Piąta kolumna

Piąta kolumna
1
Piąta kolumna
Piąta kolumna, V kolumna, potocznie – dywersanci, sabotażyści, prowokatorzy, szpiedzy, wrogowie wewnętrzni.
Piąta kolumna w Hiszpanii
Określenie „piąta kolumna” pochodzi z czasów hiszpańskiej wojny domowej (1936-1939). Użył go po raz pierwszy
frankistowski generał Emilio Mola, który w 1936 r. w przemówieniu radiowym powiedział, że oprócz czterech
kolumn wojsk generała Francisco Franco, maszerujących na Madryt, w mieście jest jeszcze piąta kolumna, czyli
zwolennicy nacjonalistów w stolicy. Za tę wypowiedź gen. Mola został zresztą skrytykowany przez innych
dowódców frankistowskich uważających, że republikanie wykorzystali ją jako usprawiedliwienie dokonywanych
represji.
Piąta kolumna w Czechosłowacji
Terminu „V kolumna” używa się zwykle jako określenia grup
dywersantów rekrutowanych spośród nacjonalistycznych środowisk w
obrębie mniejszości niemieckiej w Czechosłowacji i Polsce w okresie
hitlerowskiej agresji na te dwa kraje, a także wobec różnego rodzaju
zagranicznych agentur wywiadowczych III Rzeszy współdziałających
z wojskami regularnymi.
Zbiórka Henleinowców z Sudetendeutsches
Freikorps
Piąta kolumna w Polsce
Mniejszość niemiecka w Polsce od początku utworzenia II
Rzeczypospolitej wspierała wysiłki Niemiec w polityce wymierzonej
przeciw państwu polskiemu oraz kwestionowaniu jej granic
państwowych. Przedstawiciele mniejszości niemieckiej z polskiego
Pomorza dnia 20 grudnia 1930 roku uzyskali w Berlinie zapewnienie
od ówczesnego kanclerza Niemiec Heinricha Brüninga[1], że „Rzesza
podziwia szczerze ofiarność Niemców na Pomorzu, którzy znajdują się
na pierwszej linii frontu polityki rewizji granic”[2]. Kanclerz zapewnił
ich również, że Niemcy nigdy nie zrezygnują z tej polityki.
Inspekcja Selbstschutzu w Bydgoszczy
W okresie przed II wojną światową na terenie Polski działało wiele organizacji niemieckich uznawanych za piątą
kolumnę:
• Jungdeutsche Partei in Polen (JDP) – obejmowała swoją działalnością całą Polskę w granicach sprzed II wojny
światowej
• Deutsche Vereinigung (DtV) – działała w województwie pomorskim i województwie poznańskim
• Deutscher Volksbund – obejmowała zasięgiem teren województwa śląskiego[3]
• Deutscher Volksverband in Polen – organizacja aktywna w województwie łódzkim.[4]
Piąta kolumna
Wraz z kilkoma pomniejszymi organizacjami stowarzyszenia te skupiały w swoich szeregach ok. 25% ludności
niemieckiej zamieszkującej terytorium II Rzeczypospolitej i utrzymywały stały, tajny kontakt z organami partyjnymi
i wywiadu Niemiec – NSDAP, Auslandsorganisation, Gestapo, Abwehrą oraz SD.
W 1937 roku z ok. 800 tys. Niemców zamieszkałych w Polsce ok. 200 tys. było członkami organizacji
hitlerowskich[5].
W 1939 r. powstał przy SS Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle (VoMi) tzw. „Komitet Sześciu”, tajna komórka
koordynująca działania mniejszości niemieckiej w Polsce. Polacy pozostawali w złudnym przeświadczeniu o
dalszym rozbiciu organizacyjnym mniejszości niemieckiej[6]. Organizacji tej podlegały m.in. organizacje
narodowo-socjalistyczne w przedwojennej Polsce jak Zjednoczenie Niemieckie (niem. Deutsche Vereinigung DtV) i
Partia Młodoniemiecka w Polsce (niem. Jungdeutsche Partei in Polen skrót JDP)[7].
W okresie międzywojennym kontrwywiad RP wykrył kilka nielegalnych niemieckich organizacji np.
Volksbundjugendgruppe w Katowicach w 1933, Narodowo-Socjalistyczny Niemiecki Ruch Robotniczy w skrócie
NSDAB na polskiej części Górnego Śląska w 1934 (celem NSDAB było oderwanie Górnego Śląska od Polski i
przyłączenie go do Niemiec), Schwarze Hand (pol. Czarna Ręka) w Chorzowie[8], Die Schwarze Schaar (pol. Czarna
Drużyna). W latach 1936/37 szereg tych organizacji zostało zdelegalizowanych, a ich członkowie stanęli przed
sądem. Aresztowani zostali m.in. Rudolf Wiesner, którego faszystowska Partia Młodoniemiecka kreowała na führera
mniejszości niemieckiej w Polsce oraz pierwszy przywódca rywalizującej z nią Dtv Erik von Witzleben.
Z członków nazistowskich organizacji mniejszości niemieckiej rekrutowały się bojówki Selbstschutzu prowadzące
akcje sabotażowe na ziemiach polskich przed 1 września. Wraz z agresją III Rzeszy na Polskę 1 września 1939,
jednostki „Selbstschutzu” rozpoczęły działania zbrojne przeciwko ludności polskiej i polskim siłom zbrojnym,
jednocześnie podejmując działania sabotażowe, mające na celu wspomożenie niemieckiej inwazji[9]. W czasie
kampanii wrześniowej, 3 września oddziały niemieckiej piątej kolumny, zorganizowane w formacje Selbstschutz,
Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle i Hitlerjugend, dokonały akcji dywersyjnej w Bydgoszczy[10], w wyniku której
zginęła polska ludność cywilna i 240 żołnierzy Wojska Polskiego z przegrupowującej się Armii „Pomorze”.
Wprawdzie działania V kolumny mają zwykle drugorzędne znaczenie, ale termin ten doskonale wpisuje się w
stereotyp wroga wewnętrznego, co w warunkach wojennych bywa uzasadnieniem oraz przyczyną pogromów,
represji wojska lub administracji rządowej przeciwko mniejszościom narodowym itp. zjawisk.
Inne kraje
Pojęcie „piątej kolumny” przywołuje się m.in. w kontekście internowania obywateli USA pochodzenia japońskiego
po ataku na Pearl Harbor (7 grudnia 1941 r.) oraz w odniesieniu do radykalnych środowisk muzułmańskich w
Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych po zamachu na World Trade Center (11 września 2001 r.). W czasie
przemówienia (19 czerwca 1967 r.) Władysław Gomułka, nawiązując do wojny sześciodniowej – gdzie Izrael
zwyciężył koalicję państw arabskich, wspieraną przez ZSRR – nazwał Żydów mieszkających w Polsce „piątą
kolumną”.
Bibliografia
• Florence S. Hellman, „Nazi Fifth Column Activities: A List of References”, Library of Congress, Uniwersytet
Michigan 1943.
• „The German fifth column in Poland”, Polish ministry of information by Hutchinson & co. ltd., London 1941.
• Luther, Tammo „Volkstumspolitik des Deutschen Reiches 1933-1938. Die Auslanddeutschen im Spannungsfeld
zwischen Traditionalisten und Nationalsozialisten”. Franz Steiner, Stuttgart 2004.
• Louis De Jong, C. M. Geyl, „The German fifth column in the Second World War”, University of Chicago Press
1956 [11] wersja cyfrowa książki.
• Mirosław Cygański, „Hitlerowskie organizacje dywersyjne w województwie śląskim 1931-1936”, Śląsk, 1971.
2
Piąta kolumna
• Grünberg Karol,”Nazi-Front Schlesien; niemieckie organizacje polityczne w województwie śląskim w latach
1933-1939”, Katowice, Śląsk, 1963.
• Seweryn Osiński, „V kolumna na Pomorzu Gdańskim”, Książka i Wiedza, 1965.
Linki zewnętrzne
• Louis De Jong, C. M. Geyl, „The German fifth column in the Second World War”, University of Chicago Press
1956 książka dostępna online [12]
Przypisy
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
Edmund Męclewski, „Spadkobiercy III Rzeszy”, KAW, Katowice 1978.
Martin Broszat, 200 Jahre deutche Polenpolitik, München 1963.
Historia – Encyklopedia Multimedialna PWN, Warszawa 1999, ISBN 83-88756-29-X.
Christian Raitz von Frentz (1999). "Deutscher Volksverband". A Lesson Forgotten: Minority Protection Under the League of Nations: the
Case of the German Minority in Poland, 1920-1934. LIT Verlag Münster. str. 250–251. ISBN 3825844722.
Słownik Wiedzy Obywatelskiej PWN, Warszawa 1970.
Eugeniusz Guz, Winni szukają winnych, 1984, s. 232-233, ISBN 83-216-0351-3.
Julitta Mikulska Bernaś, Franciszek Bernaś, V kolumna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1977.
Eugeniusz Guz, Winni szukają winnych, 1984, rozdz. „A jednak Piąta kolumna”, s. 284-285, ISBN 83-216-0351-3.
[9] Praca zbiorowa, Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Polski ruch oporu 1939-1945, MON, Warszawa 1988.
[10] Praca zbiorowa, "Polacy, Niemcy", wyd Unia, Katowice 1995, ISBN 838625002X, Karol Marian Pospieszalski "Dzień 3 wrzesnia w
Bydgoszczy w świetle niemieckich źródeł", str. 231
[11] http:/ / books. google. com/ books?id=dlAVAAAAIAAJ& pg=PA136& dq=Nazi+ fifth+ column+ activities:+ a+ list+ of+ references&
hl=pl& ei=n1YdTueGAoSq8QPL7eyqCA& sa=X& oi=book_result& ct=result& resnum=1& ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&
q=Nazi%20fifth%20column%20activities%3A%20a%20list%20of%20references& f=false
[12] http:/ / www. questia. com/ library/ book/ the-german-fifth-column-in-the-second-world-war-by-louis-de-jong-c-m-geyl. jsp
3
Źródła i autorzy artykułu
Źródła i autorzy artykułu
Piąta kolumna Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=37411196 Autorzy: Azureus, Beno, Berasategui, Chesterx, GM, Inny001, J.Dygas, Joymaster, Jrmo, Kaszkawal, Kynikos,
Mad, Markiel, Mathiasrex, Pablo000, Pernambuko, Pjahr, Prince, Pudelek, Roo72, Sagi2007, Sei, Spetsedisa, Westborder, Zbiguzet, 14 anonimowych edycji
Źródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Bundesarchiv Bild 146-1972-026-51, Anschluss sudetendeutscher Gebiete.jpg Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Bundesarchiv_Bild_146-1972-026-51,_Anschluss_sudetendeutscher_Gebiete.jpg Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Germany
Autorzy: Bundesarchiv-B6, Dezidor, Ingolfson, John commons, McZusatz, Minderbinder, Prüm, ŠJů
Plik:Inspection of Selbstschutz unit in Bydgoszcz.jpg Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Inspection_of_Selbstschutz_unit_in_Bydgoszcz.jpg Licencja: Public Domain
Autorzy: Unknown
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/
4