WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1 farmakologia UKŁAD

WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
farmakologia
UKŁAD AUTONOMICZNY
RECEPTORY –
Białka w: błonie komórkowej (łączy się z nimi większość hormonów, neuroprzekaźników i
leków), cytoplazmie komórki (łączą się z nimi hormony sterydowe), jądrze komórkowym
(łączą się z nimi hormony tarczycy)
W wyniku pobudzenia receptora dochodzi do zmian w komórce: zmiana przepuszczalności
kanałów jonowych m.in. dla Na, K, Ca; aktywacja lub dezaktywacja enzymów komórkowych
katalizujących procesy metaboliczne w komórce; synteza aminokwasów i białek w jądrze
komórkowym.
RODZAJE SUBSTANCJI łączących się z receptorem:
AGONIŚCI / ANTAGONISCI (blokery, inhibitory)
Agoniści – duże powinowactwo do receptora i duża aktywność wewnętrzna
Antagoniści- duże powinowactwo, mała aktywność wewnętrzna
Ale: beta-bloker z własną aktywnością wewnętrzną – acebutolol (mniej korzystny w chorobie
wieńcowej niż beta-blokery bez własnej aktywności wewnętrznej, ponieważ w chorobie
wieńcowej i zawale serca dążymy do zmniejszenia obciążenia serca pracą, aby sercu
wystarczało zmniejszone ukrwienie jakie ma miejsce w chorobie niedokrwiennej; beta bloker
z własną aktywnością pobudza serce do pracy)
PODZIAŁ UKŁADU NERWOWEGO
Ośrodkowy i obwodowy (somatyczny i autonomiczny=wegetatywny)
UKŁAD AUTONOMICZNY:
Współczulny=adrenergiczny=sympatyczny
Przywspółczulny=cholinergiczny=parasympatyczny
Współczulny: ośrodki w rdzeniu kręgowym (Th1-L3), nerw przedzwojowy (krótki), zwój
pnia współczulnego położony wzdłuż kręgosłupa, nerw pozazwojowy (długi)
Przywspółczulny: ośrodki w pniu mózgu (dla nerwów czaszkowych) i w rdzeniu kręgowym
(S1-S4), nerw przedzwojowy (długi), zwój (zwoje przywspółczulne leżą w pobliżu
unerwianych narządów), nerw pozazwojowy (krótki)
Połączenie nerwu przedzwojowego z pozazwojowym w zwoju: neuroprzekaźnik
Acetylocholina ; receptory N i M
Połączenie nerwu pozazwojowego z komórką efektorową (komórka mięśnia gładkiego,
komórka gruczołowa itp.) : neuroprzekaźnik w układzie współczulnym – Noradrenalina, w
ukł. przywspółczulnym – Acetylocholina (receptor M)
Nerwy pozazwojowe dochodzą do narządów wewnętrznych , mięśni gładkich, naczyń
krwionośnych, serca, gruczołów.
ADRENALINA – siła działania : β2 > β1 > α2 > α1 (działanie na serce>na naczynia)
NORADRENALINA - siła działania : α1 > α2 > β1 > β2 (działanie na naczynia>na serce)
Adrenalina (1:1000) – drogi podania w reanimacji: i.v. (1mg), dotchawiczo (do rurki
intubacyjnej) (2-3mg w 10 ml 0.9%NaCl), ewentualnie w innych sytuacjach (np. wstrząs
anafilaktyczny): s.c., i.m.
1
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
farmakologia
LEKI WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD AUTONOMICZNY
SYMPATYKOMIMETYKI=ADRENOMIMETYKI (pobudzają ukł. współczulny)
SYMPATYKOLITYKI=ADRENOLITYKI (hamują ukł. współczulny)
PARASYMPATYKOMIMETYKI=CHOLINOMIMETYKI (pobudzają ukł. przywspółcz.)
PARASYMPATYKOLITYKI=CHOLINOLITYKI (hamują ukł. przywspółczulny)
Zjawisko up regulation i down regulation dotyczące receptorów – naturalną reakcją
organizmu na blokowanie receptorów jest zwiększenie ich liczby aby zachować czynność
narządu; reakcją na stymulację jest zmniejszanie receptorów aby tą stymulację zmniejszyć,
(up regulation - znaczenie przy odstawianiu beta-blokerów!: w wyniku stosowania beta
blokerów dochodzi w sercu do zwiększenia ilości receptorów beta; w chwili nagłego
odstawienia leków z tej grupy dochodzi do nadmiernej stymulacji współczulnej co u pacjenta
z chorobą wieńcową może doprowadzić do niedokrwienia serca lub nawet zawału; aby tego
uniknąć należy leki te odstawiać stopniowo) (down regulation – znaczenie przy stosowaniu
np. beta-mimetyków bez sterydów wziewnych w astmie: stosowanie samych beta mimetyków
długodziałających prowadzi do zmniejszenia liczby receptorów beta2 w drogach
oskrzelowych co wymaga stosowania większych dawek tych leków bo dotychczasowe
przestają być skuteczne; aby tego uniknąć należy jednocześnie stosować sterydy wziewne,
które zapobiegają zjawisku down regulation).
ADRENOMIMETYK : efedryna, pseudoefedryna. Uwalnia NA (noradrenalinę); pobudza
receptory α i β. Pobudza cun (centralny układ nerwowy); stosowana m.in.w leczeniu
narkolepsji; obkurcza naczynia krwionośne (np. w lekach stosowanych w katarze, zapaleniu
zatok).
Amfetamina, kokaina : zwiększają uwalnianie NA i D (dopaminy). Uzależniają. Dopamina
jest neuroprzekaźnikiem w cun, w tzw. układzie nagrody warunkującym poczucie szczęścia.
Amfetamina: amina sympatykomimetyczna pobudzająca pośrednio układ współczulny.
Pobudza zwłaszcza korę mózgową, ośrodek oddechowy i naczynioruchowy, zmniejsza
zmęczenie i odczuwanie głodu, poprawia nastrój, poprawia koncentrację. Objawy zatrucia:
bóle i zawroty głowy, bezsenność, przyspieszenie mowy, rozszerzenie źrenic, drżenia
mięśniowe, pobudzenie psychoruchowe, halucynacje, wymioty, biegunka, tachykardia,
arytmia, bladość, potliwość. W silnym zatruciu utrata przytomności, drgawki, spadek
ciśnienia i zgon (porażenie ośrodka oddechowego). Do kilku godzin od zatrucia należy
wykonać płukanie żołądka lub sprowokować wymioty, potem podać węgiel aktywowany
(1g/kg m.c.); można podać np. benzodiazepiny (np. diazepam Relanium) w celu zniesienia
objawów z cun (centralny układ nerwowy).
Układ współczulny warunkuje pobudzenie cun i dobry nastrój.
Działania uboczne beta-blokerów przenikających do cun (propranolol) – depresja.
UKŁAD WSPÓŁCZULNY – AKTYWACJA, MOBILIZACJA, WYSIŁEK, EMOCJE,
WYDATKOWANIE ENERGII.
Aminy katecholowe: adrenalina, noradrenalina, dopamina – produkowane w neuronach i
rdzeniu nadnerczy (D→NA→A). Epinefryna to odpowiednik adrenaliny produkowany
syntetycznie.
UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY – SPOCZYNEK, REGENERACJA,
GROMADZENIE ENERGII.
Acetylocholina – produkowana w neuronach.
2
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
farmakologia
ADRENALINA (Epinefryna), NORADRENALINA (Norepinefryna, preparat Levonor):
złożone działanie:
 Podnosi ciśnienie przez skurcz naczyń (rec. α) i stymulację serca (rec. β1)
 Obniża ciśnienie przez odruch z baroreceptorów w zatoce szyjnej (wzrost ciśnienia →
odruch z baroreceptorów przez cun i nerw błędny → rozkurcz naczyń i zwolnienie
rytmu serca) oraz przez pobudzenie rec. β2 w naczyniach i rec. α2 presynaptycznych.
W sumie przyspieszają skurcze serca i zwiększają ich siłę oraz podnoszą ciśnienie.
Dawki: w pompie: epinefryna 1-2µg/min podnosi ciśnienie, 4µg/min przyspiesza rytm
serca i zwiększa siłę skurczu, stosowana też w większych dawkach; norepinefryna 210µg/min zwiększa ciśnienie, przyspiesza rytm i zwiększa siłę skurczów serca. Oba leki
mogą pogarszać przepływ nerkowy oraz spowodować niedokrwienie tkanek i narządów.
Ich okres półtrwania to ok. 1-2 min.
DOPAMINA (jej syntetyczna pochodna to DOBUTAMINA, która jednak nie pobudza
układu współczulnego ale stymuluje rec. β1):
poprawiają kurczliwość serca bez nadmiernego przyspieszenia rytmu, poprawiają
przepływ wieńcowy a dopamina nerkowy, zmniejszają opór obwodowy (naczyń
tętniczych) - stosowane razem poprawiają wydolność serca przy utrzymaniu ciśnienia
tętniczego i zapewniają dobry przepływ nerkowy co zapobiega niewydolności nerek.
Stosowane gdy trzeba zwiększyć siłę skurczów serca bez przyspieszania rytmu i
gwałtownego podnoszenia ciśnienia tętniczego (czyli przy ciśnieniu nie mniejszym niż
80-90mmHg). Dawki: w pompie: dobutamina 2-7µg/kg/min i więcej aby trochę
zwiększać ciśnienie tętnicze, dopamina 2-4µg/kg/min zwiększa przepływ nerkowy
(>5µg/kg/min przyspiesza rytm serca i podnosi ciśnienie). Okres półtrwania tych leków
jest b. krótki (ok. 2 min; max efekt po 10 min od podania i.v.) więc dawkę zmienia się na
bieżąco obserwując stan kliniczny chorego (tętno, ciśnienie…).
UKŁAD WSPÓŁCZULNY
RECEPTORY α
α1 – naczynia; mięśnie gładkie prostaty i szyi pęcherza moczowego - skurcz
α2 – autoreceptor w błonie presynaptycznej (zakończenie nerwu pozazwojowego); jego
pobudzenie zmniejsza wydzielanie NA czyli w efekcie hamuje działanie układu
współczulnego
Selektywni agoniści rec. α1 → skurcz naczyń
Substancje farmakologiczne: ksylometazolina (Xylogel), oksymetazolina (Nasivin, Afrin),
nafazolina (Oculosan), tetryzolina stosowane w kroplach obkurczających naczynia w błonie
śluzowej nosa oraz naczynia spojówek. Fenylefryna stosowana w tabletkach (leki podnoszące
ciśnienie oraz stosowane w katarze np. Coldrex).
Działania uboczne: ↑ RR. Ostrożnie w NT, chorobie wieńcowej, zwężeniu naczyń
obwodowych!.
Selektywni agoniści rec. α2 – klonidyna – zmniejsza wydzielanie NA z neuronów → ↓ HR
(heart rate – rytm serca) i RR (ciśnienie tętnicze). Nie wolno nagle odstawiać (down
regulation rec. α2). Rzadko stosowana z powodu silnych działań ubocznych.
Antagoniści rec α1 : prazosyna, doksazosyna, terazosyna; stosowane w NT (nadciśnieniu
tętniczym) i BPH (łagodnym rozroście prostaty) z utrudnionym oddawaniem moczu.
Podajemy wieczorem, zaczynamy od małych dawek bo leki te mogą wywołać nagły ↓ RR.
3
WWW.RatownictwoMedyczne.Friko.p1
farmakologia
Antagoniści α1, α2 - fentolamina ( (-)α1; (-) α2 → ↑NA → (+) rec β1, β2) ostatecznie
przeważa działanie rozkurczające naczynia (blok rec. α1) – lek stosowany dożylnie lub
domięśniowo w celu obniżenia RR w guzie chromochłonnym rdzenia nadnerczy.
RECEPTORY β
β1 – serce
β2 - naczynia, oskrzela, macica
β3 – tkanka tłuszczowa
Serce β1 > β2 (↑HR)
β2 – rozkurcz naczyń, rozszerzenie oskrzeli, rozkurcz macicy
β1 i β2 agonista - izoprenalina, orcyprenalina; stosowane w ataku astmy i w reanimacji (↑RR)
β1 agonista – dobutamina stosowana w ostrej niewydolności serca; zwiększa siłę skurczu
serca i nieznacznie przyspiesza rytm serca, nie wpływa na RR.
β2 agoniści – stosowane w astmie (najczęściej wziewnie poza Salbutamolem, który ma też
postać syropu i tabletek):
krótkodziałający (szybki początek działania i krótki czas działania, stosowane doraźnie w
napadzie duszności): salbutamol (Salbutamol, Ventolin), fenoterol (Berotec, Berodual),
długodziałający (różnie długi początek działania, stosowane regularnie 2 razy dziennie):
formoterol (Foradil, Zafiron, Oxis), salmeterol (Serevent);
- fenoterol (tabletki) w zagrażającym przedwczesnym porodzie.
DZIAŁANIE β2 agonistów: rozkurcz oskrzeli i macicy. Działania uboczne: ↑ HR, arytmia,
kołatanie serca, drżenie mięśniowe.
β antagoniści (beta-blokery):
Nieselektywni (β1 i β2 antagoniści) (propranolol). Kardioselektywni (β1 antagoniści)
(metoprolol, acebutolol, bisoprolol, atenolol).
Acebutolol – z aktywnością wewnętrzną.
Stosowane w NT, zaburzeniach rytmu serca, jaskrze, nadczynności tarczycy, chorobie
niedokrwiennej serca (chorobie wieńcowej); u każdego pacjenta po zawale serca.
DZIAŁANIE (blokowanie rec. β1): zwolnienie HR, zmniejszenie kurczliwości serca, ↓ RR.
Działania uboczne (blokowanie rec. β2) : skurcz oskrzeli, skurcz naczyń obwodowych
(niedokrwienie np. kończyn), skurcze macicy. Działania uboczne: rzadkoskurcz, zaburzenia
przewodzenia w sercu, ↓ RR, skurcz oskrzeli, impotencja, pogorszenie nastroju.
Przeciwwskazania: bradykardia, blok przewodzenia w sercu, chromanie przestankowe, astma,
depresja.
Złożone blokery układu współczulnego – α1, β1 antagoniści – Labetalol, Carvedilol
(zastosowanie jak beta blokery ale mniej działań ubocznych).
Astma – generalnie beta-blokery przeciwwskazane, ewentualnie lepsze beta-blokery
kardioselektywne.
Angina Prinzmetala (skurcz naczyń wieńcowych) – beta-blokery przeciwwskazane bo blokują
rozkurczowe działanie rec. β2.
Pheochromocytoma (guz chromochłonny) – wyrzut adrenaliny z nadnerczy → stymulacja rec
α i β. Beta-bloker nieskuteczny. Leczenie: fentolamina (α1 α2 antagonista).
Blok przewodzenia w sercu – leczenie: atropina (0.5-1mg jednorazowo do dawki łącznej
3mg), orcyprenalina, izoprenalina.
4