Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie
advertisement
Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Dilmun, Magan, Meluhh Paweł Borycki 14 maja 2015 http://www.pborycki.pl/pdf/chloryt.pdf Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Bibliografia Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Plan prezentacji 1 Chloryt i naczynia chlorytowe Chloryt jako minerał Podział naczyń chlorytowych Styl miedzykulturowy ˛ Ośrodki produkcyjne Chronologia Naczynia z Jiroft Série récente Série intermédiaire-tardive Towar handlowy czy łup wojenny Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Bibliografia Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Chloryt Chloryt Skały metamorficzne Grupa minerałów Zróżnicowany skład chemiczny Glinokrzemiany (Mg, Fe)3 (Si, Al)4 O10 (OH)2 (Ni5 Al)(AlSi3 )O10 (OH)8 (Mn, Al)6 (Si, Al)4 O10 (OH)8 2–2,5 w skali Mohsa łatwość obróbki Jasnozielony Szklisty połysk Kryształy chlorytu Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Podział naczyń chlorytowych Podział naczyń chlorytowych Niedekorowane Styl miedzykulturowy ˛ (Série ancienne) Tepe Yahya, Tarut 2200 – 2000 p.n.e. Série récente Grupy lokalne Poczatek ˛ II tys. p.n.e. Série intermédiaire-tardive Oman Poczatek ˛ II tys. p.n.e. Naczynie chlorytowe Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Zasieg ˛ wystepowania ˛ naczyń chlorytowych Zasieg ˛ wystepowania ˛ naczyń chlorytowych Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Bibliografia Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Styl miedzykulturowy ˛ Silne zróżnicowanie “stylu” Regionalne, chronologiczne Dekoracja reliefowa Cała powierzchnia naczynia Motywy Waż ˛ walczacy ˛ z orłem lub kotowatym, splecione weże ˛ Figi, drzewa palmowe, skorpiony, motywy figuralne, Imdugud (orzeł z głowa˛ lwa), rozeta, “fasada światyni”, ˛ “wir”, “ukośny kwadrat” Mezopotamia Groby – dekoracja geometryczna Światynie ˛ – dekoracja figuralna Naczynie podwójne z Tepe Yahya Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Styl miedzykulturowy ˛ Dekoracja reliefowa Motywy a regiony Słabe powiazania ˛ Iran – “fasada światyni” ˛ i motywy geometryczne Mezopotamia i Zatoka – sceny figurowe, drzewa palmowe, skorpiony Tepe Yahya – wszytskie bez Imdugud i rozety Losowa dystrybucja geograficzna motywów? Imdugud Wpływ mezopotamski “Wir” Naczynie z Jiroft Naczynia srebrne Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Styl miedzykulturowy ˛ – ośrodki produkcyjne Ośrodki produkcyjne Skład mineralny Podobne naczynia – różne ośrodki Nieznany zasieg ˛ produkcji Tepe Yahya Prowincja Kerman Odkrycie – lata 60. XX wieku Warstwa IVB Naczynia na różnych etapach produkcji Wysoki stopień zróżnicowania Inne warstwy Chlorytowe koraliki, rzeźby, wyroby dekoracyjne i użytkowe Tepe Yahya Jedyny potwierdzony ośrodek produkcyjny Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Styl miedzykulturowy ˛ – ośrodki produkcyjne Wyspa Tarut Arabia Saudyjska Niedokończone naczynia Motyw splecionych weży ˛ Nieobrobione bryły chlorytu Wykorzystanie tokarki w produkcji (w Tepe Yahya nie) Mezopotamia? Osady rzemieślników irańskich? Pierwsze odkrycia naczyń chlorytowych Suza Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Styl miedzykulturowy ˛ – chronologia Dokładne datowanie stratygraficzne Tylko Mezopotamia Ur, Nippur, Chafadża WD II – WD IIIa Inskrypcje Mesilim, król Kisz (ok. 2500 p.n.e.) Rimusz, król akadyjski (ok. 2200 p.n.e.) Dwa naczynia Wojenny łup z Elamu Sumeryjskie naczynia kamienne Dżemdet Nasr – WD I Brak zwiazków ˛ ze stylem miedzykulturowym ˛ Rzeźba chlorytowa Naczynia z inskrypcjami Rimusza Paweł Borycki Walczacy ˛ waż ˛ Uruk, Dżemdet Nasr Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Styl miedzykulturowy ˛ – chronologia Późniejsze datowania naczyń chlorytowych Mari Zniszczenia WD IIIb/okres akadyjski Najazd Sargona lub Naram-Sina Światynia ˛ Inanny IV w Nippur Ur III Światyni ˛ Inszuszinaka w Suzie Szulgi (ok. 2000 p.n.e.) Failaka F3 i F6 Ur III, okres starobabiloński i kasycki Naczynia chlorytowe jako zabytki po okresie akadyjskim? Naczynie z Nippur Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Styl miedzykulturowy ˛ – chronologia Styl miedzykulturowy ˛ w Iranie Przed i po sprowadzaniu naczyń do Mezopotamii Produkcja w okresie innym niż Tepe Yahya IVB Nie pokrywa okresu produkcji naczyń w Iranie Chloryt we wszystkich fazach stanowiska Brak warszatów poza IVB Datowanie Tepe Yahya IVB Kohl WD II – WD IIIa 2600 – 2500 p.n.e. Potts 2200 – 2000 p.n.e. Naczynie z Jiroft Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Styl miedzykulturowy ˛ – chronologia Datowanie Tepe Yahya IVB Potts 2200 – 2000 p.n.e. Datowanie radioweglowe ˛ Piecz˛ecie i ceramika z warstw starszych Cylindryczne z akadyjskim motywem byka-człowieka Stemplowe zatokowe z końca III tys. p.n.e. Série récente Ceramika Hili z 2200 p.n.e. Intruzje? Chlorytowe piecz˛ecie – Baktria, Margiana Znaleziska z okresów akadyjskiego i Ur III w Mezopotamii Scena procesji Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Styl miedzykulturowy ˛ “Odważniki” (“torebki”) chlorytowe Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Bibliografia Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Naczynia z Jiroft Naczynia z Jiroft Jiroft, prowincja Kerman Odkrycie około roku 2001 Około 200 wyrobów chlorytowych Naczynia szpiczaste, zweżaj ˛ ace ˛ sie˛ ku górze Puchary na nóżce Pojemniki kosmetyczne “Odważniki” – “torebki” Figurki i plakietki Dekoracje ludzkie lub zwierz˛ece “Pan zwierzat”, ˛ postacie klecz ˛ ace, ˛ weże, ˛ skorpiony, byki Kamienne barwne inkrustacje m.in. lapis lazuli Naczynia z Jiroft Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Naczynia z Jiroft Naczynia i “plansza do gry” z Jiroft Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Bibliografia Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Série récente Série récente Poczatek ˛ II tys. p.n.e. Tepe Yahya IVA Dekoracja Kropka w okregu, ˛ faliste linie pod wylewem, równoległe linie Strefowa dekoracja geometryczna Wspólny okres z série ancienne Styl wyróżniony w Suzie Świadectwa produkcji na dwóch stanowiskach Tepe Yahya, Maysar 1 Motyw kropki w okregu ˛ Paweł Borycki Charakterystyczna dystrybucja geograficzna Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Série récente Motywy dekoracyjne A1 – Motywy geometryczne, zakreskowane trójkaty, ˛ kropki w okregu ˛ A2 – Dekoracja naturalistyczna A3 – Faliste linie pod wylewem A – Południowy Iran, Azja środkowa A3 – Beludżystan B – Zakreskowane na naczyniach cylindrycznych Tylko Beludżystan C – Kropki w okregu ˛ Zatoka Perska, Oman Naczynia série récente z Hili i Maysar 1 Paweł Borycki D – Naczynia niedekorowane Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Grupa zatokowa Grupa zatokowa Wystepowanie ˛ Ośrodek produkcyjny Maysar 1 Wyspa Umm an-Nar Groby w Hili → Suza, Mezopotamia, dolina Indusu, Shahdad Do roku 2000 p.n.e. Motywy Kropki w podwójnym okregu ˛ wokół wylewu Równoległe linie Naczynie z Saar (styl miedzykulturowy) ˛ Paweł Borycki Naczynie zatokowe bed ˛ ace ˛ łupem Naram-Sina z Maganu Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Série intermédiaire-tardive Série intermédiaire-tardive Wystepowanie ˛ Wadi Suq (Chloryt z al-Hadżar) Oman, wyspy Zatoki → Arabia, Iran, Mezopotamia Od roku 2000 p.n.e. Motywy Kropki w pojedynczym okregu ˛ w wielu strefach Niski udział w Mezopotamii Osłabienie kontaktów handlowych z Omanem po okresie Ur III Szlaki handlowe chlorytu Naczynia z okresu Wadi Suq Paweł Borycki Suza wspólnym wezłem ˛ = Szlaki wymiany wyrobów metalowych w III/II tys. p.n.e. Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Grupa beludżystańska i irańska Grupa beludżystańska Wystepowanie ˛ SE Iran, Oman → Mohenjo Daro, Shahdad, Tepe Yahya, Suza → brak w Baktrii, Mezopotamii Motywy Rzedy ˛ zakreskowanych i krzyżowo zakreskowanych trójkatów ˛ Grupa irańska Wystepowanie ˛ Motyw zakreskowanych trójkatów ˛ na naczyniu z Bahrajnu (styl miedzykulturowy) ˛ Paweł Borycki Shahdad, Tepe Yahya Motywy Motywy naturalistyczne, dekoracje liniowe Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Grupa baktryjska Grupa baktryjska Wystepowanie ˛ Baktria → Shahdad, Suza, Tepe Hissar, Shahr-i Sokhta, Tepe Yahya Motywy Pojemniki sercowate i półksieżycowate ˛ Kropki w okregu, ˛ zakreskowane trójkaty, ˛ weże, ˛ uskrzydlone bóstwo Série récente w Mezopotamii Chlorytowy “odważnik“ i figurka kompozytowa z Baktrii Paweł Borycki Poczatki ˛ – okres akadyjski Okresy Ur III, Isin-Larsa i starobabiloński Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Naczynia chlorytowe w Mezopotamii Wartość materialna i symboliczna Walory estetyczne Ciemniejszy kamień Egzotyczny charakter Styl miedzykulturowy ˛ Światynie ˛ i bogate groby Dedykowane przez władców Série récente Także skromne groby poświecane ˛ w światyniach ˛ przez władców i bogatych mieszkańców Naczynie z Nippur Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Naczynia chlorytowe w Mezopotamii łupy wojenne łup Rimusza zdobyty w Elamie łup Naram-Sina zdobyty w Maganie Zmiana kierunku prowadzenia działań wojennych w okresie Ur III Elam → Huryci, Amoryci ↓ Liczba naczyń chlorytowych Naczynia chlorytowe jako łupy wojenne Paweł Borycki Przekazywane jako prezenty lub trybut? Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Naczynia chlorytowe w Mezopotamii Handel naczyniami chlorytowymi Wymiana na produkty rolne Produkcja nadwyżek w celu wymiany w Tepe Yahya Specjalizacja produkcji Obecność naczyń na Tarut i Failace Rola Zatoki w handlu Intensywna wymiana wewnatrzira ˛ ńska? Brak odniesień do naczyń chlorytowych w tekstach gospodarczych Serie récente Naczynie z Mari Pojemniki na kupowane towary? Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Dziekuj ˛ e. ˛ http://www.pborycki.pl/pdf/chloryt.pdf Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie Bibliografia Wstep ˛ Chloryt i naczynia chlorytowe Bibliografia Bibliografia J. Aruz (ed.), Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus BC, New York 2003. P. Kohn, ”Reflections on the production of chlorite at Tepe Yahya: 25 years later“, [in:] Potts, D., Excavations at Tepe Yahya, Iran, 1967-1975: the third millennium, Cambridge 2001, p. 209–230. J. Perrot, “Jiroft. Iconography of chlorite artifacts”, in: Encyclopaedia Iranica, New York, 1996-..., http://www.iranicaonline.org/articles/ jiroft-iv-iconography-of-chlorite-artifacts, data pobrania: 13.05.2015. T. Potts, Mesopotamia and the East, Oxford 1994, p. 217–276. Paweł Borycki Naczynia chlorytowe na Bliskim Wschodzie
