Podkultura, subkultura, kontrkultura, kontestacja, kultura alternatywna

Podkultura, subkultura,
kontrkultura, kontestacja, kultura alternatywna – analiza teoretyczno – praktyczna
Termin „subkultura” wiąże się przeważnie „z patologią” społeczną, nieprzystosowaniem,
podważaniem obowiązujących norm lub z prymitywizmem, niską jakością sposobu
uczestniczenia w kulturze. Już w samej etymologii słowa „subkultura” zdaje się zawierać „to,
co niższe”, gorsze. I wiele zjawisk, określanych przy użyciu tego słowa, odpowiada takiemu
właśnie rozumieniu jego sensu. Weźmy choćby na przykład agresywne zachowania
skinheadów, bijatyki na stadionach piłkarskich, wzajemną agresję różnych grup młodzieży.
Mówi się o subkulturach narkomańskich, pijackich, przestępczych. Nie bez głębszej
przyczyny, gdyż termin „subkultura” zaczął być pierwotnie używany w naukach społecznych
w odniesieniu do grup spatologizowanych, pozostających w konflikcie ze społeczeństwem.
Nieco upraszczając, można powiedzieć, że pojawienie się młodzieżowych gangów wywołało
u badaczy potrzebę nadania owym gangom wspólnej nazwy.
W literaturze socjologicznej (zwłaszcza amerykańskiej) można też spotkać się z zupełnie
inną definicją subkultury: jako wyodrębnionego wedle różnych kryteriów elementu systemu
społecznego. Subkulturą nazywano grupę etniczną, religijną, nawet zawodową. Mówi się
więc o subkulturze amerykańskich Murzynów, subkulturze zielonoświątkowców czy
subkulturze maklerów giełdowych. Idąc tym tropem można też mówić o subkulturze uczniów
czy harcerzy. W takim ujęciu subkultura byłaby segmentem kultury i nie podlegałaby
wartościowaniu na niższe – wyższe, gorsze – lepsze. Jedyną, choć poważną wadą tego typu
definicji jest to, że nie wskazuje ona na żadne specyficzne cechy danej grupy.
Nowe komplikacje z rozumieniem znaczenia słowa „subkultura” przyszły wówczas, gdy
zaczęto nim określać zjawiska kultury młodzieżowej lat sześćdziesiątych. Hipisi nie pasowali
do wizerunku młodocianych przestępców, nie byli też, ot tak, po prostu jedną z wielu grup
społecznych jak inżynierowie czy niepracujące kobiety. Chcąc opisać skomplikowane
zjawisko zakwestionowana (kontestacji) zastanej kultury przez zbuntowaną młodzież użyto
więc terminu „kontrkultura”, co bardziej precyzyjnie oddawało sens konfliktu między
młodzieżą i starszym pokoleniem oraz stosunku tej młodzieży do utrwalonych społecznie
zwyczajów. A jednak kontrkultura jako termin zawiera w sobie określoną jakość
ideologiczną. (...) Kontrkultura byłaby zatem efektem spontanicznego odrzucenia tego, co w
kulturze zastanej dominujące, utrwalone i uznane przez odrzucających za niegodne
kultywowania. Aby taką postawę zająć, trzeba mieć jakieś przekonanie o tym, czego się nie
chce. A więc mieć świadomość wartości. Po zakwestionowaniu kultury przychodzi kolej na
próby kreowania wzorców pozytywnych. Tym sposobem zaczyna się tworzyć kultura
alternatywna, istniejąca bardziej obok, niż przeciwko tej kulturze, którą się odrzuciło. Bywało
tak: młody człowiek opuszczał dom rodzinny, na jakiś czas zamieszkał w komunie
hipisowskiej, potem widziano go na demonstracjach antywojennych, aż wreszcie włączył się
w prace ruchu ekologicznego. Mamy tu do czynienia z procesem, przechodzeniem przez
różne fazy.
Również socjolog Anna Wyka, w swoich rozważaniach na temat nowych stylów życia,
pojęcie subkultury definiuje właśnie jako wstępną fazę procesu, którego wynikiem jest
kultura alternatywna. Fazą pośrednią jest kontrkultura.
Wiele wskazuje na to, że problemy definicyjne warunkowane były w dużym stopniu
specyfiką i skalą zjawisk społecznych, do których definicja subkultury miałaby się odnosić.
Dlatego niekiedy określeniem tym obejmowano grupy przestępcze i dewiacyjne, czasem
ruchy społeczne, a czasem wyizolowane z całości systemu społecznego środowiska. Czy
można w tej sytuacji przyjąć jedną, wspólną dla tak różnych zjawisk jak np. młodociani
kibice piłkarscy i ruchy parareligijne, definicję? Otóż można, pod warunkiem, że wskaże się
choćby jedną, ale doniosłą, cechę łączącą te, pod wieloma względami zróżnicowane, grupy
społeczne i sposoby uczestnictwa w kulturze. Przyjmę, że cechą tą jest negatywny stosunek
do kultury dominującej. Przyjmę zatem, że subkultura to względnie spójna grupa społeczna
pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego,
wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważanie utrwalonych i
powszechnie akceptowanych wzorów kultury.”1
Przeglądając literaturę można spotkać się z wieloma różnymi definicjami subkultur czy
podkultur. Oto kilka z nich:
„Przez podkulturę (albo subkulturę) rozumie się najczęściej autonomiczny układ norm,
wartości i wzorców zachowań oraz ról społecznych wytworzony przez społeczność jakiejś
grupy.”2”Cechą istotną tego autonomicznego układu jest jego odmienność od norm, wartości i
wzorców zachowań będących standardami obowiązującymi ogół społeczeństwa.”3
Pęczak Mirosław „Mały słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa 1992 r.
E. Bielecki „Determinanty funkcjonowania podkultur przestępczych a proces resocjalizacji” Bydgoszcz 1980 r.
3
A. Jawłowska „Kontestacja i jej tło społeczno – kulturowe” Warszawa 1974 r.
1
2
2
„W definicjach podkultur dewiacyjnych spotyka się najczęściej dwa elementy: odrębność
pewnych wartości i odrębność pewnych norm postępowania. Atoli badacze podkultur są na
ogół zgodni co do tego, że podkultura musi mieć także dość szeroki zakres zgodności z
kulturą dominującą. W przeciwnym bowiem wypadku mielibyśmy do czynienia nie z
podkulturą, lecz z kulturą odrębną. Wydaje się, że można wyróżnić dwa rodzaje odmienności
wartości i norm podkultury w stosunku do kultury dominującej: odrębne, ale akceptowane
przez kulturę dominującą oraz sprzeczne z wartościami i normami obowiązującymi w
kulturze dominującej.”4
„Podkultura jest to „podział kultury narodowej obejmujący kombinację mierzalnych
sytuacji społecznych, takich jak pozycja klasowa, pochodzenie etniczne, terytorialne, miejsce
zamieszkania w mieście lub na wsi oraz przynależność religijna, tworzących w połączeniu
funkcjonalna jedność wywierającą na jednostkę całościowy wpływ.”5
„Podkultura to zespół norm zachowania powiązanych ze sobą w taki sposób, że można je
wyodrębnić z szerszej kultury, której są częścią.”6
„Podkultury młodzieżowe różnią się od pozostałej młodzieży oraz społeczności
dorosłych wieloma cechami, m. in. Preferują i stosują w różnych interakcjach społecznych:
 własny styl życia o odrębnym systemie wartości, a także założeniach ideologicznych;
 odmienne wzorce osobowe stanowiące obiekty naśladownictwa oraz szczególne
przedmioty kultu i czci;
 odrębne normy i sposoby postępowania, które w wielu przypadkach wyrażone są
działaniami bulwersującymi opinię publiczną, a nawet budzącymi strach i panikę
wśród ludzi;
 inny, często ekstrawagancki styl ubierania się, uczesania i makijażu;
 odmienną ekspresją emocjonalną, w tym muzyczną, czasem taneczną lub literacką
wspieraną wydawaniem własnych gazetek itp..”7
W grupach podkulturowych występuje zjawisko tzw. myślenia grupowego, które ma
decydujący wpływ na zachowanie się grupy. „Charakterystyczne cechy tego zjawiska to:
 złudzenie całkowitego bezpieczeństwa, które prowadzi do nadmiernego optymizmu i
zachęca do podejmowania skrajnego ryzyka,
 zbiorowe racjonalizowanie działalności grupy, co pozwala tej grupie odrzucać
wszelkie dane, które są sprzeczne z decyzją,
 niepodważalna wiara w immanentną, przyrodzoną moralność grupy (dobre jest to, do
czego dąży nasza grupa), co prowadzi tę grupę do ignorowania moralnych następstw
decyzji,
 stereotypowe poglądy na wroga jako słabszego, jako złego oraz jako głupiego,
 silny nacisk wewnętrzny na członków grupy, aby dostosowali się do norm grupowych
i nie różnili się w poglądach,
 indywidualna autocenzura myśli i idei, które odbiegają od wspólnych poglądów
grupy, co powoduje skuteczne formy kontroli,
 złudzenie jednomyślności decyzji, które jest po części rezultatem nacisków
nakłaniających do konformizmu (grupowego),
 pojawienie się samozwańczych „strażników umysłów” członków grupy, którzy tłumią
niedogodną informację i ganią każdego, kogo poglądy odbiegają od wspólnych
poglądów grupy.”8
Siemaszko A. „Granice tolerancji” Warszawa 1993 r.
Tamże
6
Tamże
7
Sołtysiak Teresa „Podkultury młodzieżowe”
4
5
3
Ośrodkiem skupiania się dzieci i młodzieży w grupach podkulturowych „jest z reguły
szkoła, a przede wszystkim miejsce zamieszkania (ulica, osiedle, dzielnica). Patologie
występujące w rodzinie, trudne warunki życiowe, słabe wyniki w nauce, rodzą frustracje,
poczucie niższości, niechęć do domu rodzinnego oraz szkoły. Zerwanie więzów
emocjonalnych z najbliższymi (rodzicami, opiekunami) oraz poczucie wyobcowania ze
środowiska szkolnego stanowią bezpośrednią przyczynę poszukiwania własnego środowiska,
które byłoby w stanie zrekompensować braki spowodowane osamotnieniem i izolacją oraz
zapewniłyby realizację podstawowych potrzeb psychicznych takich jak: uznanie, akceptacja,
poczucie wartości. Oprócz poszukiwania rekompensaty motywami przystąpienia do grupy
nieformalnej są:
 tendencje rozwojowe (chęć przeżycia przygody, chęć zabawy)
 dążenie do uzewnętrznienia swej odrębności, szukanie aplauzu dla pomysłowości,
siły, odwagi,
 ciekawość, chęć doświadczenia czegoś innego, tajemniczego.
W kulturze alternatywnej ważną rolę odgrywał tzw. „trzeci obieg, inaczej alternatywny
obieg tekstów, kaset magnetofonowych, grafiki. Nazwa powstała po to, by odróżnić
powielaną twórczość oraz informację funkcjonującą w kręgu młodzieżowej kultury
alternatywnej od drugiego obiegu, związanego z działalnością opozycji antykomunistycznej.
Do trzeciego obiegu zalicza się gazetki, kasety z muzyką produkowaną metodą
„chałupniczą”, graffiti, a także produkty mail artu. Charakterystyczne cechy trzeciego obiegu
to: niewielki zasięg, ograniczony do środowisk alternatywnych, wymienność ról nadawcy i
odbiorcy, negatywny stosunek do kultury oficjalnej, niechęć do polityki i polityków,
maksymalizm aksjologiczny (wartości trzeba realizować w życiu, a nie tylko deklarować).
Nazwa trzeci obieg traci znaczenie wtedy, gdy znika cenzura i nie ma „drugiego obiegu”.
Od 1989 roku można więc mówić o „obiegu alternatywnym””9
Do dziś można spotkać się z wydawnictwami określanymi jako „trzecioobiegowe”.
Niezmiernie ciekawym zjawiskiem kulturowym była kontestacja.
Kontestacja wyrosła z buntu młodzieży w krajach kapitalistycznych. Bunt ten
„mieszczący się w swej początkowej fazie w granicach konfliktu pokoleń, przekształcił się w
połowie lat sześćdziesiątych w zróżnicowany wewnętrznie ruch społeczny, skierowany
przeciw aparatom władzy i środkom manipulacji. W ruchu tym ujawniły się silne tendencje
do zakwestionowania z zmiany całej uwarunkowanej historycznie sytuacji współczesnych
ludzi, w jej wyniarach ekonomicznych, społecznych i kulturowych.”10
„Patrząc na kontestację jako na zespół zjawisk społecznych można powiedzieć, iż było to
ogólne nasilenie konfliktów, wzmocnienie opozycji wobec aparatu władzy, lecz także i
towarzyszące mu ożywienie reakcji, ujawnienie się przebiegających w wielu kierunkach
pęknięć wewnątrz pozornie zintegrowanych i sprawnie funkcjonujących społeczeństw. Nazwa
„kontestacja” przyjęła się w języku potocznym i literaturze socjologicznej na określenie
wyrażanej przez młodzież odmowy uczestnictwa w zastanej rzeczywistości.(...) Termin ten
przeszedł charakterystyczną ewolucję. Od łacińskiego contestor, contestari, oznaczającego
potwierdzenie, odwołanie się do świadectwa jakichś wyższych instancji, poprzez francuskie
contestation – zakwestionowanie, spór, negacja, znaczenie najnowsze jest jakby nawiązaniem
do określeń źródłowych. W aktualnych rozumieniach słowa kontestacja coraz wyraźniej
występuje podwójność sensu; zawiera się w nim zaprzeczenie będące jednocześnie
potwierdzeniem wartości, w imieniu których się zaprzecza.”11
Machel Henryk „Niektóre właściwości podkultur młodzieżowych” w: red. Kawula Stanisław, Machela Henryk
„Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym”
9
Pęczak Mirosław „Mały słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa 1992 r.
10
Jawłowska Aldona „Drogi kontrkultury” Warszawa 1975
11
Tamże
8
4
„Do objawów postaw kontestacyjnych zalicza się zachowania ogromnie różne, nawet
przeciwstawne: demonstracje, strajki studenckie o charakterze politycznym – i ucieczki z
domu z domu praktykowane coraz częściej przez zbuntowane dzieci. Zamachy bombowe – i
tworzenie małych społeczności, kształtujących nowe style życia, nowe formy międzyludzkich
kontaktów, niemożliwe do urzeczywistnienia w ramach „normalnych” układów społecznych.
Dewiacje, takie jak narkomania czy przestępczość – i pozytywną działalność społeczną
zmierzającą do tworzenia tzw. „instytucji alternatywnych”, akty przemocy wobec
przedstawicieli władzy, znienawidzonych korporacji – i rezygnację prowadzącą do
samobójstwa, „robienie Nic” – i intensywny wysiłek. Ruch kontestacyjny uzewnętrznia się
także w wielorakiej twórczości artystycznej, przypominającej w niektórych środowiskach
(raczej swym klimatem niż osiągnięciami) poszukiwania i próby podejmowane przez
artystów powojennej generacji z okresu dadaizmu i początków surrealizmu.”12
„Czynny protest przeciw wszystkiemu, co narzuca ludziom cywilizacja techniczna w
sferze warunków materialnych i nadbudowy ideologicznej, zrodził się w środowiskach
uczącej się młodzieży i lewicowych intelektualistów krajów o niejednakowym poziomie
rozwoju ekonomicznego. Wybuchy protestu o różnej sile i zasięgu działania nastąpiły niemal
w tym samym czasie w krajach bogatych i biednych, ekonomicznie rozwiniętych i
zacofanych, we Francji, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Holandii, Belgii, Anglii, Włoszech,
Hiszpanii, Turcji, krajach Ameryki Łacińskiej, a także w Chinach i Jugosławii.”13
„Kontestacja niezależnie od tego, czy prowadzi do naiwnego optymizmu wyrażającego
nadzieję szybkiej zmiany, czy pogodzenia się z perspektywą długiej i ciężkiej drogi do „ziemi
obiecanej”, czy do rozpaczliwego przeświadczenia o nieuchronności alienacji – jest
zakwestionowaniem wszystkiego: kultury, polityki, organizacji społecznej, oczywistych form
codziennej egzystencji, norm etycznych, wzorów i standardów zachowania. Całego sensu
dotychczasowego istnienia. Tym co wspólne, spajające ten niejednorodny ruch w pewną
całość, jest totalne zwątpienie w racjonalność otaczającej rzeczywistości, połączone z
niezachwianą wiarą, iż kształty rzeczywistości nowej tkwią wewnątrz ruchu i wyłonią się
same w momencie zniesienia krępujących i sprzecznych z naturą form życia społecznego.
Wspólne całemu ruchowi jest także dążenie do przywrócenia zdewaluowanych wartości
braterstwa, równości i wolności, na nowo podejmowana próba odbudowy autentycznych
więzi między ludźmi, pogodzenia indywidualności i wspólnoty, czynna akceptacja zasady
współodpowiedzialności i uczestnictwa w decyzjach politycznych i ekonomicznych.”14
„Kontestacja jest odmową uczestnictwa w zastanej rzeczywistości społecznej. Jest ona
zjawiskiem uniwersalnym, skierowanym na zmianę kultury oraz wyrażającym protest przeciw
zastanym normom i wartościom. Kontestacja lokowana bywa często w tym samym obszarze
znaczeniowym co patologia, anomia czy nieprzystosowanie, a mniej jako dewiacja. Z natury
rzeczy bywa więc także negatywnie sankcjonowana przez kulturę globalną, jako czynnik
dysfunkcjonalny wobec ładu społecznego i wewnętrznej integracji systemu
aksjonormatywnego społeczeństwa. Dlatego kontestacji bywa represjonowana, a niekiedy
traktowana na równi z zachowaniami przestępczymi.”15
Kontestacja posiada wymiar psychologiczny i społeczny. Może być interpretowana jako
postawa i stan świadomości, ale również jako proces społeczny lub ideologiczny czy
społeczny, grupowy pragram „naprawy świata”.”16 „Kontestacja traktowana jako proces
społeczny, obejmuje między innymi zjawiska: deinstytucjonalizacji kultury, dealienacji
Tamże
Jawłowska Aldona „Drogi kontrkultury” Warszawa 1975
14
Tamże
15
Kawula Stanisław „Współczesne podkultury młodzieżowe: kontestacja czy przestępczość” w: Wychowanie na
co dzień nr 7 – 8, 2000 r.
16
Tamże
12
13
5
jednostek i grup, indywidualizacji potrzeb i sposobów ich zaspokajania, reorientacji wartości i
norm, reinterpretacji przepisów ról, humanizacji stosunków międzyludzkich.”17
„Kontestacja z natury rzeczy nie ulega z reguły instytucjonalizacji. Dlatego jedynym
możliwym rodzajem realizacji ideologii kontestacji jest utopia, w zorganizowanej postaci
przyjmująca formę wspólnoty – komuny.”18
Najczęściej spotykane i najbardziej znane subkultury to:
Bikiniarze
„Subkultura funkcjonująca w Polsce w latach pięćdziesiątych. Nosili obszerne marynarki,
szerokie, kolorowe krawaty typu „bikini” (stąd nazwa), spodnie na kant, na tyle krótkie, by
odsłaniać kolorowe skarpetki, buty zamszowe na grubej podeszwie, dość długie, zaczesane do
tyłu włosy.
Podstawową racją bytu i wyróżnikiem grupowym tej subkultury była fascynacja
Zachodem, przede wszystkim Ameryką. Kupowane na bazarze ciuchy miały być stamtąd, a
przynajmniej wyglądać jakby stamtąd były. Innym, równie ważnym jak wygląd atrybutem
stylu była zachodnia muzyka, przede wszystkim amerykański jazz. Cechowało ich
automatyczne odrzucenie propagowanych oficjalnie wzorców.”19
Chuligani
„Przestępcza lub parakryminalna subkultura młodzieżowa, której najbardzij znamienną
cechą socjologiczną jest nadanie grupie rówieśniczej nastolatków charakteru i struktury
gangu: silny, zwykle nieco starszy od reszty grupy przywódca, hierarchia obowiązująca w
grupie, mocna spoistość grupy i wynikająca stąd grupowa solidarność, przyjęcie swoistego
„kodeksu” wiążącego wszystkich członków grupy.”20
Styl życia chuliganów wyglądał następująco: „Należało wykazywać się pogardą i
agresywną brutalnością wobec obcych – stąd kryminalne wykroczenia nie musiały mieć
jakiejkolwiek pragmatycznej intencji, stanowiły rodzaj zabawy. Ulubionymi rozrywkami
były: kino, imprezy sportowe, muzyka, picie alkoholu, okazjonalne bójki oraz szczególny typ
uprawiania seksu (tzw. „sztafeta” czyli seks wielu człopców z jedną dziewczyną, nierzadko
po prostu gwałt zbiorowy).”21
Gitowcy
Chodzi tu wyłącznie o takie grupy, które funkcjonują na granicy świata przestępczego.
(...) Chcąc podkreślić swoją grupową tożsamość ubierali się w ortalionowe, lekkie kurtki z
kołnieżem z włóczkowego ściągacza oraz spodnie zaprasowane na kant. Nosili krótkie włosy
lub fryzury „na małpę”. Ważną rolę odgrywał tatuaż, zwłaszcza kropki na dłoniach i palcach
oraz na twarzy. Najważniejszym znakiem rozpoznawczym była kropka przy lewym oku (tzw.
cyngfajs). Inne to np. kropka na zewnętrzej stronie dłoni między kciukiem i palcem
wskazującym, która oznaczała związek nosiciela ze środowiskiem złodziei, czy kropka na
czole między brwiami, która oznaczała, że nosiciel jest „wirem” (wariatem), czyli kimś, kto
nie cofnie się przed żadnym czynem. Gitowcy tworzyli niewielkie, kilkunastoosobowe
społeczności, akcentujące silny związek ze swoim miejscem zamieszkania. Im węższy krąg i
bliższa okolica, tym ściślejsza więź.
Paleczny T. „Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie” w: Kultura i społeczeństwo nr 3,
1993 r.
18
Kawula Stanisław „Współczesne podkultury młodzieżowe: kontestacja czy przestępczość” w: Wychowanie na
co dzień nr 7 – 8, 2000 r.
19
Pęczak Mirosław „Mały słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa 1992 r.
20
Pęczak Mirosław „Mały słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa 1992 r.
21
Tamże
17
6
W każdej grupie gitowców obowiązywała hierarchia. Przywódcą bywał zazwyczaj ktoś o
najdłuższym stażu w subkulturze, a zwłaszcza ten, kto miał kontakty ze światem
przestępczym. Zwykle bywał to osobnik przebywający wcześniej w zakładzie poprawczym
lub w więzieniu.
Wśród gitowców obowiązywał kult siły i silnego człowieka. Kobietę traktowano jako
przedmiot seksualnego odprężenia. Należy podkreślić, że gitowcy przywiązywali bardzo dużą
wagę do zwyczajów i rytuałów.”22
Kibice piłkarscy (szalikowcy)
Subkultura fanów piłkarskich, obejmuje tych, dla których kibicowanie określonej
drużynie stanowi czynnik grupowej tożsamości. Dla „szalikowca” konkurencyjna drużyna
wraz z jej kibicami jest wrogiem, przedmiotem skandowanych inwektyw i wulgarnych
przyśpiewek. Poziom agresji wobec obcych może być zróżnicowany. (…) Agresja
skierowana na obcą drużynę przybiera symboliczną formę: wyraża się w wulgarnych
epitetach zawartych w piosenkach lub skandowanych hasłach. Agresja skierowana na obcych
kibiców jest bezpośrednia i wyraża się w bijatyce lub przynajmniej agresywnych gestach.”23
Metalowcy
Subkultura fanów odmiany rocka zwane heavy – metal. Metalowcy nie artykułują
odrębnej ideologii. Liczy się bycie razem na koncertach oraz ten sam gust muzyczny.
Motocykliści
„Stara i wciąż żywa subkultura, obecna niemal w całej Europie, USA i Australii. Typowy
strój motocyklistów to: czarna, skórzana kurtka, często ozdobiona różnymi symbolami i
emblematami (np. trupia czaszka, orzeł w locie itp.), dżinsy z grubej bawełny, długie buty
motocyklowe lub wojskowe, czarna czapka z daszkiem. (…) Motocykliści nie starają się w
zasadzie afiszować z jakąkolwiek ideologią. Interesują się oni niemal wyłącznie
motocyklami. Motocykl znajduje się w centrum uwagi i w zasadzie wszystko jest mu
podporządkowane.
W grupach motocyklistów panuje duch męskiej sprawności i siły. Przywódcą grupy staje
się zwykle ten, kto: najlepiej umie jeździć, najlepiej zna się na technice motocykla, ma
najszybszą maszynę, jeździ najbardziej desperacko. 24Kobieta jest traktowana szorstko,
przedmiotowo jako dodatek do motocykla.
Poppers
Ich ubiór charakteryzował osobliwy „turecki fason”: szerokie pumpiaste spodnie zwężane
ku dołowi, białe skarpetki, mokasyny, fryzura podgolona z długą grzywką, którą podbarwiano
lekka idąc na dyskotekę.
Szczególną sławę zyskali poppersi w Nowej Hucie, gdzie w 1984 roku doszło do kilku
regularnych bitew z tamtejszymi punkami.
Dla poppersów liczył się przede wszystkim dyskotekowy szpan.
Psycho
W Polsce grupki psycho pojawiły się około 1988 roku. Charakterystyczne atrybuty
wyglądu to: podgolona fryzura z baczkami i stojącą grzywką, kurtka baseballowa, półbuty
zwane „golfami” lub „szkotami”, wzorowane trochę na obuwiu, jakie nosili mafiosi w filmie
„Ojciec chrzestny”. Styl bycia określało przede wszystkim agresywne zachowanie w
Pęczak Mirosław „Mały słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa 1992 r.
Tamże
24
Pęczak Mirosław „Mały słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa 1992 r.
22
23
7
miejscach publicznych, prowokowanie innych grup subkulturowych. Psych często nosili przy
sobie kije baseballowe jako broń.”25
Punk
Pierwsze grupy punków (z języka angielskiego „śmieci”) pojawiły się w latach 70 - tych
w Anglii. Młodzież tego kręgu uważa, iż należy żyć tak, by nie czynić szkód innym. Z drugiej
strony negują otaczającą rzeczywistość i to w sposób agresywny. Propagują miłość w obrębie
grupy, wobec osób spoza grupy stosują agresję. Charakterystyczny jest ich stosunek do
muzyki, w której się „spełniają”, i z której czerpią natchnienie. Stworzyli własny gatunek
muzyki „punk – rock” oparty na specyficznym zestawie gitar i wysokim piskliwym śpiewie.
Pod wpływem muzyki dopuszczają się aktów agresji. W wyglądzie zewnętrznym
charakterystyczny jest ich ubiór. Najczęściej jest to stara, podarta, brudna odzież, duże buty,
skórzana kurtka ozdobiona ćwiekami, ciemne okulary. Agrafki wpięte w nosy lub uszy mają
świadczyć o ich naznaczeniu. Brudne włosy są układane w różne fryzury.” 26 Najczęściej
„włosy z przodu głowy mają na wysoki „czub” lub jeż wystający z wygolonej po bokach
głowy.”27 „W Polsce powstało wiele podgrup punków, np. klubowcy, anarchiści,
pseudopunki.
W subkulturze punków występuje podział na:
„zniszczonych” – charakteryzuje ich „luz”, częste sięganie po papierosy, alkohol, środki
odurzające, często popełniają przestępstwa, nie uczą się i nie pracują.
„szkoleni” – ich nazwa ma źródło w ciągłym opanowywaniu sztuk walki. Agresja
dominuje w ich zachowaniu.
„przywódcy” – oni kierują ruchem, dbają o jego odpowiednią organizację (np. w czasie
walk ze skinami). Wyróżnia ich staranny ubiór, używanie w dużych ilościach alkoholu i
środków odurzających.”28
Sataniści
„Współcześnie podstawą do zorganizowania tego ruchu stała się „Biblia Szatana” wydana
w San Francisco, a napisana przez La Vey’a. Zawiera ona normy postępowania, wskazówki i
przepisy przeznaczone dla wyznawców. Sataniści sprowadzają życie do wielkiej żądzy, a w
śmierci widzą ascezę. Zgodnie z tymi przesłankami z życia czerpią wszelkie rozkosze dla
siebie, innym wyrządzając zło. Niszczą wszystkie symbole wiary chrześcijańskiej, a ich
„czarnym mszom” towarzyszy zwykle pijaństwo, odurzanie, orgie seksualne, zachowania
naładowane dużą dozą agresji. Ich symbolem jest odwrócony krzyż, cyfry 666 oraz wizerunek
szatana wymalowany na kurtkach.”29
„Głównym założeniem ruchu jest to, że światem rządzi zło i ono zawsze zwycięża w
walce z dobrem. Dlatego cześć należy oddawać szatanowi, a nie Bogu, który jest słabszy.
Polscy sataniści dzielą się na:
Szatanistów – demolujących cmentarze i składających ofiary ze zwierząt podczas
Czarnych Mszy (przez to są jedną z najbardziej brutalnych i niebezpiecznych sekt)
Satanistów – uczestniczących w Czarnych Mszach, w czasie których składają ofiarę z
dziewicy (najczęściej na „nowicjuszce” pozoruje się gwałt). Wyznawców tego odłamu jest w
Polsce najwięcej.
25
Tamże
Czerniawska Mirosława „Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych” w: Edukacja nr 4, 2000 r.
Rowiński Grzegorz „Funkcjonowanie wybranych subkultur młodzieżowych w Polsce” w: Przysposobienie
obronne nr 2, 1995 r.
28
Czerniawska Mirosława „Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych” w: Edukacja nr 4, 2000 r.
29
Tamże
26
27
8
Lucyferian – oddających część Lucyferowi i składających ofiarę z białego wina.
Skaterzy (deskorolkowcy, skejci)
Pojawienie się tej subkultury przypada na okres, „gdy zaczęła się powoli wyczerpywać
atrakcyjność subkultur totalnie kwestionujących zastaną rzeczywistość. (…) Subkultura ta
koncentruje się na przedmiocie – symbolu, organizującym całą skomplikowaną otoczkę
kulturową, łącznie z estetyką i stylem życia.
Wyróżnikiem jest strój, dostosowany do specyfiki skateboardingu: bluza dresowa z
kapturem lub długi, luźny T – shirt z emblematami firm produkujących deski, kolorowe
bermudy lub spodnie od dresu, specjalnie przystosowane trampki.”30
Skinhead (skini)
„Skinhead w języku angielskim oznacza: skórogłowi lub ogolone łby (skin – skóra, head –
głowa). Pojawili się oni w latach 60 – tych w Anglii. Uważają świat za okrutny, bezlitosny.
Twierdzą, że w takim świecie musi dominować ból i cierpienie. Są zwolennikami poglądów,
iż siłą pięści i ciężkich butów można zmienić świat. Agresją wyładowują na demonstracjach,
manifestacjach, różnych „zadymach”. Są rasistami, nienawidzą ludności kolorowej, Żydów i
komunistów. Chętnie, dla dodania sobie odwagi sięgają po alkohol, środki odurzające. Od
innych ruchów wyróżniają ich: ogolone głowy, wytatuowane swastyki, znaki „SS”, ciężkie,
nabite ćwiekami buty, czarne kurtki, gumowe szelki, agresywne zachowanie przejawiane dla
zademonstrowania swojej siły i odwagi.”31
Spreyowcy (grafficiarze)
„Są to grupy młodzieży działające głównie nocą. Ich działalność polega na wypisywaniu
na murach, ścianach, parkanach różnych komentarzy dotyczących otaczającej rzeczywistości,
przeżywanych radości, smutków, rozterek. Ich nazwa pochodzi od używanych w „pracy” farb
i lakierów w sprayu.”32
„Podstawowym kryterium podziału grafficiarzy jest malowanie. Dzielą się na dwie grupy:
malujących za pomocą szablonów oraz malujący „z wolnej” ręki farbą w sprayu. Grafficiarze
na ogół tworzą tajne związki. Związane jest to z ich bezpieczeństwem, gdyż malowanie na
murach w Polsce jest karane.(...) W grupie grafficiarzy szczególną charyzmą cieszą się ci,
którzy potrafią umieścić swoje prace w miejscach niedostępnych i szczególnie strzeżonych.
Każda grupa grafficiarzy działa na „swoim” terytorium.”33
Nauczyciele i wychowawcy powinni orientować się w rodzajach subkultur i ruchów
młodzieżowych, do których należą ich wychowankowie, aby mogli usprawnić i uskutecznić
proces wychowania. Okazuje się bowiem, iż subkultury są zjawiskiem dotyczącym uczniów
w każdym wieku i w każdej szkole. Wskazują na to wyniki badań: „ Do przynależności w
subkulturach przyznało się, w zależności od typu szkoły, od 11% (szkoła plastyczna) do 23%
(zawodowa samochodowa). W liceach ogólnokształcących oraz technikach deklarujących
przynależność było około 15%.”34
30
Pęczak Mirosław „Mały słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa 1992 r.
31
Czerniawska Mirosława „Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych” w: Edukacjanr 4, 2000 r.
32
Tamże
Marchlewski Wojciech „Subkultury młodzieżowe” w: Problemy opiekuńczo – wychowawcze nr 9, 1994 r.
33
34
Dzięcioł Bogusław „Subkultury młodzieżowe – raport z badań” w: Wychowanie na co dzień nr 7 – 8 , 1994 r.
9
Bibliografia
1. Bielicki E. „Determinanty funkcjonowania podkultur przestępczych a proces
resocjalizacji” Bydgoszcz, 1980 r.
2. Bogusz J. red. „Kontestacja młodzieżowa. Moda czy poszukiwanie alternatywnego
stylu życia.” Warszawa, 1987 r.
3. Cekiera Czesław „Młodzież o podkulturach i poszukująca” w: Biuletyn informacyjny
TZN Warszawa, 1994 r.
4. Cekiera Czesław „Młodzież protestująca i poszukująca” w: Biuletyn informacyjny
TZN Warszawa 1991 r.
5. Cekiera Czesław „Subkultury młodzieżowe” Warszawa, 1998 r.
6. Czerniawska Mirosława „Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych” w:
Edukacja nr 4, 2000 r.
7. Dyonizak R. „Młodzieżowa podkultura” Warszawa, 1965 r.
8. Dzięcioł Bogusław „Subkultury młodzieżowe – raport z badań” w: Wychowanie na co
dzień nr 7 – 8, 1994 r.
9. Janowska Janina „Subkultury – norma czy symptom?” w: Opieka wychowanie terapia
nr 1, 1997 r.
10. Janowska Janina, Zubrzycka – Maciąg Teresa „Subkultury w opinii młodzieży” w:
Problemy opiekuńczo – wychowawcze nr 10, 1998 r.
11. Jawłowska Aldona „Drogi kontrkultury” Warszawa, 1975 r.
12. Jawłowska Aldona „Kontestacja i jej tło społeczno – kulturowe” Warszawa, 1974r.
13. Jędrzejewski Marek „Media a subkultury młodzieżowe” w: Problemy opiekuńczo –
wychowawcze” nr 6, 2000 r.
14. Kawula Stanisław „Współczesne podkultury młodzieżowe: kontestacja czy
przestępczość?” w: Wychowanie na co dzień nr 7 – 8, 2000r.
15. Kawula Stanisław, Machela Henryk red. „Młodzież a współczesne patologie i
dewiacje społeczne” Gdańsk – Toruń, 1994 r.
16. Kawula Stanisław, Machela Henryk red. „Podkultury młodzieżowe w środowisku
szkolnym i pozaszkolnym” Toruń, 2000 r.
17. Łapińska R.,Żebrowska M. „Nieformalne grupy młodzieżowe” w: red. Żebrowska M.
„Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży” Warszawa, 1986 r.
18. Marchlewski Wojciech „Subkultury młodzieżowe” w: Problemy opiekuńczo –
wychowawcze nr 9, 1994 r.
19. Muller Tadeusz „Młodzieżowe podkultury” Warszawa, 1987 r.
20. Nawalany Stanisław „Przestępczość nieletnich a subkultury młodzieżowe lat
dziewięćdziesiątych” w: Problemy opiekuńczo – wychowawcze nr 3, 2000 r.
21. Pałeczny Tadeusz „Grupy subkultury młodzieżowej. Próba analizy – propozycje
teoretyczne” w: Kultura i społeczeństwo nr 3, 1993 r.
22. Pałeczny Tadeusz „Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie.”
Kraków, 1997 r.
23. Pęczak Mirosław „Słownik subkultur młodzieżowych” Warszawa, 1992 r.
24. Porzak Robert „Funkcjonowanie systemu rodzinnego młodzieży należącej do grup
podkulturowych” w: Psychologia wychowawcza nr 4, 1993 r.
25. Rowiński Grzegorz „Funkcjonowanie wybranych subkultur młodzieżowych w Polsce”
w: „Przysposobienie obronne” nr 2, 1995 r.
10
26. Rowiński Grzegorz „Nieformalne ruchy młodzieżowe” w: Wychowanie na co dzień”
nr 10 – 11, 1995 r.
27. Siemaszko Andrzej „Granice tolerancji – o teoriach zachowań dewiacyjnych”
Warszawa 1993 r.
28. Sołtysiak Teresa „Młodzież a podkultury” Bydgoszcz, 1993 r.
29. Sołtysiak Teresa „Młodzież o podkulturach” Bydgoszcz, 1993 r.
30. Sołtysiak Teresa „Podkultury młodzieżowe (wybrane etiologiczne aspekty zjawiska
oraz ogólne wskazania profilaktyczne)” w: Wychowanie na co dzień nr 3, 1998 r.
31. Sołtysiak Teresa „Uwarunkowania środowiskowe i subiektywne determinanty
uczestnictwa nieletnich w podkulturach” Bydgoszcz, 1995 r.
32. Szymańczak M. „Hippis, punk, popper i inni. Szkic do monografii stylów
kontestacyjnych lat 80 – tych” Warszawa, 1984 r.
33. Tatarowicz Jan „Grupy młodzieżowe niepożądane w szkole” w: Nowa szkoła nr 7,
1997 r.
34. Tatarowicz Jan „O co chodzi młodzieżowym subkulturom” w: Nowa szkoła nr 6,2001
r.
35. Tatarowicz Jan „Soft – podkultury młodzieżowe” w: Nowa szkoła nr 8, 1995 r.
36. Tatarowicz Jan „W naszych szkołach są też „dziwaczni” Podkultury młodzieżowe” w:
Nowa szkoła nr 7, 1995 r.
37. Ułasiuk F. „Nieformalne ruchy młodzieżowe” Warszawa, 1993 r.
38. Wójcik W. „Od hippisów do satanistów” Kraków, 1992 r.
39. Zajączkowski Krzysztof „Profilaktyka zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży”
Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 1997 r.
11
x60
12