1 BORELIOZA Borelioza inaczej Choroba z Lyme lub krętkowica
advertisement
BORELIOZA Borelioza inaczej Choroba z Lyme lub krętkowica kleszczowa jest wieloukładową chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie, krętki Borrelia burgdorferi, B. garinii, B. afzeli. Głównym rezerwuarem choroby są dziko żyjące gryzonie, ssaki oraz ptaki. Krętki te stwierdzono u przeżuwaczy, zwierząt mięsożernych, u kosów, bażantów, komarów, mew, zwierzyny płowej (sarny, jelenie, daniele) a także jaszczurek. Borrelia burgdorferi źródło: wikipedia.pl Zakażenie krętkami szerzy się przez przenosicieli, czyli tak zwany wektor. Podstawowym wektorem przenoszenie zakażenia u zwierząt i ludzi są kleszcze z rodzaju Ixodes. Ixodes ricinus (kleszcz pospolity) Borelioza z Lyme została opisana jako odrębna jednostka chorobowa w Stanach Zjednoczonych w 1977r. a jej czynnik etiologiczny, krętka Borrelia burgdorferi wykryto kilka lat później w 1982r. Śledząc publikacje przedstawiające opis zachorowań o różnych przebiegu klinicznym, pojawiających się po ukąszeniu przez kleszcza, przypuszcza się, że choroba występowała w Europie przez całe stulecie. Jak już wspomniano wyżej, głównym przenosicielem bakterii Borrelia burgdorferi są kleszcze z rodzaju Ixodes. W Europie jest to Ixodes ricinus (kleszcz pospolity). Czym właściwie są kleszcze? To małe stawonogi należące do gromady pajęczaków. Żyją w miejscach lekko wilgotnych i obfitujących w roślinność. Można spotkać je w lasach i na 1 obrzeżach lasów, w zagajnikach, na obszarach porośniętych wysoką trawą, zaroślami, paprociami, na łąkach, nad brzegiem rzek i jezior. Pojawiają się także w parkach i działkach. Kleszcze zimują głęboko pod ściółką leśną, w miejscach gdzie temperatura wynosi około 0 oC. Wzrost temperatury rozpoczynający się w marcu/kwietniu powoduje wzrost aktywności kleszczy, który trwa do października/listopada. Cykl rozwojowy kleszcze składa się z trzech stadium tzw. larwa, nimfa oraz imago, czyli postać dojrzała osobnika. Kleszcz, aby móc się przekształcić w kolejną postać musi, choć raz wyssać krew od kręgowca. W ten właśnie sposób sam ulega zakażeniu. Żerując dalej przekazuje krętki kolejnym żywicielom. U kleszcza krętki obecne są głównie w jelicie środkowym. W czasie żerowania liczba bakterii w jelicie gwałtownie wzrasta. Przedostają się one do ślinianek, a z tamtą wraz ze śliną będącą nośnikiem zarazka przez skórę do ustroju żywiciela, którym między innymi może być człowiek. Typowymi miejscami ukąszenia u człowieka są głowa, uszy, miejsca zgięcia dużych stawów, ręce i nogi. Ponieważ ślina kleszcza posiada właściwości znieczulające, ukąszenie na ogół nie zostaje zauważone. Niestety borelioza to nie jedyna choroba, którą może nas „poczęstować” kleszcz. Przenoszą one, oprócz bakterii, również wirusy oraz pierwotniaki. Do chorób wirusowych należy między innymi kleszczowe zapalenie mózgu. Jednak nie każdy kleszcz musi być rezerwuarem wszystkich chorób. PRZEBIEG ZAKAŻENIA I OBJAWY Do zakażenia dochodzi poprzez ssanie krwi człowieka przez zakażonego krętkiem kleszcza. W przebiegu zakażenia wyróżnia się dwa stadia. W pierwszym stadium charakterystycznym objawem jest zmiana skórna zwana rumieniem wędrującym, która powstaje na skórze w miejscu ukąszenia przez kleszcza od 7 – 10 dni od kontaktu z kleszczem. W ciągu kolejnych dni i tygodni zmiana ta powiększa się tworząc czerwoną lub sinoczerwoną plamę. Powstały rumień przekracza średnicę 5 cm i może obejmować znaczną powierzchnię ciała. Miejscowej zmianie skórnej towarzyszą często objawy uogólnione, na ogół łagodne takie jak: zmęczenie, bóle mięsni, gorączka, ból głowy, sztywność karku itp. Po kilku tygodniach rumień może ustąpić samoistnie, ale zakażenie rozprzestrzenia się na wiele układów i narządów. 2 Każdy chory z rumieniem wędrującym powinien zasięgnąć porady lekarza! Jest to objaw wystarczający do stwierdzenia przez lekarza zachorowania na boreliozę i rozpoczęcia leczenia! Drugie stadium boreliozy z Lyme związane jest najczęściej z zakażeniem układu nerwowego tj. neuroborelioza, układu kostno-stawowego lub układu krążenia z mało charakterystycznymi objawami klinicznymi. Wczesne objawy neuroboreliozy to najczęściej: limfocytarne zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych i mózgu, zapalnie nerwów czaszkowych z jednostronnym (rzadko dwustronnym) porażeniem nerwu twarzowego, zapalnie nerwów obwodowych i bolesne zapalnie korzeniowonerwowe (zapalenie korzeniowo-oponowe, zespół Garin – Bujadoux – Bannwartha). W przewlekłej neuroboreliozie powyższe objawy mogą utrzymywać się przez wiele tygodni lub miesięcy, prowadząc często do nieodwracalnych zmian i uszkodzenia nerwów. Obraz kliniczny przewlekłej neuroboreliozy może nasuwać podejrzenie stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera lub innych zaburzeń psychicznych. Borelioza układu kostno – stawowego charakteryzuje się nawracającymi zapaleniami stawów. Typowymi objawami są nawracające obrzęki stawów, po których następuje przewlekłe zapalenie błony maziowej jednego lub kilku stawów. Najczęściej dotyczy to stawów kolanowych, rzadziej łokciowych, skokowych i biodrowych. Nieleczona borelioza stawowa przechodzi w postać przewlekłą, określaną jako utrwalony obrzęk stawów. W tym okresie dochodzi do uszkodzenia chrząstek i kości, przerostu maziówki i odkładania się włóknika. Borelioza układu krążenia objawia się ostrym przebiegiem, znacznymi zaburzeniami przewodnictwa mięśnia sercowego z wystąpieniem bloków przedsionkowo – komorowych I, II i III stopnia. U około 1% chorych, najczęściej u dzieci, może pojawić się ograniczone nacieczenie skóry – lymphocytoma. Zmiana ta występuję na małżowinie usznej, co jest bardzo charakterystyczne. Rzadziej w obrębie rumienia w wędrującego. Zmiana ta może również wystąpić w postaci mnogiej, w formie grudkowatej wysypki. 3 ROZPOZNANIE BORELIOZY W pierwszym stadium choroby rumień wędrujący jest podstawą do zdiagnozowania boreliozy i rozpoczęcia antybiotykoterapii. Na tym etapie choroby nie wykonuje się laboratoryjnych badań diagnostycznych, gdyż zwykle są ujemne. Im antybiotykoterapia jest wcześniej rozpoczęta, tym rokowanie i poprawa stanu zdrowia są lepsze. Jeżeli nie wystąpił rumień lub został przeoczony to diagnostyka serologiczna jest podstawą rozpoznania laboratoryjnego boreliozy z Lyme. Oznaczenie miana przeciwciał w surowicy krwi lub płynie mózgowo – rdzeniowym w neuroboreliozie lub w płynie stawowym w boreliozie stawowej przeprowadza się metodą immunoenzymatyczną (ELISA). Metoda badania polega na identyfikacji specyficznych przeciwciał klasy IgG lub IgM w materiale badawczym. Przeciwciała te powstają w wyniku odpowiedzi immunologicznej organizmu na zakażenie bakterią. Zaleca się potwierdzenie swoistości wyniku dodatniego bądź wątpliwie dodatniego w/w testu badaniem metodą Western-blot. Test ten polega na wykryciu antygenów bakterii krążących w krwioobiegu. BORELIOZA W POWIECIE KRAPKOWICKIM W powiecie krapkowickim oraz w całej Polsce odnotowuje się wzrost zachorowania na boreliozę. Zapadalność na boreliozę w latach 2000 - 2011 50 45 40 35 30 Polska 25 woj. opolskie powiat krapkowicki 20 15 10 5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 4 2007 2008 2009 2010 2011 Na powyższym wykresie przedstawiono zapadalność na boreliozę w Polsce, województwie opolskim oraz powiecie krapkowickim w latach 2000 – 2011. Widać wyraźnie znaczący wzrost zapadalności na tę chorobą w kolejnych latach. Od 2007 roku zapadalność w powiecie krapkowickim znacznie przewyższyła zapadalność odnotowaną w województwie opolskim i w Polsce i wyniosła 49,0 (woj. opolskie – 29,2, Polska – 23,6). Najniższą zapadalność w powiecie odnotowano w latach 2000 -2001 i wynosiła 1,4. LICZBA ZACHOROWAŃ NA BORELIOZĘ ROK 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 POLSKA WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE POWIAT KRAPKOWICKI 1850 55 brak danych 2473 78 brak danych 2034 89 13 3575 194 14 3822 132 8 4409 171 12 6694 303 16 7735 191 22 8255 240 22 10332 349 29 9005 301 32 9176 342 19 Powyższa tabela przedstawia liczbę zachorowań w Polsce, województwie opolskim oraz w powiecie krapkowickim. Tak jak z wykazanym wcześniej wzrostem zapadalności w omawianych latach, wrosła znacznie liczba zachorowań na boreliozę. W roku 2010 odnotowano w powiecie krapkowickim najwięcej przypadków zachorowań na boreliozę. Były to 32 przypadki. Najmniej zachorowań w powiecie odnotowano w 2004 roku, było to 8 przypadków. Ze względu na coraz częstsze rozpoznawanie choroby u ludzi oraz powszechne występowanie zakażonych kleszczy borelioza z Lyme stała się narastającym problemem zdrowotnym. Od 1996 roku wprowadzono obowiązek zgłaszania i rejestracji zachorowań na boreliozę. Według prowadzonych badań, nie można w Polsce wskazać rejonów wolnych od zakażeń B. burgdorferi. Występują one na terenie całego kraju. 5 PROFILAKTYKA Jedynym środkiem zapobiegania zakażeniom jest stosowanie ochrony osobistej, która ma prowadzić do uniknięcia kontaktu z kleszczem. Powinniśmy stosować się do kilku zasad: Jeżeli wybieramy się na spacery lub wędrówki po lasach, parkach, lub innych miejscach bytowania kleszczy ubierajmy się w taki sposób, aby jak najbardziej zakryć swoje ciało. Nie powinniśmy zbaczać z wyznaczonych ścieżek, ani wędrować w zaroślach i wysokich trawach. Nie powinno się siadać na zwalonych pniach drzew. Mogą w nich przebywać młodociane formy kleszczy, czyli nimfy. Dodatkowo należy stosować preparaty chemiczne odstraszające kleszcze. Bardzo istotna jest również dokłada kontrola ciała po powrocie do domu z terenów gdzie kleszcze mogą występować. Najlepiej poprosić kogoś o pomoc, aby dokładnie sprawdzić plecy oraz włosy. Jeśli znajdziemy kleszcza, należy od razu go usunąć w całości pęsetą lub grubą igłą. Kleszcza trzeba chwycić tuż przy skórze i pociągnąć w górę, a miejsce po ukąszeniu dokładnie przemyć spirytusem. Jeżeli tkwi głęboko lub resztki pasożyta pozostały w skórze, lepiej od razu zgłosić się do lekarza. Nie wolno kleszczem kręcić, wyciskać go, smarować benzyną ani tłuszczem, bo w czasie tych zabiegów można rozprzestrzenić bakterie. Niestety nie jest obecnie na rynku dostępna szczepionka przeciwko boreliozie. Możemy się jednak zaszczepić przeciw innej chorobie przenoszonej przez kleszcze, którą jest wirusowe kleszczowe zapalnie mózgu. Wirusem tak samo jak bakterią B. burgdorferi możemy się zarazić w trakcie kontaktu z kleszczem. Szczepionka dostępna jest dla dorosłych oraz dzieci od 1 roku życia. Podawana w schemacie 3 dawkowym 0,1 – 3 miesięcy i 5 – 12 od drugiej dawki. Dawkę przypominającą należy podać po upływie 3 lat od serii podstawowej. Opracowała: mgr Daria Kowalska 6 LITERATURA: 1. Magdzik W. „Choroby Zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka” Wydawnictwo alfa-medica Press. Bielsko Biała 2007. 2. Kostrzewski J., Magdzik W. Choroby zakaźne i ich zwalczanie na ziemiach polskich w XX wieku. Wydawnictwo Lekarskie PZWL . Warszawa 2001. 3. Czajka H. Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych. Wydawnictwo Help – Med. Kraków 2010r. 4. Państwowy Zakład Higieny. Ulotki informacyjne – Choroby zakaźne nadal zagrożeniem zdrowia świata. Jak możemy się chronić. 5. Państwowy Zakład Higieny. Ulotka informacyjna - Uwaga kleszcze! 7
