Laos, czyli dawne Królestwo Miliona Słoni (Królestwo Lan Xang)

Grażyna i Piotr Tomaszewscy
EGIPT
Na południe od miasta nurt Nilu rozgraniczają dwie tamy. Pierwsza z nich, zwana
Dolną Tamą Asuańską, wybudowana została na przełomie XIX i XX wieku przez brytyjskich
inżynierów powyżej pierwszej katarakty Nilu. Druga, zwana Wielką lub Wysoką, powstała w
latach 1960-71 z inicjatywy pierwszego prezydenta Egiptu – Gamala Abdel Nasera za
wsparciem politycznym, technicznym i finansowym ZSRR. Spiętrzenie wód Nilu
doprowadziło do powstania jednego z dwóch największych sztucznych jezior na świecie,
zwanego Jeziorem Nasera. Obok korzyści energetycznych i rolniczych, powstanie jeziora
wymusiło przeniesienie wielu wybitnych zabytków architektonicznych południowego Egiptu
na nowe, suche miejsca. Jednym z tego typu miejsc jest fascynująca Świątynia Izydy w File,
która przeniesiona została kamień po kamieniu z zatopionej dziś wyspy File na wysepkę
Adżilkijja. Mimo tych przenosin świątynia nie straciła malowniczości i tajemniczego uroku,
przyciągając wzrok płaskorzeźbami Izydy, Horusa, Hathor oraz dużo późniejszą strukturą
przystani zwieńczonej przez tzw. Kiosk Trajana.
Wizytówką potęgi państwa faraonów na jego południowych rubieżach był kompleks
Świątyń Abu Simbel. Większość turystów dociera tu w ramach jednodniowego wypadu z
Asuanu. Mimo niezliczonych zastępów zorganizowanych grup turystycznych, potęga Abu
Simbel pozwala zachować w pamięci potężne posągi siedzącego Ramzesa II oraz mniej
licznie reprezentowane wizerunki jego małżonki – królowej Nefertari.
Po zakosztowaniu wspaniałości południa czas na stopniowe kierowanie kroków na
północ wraz z nurtem Nilu. Niecałe 50 kilometrów powyżej Asuanu, na wschodnim brzegu
Nilu, leżą ruiny Świątyni Kom Ombo dedykowanej Bogowi Krokodylowi – Sobkowi. Mimo,
iż konstrukcja tej ptolemejskiej świątyni jest mocno naruszona, warto zatrzymać się w tym
miejscu dla zakosztowania piękna płaskorzeźb dokumentujących mitologię egipską związaną
z kultem Boga-Krokodyla.
W połowie drogi między Asuanem a Luksorem, w miejscowości Edfu, znajduje się
jedna z najlepiej zachowanych i najwspanialej zdobionych świątyń z okresu Ptolemeuszy.
Patronem jest tu Horus – patron władzy i potęgi faraonów, poczęty z Izydy i Ozyrysa w
ludzkiej postaci z głową sokoła.
Kolejną, często niesłusznie pomijaną, perełką przy drodze do Luksoru jest Isna. Tutaj
na głębokości 9 metrów poniżej dzisiejszego poziomu gruntu znajduje się znakomicie
zachowany hol hipostylowy ptolemejskiej świątyni dedykowanej Chnumowi – bóstwu z
głową barana, które stworzyło ludzi z mułu Nilu na kole garncarskim.
Stolicą turystyczną środkowego Egiptu jest Luksor powstały na wschodnim brzegu
Nilu pomiędzy niegdysiejszymi kompleksami świątyń Luksor i Karnak, spiętymi
majestatyczną Aleją Sfinksów, której pozostałości można dostrzec pośród współczesnej
zabudowy miasta. Dzisiejsze, żyjące głównie z turystyki, miasto wyrosło na miejscu
najpotężniejszej stolicy Egiptu Faraonów – Teb. To tutaj w 2055 r. p.n.e. przeniesiona została
stolica Egiptu z Heracleopolis. Rozkwit Teb obejmował okres Średniego i Nowego Państwa.
Na wschodnim brzegu największymi atrakcjami są: Świątynia Luksorska ufundowana przez
Amenhotepa III i rozbudowywana przez Hatszepsut w hołdzie dla Boga Amona-Ra. Trzy
kilometry na północ wzdłuż Alei Sfinksów leżą świątynie Karnak – serce dawnych Teb. Trzy
okręgi świątynne: Amona, Montu i Mut oferują niezliczone atrakcje, zarówno dla
poszukiwacza detali, jak i zwolennika potęgi kamienia. Bliższy kontakt z pozostałościami
dawnej świetności okręgów Montu i Mut wymaga uporu negocjacyjnego i nieodzownej u
podróżnika wścibskości, gdyż okręgi te są zwykle zamknięte dla zwiedzających z racji na
ślimaczące się w ich wnętrzach prace archeologiczne. Zwiedzenie w ciągu dwóch dni atrakcji
Zachodniego Brzegu jest, zwłaszcza w środku lata, nie lada wyzwaniem kondycyjnym. A
przecież nie można pominąć: Kolosów Memnona; grobowców Totmesa III, Amenhotepa II,
Setiego I, Ramzesa III w Dolinie Królów; Świątyni Hatszepsut odsłoniętej dzięki współpracy
polskich i egipskich archeologów; wspaniale zachowanej Świątyni Ramzesa III w Madinat
Habu; bajecznie dekorowanych grobowców w Dolinie Królowych; misternych zdobień
grobowców dostojników – Ramosego i Senefera; scen z codziennego życia egipskiej wsi w
grobowcach robotników na terenie ich dawnej osady Dair al-Madina; nieco zapomnianej,
choć ciekawej Świątyni Setiego I i szemranych tradycji handlu antykami w położonej
nieopodal wsi Kurna.
Dalsza podróż na północ pozwala dotrzeć do potężnej Świątyni Bogini Hathor w
Denderze, Świątyni Ozyrysa w Abydos, a także ruin krótkotrwałej stolicy Egiptu z czasów
słynnego faraona-heretyka – Echnatona w Tell al-Amarna. Nieopodal znajdują się też ruiny
Hermopolis utożsamianego z miejscem powstania wszechświata. Kilkanaście kilometrów na
północ, w pustynnym klifie na wschodnim brzegu Nilu, znajdują się grobowce Bani Hassan,
w których spoczywają arystokraci i urzędnicy z okresu Średniego Państwa. Trzydzieści
dziewięć grobowców oferuje jedne z najpiękniejszych malowideł staroegipskich, których
znaczna część poświęcona jest codziennemu życiu Egiptu z czasów faraonów, wykraczając
poza sakralny kanon zdobniczy wielu innych egipskich grobowców. U podnóża klifu, tuż
przed miejscowością Al-Minja, znajduje się dużo późniejsza rozległa muzułmańska
nekropolia, zwana Miastem Zmarłych (Zawijat al-Majjitin), z tysiącami glinianych
kopulastych grobowców. Wbrew nienajlepszej sławie Środkowego Egiptu wynikającej z
dużych wpływów w tym rejonie ekstremistów muzułmańskich, warto zapuścić się w te
urokliwe obszary, gdyż większość miejscowych okazuje życzliwość, a w najgorszym
przypadku, nieco namolne zaciekawienie.
Odbijając w miejscowości Bani Suwaif na zachód od głównej wiodącej do Kairu
drogi docieramy do rozległej oazy Al-Fajjum. Centrum tego spichlerza Egiptu zajmuje jezioro
Karun (Qurun) powstałe przed 70 tysiącami lat w wyniku zalania depresji Fajjum wodami
Nilu. Jezioro, niegdyś bardzo żyzne, ulega postępującemu zasoleniu, co znacznie zmniejsza
jego walory gospodarcze i rekreacyjne. Administracyjne centrum oazy stanowi miasto
Madinat al-Fajjum, które wśród gęstej zabudowy chowa ciekawe meczety założone przez
władców mameluckich i fatimidzkich oraz koła wodne – norie, zasilające w wodę liczne
tutejsze kanały.
Kierując się ku Kairowi odwiedzamy ruiny starożytnego miasta Karanis na
wschodniej rubieży oazy Al-Fajjum. Po egipsko-greko-rzymskim mieście z III w. p.n.e.
pozostały ruiny łaźni oraz świątyń z inskrypcjami dedykowanymi cesarzom Neronowi,
Waspazjanowi i Klaudiuszowi. Nieopodal Kairu zatrzymujemy się przy słynnej schodkowej
piramidzie w kompleksie ruin Sakkary. Ta rozległa pustynna nekropolia z okresu Starego
Państwa zawiera pierwowzory konstrukcyjne piramid. Najsłynniejszą jest piramida faraona
Dżosera z 2648 r. p.n.e. Jest ona prawdopodobnie pierwszą konstrukcją piramidalną
grobowca królewskiego wzniesioną w Egipcie. Otoczona była ona rozległym kamiennym
kompleksem sakralnym oraz późniejszymi grobowcami, piramidami, katakumbami i słynnym
Serapeum. Nieopodal Sakkara znajduje się dawna stolica Egiptu – Memfis. Potęga polityczna
i militarna Memfis obejmuje okres Starego Państwa, czyli około 4 tysiące lat przed
założeniem dzisiejszego Kairu. To stąd władzę sprawowali faraonowie Chufu (Cheops),
Chefre (Chefren), Menkeure (Mykerinos), których piramidy grobowe zdobią wchłoniętą przez
dzisiejszy Kair Gizę. Obecnie w Memfis znajduje się nieduża kolekcja posągów z godnym
uwagi potężnym leżącym Ramzesem II oraz alabastrowym Sfinksem. Grobowiec faraona
Snofru, ojca Cheopsa, znajduje się w położonej nieco na południe miejscowości Dahszur. Tak
naprawdę znajdują się tu dwie piramidy postawione na zlecenie tego samego faraona.
Pierwsza z nich jest zdeformowanym prototypem, który początkowo wznoszony był z
nachyleniem 55, aby wyżej ulec głębszemu pochyleniu do 44, z racji na zagrożenie
niestabilnością całej konstrukcji. Ta pierwsza romboidalna piramida nigdy nie stała się
schronieniem dla doczesnych szczątków faraona Snofru, gdyż wymagający władca
niezadowolony z nieudanego prototypu, nakazał wybudowanie nieopodal drugiej, tym razem
poprawnej konstrukcyjnie, piramidy.
Obok antycznych atrakcji okolic Kairu, egipska współczesność oferuje wścibskiemu
turyście tak oryginalne w zakresie doznań estetycznych miejsca, jak piątkowy targ
wielbłądów w Birkasz. Zwierzaki te, nieznane faraonom, stanowią w świecie arabskim żywy
wyznacznik majętności i dostatku. Po przyganiane do Birkasz z Sudanu, a nawet Etiopii,
wielbłądy przybywają rzesze nabywców prowadzących swarliwe negocjacje i pełne
fachowości selekcje zniecierpliwionych „okrętów pustyni”.
Okolice Kairu to nie tylko zabytki z okresu faraonów, rzymian, fatimidów i
mameluków, lecz także niezwykle ciekawe dowody materialne kultury egipskich Chrześcijan
– Koptów. Po upadku potęgi politycznej i religijnej faraonów, przez kilkaset lat Egipt był
obszarem dynamicznie rozwijającego się chrześcijaństwa. Obok wspomnianej już wcześniej
prastarej koptyjskiej dzielnicy Kairu, na północny wschód od miasta, na obszarze zwanym
Wadi an-Natrun, znajdowało się w V wieku aż 60 klasztorów koptyjskich. W starożytności, w
tutejszym starym korycie rzecznym (arab. wadi) wydobywano natryt (węglan sodu, arab.
natrun) wykorzystywany do balsamowania. Do dnia dzisiejszego znajdują się tu cztery
aktywne klasztory koptyjskie: Świętego Biszoja, Świętego Makarego i Świętego Baramusa
oraz Najświętszej Marii Panny. Ten ostatni zwany bywa również Klasztorem Syryjskim, gdyż
do XVI w. stanowił siedzibę przybyłych tu w VIII w. mnichów ortodoksyjnego obrządku
syryjskiego. Później klasztor przeszedł w ręce Koptów. Monastyczne społeczności koptyjskie
skupione wokół klasztorów są bardzo gościnne, umożliwiając turyście podziwianie ikon,
malowideł ściennych, cel medytacyjnych, ołtarzy, szat liturgicznych, a nawet dewocyjnie
adorowanych relikwii. Stare części klasztorów przyciągają wzrok gliniano-kamiennoceglanymi kopulastymi kształtami z licznymi elementami obronnymi, pozwalającymi w
średniowieczu przetrwać oblężenia innowierców.
Po intensywnych pięciu tygodniach podróży po Egipcie stwierdzamy, iż ten
przebogaty i różnorodny pod względem wpływów kulturowych kraj pozostaje jednym z
najciekawszych obszarów poznawczych, również dla indywidualnych turystów. Nasze obawy
co do „zdeptania” Egiptu przez masową turystykę grupową nie znalazły pełnego
potwierdzenia. Rzeczywiście, chcąc w kilku wiodących „folderowych” zabytkach uniknąć
cywilizowanego najazdu współczesnych Hunów należy dobierać pory zwiedzania,
odpowiadające okresom posiłków i sjest grup autokarowych. Poza takimi miejscami Egipt
jest światem bardzo lokalnym. Leniwi i wygodniccy „niedzielni” turyści, postrzegający Egipt
jedynie jako baśniowy świat faraonów oraz plażowisko, wystraszeni urastającą do skali
absurdu paniką przed muzułmańskim terroryzmem, zamykają się dobrowolnie w swych
luksusowych gettach, dając szansę wścibskim obieżyświatom na penetrację dynamicznej i
barwnej codzienności tego kraju.
Zdjęcia:
Egipt 1 - Kair - dzielnica muzułmańska
Egipt 2 – Sfinks w Gizie
Egipt 3 – Aleksandria – Cytadela Kajt Baja
Egipt 4 – Port Said – Kanał Sueski
Egipt 5 – Synaj – Konwent św. Katarzyny
Egipt 6 – Asuan – panorama Nilu z wyspy Elefantyna
Egipt 7 – File – świątynia Izydy
Egipt 8 – File - płaskorzeźba Horusa
Egipt 9 – Abu Simbel – posąg Ramzesa II
Egipt 10 – Edfu – posąg Horusa
Egipt 11 – Dahszur – piramida romboidalna faraona Snofru