfliktowych dotyczących dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym; •
promowanie dialogu społecznego na linii pracodawcy-­‐pracownicy w celu wypracowywania rozwiązań najbardziej adekwatnych dla danego sektora zatrudniania, bardzo często za pośrednictwem związków zawodowych; •
przeciwdziałanie pośrednim formom dyskryminacji przede wszystkim za pomocą środków pozaprawnych, takich jak przykładowo: szkolenia, konsultacje społeczne, czy – w obszarze edukacji, zatrudnianie Romów jako asystentów szkolnych dzieci romskich (wskazać należy, że instytucja takich asystentów z powodzeniem wprowadzana jest w Polsce11). 3. Aspekty pozytywne Raport opisuje równocześnie dobre praktyki, stosowane przez rządy państw unijnych w walce z dyskryminacją na tle pochodzenia rasowego lub etnicznego i pozytywne zmiany, które zachodzą w tej dziedzinie. Przykładowo, już co trzecie państwo unijne dopuszcza tzw. „test sytuacyjny” jako dowód istnienia dyskryminacji, co ułatwia potencjalnej ofierze wygranie sprawy przed sądem. „Testy sytuacyjne” były prowadzone zarówno przez organy równościowe, jak i organizacje pozarządowe i polegały np. na próbie uzyskania dostępu przez przedstawicieli mniejszości etnicznych lub rasowych oraz reprezentantów większości społeczeństwa do tej samej usługi bądź wykonywania określonej pracy w jednakowym czasie i okolicznościach10. Gdy w wyniku 4. Rekomendacje 8
Raport APP, s. 19
9
Ibidem.
10
Klasycznym przykładem tego rodzaju testu jest
próba wspólnego wejścia do dyskoteki/pubu/klubu,
w którym obowiązuje tzw. selekcja (o wejściu do
lokalu decyduje osoba lub osoby reprezentujące
właściciela) przez grupę, w skład której wchodzą
osoby należące do tzw. widocznych mniejszości
(ang. visible minorities) oraz osoby należące do
większości społeczeństwa.
11
Stanowisko asystenta edukacji romskiej zostało
wprowadzone do polskiego systemu szkolnego w
ramach Pilotażowego programu rządowego na
rzecz społeczności romskiej w województwie
małopolskim na lata 2001 – 2003. Od tamtej pory
program jest kontynuowany i rozszerzany na inne
województwa.
http://www.romowie.edu.pl/oprojekcie/asystenci.
4 Na podstawie charakteru i skali wymienionych problemów utrudniających pełne i skuteczne wdrażanie postanowień Dyrektywy równości rasowej powstały wytyczne, jakie Agencja Praw Podstawowych sformułowała w swym raporcie względem państw UE. Państwa członkowskie, przy wsparciu Agencji, powinny zatem skupić swe wysiłki przede wszystkim na: • tworzeniu systemów gromadzenia danych statystycznych na temat zjawiska dyskryminacji z uwzględnieniem pochodzenia rasowego lub etnicznego przy jednoczesnym zagwarantowaniu pełnej ochrony danych oraz prawa do prywatności; • zapewnieniu łatwych w dostępie i efektywnych instrumentów dochodzenia stwierdzenia naruszenia praw, w tym przede wszystkim instrumentów skargowych, z których korzystać mogą ofiary dyskryminacji, przy jednoczesnym przełamywaniu barier społecznych i psychologicznych, które utrudniają ofiarom dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym podejmowanie oficjalnych kroków prawnych przeciwko naruszycielom ich praw; • podnoszeniu świadomości osób należących do mniejszości rasowych i etnicznych w zakresie przysługujących im praw oraz mechanizmów ochrony tych praw, zarówno przez właściwe władze państwowe, jak i krajowe instytucje ochrony praw człowieka, organizacje pozarządowe, pracodawców czy związki zawodowe; • wzmacnianiu procedur mediacyjnych oraz procedur quasi-­‐sądowych w rozwiązywaniu konfliktów dotyczących dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym, w tym również prowadzeniu monitoringu i gromadzenia danych na temat skali skuteczności takich procedur; • konstruowaniu i wdrażaniu, przy należytym wsparciu finansowym i instytucjonalnym ze strony państw, rozwiązań systemowych, które pozwolą na trwałą poprawę sytuacji jednostek i grup dyskryminowanych, zarówno w wymiarze prawnym, jak i społecznym oraz ekonomicznym. Powyższe wytyczne Agencji Praw Podstawowych można uzupełnić o następujące postulaty skierowane do władz państwowych: • regularnego monitorowania i prowadzenia statystyk na temat wszelkich zdarzeń i spraw, w których pojawiał się zarzut dyskryminacji na tle rasowym lub etnicznym w obrębie problematyki zawartej w Dyrektywie równości rasowej; • trafnego diagnozowania i identyfikowania specyficznych przejawów dyskryminacji dotykających poszczególne mniejszości rasowe i etniczne; • organizowania zakrojonych na szeroką skalę społecznych kampanii informacyjnych oraz edukacyjnych na temat zjawiska dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym; • zachęcania właściwych władz poszczególnych państw członkowskich UE (lecz również państw pozostających poza unijnymi strukturami) do regularnej wymiany tzw. dobrych praktyk w zakresie wdrażania Dyrektywy równości rasowej oraz szerzej, przeciwdziałania dyskryminacji na tle rasowym i etnicznym. 5. Podsumowanie Pozytywne zmiany, jakie dokonały się w szeregu państw UE w obszarze ochrony przed dyskryminacją na tle rasowym i etnicznym dzięki ustanowieniu Dyrektywy dowodzą, że jest ona instrumentem potrzebnym i -­‐ pod warunkiem sumiennej implementacji jej postanowień – również instrumentem skutecznym. Jednocześnie wyzwania, jakie wiążą się z coraz bardziej złożonymi procesami zachodzącymi w społeczeństwach państw UE, rodzącymi częstokroć konflikty i napięcia na tle pochodzenia rasowego i etnicznego grup te społeczeństwa współtworzących, jak również trudności wynikające z kryzysu ekonomicznego, sprawiają, że zapewnienie jeszcze pełniejszej ochrony przed dyskryminacją na tle rasowym i etnicznym powinno stać się dla rządzących jednym z zadań priorytetowych. Zaniedbanie tego problemu nieuchronnie prowadzić będzie bowiem do niepokojów społecznych, których ujściem mogą stać się nawet przejawy fizycznej agresji i przemocy, co z niepokojem odnotować 5 można w ciągu ostatniego czasu w Grecji12. Jednocześnie w odniesieniu do państw pozostających poza Unią Europejską standardy określone w przepisach Dyrektywy równości rasowej, wzbogacone o mechanizmy wypracowane w trakcie jej implementacji przez poszczególne państwa, mogą stać się wskazówką i pomocą przy ustanawianiu i stosowaniu własnych instrumentów prawnych ochrony przed dyskryminacją na tle rasowym i etnicznym, od której nie jest wolne żadne państwo ani żadne społeczeństwo. Warto również podkreślić, że Unia Europejska przyjęła dotychczas cale spektrum innych instrumentów przeciwdziałania rasizmowi i dyskryminacji rasowej, w tym przede wszystkim Decyzję Ramową Rady UE w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawno karnych13 oraz instrumenty z zakresu przeciwdziałania rozpowszechnianiu rasizmu za pomocą przekazów audiowizualnych14. Ponadto, w grudniu 2009 r. Rada Europejska ustanowiła nowy program rozwoju przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości UE -­‐ „Program Sztokholmski – otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli”15, w którym zawarto postanowienia odnoszące się do przeciwdziałania rasizmowi i ksenofobii. W Programie stwierdza się zatem: „Ponieważ różnorodność jest czynnikiem wzbogacającym Unię, Unia i jej państwa członkowskie muszą 12
Zob. Raport Human Rights Watch Hate on the
Streets
Xenophobic
Violence
in
Greece,
opublikowany
w
czerwcu
2012
r.,
http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/greec
e0712ForUpload_0.pdf.
13
Dz. Urz. UE L 328 z dn. 6 grudnia 2008 r.
Szerzej na temat Decyzji Ramowej zob. A.
Śledzińska-Simon, Decyzja ramowa w sprawie
zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i
ksenofobii jako trudny kompromis wobec mowy
nienawiści w Unii Europejskiej (w:) Mowa
nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i
społeczne, red. R. Wieruszewski, M. Wyrzykowski,
A. Bodnar, A. Gliszczyńska-Grabias, Warszawa
2010.
14
Zob. m.in. Dyrektywę 2007/65/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dn. 11 grudnia 2007 r.
zmieniającą Dyrektywę Rady 89/552/EWG w
sprawie
koordynacji
niektórych
przepisów
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych
państw członkowskich, dotyczących wykonywania
telewizyjnej działalności transmisyjnej, Dz. Urz.
UE 2007 L 332/27 z dn. 18 grudnia 2007 r.
15
Dz. Urz. UE L 115 z dn. 4 maja 2010 r.
zapewnić bezpieczne otoczenie, w którym różnice są szanowane, a osoby najbardziej podatne na zagrożenia – chronione. Działania służące zwalczaniu dyskryminacji, rasizmu, antysemityzmu, ksenofobii i homofobii muszą być konsekwentnie realizowane”16. Co istotne, Rada Europejska zobowiązała Komisję Europejską do przedłożenia w trakcie realizacji Programu Sztokholmskiego, do dn. 28 listopada 2013 r., sprawozdania z transpozycji Decyzji Ramowej Rady UE w sprawie rasizmu i ksenofobii17. Aleksandra Gliszczyńska-­‐Grabias jest asystentką naukową w Poznańskim Centrum Praw Człowieka INP PAN, stypendystką Programu Start Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Fundacji Rothschilda oraz Interdyscyplinarnego Centrum Badań nad Antysemityzmem Uniwersytetu Yale, wiceprezeską Stowarzyszenia Przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta Rzeczpospolita”, w którym koordynuje również projekt poświęcony problematyce ruchów i organizacji skrajnych, realizowany w latach 2012/2013. W swoich badaniach oraz działalności w Stowarzyszeniu koncentruje się na problematyce uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka, dyskryminacji na tle rasowym, wolności słowa, „mowy nienawiści” oraz wolności religijnej. Jelena Kondratiewa-­‐Bryzik była adiunktem w Poznańskim Centrum Praw Człowieka INP PAN, wykładowczynią akademicką, jedną z najbardziej uznanych w Polsce badaczką problematyki ochrony praw człowieka młodego pokolenia, autorką bardzo licznych publikacji. Zginęła tragicznie w wypadku kolejowym pod Szczekocinami dn. 3 marca 2012 r.
16
17
Pkt. 2.3 Programu Sztokholmskiego.
Pkt. 2.3.1 Programu Sztokholmskiego.
6 7