Podziel się swoją decyzją.
advertisement
Podziel się swoją decyzją. Program edukacyjny n a t e m a t d a w st w a i t r a n sp l a n t a c j i n a r z ądów oraz tkanek Podziel się swoją decyzją. Program edukacyjny na temat dawstwa i transplantacji narządów oraz tkanek Program realizowany przez Stowarzyszenie „Życie po przeszczepie” Wydanie III 2012 - Druk został sfinansowany ze środków Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej © Krzysztof Pabisiak 2012 / Opracowanie graficzne: Ewa Kaziszko Wykorzystanie programu, przedruki całości lub fragmentów tekstu dozwolone za pisemną zgodą autora. Podziękowania Materiały edukacyjne stworzone pod hasłem „Transplantacja - jestem na TAK. Podziel się swoja decyzją” zostały zainspirowane działaniami edukacyjnymi na rzecz propagowania świadomego dawstwa organów w Stanach Zjednoczonych. Za oceanem od prawie 40 lat popularyzowana jest karta dawcy ( Donor Card). Materiały źródłowe do opracowania pierwszego w Polsce progromu edukacyjnego na temat dawstwa narządów i transplantacji pochodzą z Działu Edukacyjnego Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej Stanów Zjednoczonych (U.S. Department of Health and Human Services). Szczególne podziękowania kieruję do pani Joy Engle Demas, jednego z twórców programu, za przychylne przyjęcie pomysłu stworzenia wersji polskiej. Wszystkim, którzy współtworzyli wersje amerykańską programu słowa uznania za ciekawe przedstawienie tematu. W przygotowaniu swoimi radami i uwagami wsparli projekt prof. Wojciech Rowinski, konsultant krajowy ds. transplantologii oraz prof Janusz Wałaszewski, były dyrektor „Poltransplantu”, za co serdecznie dziękuję. Dziękuję panu Krzysztofowi Pijarowskiemu, założycielowi Stowarzyszenia „ Życie po przeszczepie”, pani mgr Ewie Ochockiej, psychologowi klinicznemu w Szpitalu Klinicznym nr 2 w Szczecinie oraz koordynatorom transplantacyjnym pracujący w ośrodkach przeszczepiania w całej Polsce za cenne sugestie i korekty do materiałów zawartych w książeczce. Pani Ewie Kaziszko, absolwentce Wyższej Szkoły Sztuki Użytkowej w Szczecinie, za stworzenie ciekawej oprawy graficznej wydania. W ciągu czterech lat funkcjonowania programu ponad 20 tysięcy młodych ludzi dowiedziało się czemu służy transplantacja. Ziarno wiedzy zostało zasiane. Wszelkie uwagi i komentarze proszę kierować na adres poczty elektronicznej ; [email protected] dr n. med. Krzysztof Pabisiak - autor wydania polskiego Spis treści 1. Wstęp ..........................................................00 2. Aby zrozumieć ....................................... 00 Najważniejsze wiadomości o dawstwie organów i tkanek ............................. 00 czym jest transplantacja ..................................... 00 co kryje się pod pojęciem śmierci mózgu ............ 00 częste pytania na temat transplantacji ............... 00 3. Trochę nauki ........................................... 00 organy do transplantacji ..................................... 00 jakie choroby leczy transplantacja ...................... 00 tkanki do transplantacji ....................................... 00 zastosowania tkanek do przeszczepu ................ 00 typy dawców ....................................................... 00 4. Dusza transplantacji .......................... 00 religie o dawstwie narządów .............................. 00 linia życia ............................................................. 00 Materiały dodatkowe ............................... 00 historia transplantacji w skrócie .......................... 00 słowniczek transplantacyjny ............................... 00 zawody związane z transplantacją ..................... 00 transplantacja na www ....................................... 00 6 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! 01 Dlaczego mówimy o oddaniu narządów po śmierci i transplantacji? Dlatego, że transplantacja ratuje życie... Dawca narządów może OCALIĆ życie czterem osobom z grona 1630 osób oczekujących obecnie na przeszczep narządu w Polsce, a kolejnym trzem przedłużyć życie. Wiele osób oczekujących na przeszczep umiera – nie z powodu braku leczenia, ale z powodu braku narządów do przeszczepu. Postęp medycyny spowodował, że wiele osób krytycznie chorych dostaje szansę na nowe życie będąc zgłoszonym do przeszczepu serca, wątroby… Pomimo wzrostu ilości pobieranych narządów w Polsce w ostatnim dziesięcioleciu, liczba osób oczekujących na przeszczep nadal znacznie ją przewyższa. Dlaczego ważna jest edukacja na temat dawstwa narządów i tkanek oraz służy przeszczepianie narządów? Ze społecznego punktu widzenia najistotniejsze jest przekazanie informacji, by każdy Polak miał możliwość wyrażenia świadomej deklaracji o oddaniu swoich narządów i tkanek po śmierci. Akceptacja pobierania narządów do transplantacji jest podstawą sukcesu transplantacji. Dlaczego ważne jest mówienie o świadomym dawstwie narządów? W Polsce obowiązuje prawo, które określa, że każda osoba może być dawcą narządów. Może nim być, jeśli za życia nie wyraziła sprzeciwu na pobranie narządów w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów (CRS) lub we własnoręcznie podpisanym oświadczeniu. Jest to tak zwane „prawo zgody domniemanej”. Według badań opinii publicznej (2010, CBOS) Polacy prawie powszechnie (90%) uznają, że idea transplantacji narządów jest słuszna. Przeciwnicy przeszczepiania narządów stanowią zaledwie 4% ogółu społeczeństwa Polski. 78% Polaków deklaruje gotowość do oddania swoich narządów po śmierci. Nieco mniej badanych (69%) przyznaje, że byliby skłonni wypełnić tzw. oświadczenie woli, w którym wyraziliby zgodę na ofiarowanie swoich organów po śmierci. Zapoznanie się z celem, który przyświeca deklaracji bycia dawcą i co najważniejsze, podzielenie się z rodziną swoją decyzją pozwoli bez wątpienia zwiększyć dostępność dla tej metody leczenia w Polsce. Nie wiadomo jak wielu Polaków rozmawia ze swoimi najbliższymi na temat świadomego oddania narządów po śmierci. Dla porównania, w Stanach Zjednoczonych podobne rozmowy w gronie rodzinnym deklaruje 43% Amerykanów. Na koniec…. Jeśli zapoznasz się z informacjami zawartymi poniżej na temat transplantacji być może pewnego dnia uratujesz ludzkie życie... 7 8 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! 02 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Czym jest transplantacja? Diagnoza Organizm człowieka jest zbudowany z organów i tkanek, które na skutek wad genetycznych mogą być uszkodzone od urodzenia. Za życia może dojść do poważnego urazu lub choroby, która nieodwracalnie zniszczy organ. W przypadku nieodwracalnego uszkodzenia np. wątroby, płuc, może zachodzić konieczność zastąpienia ich nowym narządem. Przeszczep narządu czy tkanki pozwala choremu powrócić do normalnego życia (na przykład przeszczep rogówki pozwala odzyskać wzrok). Organy mogą pochodzić od dwóch typów dawców: zmarłego lub żywego. Wyjątkiem jest szpik kostny, który może być oddany tylko przez dawcę żywego. Tkanki natomiast mogą być pobrane tylko od zmarłego dawcy. Opisane poniżej kolejne etapy od pobrania narządu do przeszczepu dotyczą głównie organów pobranych od dawców zmarłych (popatrz do tabelki: Rodzaj dawcy). Przeszczepianie szpiku będzie omówione skrótowo w poniższych materiałach (jeśli chcesz wiedzieć więcej na ten temat, odwiedź stronę www.fundacjauj.pl.) Zgłoszenie do przeszczepu Aby zrozumieć O potrzebie leczenia przeszczepieniem organu decyduje lekarz. Lekarz zgłasza pacjenta do ośrodka transplantacyjnego specjalizującego się w przeszczepianiu serca, nerki czy wątroby. W ośrodku specjaliści określają, czy dana osoba spełnia kryteria wskazujące na konieczność wykonania przeszczepu. Jeśli chory spełnia określone warunki, oznaczana jest grupa krwi oraz antygeny zgodności tkankowej (patrz słowniczek), następnie jest zgłaszany do Centralnego Rejestru Osób Oczekujących na Przeszczep. Przeszczepianie szpiku będzie omówione skrótowo w poniższych materiałach (jeśli chcesz wiedzieć więcej na ten temat, odwiedź stronę www.fundacjauj.pl.) 9 10 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Czas oczekiwania Czas oczekiwania na liście do przeszczepu zależy od kilku czynników: Jak zaawansowana jest niewydolność narządu? Jaka jest grupa krwi biorcy? Jak bardzo zgodne jest HLA narządu z HLA biorcy? Gdy narząd jest zgodny z parametrami biorcy powiadamiany jest lekarz prowadzący chorego, o odpowiednim organie dla biorcy. Jeśli pacjent jest w stanie pozwalającym na przeprowadzenie operacji przeszczepu rozpoczynają się przygotowania do transplantacji. Przeszczep Często operacja pobrania organu do przeszczepu od dawcy zmarłego jest wykonywana w tym samym czasie, co przygotowanie biorcy do operacji przeszczepu. Jest to istotne, by maksymalnie skrócić czas pozostawania organu poza ciałem. W przypadku serca czas ten nie powinien przekroczyć pięciu godzin. Wówczas konieczne jest, by wszystkie niezbędne czynności związane z pobraniem organów i przeszczepem były zintegrowane i wykonane w możliwie najkrótszym czasie. Wszystkie działania nadzoruje specjalnie powołana do tego osoba, tj. koordynator transplantacyjny (patrz słowniczek). Po przeszczepie Po operacji biorca przechodzi kilkutygodniową rekonwalescencję w szpitalu. Ważna w tym czasie jest obserwacja reakcji na obcy dla organizmu biorcy organ. Układ obronny biorcy może powodować odrzucanie przeszczepu. Aby temu zapobiec podawane są leki, tzw. immunosupresyjne, które biorca musi przyjmować na stałe. Nadzieja... Jeśli wszystko przebiegnie pomyślnie, biorca może powrócić do normalnego życia. Musi jednak pamiętać o potrzebie regularnej kontroli lekarskiej oraz przyjmowania leków do końca życia. Przeszczep nie jest “lekarstwem”, ale pozwala na poprawę jakości życia. 11 12 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Co oznacza pojęcie śmierć mózgu? Czy to możliwe, by ożyć po tym, jak uznali Cię za zmarłego? Jeśli tak, to dlaczego myślisz o deklaracji zostania dawcą narządów po śmierci? To może być wątpliwością dla wielu osób, a nie powinno. Z dwóch powodów. Po pierwsze, podstawową zasadą w pracy lekarzy i pielęgniarek jest ratowanie życia. Po drugie, tylko w przypadku nieskuteczności dostępnych środków i metod leczniczych jest rozpoznawana śmierć mózgu i rozważane pobranie narządów. Więc co decyduje o tym, że uznajemy człowieka za zmarłego? Jak jest rozpoznawana śmierć? Śmierć jest stwierdzana w dwóch przypadkach: gdy ustaje czynność serca (śmierć sercowa) lub gdy główne ośrodki w mózgu zostają nieodwracalnie uszkodzona (śmierć mózgu). Twój mózg, żeby pracować, potrzebuje tlenu. Kiedy mózg zostaje uszkodzony (przez uraz/krwotok/ udar) dochodzi do jego obrzęku. Obrzęk powoduje zahamowanie dopływu krwi do mózgu. Kiedy krew dostarczająca tlen do mózgu zostaje zatrzymana, mózg zostaje uszkodzony. Stąd powiedzenie „złote pięć minut” - w przypadku zatrzymania pracy serca lub oddechu, po tym czasie mózg z powodu braku tlenu zaczyna obumierać. U osoby z rozpoznaną śmiercią mózgową brak dopływu krwi przekracza najczęściej 10-12 godzin. W takim przypadku jest rozpoznawana śmierć mózgu. Osoba, u której rozpoznano śmierć mózgu jest nieprzytomna, nie jest w stanie myśleć, poruszać się, oddychać. Nie odczuwa bólu, nie cierpi. Śmierć mózgu jest stanem nieodwracalnego uszkodzenia. Bez aktywnego mózgu pozostała część ciała może funkcjonować tylko przez krótki czas przy pomocy specjalistycznej aparatury medycznej. Kiedy od maszyny odłączymy ciało , funkcja narządów wewnętrznych szybko ustanie. Osoba leżąca na łóżku szpitalnym, w ciszy, w otoczeniu aparatury, może sprawiać wrażenie śpiącej, ale... ona nie żyje. Specjalna komisja złożona ze specjalistów przeprowadza testy, które oceniają, czy mózg jest nieodwracalnie zniszczony. Jeśli wyniki badań potwierdzają brak funkcji mózgu oznacza to śmierć mózgu. W tym czasie Rodzina jest informowana o stanie zdrowia i możliwości pobrania narządów. TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Kto staje się dawcą? Zdecydowana większość organów do przeszczepu pochodzi od osób z rozpoznaną śmiercią mózgu. W Polsce od dawców żywych w latach 2011 pobrano 70 organów, co stanowi 6% wszystkich przeszczepionych w naszym kraju organów. W Polsce obowiązuje zgoda domniemana na pobranie narządów. Oznacza to, że od każdego, kto nie zastrzegł sprzeciwu na pobranie narządów po śmierci w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów można je pobrać. Wiele osób w Polsce deklaruje gotowość bycia dawcą organów po śmierci w sposób nieformalny, np. podczas rozmowy w gronie rodzinnym czy znajomych. Od 2003 roku za sprawą akcji Stowarzyszenia „ Życie po przeszczepie” propagowane jest tzw. oświadczenie woli. Jest to pisemna deklaracja dotycząca zgody na oddanie narządów i tkanek po śmierci podpisana własnoręcznie przez posiadacza. Oświadczenie nie jest dokumentem tak jak na przykład dowód osobisty. Jest natomiast dowodem świadomego wyboru każdego z nas w kwestii decyzji oddania organów do przeszczepu. Ważną sprawą jest, aby podzielić się swoją decyzją z rodziną. W krytycznej chwili pozwoli to najbliższym na zaakceptowanie naszej woli. Młodzież poniżej 17 roku życia może zadeklarować zgodę na pobranie narządów za zgodą rodziców lub opiekunów prawnych. Uszkodzenie mózgu Większość dawców organów to osoby, które doznały rozległego uszkodzenia mózgu - na skutek wypadku, najczęściej z powodu wylewu krwi do mózgu. Od momentu przyjazdu zespołu medycznego podejmowane są wszystkie niezbędne zabiegi ratujące życie. Następnie jak najszybciej chory przewożony jest do szpitala. W oddziale ratunkowym Od momentu przyjazdu zespołu pogotowia do szpitala opiekę przejmuje zespół lekarzy i pielęgniarek oddziału ratunkowego oceniając stan zdrowia pacjenta i kolejność leczenia. 13 14 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Oddział Intensywnej Opieki Medycznej Jeśli u pacjenta stwierdzono zaburzenia oddychania wymagające mechanicznego wspomagania jest on kierowany do Oddziału Intensywnej Terapii (OIT). W czasie obserwacji na OIT lekarze przeprowadzają badania pozwalające na ocenę, jakie narządy zostały uszkodzone wskutek urazu. Jeśli testy wskazują na uszkodzenie mózgu specjalnie powołana komisja specjalistów potwierdza, że nastąpiło nieodwracalne uszkodzeniu mózgu. Oznacza to śmierć mózgu, pacjent uznany jest za zmarłego (patrz słowniczek). Jednocześnie rodzina pacjenta jest informowana o braku pomyślnego rokowania. Poltransplant To organizacja nadzorująca pobieranie i przeszczepianie narządów w Polsce. Jeśli lekarze stwierdzają śmierć mózgu, osoba w tym momencie uznawana jest za potencjalnego dawcę i zgłaszana do lokalnego przedstawiciela „Poltransplantu” – koordynatora transplantacyjnego (patrz słowniczek). Zgoda na pobranie Rodzina chorego jest informowana na bieżąco o stanie zdrowia. W momencie, kiedy komisja specjalistów orzeka śmierć mózgu, rodzina jest również informowana o niepomyślnym zakończeniu. W Polsce obowiązuje zgoda domniemana na pobranie narządów (patrz słowniczek). Pomimo tego zawsze omawiana jest z rodziną decyzja o pobraniu narządów. W czasie rozmowy rodzina pytana jest o wolę zmarłego. Celem rozmowy jest poznanie opinii zmarłego i najbliższych o pobraniu narządów. Jeśli nie ma akceptacji dla pobrania organów, zmarły jest odłączany od maszyny zapewniającej dopływ tlenu (respirator). Koordynator transplantacyjny Na podstawie dokumentacji medycznej ocenia się, czy zmarły spełnia medyczne kryteria dla pobrania narządów. Koordynator organizuje pobranie narządów uzgadniając właściwą godzinę operacji, zabezpiecza należyte przechowanie organów i tkanek do przeszczepu oraz transport do centrum transplantacyjnego. W tym czasie, aż do momentu pobrania, podstawowe funkcje życiowe dawcy są wspierane przez specjalistyczną aparaturę medyczną. Dobór dawca - biorca Informacja o parametrach dawcy (grupa krwi, waga, wzrost) jest przekazywana do „Poltransplantu”, gdzie komputerowo są wybierani potencjalni biorcy. W porozumieniu z lekarzami opiekującymi się biorcami wybierane są osoby do przeszczepu (patrz str. Biorca) Pobranie organów i transport Kiedy już dobrani zostali odpowiedni biorcy dla każdego organu zespół chirurgów transplantologów dokonuje pobrania narządów. Organy od tego momentu są przechowywane w specjalnych płynach konserwujących oraz niskiej temperaturze (max. 6 C). Odpowiednio zabezpieczone organy są transportowane do centrum transplantacyjnego, gdzie oczekuje biorca. Pogrzeb Pobranie narządów nie powoduje wydłużenia czasu potrzebnego do pochowania zmarłego. Pobranie narządów jest wykonywane jak każda operacja. Nie przeszkadza w możliwości pożegnania się z najbliższą osobą w czasie ceremonii pogrzebowej. Co dalej… Dane osobowe dawcy i biorcy są anonimowe. Rodzina dawcy może uzyskać informacje od lekarza z oddziału, na którym przebywał dawca, jakie narządy zostały przeszczepione i komu. Jeśli chcemy dowiedzieć się o losach osób, którym ofiarowano narządy można skontaktować się z lokalnym koordynatorem transplantacji (adresy na stronie Polskiego Portalu Transplantacyjnego www. przeszczep.pl). 15 16 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Czy wiek jest kryterium ograniczającym pobranie narządów? Nie ma limitu wieku, powyżej którego odstępuje się od pobrania organów. Zarówno noworodki, jak i seniorzy, mogą zostać dawcami organów. To wydolność organów, a nie wiek, warunkuje decyzję o ich pobraniu. Częste pytania i mity o transplantacji Skąd pochodzą narządy do transplantacji? W Polsce organy do transplantacji pochodzą przede wszystkim od dawców zmarłych – osób, u których stwerdzono nieodwracalne uszkodzenie mózgu i rozpoznano śmierć mózgu. Nerka, część wątroby lub szpik kostny mogą być pobrane od członka rodziny lub bliskiej osoby biorcy organu (patrz typy dawców). Czy śmierć mózgu oznacza to samo, co śpiączka? Słyszałam, że można się wybudzić ze stanu śpiączki. Czy można powrócić do zdrowia ze stanu śmierci mózgu? Śpiączka to stan zupełnie odmienny od śmierci mózgu. U osoby będącej w śpiączce mózg jest żywy i aktywny. Chory, w zależności od przyczyny śpiączki, wybudza się z niej i mózg podejmuje normalną funkcję. W przypadku ludzi, u których stwierdzono śmierć mózgu, nie wykazuje on aktywności. Mózg na skutek rozległego uszkodzenia swoich struktur (przede wszystkim pnia mózgu) nie podejmie ponownie funkcji. Mózg składa się z tkanki, która nie regeneruje się. Jeśli będę ofiarą wypadku i lekarze dowiedzą się, że podpisałem Oświadczenie woli, czy zrobią wszystko, by ratować moje życie? Tak. Lekarze i pielęgniarki dokładają wszelkich starań, by ratować zagrożone życie. Pobranie narządów jest rozważane tylko wtedy, kiedy wszystkie wysiłki zmierzające do przywrócenia zdrowia są zakończone niepowodzeniem. Poza tym personel, który zajmuje się ofiarą wypadku, i zespół transplantacyjny to dwie różne grupy specjalistów działających niezależnie od siebie. Młodzież poniżej 17 roku życia może zadeklarować zgodę na pobranie narządów za zgodą rodziców lub opiekunów prawnych. Czy każdy może zadeklarować wolę bycia dawcą? KAŻDY może zadeklarować gotowość oddania organów i tkanek. W przypadku osób niepełnoletnich, deklaracja musi być zaakceptowana podpisem przez rodziców lub opiekunów prawnych. Jak wyrazić gotowość zostania dawcą organów po śmierci? Oświadczenie woli jest nieformalnym wyrażeniem zgody na pobranie narządów po naszej śmierci. Drugim bardzo ważnym krokiem jest poinformowanie bliskich o swojej woli. W trudnym momencie straty bliskiej osoby ta decyzja pozwoli rodzinie ze zrozumieniem i akceptacją przychylić się do kwestii pobrania organów. 17 18 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Co oznacza Centralny Rejestr Sprzeciwów? Zgodnie z ustawą z dnia 1 stycznia 2006 r. pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. Sprzeciw należy zgłosić osobiście lub listownie w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów w Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnym do spraw Transplantacji, ul. Lindleya 4, 02-005 Warszawa na formularzu, dostępnym na stronie internetowej www. poltransplant.org.pl. Czy moja rodzina otrzyma zapłatę za organy? Nie. Oddanie organów do przeszczepu jest dobrowolnym i bezinteresownym aktem woli dawcy. W prawie polskim jest zapis o całkowitym zakazie handlu narządami. Jeśli zdecydowałem się na deklarację bycia dawcą, to czy moja rodzina może decydować o tym, czy moje organy zostaną pobrane? Ustawa transplantacyjna w Polsce mówi o zgodzie domniemanej na pobranie narządów. Czyli jeśli nie zgłosiłeś sprzeciwu organy można pobrać. W praktyce rodzina zmarłego zostanie zapytana o opinie zmarłego na pobranie narządów. Rozmowa na ten temat z rodziną pozwoli uszanować naszą gotowość do ratowania innych ludzi po śmierci. Czy dawca narządów i tkanek może mieć normalny pogrzeb? Jeśli będę potrzebował nowego organu do życia, czy dostane szansę? Lekarze specjaliści ocenią, czy choroba jest tak zaawansowana, że jedynym ratunkiem jest przeszczep. Osoby potrzebujące przeszczepu znajdują się na tzw. liście oczekujących na przeszczep. Z powodu braku narządów do transplantacji, wielu z nich umiera w oczekiwaniu na ratunek. Czas oczekiwania zależy od decyzji innych osób na oddanie narządów w przypadku gwałtownej śmierci. Kto decyduje o tym, kto dostanie organ? W siedzibie „Poltransplantu” w Warszawie, znajduje się skomputeryzowana lista osób oczekujących na przeszczep organów. Na podstawie wielu danych (ważniejsze z nich to: grupa krwi, jak bardzo zaawansowana jest choroba, rozmiary ciała dawcy, antygeny zgodności tkankowej, czas oczekiwania na przeszczep) określa się biorcę. Jeśli akceptuję oddanie narządów /tkanek do transplantacji, czy wszystkie moje organy i tkanki zostaną pobrane? Tak. Pobranie narządów i tkanek jest wykonywane ze szczególną starannością i nie różni się od normalnej operacji chirurgicznej. Możemy określić, które organy i tkanki deklarujemy oddać do przeszczepu. Twoja wola będzie w pełni akceptowana. Pomimo to, jeśli w czasie badań okaże się, że organy lub tkanki deklarowane do przeszczepu są chore lub uszkodzone, organy nie zostaną pobrane. Czy są religie, które sprzeciwiają się oddawaniu organów do przeszczepu? Mam długą historię choroby. Czy moje organy nadają się do przeszczepu? Większość religii i wyznań aktywnie wspiera idee przeszczepiania narządów pozostawiając ostateczną decyzję do indywidualnego wyboru. Jeśli masz wątpliwości natury religijnej zapytaj o zdanie swojego duszpasterza. Po rozpoznaniu śmierci mózgu, koordynator transplantacyjny oceni wcześniejszą historie choroby oraz aktualne wyniki badań. Wtedy zostanie podjęta ostateczna decyzja czy osoba może być dawcą organów i/lub tkanek? 19 20 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! 03 Trochę nauki w tym dziale znajdziesz informacje omawiające najważniejsze zagadnienia z medycznego punktu widzenia, dotyczące tematu dawstwa i transplantacji organów i tkanek. 22 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Dlaczego przeszczepiamy narządy? TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Serce Ogólnie Opisując obrazowo jest to pompa zbudowana z mięśni o specjalnych właściwościach (kurczą się niezależnie od naszej woli). Praca serca wywołuje przepływ krwi w organizmie. Dostarcza tlen i substancje odżywcze, a zabiera produkty niepotrzebne z komórek i tkanek naszego ciała. Serce człowieka jest podzielone przegrodą na dwie części. Prawa połowa dostarcza krew do płuc. Tam krew jest natleniana i wraca do lewej części serca. Stamtąd poprzez aortę i system tętnic krew dostarcza substancje odżywcze do komórek naszego ciała. Ciężkie choroby serca Kardiomiopatia jest formą uszkodzenia mięśnia sercowego. Przyczyn które ją wywołują jest wiele, część z nich nie jest dokładnie poznana. Czasem schorzenie jest dziedziczone rodzinnie. W zaawansowanej postaci choroby przeszczepienie jest operacją ratującą życie. Przewlekła niewydolność krążenia. Najczęściej jest konsekwencją choroby niedokrwiennej serca. Serce nie jest w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości krwi do narządów. Jeśli leczenie farmakologiczne i inwazyjne (np. by-pass) jest niewystarczające, jest potrzebny przeszczep. Zapalenie mięśnia sercowego. Najczęściej jest powikłaniem chorób infekcyjnych. Stosunkowo często infekcje grypowe mogą wywołać poważne uszkodzenie serca. W ciężkich przypadkach konieczny jest przeszczep. Wrodzone wady serca. Wada wrodzona jest najczęstszym powodem przeszczepu serca u niemowląt i małych dzieci. Statystyka • • • • • W 2011 roku wykonano 80 przeszczepów serca w Polsce. Jednocześnie zgłoszono do przeszczepu serca 220 nowych osób. Na przeszczep serca oczekuje około 250 osób. W oczekiwaniu na przeszczep w 2011 roku zmarło 53 chorych. Około 85 % biorców przeżywa rok po przeszczepie. Ciekawostka: W ciągu życia ludzkie serce kurczy się około 2.5 miliarda razy 23 24 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Płuca Ogólnie Płuca są narządem parzystym. Dzięki nim przede wszystkim dostarczany jest tlen do organizmu. Tlen przenika do krążącej w płucach krwi przez pęcherzyki płucne. W tym samym czasie z krwi przenika do płuc dwutlenek węgla. Powyższe reakcje nazywamy wymianą gazową. Ciężkie choroby płuc Kilka chorób szczególnie często prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia płuc: mukowiscydoza, rozedma płuc, nadciśnienie płucne. Osoby chorujące na przewlekle choroby płuc zmuszone są prowadzić siedzący tryb życia. W skrajnych postaciach choroby, podstawowe czynności życiowe, np. wyjście do toalety bez pomocy, jest niemożliwe. Statystyka • • • • • • W 2011 roku oczekiwało na przeszczep płuca 41 chorych. 7 osób oczekiwało na przeszczep jednocześnie serca i płuca. W USA wykonuje się około 1000 transplantacji płuc rocznie. Oczekujących na liście do przeszczepu jest około 4000 osób 75% biorców płuca przeżywa rok po przeszczepie. Pobrane od dawcy płuca uratują dwie osoby z nieuleczalną chorobą płuc Ciekawostka: Dorosły człowiek w ciągu minuty wykonuje średnio od 15-25 oddechów. W ciągu 24 godzin wykonujemy około 23 tys. oddechów. Z korespondencji internautów do Stowarzyszenia „Życie po przeszczepie”... Dziś po powrocie z kościoła „weszłam” na Internet... zawsze myślałam o tym jak pięknym czynem może być kiedyś uratowanie czyjegoś życia!!!, dlatego właśnie chciałam jakoś działać w tym kierunku... Pisze do Was - proszę o przesłanie mi druku „Oświadczenie woli” - dlaczego ja mam nie pomagać... może kiedyś ja będę potrzebować pomocy innych:) choć mam zaledwie 19 lat, ale już postanowiłam zostać dawcą krwi! Justyna (Jodłówka Tuchowska) TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Wątroba Ogólnie Największy narząd naszego ciała. Jest to miejsce, gdzie neutralizowane są substancje szkodliwe dla naszego organizmu. W wątrobie jest również magazyn substancji odżywczych, które wykorzystywane są w czasie braku odpowiedniej ilości pożywienia (np. głodówka). Produkowany jest w niej płyn o żółto-zielonym zabarwieniu - żółć, niezbędny do prawidłowego wchłaniania tłuszczów z jelit. Skóra chorych z silnie uszkodzoną wątrobą przybiera kolor żółty. Nazywamy to zjawisko żółtaczką. Chorzy przybierają na wadze, powiększa się obwód brzucha, czują się przewlekle zmęczeni, ospali. Przyczyną tego stanu jest niewydolność funkcji oczyszczającej wątroby. Ciężkie uszkodzenie wątroby kończy się śmiercią. Ciężkie choroby wątroby • Wrodzone wady wątroby lub dróg żółciowych (np. zanik dróg żółciowych). • Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby, wywołane głównie wirusem typu B lub C. • Nadużywanie alkoholu lub leków. • Zakrzepica w wewnętrznych naczyniach wątroby. Statystyka • • • • • • Oczekujących na przeszczep wątroby w 2011 było 530 osób. W tym około 100 osób oczekuje na liście pilnej do przeszczepu. W USA co roku około 5000 osób dostaje nowe życie. Na liście oczekujących znajduje się około 14000 chorych. W 2011 roku w czasie oczekiwania na wątrobę zmarło 37 osób. Rok po przeszczepie wątroby żyje około 85% biorców wątroby Ciekawostka: Najwięcej ciepła w naszym organizmie wytwarzane jest w wątrobie. Z korespondencji internautów do Stowarzyszenia „Życie po przeszczepie”... Nazywam sie Kamila i mam 19 lat, wiele osób w moim wieku nie zastanawia sie nad śmiercią, mają dalekie plany na przyszłość i nie wiedzą że w każdej chwili mogą się pożegnać z tym światem. Ja się nad tym wiele razy zastanawiam i chce dać przykład innym żeby zgadzali się na transplantację swoich narządów po śmierci. Dlatego prosiłabym o przesłanie 10 druczków oświadczenia. Kamila (Jeleśnia, woj. śląskie) 25 26 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Nerki Ogólnie Nerki są narządem parzystym. Zapewniają kontrolę organizmu nad zasobami wody, wydalają zbędne produkty przemiany materii poprzez produkowany w nich mocz. Nerki produkują również hormon - erytropoetynę, który jest niezbędny do produkcji czerwonych krwinek. Chorzy z nieodwracalnie uszkodzonymi nerkami są kierowani do leczenia dializami. Specjalna maszyna, tzw. „sztuczna nerka”, oczyszcza krew pacjenta. Średnio cztery godziny trzy razy w tygodniu spędzają na dializie. Wpływa to istotnie na tryb życia, naukę czy pracę zawodową. Rok dializy skraca o dwa lata długość życia w porównaniu z osobą zdrową. Przeszczepienie nerki może poprawić komfort i jakość życia. Pacjent nie wymaga wówczas dializowania. Ciężkie choroby nerek Kłębuszkowe zapalenie nerek (kłębuszek to określenie najważniejszej struktury nerki) to najczęstsza przyczyna chorób nerek. Jeśli w badaniu moczu pojawia się białko lub czerwone krwinki należy zgłosić się do lekarza. Cukrzyca jest drugą co do częstości przyczyną niewydolności nerek. Nadciśnienie tętnicze to trzecia w kolejności przyczyną niewydolności nerek. Wielotorbielowatość nerek jest choroba dziedziczną. W nerkach powstają różnych rozmiarów torbiele, które niszczą miąższ nerki. Nerki nie mogą wówczas sprawnie oczyszczać organizmu. Statystyka • • • • W Polsce, co roku wykonuje się około 1000 przeszczepów nerek od dawców zmarłych. Około 6% pochodzi od dawców żywych, najczęściej rodziców. W Szwecji od dawców żywych pochodzi około 40% nerek do przeszczepów. Na liście oczekujących na przeszczep nerki jest około 1700 osób pomimo wykonywanych transplantacji. • Przeżycie w pierwszym roku po przeszczepie nerki wynosi ponad 95 %. Ciekawostka: Po przeszczepie nerki większość biorców ma trzy nerki: nerki własne i przeszczepioną. Tylko nerka przeszczepiona oczyszcza skutecznie organizm. TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Trzustka Ogólnie Trzustka produkuje dwa hormony - insulinę i glukagon - które kontrolują poziom cukru we krwi. Dodatkowo wytwarza mieszaninę enzymów trawiennych - soki trzustkowe. Uwalniane są w jelicie cienkim, co pozwala na trawienie białek, skrobii, tłuszczów. Ciężkie choroby trzustki Upośledzenie funkcji lub niewydolność trzustki prowadzi do cukrzycy - brak insuliny wywołuje utrzymywanie się poziomu cukru we krwi na bardzo wysokim poziomie. Nie leczona cukrzyca może prowadzić do śmierci. Chorych, którzy mają zaburzoną gospodarkę węglowodanową, nazywamy cukrzykami. Cukrzyca uszkadza również inne narządy: nerki, serce, mózg. U osób z cukrzycą i chorymi nerkami możemy przeszczepić trzustkę i nerkę. Statystyka • W 2011 przeszczepiono jednoczasowo nerkę i trzustkę 33 cukrzykom. • W USA w 2009 roku przeszczepiono 500 trzustek, a 1500 osób oczekiwało na liście do przeszczepu. • Rok po operacji przeszczepu trzustki 90% osób żyje. Ciekawostka: Trzustka ma duże rezerwy w produkcji enzymów trzustkowych. Objawy jej nieprawidłowego działania pojawiają się dopiero, gdy dochodzi do zniszczenia ponad 95% miąższu trzustki. Z korespondencji internautów do Stowarzyszenia „Życie po przeszczepie”... Bardzo dziękuję za akcję, otwierającą oczy i duszę wielu z nas, a z pewnością pozwalającą zatrzymać się na chwilę i zastanowić nad tym, co ważne i najważniejsze. Tak trudno czasami znieść porażki, wytrzymać harmider domowy a w chwili „zatrzymania” wszystko staje się takie piękne i słodkie. Bywa, że nie jest dane niektórym z nas cieszyć się długo światem, postarajmy się więc, aby Ci, którzy łapczywie potrzebują tego, co nam nie przyniesie korzyści mieli swoje słodkie chwile, i my chcemy się do tego przyczynić. W imieniu męża i dzieci prosimy o cztery oświadczenia na adres: Beata (Biała Podlaska) 27 28 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Jelita Ogólnie Jelita to cześć układu trawiennego pomiędzy żołądkiem a odbytem. Jelita dzieli się na dwie części: długa, wąska i silnie poskręcana określana jest jako jelito cienkie. Jego główne zadanie to końcowy etap trawienia oraz wchłanianie substancji odżywczych do krwioobiegu i układu limfatycznego. Druga część to jelito grube- zazwyczaj nie podlega transplantacji. Ciężkie choroby jelit Przeszczep jest rozważany wtedy gdy dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia jelit, skutkiem uszkodzenia jest tzw. zespół krótkiego jelita (oznacza to istotną utratę powierzchni wchłaniania substancji odżywczych). Może to być wywołane wadą wrodzoną, niedrożnością jelit lub urazem. Ludzie z niewydolnością jelit muszą otrzymywać substancje odżywcze dożylnie. Skutkiem przewlekłego żywienia pozajelitowego jest uszkodzenie wątroby. Nierzadko osoby wymagające przeszczepienia jelit wymagają również przeszczepienia wątroby. Statystyka • Większość przeszczepów jelit wykonuje się u niemowląt i dzieci. • W Polsce dotychczas wykonuje się sporadycznie operacje przeszczepienia jelit. • W USA w 2010 roku wykonano około 100 przeszczepów jelit. Ciekawostka: Długość jelita cienkiego to 7 m, jelito grube ma długość około 1,5m Z korespondencji internautów do Stowarzyszenia „Życie po przeszczepie”... Poszukiwałam wzoru oświadczenia woli i trafiłam na państwa stronę internetową. Mam 24 lata, za 5 dni przystępuję do obrony pracy magisterskiej i zaczynam nowy etap życia. Zdaję sobie sprawę z tego, że najważniejsze jest życie ludzkie. Jeżeli moje życie miałoby się zakończyć, a mogłabym przyczynić się do uratowania innego, chciałabym postąpić najbardziej właściwie i godnie. Uratowanie życia drugiemu człowiekowi jest czynem bohaterskim i wartością bezcenną. Dlatego proszę o przysłanie mi druku oświadczenia woli. Katarzyna (Lubsko) 30 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Tkanki do przeszczepów TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Medyczne zastosowanie tkanek 31 32 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! DAWCA Wybór dawcy jest bardzo ważną procedurą. Najistotniejsza jest wysoka zgodność tkankowa między dawcą i biorcą. Najlepiej, aby dawcą szpiku był ktoś z identycznym HLA, dlatego potencjalnych dawców poszukuje się często wśród rodzeństwa. Ale pomoc może nadejść również od osoby niespokrewnionej, kogoś z listy osób, które zadeklarowały taką wolę w specjalnym rejestrze. Szpik Ogólnie Termin przeszczepienie szpiku kostnego jest określeniem bardzo ogólnym. Właściwym terminem jest transplantacja macierzystych komórek krwiotwórczych (ang. Hematopoietic Stem Celi Transplantation - HSCT). Przedstawia on podstawowy cel transplantacji szpiku, jakim jest dostarczenie „zdrowych” komórek macierzystych, które rozpoczną tworzenie „zdrowych” ciałek krwi - leukocytów, erytrocytów, trombocytów. Jakie choroby leczymy transplantacją szpiku? • choroby genetyczne: wrodzone niedobory immunologiczne, genetyczne defekty enzymatyczne, • niedokrwistość aplastyczna: choroba powodująca utratę zdolności tworzenia komórek krwiotwórczych, efektem jest zanik wszystkich ciałek krwi w krwioobiegu, • złośliwe choroby krwi - białaczki: charakteryzują się patologiczną produkcją jednego rodzaju limfocytów, • guzy złośliwe (aktualnie w trakcie badań klinicznych). Statystyka • Pierwsze przeszczepienie szpiku wykonano w 1968 roku.. • Od początku lat 70-tych XX wieku na świecie przeprowadzono ponad 100 tys. transplantacji szpiku. • Na świecie jest zarejestrowanych ponad 10 min dawców szpiku kostnego. • Szansę na pomyślny rezultat przeszczepienia ma około 65 % dzieci i 44% dorosłych. Ciekawostka: Liczba limfocytów w krwioobiegu to tysiącebilionów komórek (1012). Całkowita masa limfocytów jest porównywalna z objętością piłki ręcznej. Kto może zgłosić się jako dawca szpiku? Osoba w wieku 18-50 lat Kto nie może być dawcą szpiku? Osoby o zachowaniach ryzykownych dla zdrowia (np. narkotyki), zakażeni wirusem HIV, nosiciele wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, astmatyk (przyjmujący przewlekle leki rozszerzające oskrzela) - epileptyk (przyjmujący przewlekle leki przeciwpadaczkowe), cukrzyk (przyjmujący doustne leki przeciwcukrzycowe), chory na łuszczycę, osoba leczona z powodu gruźlicy w ciągu ostatnich 5 lat, osoba z tatuażem. Wstępna kwalifikacja dawcy szpiku odbywa się na podstawie ankiety, w której znajdują się pytania o stan zdrowia (patrz wykluczenia powyżej), oraz podstawowego badania lekarskiego. Jeśli nie ma przeciwwskazań, pobierana jest próbka krwi do oznaczenia HLA. Dane ze zgłoszenia zamieszczone zostają w rejestrze potencjalnych dawców szpiku. Polskie rejestry należą do międzynarodowego stowarzyszenia rejestrów: BMDW Bonę Marrow Donor Worldwide (www.bmdw.org). Dzięki temu chorzy oczekujący na przeszczep szpiku mają większą szansę na znalezienie osoby zgodnej antygenowe Co dalej? Po dokonaniu wyboru potencjalnego dawcy szpiku (ochotnika), nawiązywany jest z nim kontakt. Warunkiem podstawowym jest podtrzymanie zgody na zostanie dawcą. W następnej kolejności od dawcy ponownie pobiera się krew w celu szczegółowej weryfikacji zgodności tkankowej pomiędzy dawcą i biorcą szpiku. Jeśli weryfikacja ta przebiegnie pomyślnie, rozpoczynają się przygotowania do pobrania szpiku kostnego do transplantacji. Pobranie szpiku Zazwyczaj pobiera się 1000 -1700 ml szpiku kostnego dawcy. Z pobranego materiału segreguje się komórki macierzyste. Optymalna liczba komórek szpiku do transplantacji to około 300 min w przeliczeniu na 1 kg wagi biorcy. Liczba pobieranych komórek jest w czasie zabiegu sprawdzana kilkakrotnie. Przed pobraniem szpiku dawca otrzymuje czynniki wzrostu, substancje które mobilizują szpik do zwiększonej produkcji komórek krwiotwórczych. Tradycyjnie, pobranie szpiku wykonuje się poprzez nakłucie kości miednicy, jest to tzw. biopsja aspiracyjna. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym (narkoza). Pobranie szpiku trwa około 1 godziny. Zwykle następnego dnia po pobraniu dawca może opuścić szpital. Postęp technik medycznych pozwala na izolowanie krwiotwórczych komórek macierzystych także z krwi obwodowej. Zarówno pobranie komórek, jak i przygotowanie do pobrania, można wykonać w trybie ambulatoryjnym, bez konieczności hospitalizacji. Po pobraniu szpiku lub samych komórek, układ krwiotwórczy dawcy powraca do równowagi w ciągu 2-3 tygodni. 33 34 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Typy dawców BIORCA Pierwszym etapem przygotowującym do wykonania przeszczepienia szpiku u biorcy, jest leczenie, mające na celu zniszczenie komórek nowotworowych krwi. W zależności od rodzaju nowotworu krwi przeprowadzana jest chemioterapia i/lub radioterapia. Ze zniszczeniem komórek białaczkowych wiąże się również zniszczenie szpiku kostnego gospodarza. Drugim etapem jest przywrócenie prawidłowej funkcji szpiku kostnego przez przeszczepienie szpiku lub komórek krwiotwórczych dawcy. Komórki macierzyste szpiku wraz z krwią dostają się do jam szpikowych kości biorcy. Kolonizując jamy szpikowe, mają one za zadanie odtworzyć szpik zniszczony przez chemio- i/lub radioterapię. Główne zagrożenia dla zdrowia biorcy wynikają z braku sprawnie funkcjonującego układu odpornościowego. Niewinne kichnięcie w otoczeniu biorcy może stanowić dla niego poważne niebezpieczeństwo zakażenia. Dlatego musi on przebywać w sterylnych pomieszczeniach. Pierwszym zwiastunem sukcesu leczenia jest wzrost liczby białych ciałek krwi, płytek krwi i młodych form erytrocytów. Układ krwiotwórczy odbudowuje się w ciągu 1 miesiąca. Na odtworzenie układu odpornościowego zazwyczaj potrzeba około 1-2 lata. Jak zostać dawcą szpiku? Poniżej znajdują się adresy stron internetowych organizacji, które prowadzą rejestry dawców szpiku kostnego. Znajdziesz tam informacje, gdzie można się zgłosić w celu złożenia odpowiedniej deklaracji. www.leukemia.pl, www.fundacjauj.pl, www.szpik.info 35 04 36 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Religia a transplantacja Wiadomości zostały opracowane na podstawie dostępnych stanowisk poszczególnych kościołów w Polsce. W przypadku braku stanowiska władz polskiego kościoła, opierano się na oświadczeniach amerykańskich władz danego kościoła lub wyznania(na podstawie materiałów United Network for Organ Sharing (UNOS)). TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Religie i wyznania o dawstwie organów Śmierć człowieka nieuchronnie wiąże się z pytaniami natury religijnej i duchowej. W obliczu bolesnych dla rodziny przeżyć związanych z utratą bliskiej osoby, i zadanym pytaniem ze strony lekarzy o możliwość pobrania narządów do przeszczepienia, zdanie osoby duchownej jest bardzo ważne. W czasie rozważania kwestii oddania narządów zadajemy pytanie„ Co moja wiara mówi o oddaniu narządów?” Po przejrzeniu dostępnej literatury oraz zasobów internetu można stwierdzić, że wszystkie religie chrześcijańskie w pełni popierają pobieranie narządów. Również inne wyznania w zdecydowanej większości wspierają idee transplantacji. Brak oficjalnego stanowiska określającego poglądy na temat transplantacji, możemy przyjąć jako brak jednoznacznego sprzeciwu w kwestii pobierania narządów do przeszczepu. Najważniejszy jest indywidualny wybór każdego człowieka. Uwaga : Zamieszczone poniżej oświadczenia i stanowiska różnych kościołów w sprawie transplantacji mają na celu przedstawienie podstawowych stwierdzeń dotyczących dawstwa i transplantacji narządów i tkanek Adwentyści Dnia Siódmego Dawstwo i transplantacja jest silnie wspierana przez Adwentystów. Wśród szpitali pod auspicjami Adwentystów, w wielu z nich przeprowadza się transplantacje. Najbardziej znany szpital znajduje się w Loma Linda w Kalifornii, specjalizuje się w transplantacji serca u dzieci. Baptyści Baptyści uważają, że oddanie narządów i tkanek po śmierci oraz transplantacja jest sprawą sumienia każdego z nas. W 1998 Konwencja Południowych Baptystów uchwaliła rezolucję zachęcającą lekarzy do rozmowy o dawstwie narządów w momencie „ostatecznych rozstrzygnięć”. „(…) popierania idei dawstwa narządów i tkanek w duchu współczucia, zrozumienia potrzeb innych osób, pomocy w zmniejszeniu cierpień (….)”. Buddyzm Buddyści wierzą, że decyzja, co do deklaracji oddania narządów/tkanek po śmierci jest indywidualna sprawą każdego. Jest aktem miłosierdzia najwyższej wartości. Czcigodny Gyomay Masao, prezydent i założyciel Świątyni Buddy w Chicago powiedział: “…darzymy wielkim szacunkiem ludzi , którzy zdecydowali się na oddanie swoich ciał i narządów do celów naukowych lub ratujących życie innych.” Podkreślana jest waga rozmowy z bliskimi na temat woli. 37 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Hinduizm Na podstawie oświadczenia Amerykańskiego Stowarzyszenia Świątyni Hindu, nie ma zakazów religijnych zabraniających oddawania narządów po śmierci. Jest to indywidualna decyzja. H.L. Trivedi w artykule zamieszczonym w Transplantation Proceedings, pisze : “ Hinduska mitologia zawiera wiele przypowieści w których ludzkie ciało było wykorzystywane z korzyścią dla innych ludzi i społeczności. Religia nie mówi nic, co wskazywałoby na zakaz, korzystania z ciała ludzkiego, za życia czy po śmierci, dla zmniejszenia cierpienia innych ludzi.”. Islam Religia Islamu uważa za podstawę ochronę ludzkiego życia. Cytując za autorem artykułu, który ukazał się w Transplantation Proceedings w 1990 pod tytułem “ Poglądy Islamu na Transplantacje” : “… większość uczonych islamskich przynależnych do różnych szkół prawa koranicznego stwierdza fakt, że życie jest dobrem najwyższym i zezwala na pobranie narządów co przyczynia się do szlachetnego końca.... ” Judaizm Wszystkie nurty Judaizmu wspierają i zachęcają do dawstwa narządów. W 1991 roku Rada Rabinów Amerykańskich wydała oświadczenie, w którym wspiera decyzję o przekazaniu narządów do transplantacji. Przewodniczący Komisji Bioetycznej Amerykańskiego Kongresu Żydów w swoim oświadczeniu stwierdza:”(…) jeśli zachodzi okoliczność oddania organów do ratowania zagrożonego życia, jest to nakazem”. Podstawową zasadą etyczną Żydów jest - „ (…)życie ludzkie jest wartością najwyższą…” Katolicyzm Głównym kierunkiem i przykładem dla katolików są słowa Papieża Jana Pawła II zawarte w encyklice „Evangeliaum Vitae”. Zgoda na oddanie narządów jest argumentowana następująco:”… jest najbardziej uroczystym wysławianiem Ewangelii życia, ponieważ głoszą ją poprzez całkowity dar z siebie; są chwalebnym objawieniem miłości największej, która każe oddać życie za ukochaną osobę; są uczestnictwem w tajemnicy Krzyża, w której Jezus objawia, jak wielką wartość ma dla Niego życie każdego człowieka i jak realizuje się ono w pełni poprzez bezinteresowny dar z siebie...”. Kierując się słowami Ojca Świętego śp. abp. Józef Życiński w jednej z wielu wypowiedzi na temat transplantacji powiedział: „ Wcielajmy nauczanie papieskie w życie i podpisujmy deklaracje o zgodzie na przeszczep…” „Osoby wierzące uświadamiają sobie dzisiaj, że stają przed nowymi możliwościami czynienia dobra, również w nowej zupełnie i niespotykanej dotąd formie. A przecież jest to dobro, które przekracza granice życia poszczególnych ludzi stając się dobrem niezastąpionym, ratującym życie kogoś innego” – to słowa z homilii biskupa Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej Adama Dyczkowskiego. 39 40 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Kościół Ewangelicko-Augsburski W Polsce nie wydano oficjalnego stanowiska Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego i EwangelickoReformowanego w RP nt. problematyki transplantacji . Nie oznacza to jednak, że Kościoły milczą w tej kwestii. W 1984, Amerykański Kościół Ewangelicko-Augsburski wydał oświadczenie określające dawstwo narządów jako „wsparcie dla idei humanitaryzmu w społeczeństwie”. „Jest wyrazem najwyższej miłości dla bliźniego.” Wzywaja wyznawców do rozważenia oddania narządów, rozmowy w gronie rodzinnym oraz zachowania prawnych wymogów w tym względzie, to oznacza wypełnienie oświadczenia woli lub zgłoszenie sprzeciwu w rejestrze. Kościół Ewangelicko-Metodystyczny Polsce metodyści dopuszczają w swoich Zasadach Socjalnych transplantacje organów :”Pragniemy wyrazić pogląd, że przeszczepianie i darowanie organów ciała jest działaniem charytatywnym, czynem miłości Agape, aktem samoofiarowania. Dostrzegamy życiodajne korzyści płynące z ofiarowania własnych organów i innych tkanek, zachęcamy, więc wszystkich ludzi wiary do ofiarowania swych organów i tkanek jako wyrazu miłości i służby dla dobra ludzi, którzy znaleźli się w potrzebie. Nalegamy, aby działo się to w atmosferze szacunku dla zmarłego czy też żyjącego ofiarodawcy, dla dobra biorcy oraz w zgodzie z regulacjami prawnymi w celu zapobieżenia nadużyciom wobec dawców i ich rodzin.” Prawosławie Wśród wyznawców Prawosławia w Polsce, przeszczepy to temat debat. W tym opracowaniu posłużymy się słowami Wielebnego dr Miltona Efthimiou, Dyrektora Kościoła i Społeczności Prawosławnej w Ameryce Północnej i Południowej, „ Kościół prawosławny nie sprzeciwia się oddaniu narządów i tkanek po śmierci, jeśli są wykorzystane do poprawy życia ludzkiego; dla transplantacji czy eksperymentu medycznego mającego służyć poprawie skuteczności leczenia lub zapobieganiu chorobom.“ Romowie Romowie są grupą etniczną o trudnym do sformalizowania kierunku religijnym. W społeczności powszechnie obowiązują niepisane prawa przekazywane przez pokolenia. W sprawie oddawania narządów do transplantacji dominuje sprzeciw. Sprzeciw jest ściśle związany z przekonaniami. Uznaje się, że w ciągu roku po śmierci dusza zmarłego podąża do początków. Ciało musi zostać nienaruszone, gdyż dusza przybiera kształt ciała. Świadkowie Jehowy Na podstawie Stowarzyszenia Strażnica, Świadkowie Jehowy uważają sprawę dawstwa narządów jako indywidualny wybór. Zakłada się, że Świadkowie Jehowy są przeciwni oddawaniu organów do transplantacji, poprzez głoszony sprzeciw na transfuzje krwi. Nie oznacza to sprzeciwu dla transplantacji narządów i tkanek u Świadków Jehowy. TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Linia Życia 43 44 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Ważne wydarzenia w transplantologii w Polsce i na świecie TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Zawody związane z transplantacją Transplantacja to jedna z najmłodszych i najszybciej rozwijających się dziedzin medycyny. Ma do zaproponowania wiele możliwości rozwoju zawodowego i naukowego. Daje dużą szansę na uczestniczenie w przełomowych odkryciach poszerzających naszą wiedzę na temat organizmu ludzkiego. Poniżej kilka zawodów związanych z pobieraniem i przeszczepianiem narządów. Bez udziału tych osób transplantacja nie byłaby możliwa. 45 TRANSPLANTACJA - Jestem na tak! Słowniczek Biorca – osoba, u której dokonano przeszczepu narządu lub tkanki. Cyklosporyna – lek zapobiegający odrzucaniu przeszczepionego narządu, poprzez obniżenie odporności organizmu. Dawca – osoba, od której pobierane są narządy lub tkanki do przeszczepu. Dawca wielonarządowy- osoba, od której pobrano więcej niż jeden organ do przeszczepu Dawca zmarły – narządy pobierane są od osoby, u której stwierdzono nieodwracalne uszkodzenie mózgu. Narządy są przeszczepiane osobom z nieodwracalną niewydolnością narządów, np. serca, wątroby, płuc. Dawca żywy – zdrowa osoba, która oddaje nerkę, część wątroby lub szpik kostny spokrewnionej lub bliskiej osobie. Dializa – zabieg oczyszczania krwi z trujących substancji, nadmiaru wody. Zastępuje funkcję nerek. HLA – z ang. Human Leukocytes Antigens – antygeny zgodności tkankowej znajdujące się na białych ciałkach krwi. Każdy człowiek ma inny zestaw HLA. Wyjątek to bliźniacy jednojajowi. Insulina – hormon produkowany w trzustce, reguluje poziom cukru we krwi. Koordynator transplantacyjny – osoba odpowiedzialna za prawidłowy przebieg pobrania narządów od dawcy i przeszczepienie właściwemu biorcy. Leki immunosupresyjne – leki tłumiące reakcje obronne organizmu na przeszczep obcego narządu lub tkanki. Lista oczekujących – jest to skomputeryzowana lista pacjentów oczekujących na przeszczep narządów. Markery wirusologiczne – są to testy krwi, które pozwalają na określenie czy osoba miała kontakt z wirusami, np. HIV, wirusowego zapalenia wątroby typu B lub C. W przypadku dodatniego wyniku HIV osoba nie może być dawcą. Nerka – organ odpowiedzialny za usuwanie zbędnych produktów przemiany materii z krwi oraz utrzymanie w równowadze gospodarki wodno-elektrolitowej. Odrzucanie – proces, w którym układ immunologiczny biorcy rozpoznaje przeszczepiony organ lub tkankę jako obcy i niszczy. Oświadczenie woli – karta określająca gotowość do oddania swoich narządów i tkanek po śmierci do transplantacji. W języku angielskim donor card.. Potencjalny dawca narządów – osoba, u której rozpoznano śmierć mózgu i jest oceniania funkcja narządów pod kątem pobrania do przeszczepu. Rzeczywisty dawca narządów – osoba, od której pobrano narządy i/lub tkanki i przeszczepiono biorcom. Płuco – organ odpowiedzialny za wymianę gazową organizmu - wchłanianie tlenu i wydalanie dwutlenku węgla Poltransplant – instytucja państwowa nadzorująca pobieranie i przeszczepianie narządów w Polsce Rejestr sprzeciwów – Centralny Rejestr Sprzeciwów (CRS) znajduje się w siedzibie Poltransplantu w Warszawie. W nim odnotowywane są wszystkie zgłoszenia osób przeciwnych pobraniu narządów po śmierci. Zgłoszenie sprzeciwu do CRS to jeden z dwóch sposobów zgłoszenia sprzeciwu na pobranie narządów. Drugi to podpisane własnoręcznie oświadczenie. Rogówka – przezroczysta osłona gałki ocznej. Serce – narząd zapewniający dopływ krwi do narządów i tkanek. Skrajna niewydolność nerek – występuje w momencie, kiedy nerki własne nie są w stanie oczyścić organizmu z substancji trujących, np. z mocznika. Śmierć mózgu – zanik funkcji mózgu, przede wszystkim pnia mózgu. Brak dopływu do mózgu krwi przenoszącej tlen. Brak szans na powrót funkcji mózgu ponownie. Śmierć sercowa – brak funkcji serca. Sztuczny masaż serca nie przywraca jego czynności. Śpiączka – każdy stan nieświadomości, czasowy lub trwały. Nie oznacza śmierci mózgu. Szpik kostny – tkanka znajdującą się w jamach kości długich (np. mostek, kość udowa). Ze szpiku powstają czerwone i białe ciałka krwi. Tętnica – naczynie przenoszące krew od serca do narządów. Tkanka – określenie dla innych niż organy części ciała przeznaczonych do transplantacji: kości, rogówki, skóra, zastawki serca. Transplantacja – przeszczepienie organu lub tkanki dawcy osobie z nieodwracalnie uszkodzonym organem czy tkanką. Trzustka – organ wydzielający enzymy trawienne do przewodu pokarmowego oraz insulinę regulującą poziom cukru we krwi. Typowanie tkankowe – procedura oznaczenia specyficznego kodu genetycznego dawcy narządów tzw. HLA Wątroba – organ odpowiedzialny za przekształcanie substancji odżywczych wchłoniętych z przewodu pokarmowego ( białka, tłuszcze) do form przyswajalnych dla tkanek. Żyła – naczynie dostarczające krew do serca. www.przeszczep.pl 46 Strony WWW poświęcone tematyce transplantacyjnej w Polsce i na świecie POLSKA www.przeszczep.pl Polski Portal Transplantacyjny www.niesmiertelni.pl Portal i Forum Osób Dializowanych i Po Przeszczepie Nerki www.uniatransplantacyjna.pl Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej www.skladak.jaw.pl Życie po przeszczepie serca www.kcbtik.pl Krajowe Centrum Bankowania Tkanek i Komórek www.poltransplant.org.pl Centrum Organizacyjno –Koordynacyjne do Spraw Transplantacji „POLTRANSPLANT” POZA POLSKĄ www.unos.org UNOS- Nonprofit organization which coordinates US organ transplant activities. www.eurotransplant.org EUROTRANSPLANT- The Eurotransplant International Foundation is responsible for the mediation and allocation of organ donation procedures in Austria, Belgium, Croatia, Germany, Luxemburg, the Netherlands and Slovenia. www.organdonor.gov Official U.S Department of Health &Human Services www.health.groups.yahoo.com/group/BODY-UK/ BODY-UK - A group to learn more about organ donation and transplantation. health.groups.yahoo.com/group/Transplant_Friends/ Transplant_Friends - Australian based Group mainly for patients, friendship and exchange medical experiences and knowledge.) www.uktransplant.org.uk UK Transplant. Transplants save lives www.organspende-info.de Organspende Eine ganz personaliche Frage www.streetwork-organspende-online.de In Berlin informiert ein ‚Streetworker’ über Organspende und Transplantation www.przeszczep.pl Narodo w y P r o g r a m R o z w o j u M e d y c y n y Tr a n sp l a n t a c y jn e j
