Ewelina Bystrzanowska Wrocław, dn

1
Ewelina Bystrzanowska
Uniwersytet SWPS Wrocław
Studentka III roku psychologii klinicznej
Wrocław, dn. 14.06.2015 r.
Mutyzm wybiórczy jako zaburzenie lękowe.
Lęk jest naturalnym stanem emocjonalnym człowieka, który ostrzega przed
niebezpieczeństwem i mobilizuje organizm do poradzenia sobie z nim. Czasem jednak lęk
przybiera formę lęku nerwicowego w postaci: stałej, napadowej z objawami wegetatywnymi
lub zlokalizowanej w konkretnej części ciała lub sytuacji.
W literaturze fachowej spotykamy wiele poglądów na temat strachu, lęku. Należą do
nich m. in. psychoanalityczna teoria lęku Z. Freuda, według którego strach powstaje w
sytuacji pojawienia się określonego i realnego czynnika zagrażającego, lęk natomiast jest
bezprzedmiotowy, nie wiąże się z realnym i konkretnym zagrożeniem. Ponieważ lęku nie
wywołują czynniki realne, nie może być ani racjonalny ani celowy [1].
W literaturze psychologicznej istnieją różne podziały i kryteria reakcji lękowych np.
ze względu na rodzaj wywołujących bodźców, treść lęku, jego nasilenie i inne bodźce.
Termin „zaburzenia lękowe” obejmuje dużą część różnorodnych w obrazie klinicznym
stanów, które dawniej były zaliczane do tzw. nerwic.
W obrazie klinicznym pacjentów lękowych dominują dolegliwości somatyczne i
obawy o zdrowie. Pacjenci odczuwają napięcie, nie znajdują sobie miejsca, skarżą się na
dolegliwości somatyczne m.in. ze strony układu krążenia, oddechowego.
W literaturze psychologicznej i psychiatrycznej do najczęściej występujących
zaburzeń lękowych zalicza się: zespół fobii, zaburzenia lękowe występujące po zadziałaniu
stresorów, tzw. zespół stresu pourazowego, zespół paniki oraz zespół uogólnionego lęku i
zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne.
Jedną z postaci fobii społecznej jest mutyzm wybiórczy. Zaburzenie to zostało po raz
pierwszy opisane w 1877 r. przez Kussmaula i nazwane „aphosia voluntaria”. Termin
„mutyzm wybiórczy” pierwszy wprowadził Tramer w 1934 r. Etiologia mutyzmu obejmuje
współdziałanie czynników biologicznych, środowiskowych i indywidualnych predyspozycji
dziecka [8]. Jest to zaburzenie lękowe, polegające na wybiórczości mówienia, przez co
rozumie się to, że dziecko mówi w pewnych sytuacjach, a milczy w innych. Najczęściej
zaburzenie rozwija się między 3 a 5 rokiem życia, występuje ono częściej u dziewczynek.
W typowych przypadkach dziecko rozmawia w domu lub z bliskimi i przyjaciółmi, zaś
milczy w szkole lub w stosunku do obcych. Niemniej jednak, zaburzenie to u różnych
pacjentów może dotyczyć funkcjonowania w różnych sytuacjach. Zaburzeniu temu zwykle
towarzyszą takie specyficzne cechy osobowości, jak: lęk społeczny, wycofanie społeczne,
wrażliwość, opór w kontaktach z innymi, nieraz zachowania opozycyjne. Zaburzenie to jest
rozpoznawane, gdy dziecko dysponuje prawidłowym lub zbliżonym do prawidłowego
poziomem rozumienia mowy i posługiwania się mową. Wymaga to jednoznacznego
potwierdzenia, że w niektórych sytuacjach dziecko posługuje się mową w stopniu
odpowiednim dla jego wieku, zaś w innych, specyficznych sytuacjach, kiedy mówienie jest
oczekiwane, milczy. Dzieci te z reguły, są w normie intelektualnej, nie mają problemów z
rozumieniem mowy i posługiwaniem się nią w sytuacjach dla nich bezpiecznych, w innych
sytuacjach i w stosunku do niektórych osób nie są w stanie rozmawiać [6].
Niektórzy specjaliści uważają, że mutyzm wybiórczy/ selektywny jest zaburzeniem
występującym rzadko. Powodem takiego myślenia jest niska świadomość zaburzenia oraz
błędne diagnozowanie dzieci jako „nieśmiałe” lub o cechach autystycznych. Stąd we
wcześniejszych badaniach liczba dzieci z mutyzmem wybiórczym była niska. Nowsze
2
badania wykazują, że mutyzm selektywny występuje u 7,1 na 1000 dzieci [2]. Skala mutyzmu
w Polsce nie jest znana, gdyż do tej pory, nie były przeprowadzane badania w tym zakresie.
W dostępnej literaturze możemy spotkać się z nieco innym pojmowaniem mutyzmu.
Przykładowo według Popek charakterystyczny obraz dziecka z mutyzmem obejmuje lęk
społeczny, wycofywanie się, wrażliwość i upór, nieśmiałość, kontrolowanie i manipulowanie
otoczeniem, stawianie biernego oporu, zachowania agresywne. Zahamowaniu mowy może
towarzyszyć zahamowanie ruchowe, sztywność i napięcie. Najczęstszy model zachowania
dziecka poza rodziną to bojaźliwe wycofywanie się z zahamowaniem i bierność polegająca na
stałej czujnej obserwacji otoczenia. Objawy mutystyczne stają się również sposobem na
uzyskiwanie korzyści wtórnych (kontroli, uwagi otoczenia) [8]. W etiologii zaburzenia
podkreśla się rolę podatności na zranienie szczególnie w okresie rozwoju mowy, z
uwzględnieniem urazu o charakterze seksualnym [4].
Powyższe źródła [8,4] podają także, że w obrazie dziecka znaczący jest upór,
kontrolowanie i manipulowanie otoczeniem, natomiast według Bergmana kluczem do
zrozumienia dziecka mutystycznego jest silny, paraliżujący lęk przed mówieniem, zatem
można się zastanowić czyje zachowanie jest bardziej opozycyjne? Tego, kto się boi, czy tego
kto naciska, stosuje presję, żeby dziecko mówiło? [2].
Często niektóre źródła podają, że przyczyną mutyzmu jest zaniedbanie, uraz lub
patologia w rodzinie. Ten mit, został obalony, gdyż nie ma żadnych dowodów naukowych na
to, że takie nadużycia występują częściej w przypadku dzieci z mutyzmem wybiórczym [3].
Natomiast dr Christine Stanley uważa, że niewielka więź rodzica z dzieckiem jest wynikiem
lęku, a nie przyczyną zaburzenia. Autorka wskazuje, że badania wykazały wysoką
częstotliwość występowania niepokoju społecznego i depresji wśród bliskich dzieci z
mutyzmem wybiórczym i nie istnieją dowody na to, że patologie rodzinne powodują objawy
mutyzmu selektywnego [10].
Według Jean Jardine Miller, autorki książek o tematyce zaburzeń lękowych,
większość dzieci z mutyzmem selektywnym ma genetycznie uwarunkowane predyspozycje
do odczuwania niepokoju. Możliwe niepożądane skutki takich krzywdzących ocen rodziców
są takie, że rodzice niechętnie zgłaszają mutyzm swoich dzieci do specjalistów i nie
podejmują terapii, a oczekują, że ta „nieśmiałość” sama przejdzie [7].
Zdaniem Christie Stanley, jeśli w terapii podchodzi się do mutyzmu selektywnego
jako do zaburzenia lękowego, można osiągnąć dobre rezultaty u większości dzieci a czas
wyleczenia jest uzależniony od wielu czynników: wczesnego rozpoznania, towarzyszących
zaburzeń, częstotliwości terapii, stosowania różnorodnych metod, współpracy specjalistów.
Dzieci nie potrzebują zewnętrznej motywacji do mówienia ( np. cukierków za wypowiedziane
słowo), a raczej pomocy by uporać się z przyczyną mutyzmu. Niezbędna jest potrzeba
obniżenia poziomu lęku, jak również udzielanie wskazówek dotyczących rozpoznawania i
radzenia sobie z lękiem. Czasami konieczna bywa farmakoterapia [10].
Maggie Jonhson i Alice Wintgens podkreślają, że dla powodzenia terapii, istotne jest
jak najwcześniejsze jej rozpoczęcie, nawet wówczas, gdy diagnoza nie została jeszcze w pełni
potwierdzona [5]. Maggie Jonhson i Alice Wintgens są także przeciwne stosowaniu
farmakoterapii, poza takimi sytuacjami dzieci, które mają współistniejące zaburzenia.
W terapii dziecka z mutyzmem wybiórczym przejściową formą komunikacji jest
porozumiewanie się niewerbalne: gesty, mimika twarzy, które podnosi komfort dziecka w
kontaktach społecznych. Według Elisy Shipon-Blum, komunikacja niewerbalna stanowi
stadium poprzedzające porozumiewanie się werbalne [9]. Zatem ten rodzaj komunikacji przy
jednoczesnej odpowiedniej terapii, nie przeszkodzi dziecku w pokonywaniu swoich
problemów, wręcz przeciwnie jest formą ułatwiająca funkcjonowanie w społeczeństwie.
Należy zaznaczyć, iż zaburzenie w postaci mutyzmu wybiórczego nie jest jeszcze
dokładnie poznane i w Polsce nie było jak dotąd znaczących prac naukowych na ten temat.
3
Mutyzm wybiórczy często jest mylony z autyzmem lub ze skrajną nieśmiałością. Nie leczony
trwa długo, przybiera postać różnych fobii, najczęściej szkolnej, a czasem może doprowadzać
nawet do depresji.
Bibliografia
1. Bemis J., Barrada, A. (2001). Oswoić lęk. Gdańsk: GWP.
2. Bergman, R, Piacentini, J., McCracken, J. (2002). Prevalence and Description of
Selective Mutism in a School-Based Sample. Journal of the American Academy of
Child and Adolescent Psychiatry, 41.
3. Black, B., Uhde, T. (1995). Psychiatric characteristics of children with selective
mutism: a pilot study. Journal of the American Academy of Child and Adolescent
Psychiatry, 34.
4. Goldman R, Scott S. (2003). Mutyzm wybiórczy. W: Rabe-Jabłońska J, red.
Psychiatria dzieci i młodzieży.Wrocław: Wyd. Medyczne Urban & Partner.
5. Harwas – Napierała, B. (1987). Czynniki społeczno - rodzinne w kształtowaniu się
lęku u młodzieży. Poznań: Wyd. Naukowe Uniwersytetu Im. A. Mickiewicza.
6. Jonhson, M., Wintgens, A. (2001). The Selective Mutism Resurce Manual. UK:
Speechmark.
7. Miller, J.J. (2004). Children who suffer in silence.
8. Popek L. (2005). Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się w
dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym W: Namysłowska I, red. Psychiatria dzieci i
młodzieży. Warszawa: Wyd. Lek. PZWL.
9. Shipon-Blum, E. (2006). Selective mutism stages of social comunication comfort scale
sm-sccs.
10. Stanley, Ch. (2002) The top ten myths about selective mutism.