Potencjał rozwojowy przedsiębiorstw

ISBN: 978-83-62508-00-6
Rafał Muster
Doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii.
Adiunkt w Zakładzie Socjologii Organizacji, Gospodarki i Metodologii
Badań Społecznych Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego.
Zainteresowania naukowe związane przede wszystkim z rynkiem pracy, socjologią bezrobocia oraz problematyką zarządzania zasobami
ludzkimi. Koordynator merytoryczny i uczestnik licznych projektów
badawczych - także współfinansowanych ze środków Europejskiego
Funduszu Społecznego - związanych z analizami procesów zachodzących na lokalnych i regionalnych rynkach pracy. W latach 2009 – 2010
ekspert Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach w projekcie monitorowania regionalnego rynku pracy. Autor pięciu opublikowanych
raportów z badań oraz kilkudziesięciu artykułów z zakresu prognozowania sytuacji na rynku pracy oraz zarządzania zasobami ludzkimi.
Rafał Muster
Potencjał rozwojowy
przedsiębiorstw
z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
w świetle analiz empirycznych
Fragment recenzji prof. UŚ. dr hab. Adama Bartoszka
„Niniejszy raport przynosi nowe wartości poznawcze w zakresie dokumentacji terenowej i diagnozy stanu
opinii społecznej 609 przedsiębiorców o problemach zatrudniania pracowników i perspektywach rozwoju firm z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Jest to interesujący materiał dla badaczy,
działaczy lokalnych i mieszkańców, oraz absolwentów mających dylematy orientowania się na aktywność
zawodową a także dla szerszego kręgu czytelników. Zatem uważam publikację tego tomu za pożyteczne
przedsięwzięcie naukowe i świadectwo dobrych akademickich kompetencji jego redaktora”.
Projekt objęty honorowym patronatem przez
Prezydenta Miasta Tychy oraz Górnośląski
Związek Metropolitalny
Od badania do działania. Analiza trendów rozwojowych i zmian gospodarczych w obszarze Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Raport z badań
Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych
im. ks. Emila Szramka w Tychach
Rafał Muster
Potencjał rozwojowy
przedsiębiorstw
z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
w świetle analiz empirycznych
Rafał Muster
Potencjał rozwojowy
przedsiębiorstw
z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
w świetle analiz empirycznych
Raport z badań
Tychy 2011 rok
Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych
im. ks. Emila Szramka w Tychach
Spis treści
Część I: Wprowadzenie
6
1.1 Od badania do działania - założenia i cele projektu
6
1.2 Pracodawcy jako uczestnicy badań
8
Część II: Osoby pracujące i podmioty gospodarcze funkcjonujące
na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
9
Część III: Charakterystyka badanych pracodawców
14
Część IV: Analiza zgromadzonego materiału empirycznego
18
4.1 Ruchy kadrowe w badanych przedsiębiorstwach
18
4.2 Zapotrzebowanie kadrowe badanych przedsiębiorstw
26
4.3 Opinie pracodawców na temat przygotowania absolwentów szkół ponadgimnazjalnych do wykonywania roli pracownika
37
4.4 Rozwój kompetencji zawodowych pracowników
badanych firm i instytucji
40
Perspektywy rozwoju badanych przedsiębiorstw i instytucji
42
4.6
Sposoby radzenia sobie badanych firm w sytuacji
kryzysu na rynkach światowych
44
4.7
Oczekiwania firm wobec instytucji samorządowych
55
4.8
Oczekiwania firm i instytucji wobec Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego
56
4.9 Wskazania respondentów z miast wchodzących w skład
GZM, w których są najdogodniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
58
4.10
Zmiany, które nastąpiły w badanych firmach w okresie ostatnich 3 lat
64
4.11
Bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej
67
4.12
Korzystanie z funduszy unijnych przez badane firmy
68
4.5
Część V: Zakończenie
70
Aneks: Rekomendowana bibliografia
74
Spis tabel i wykresów
75
5
Część I: Wprowadzenie
1.1 Od badania do działania - założenia i cele projektu
Projekt badawczy Od badania do działania. Analiza trendów rozwojowych i zmian gospodarczych w obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, realizowany był przez
pracowników Katedry Socjologii Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych im. ks. Emila
Szramka w Tychach.
Głównym celem działań w ramach tego przedsięwzięcia empirycznego, realizowanych od maja
2009 roku do kwietnia 2011 roku, było dokonanie diagnozy trendów i zmian gospodarczych
zachodzących w regionie, w oparciu o przeprowadzenie badań socjologicznych wśród ponad
ośmiotysięcznej grupy reprezentantów śląskich pracodawców (700 osób), bezrobotnych (2774
osób), ekspertów (560 osób) i uczniów szkół ponadgimnazjalnych (4250 osób), funkcjonujących
w obszarze 14 miast tworzących Górnośląski Związek Metropolitalny.
Zasadniczymi argumentami przemawiającymi za skupieniem działań empirycznych w ramach
obszaru GZM były: fakt, iż jest on tą częścią województwa, której dominujący wizerunek często
wpływa na postrzeganie przez mieszkańców Polski całego regionu oraz prowadzone w ostatnich
latach intensywne działania w kierunku przekształcenia 14 miast członkowskich w jedne spójny
i silny ośrodek metropolitalny, którego prężny rozwój pozwolić ma na konkurowanie z metropoliami funkcjonującym w kraju i za jego granicami. Jak wiadomo, historycznie obszar ten rozwijał
się w oparciu o istniejące tu surowce naturalne oraz procesy ich wydobycia i przeróbki, szczególnie intensywnie zachodzące od XIX w. Dzięki temu powstał najbardziej uprzemysłowiony
i wysoce zurbanizowany region w Polsce i jeden z ważniejszych tego typu ośrodków w Europie.
Dziś przemysłowe miasta tego obszaru stają wobec trudnego procesu transformacji społeczno-gospodarczej w ośrodki o nowoczesnym i bezpiecznym dla środowiska przemyśle oraz gospodarce opartej na wiedzy (Strategia Rozwoju GZM).
Zrealizowane przedsięwzięcie empiryczne było więc niepowtarzalną okazją do uchwycenia dynamiki procesów oraz przemian dokonujących się w tym zakresie i uwidaczniających się w opiniach
i poglądach przedstawicieli grup, których codzienne funkcjonowanie w ramach badanego obszaru ma zasadniczy wpływ na możliwości kreowania silnej pozycji Górnośląsko-Zagłębiowskiej
Metropolii „Silesia”. Należy więc tutaj jednoznacznie podkreślić, że przeprowadzone badania
nie polegały na analizie statystycznych danych ekonomicznych, demograficznych czy innych
wskaźników stosowanych zazwyczaj jako kryteria określające poziom rozwoju gospodarczego
wybranych obszarów metropolitalnych. Status metropolii nie może być bowiem określany jedynie poprzez zastosowanie kryteriów statystycznych, gdyż równie istotne są tutaj cechy miastmetropolii istniejące w świadomości społeczeństwa. W realizowanych badaniach dążono więc
do poznania opinii i poglądów przedstawicieli różnych środowisk, których działalność stanowi
istotną determinantę rozwoju gospodarczego GZM.
Dlatego właśnie badania realizowane wśród pracodawców z 14 miast GZM skupiały się głównie
na uzyskaniu informacji o aktualnych i przewidywanych ruchach kadrowych, tworzeniu lub likwidacji miejsc pracy oraz oczekiwań wobec pracobiorców.
Z kolei badania osób bezrobotnych, zarejestrowanych w 14 Powiatowych Urzędach Pracy, funkcjonujących w obszarze GZM, służyć miały przede wszystkim dokonaniu diagnozy kwalifikacji
zawodowych i kompetencji cywilizacyjnych bezrobotnych przydatnych w pracy zawodowej, ich
oczekiwań wobec pracodawców oraz sposobów poszukiwania pracy.
6
Udział w projekcie reprezentacji uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych, funkcjonujących w obszarze 14 miast GZM, pozwolił z kolei na uzyskanie informacji o preferowanych
kierunkach i formach dalszego kształcenia oraz planach rozwoju karier zawodowych przyszłych
adeptów regionalnego rynku pracy.
Realizacja badań wśród ekspertów instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych służyła natomiast
identyfikacji silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla lokalnych gospodarek miast członkowskich oraz całej gospodarki regionu, wynikających bezpośrednio z faktu powołania Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego i budowanej na tej podstawie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii
„Silesia”.
Z uwagi na obszerność uzyskanego materiału badawczego, jego prezentacja dokonana
została w ramach czterech publikacji, z których każda zawiera analizę empiryczną zagadnień
problemowych, podejmowanych w badaniach realizowanych wśród jednej z wybranych grup
respondentów:
• Europejskie szlaki – śląskie drogi. Trendy rozwojowe Górnośląsko- Zagłębiowskiej Metropolii „Silesia” (G. Gawron, P.Rojek-Adamek), 2011 r.
• Plany życiowe oraz aspiracje edukacyjne i zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych
w obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (B. Pactwa), 2011 r.
• Funkcjonowanie osób bezrobotnych na terenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (B. Pawlica), 2011 r.
• Potencjał rozwojowy przedsiębiorstw z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego w świetle analiz empirycznych (R. Muster), 2011 r.
Ponadto – dla stworzenia syntetycznego podsumowania obszernej części badawczej oraz
wsparcia jej najważniejszych wniosków wypowiedziami uznanych w zakresie problemów metropolitalności autorytetów – w ramach projektu wydana została piąta publikacja. Stanowi ona
podsumowanie, a zarazem zaproszenie do zapoznania się z całością materiału. Zawarte w niej
teksty, przygotowane przez członków zespołu badawczego i ekspertów zaproszonych do udziału
w konferencji prezentującej rezultaty prowadzonych analiz, w przekonaniu autorów projektu posłużą nie tylko celom poznawczym, lecz również stanowić mogą praktyczne wsparcie dla liderów
i wszystkich osób zaangażowanych w proces budowania Metropolii „Silesia”:
• Od badania do działania. Analiza trendów rozwojowych i zmian gospodarczych
w obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (red.: M.S. Szczepański,
G. Gawron, P. Rojek-Adamek), 2011 r.
Na koniec warto nadmienić, że prezentowany projekt to już trzecie z kolei –
i dotychczas największe pod względem podejmowanych zagadnień problemowych oraz obszaru
terytorialnego – przedsięwzięcie badawcze, którego realizacji, dzięki wsparciu finansowemu ze
środków Unii Europejskiej, podjęli się pracownicy tyskiej Katedry Socjologii. Wyniki poprzednich
analiz udostępnione zostały czytelnikom w ramach dwóch publikacji wydanych przez Śląskie
Wydawnictwa Naukowe WSZiNS w Tychach:
• Edukacja całożyciowa a kompetencje cywilizacyjne
(red. B. Pactwa, P. Rojek-Adamek), 2006 r.
• Czynniki integracji i reintegracji zawodowej kobiet na regionalnym rynku pracy
(red. G. Gawron, B. Pactwa), 2008 r.
7
1.2 Pracodawcy jako uczestnicy badań
Jednym z elementów wielopłaszczyznowego projektu badawczego Od badania do działania. Analiza trendów rozwojowych i zmian gospodarczych w obszarze Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego” były także opinie pracodawców.
Podczas gromadzenia danych od tych respondentów wykorzystano technikę standaryzowanego
wywiadu kwestionariuszowego. Kwestionariusz wywiadu składał się z trzech części: wprowadzającej, pytań oraz metryczki.
W części wprowadzającej respondentom przedstawiono podstawowe cele prowadzonych badań,
do których zaliczono:
− diagnozę ruchów kadrowych (przyjęcia i zwolnienia),
− poznanie oczekiwań przedsiębiorców, stawianych kandydatom do pracy,
− diagnozę sposobów rekrutacji i selekcji personelu na wakujące miejsca pracy,
− poznanie oczekiwań stawianych kandydatom do pracy (w tym także absolwentom
kończącym naukę w szkołach ponadgimnazjalnych),
− identyfikację możliwości rozwoju kwalifikacji zawodowych przez personel
zatrudniony w badanych organizacjach,
− diagnozę sposobów radzenia sobie firm z sytuacją kryzysu w gospodarce,
− poznanie perspektyw i strategii rozwoju firm i instytucji w perspektywie najbliższych lat,
− identyfikację zmian pozytywnych/ negatywnych, następujących zarówno na rynku
pracy, jak i wśród badanych podmiotów.
Standaryzacja kwestionariusza wywiadu ułatwiła gromadzenie i późniejsze opracowanie materiału empirycznego. Wśród pytań zadawanych pracodawcom i ich reprezentantom (pracownikom
działów personalnych, osobom pełniącym kierownicze funkcje w organizacjach) znalazły się
w większości pytania zamknięte lub półotwarte (z kafeterią odpowiedzi). Jednak w celu pogłębienia
problematyki badawczej respondentom zadawano także pytania otwarte, bez kafeterii odpowiedzi. Pozwoliło to zgromadzić dodatkowy, niezwykle cenny materiał o charakterze jakościowym.
Kwestionariusz wywiadu kończył się metryczką, w którym pytano o formę prawną firmy, rodzaj
prowadzonej działalności, liczbę zatrudnionych (zarówno w ramach umowy o pracę, jak i w ramach form elastycznych), okres funkcjonowania na rynku, zasięg działalności, czy siedzibę.
Zaplanowano zrealizować 700 wywiadów z pracodawcami w firmach funkcjonujących
na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (po 50 wywiadów na każde z 14 miast
GZM). Jednakże łącznie udało się przeprowadzić 609 wywiadów, zatem przyjęte założenia zostały zrealizowane na poziomie 87%. Zastosowano celowy dobór próby – o pomoc w doborze
pracodawców do badań poproszono Powiatowe Urzędy Pracy, funkcjonujące na obszarze miast
tworzących Górnośląski Związek Metropolitalny. Zasadniczą podstawą doboru podmiotów do
badań było kryterium „istotnego wpływu firmy na lokalny rynek pracy”. Tak skonstruowane
założenie metodologiczne doboru pracodawców do badań pozwoliło na dotarcie ankieterom do
wielu firm i instytucji, które odgrywają kluczową rolę na analizowanych rynkach pracy według
opinii przedstawicieli publicznych służb zatrudnienia. Jednym z istotniejszych problemów napotykanych podczas realizacji badań były częste odmowy wzięcia udziału w badaniach tych firm
i instytucji, które zostały wskazane przez publiczne służby zatrudnienia – pomimo specjalnego
zaproszenia do wzięcia udziału w badaniach, które podmioty te otrzymały pocztą. Tym samym
dobrana próba cyklicznie była uzupełniania przy pomocy osób koordynujących pracę ankieterów
na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego.
8
Badania realizowane były przez ankieterów w siedzibach firm i organizacji, które zgodziły się na
udział w projekcie. Osoby przeprowadzające wywiady (w okresie od początku grudnia 2009 r. do
końca marca 2010 r.) – co należy podkreślić – przeszły specjalne przeszkolenie z zakresu budowy
narzędzia badawczego, głównych celów i pytań badawczych.
Ze zgromadzonego w ten sposób obszernego materiału empirycznego została utworzona
baza danych, która była podstawą do dokonywania statystycznych obliczeń z wykorzystaniem
programu SPSS. To z kolei było podstawą do napisania raportu sprawozdającego uzyskane wyniki badań terenowych.
Prezentację zasadniczej części zgromadzonego materiału, w oparciu o badania przeprowadzone wśród pracodawców, poprzedzono analizą zastanych danych statystycznych charakteryzujących m.in. osoby pracujące, a także podmioty gospodarcze funkcjonujące na obszarze
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego.
Część II: Osoby pracujące i podmioty gospodarcze funkcjonujące
na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
W niniejszej części opracowania, w oparciu o dane GUS, przedstawiono m.in. dynamikę
wzrostu liczby pracujących w poszczególnych miastach GZM (tabela nr 1) oraz ukazano udział
pracujących w sektorze przemysłowym i usługowym (tabela nr 2).
W czterech miastach GZM w analizowanym okresie – od 2003 do 2008 roku – odnotowano
spadek liczby pracujących. Największy spadek pracujących nastąpił w Zabrzu (spadek o 2 904
osoby) i Bytomiu (spadek o 2 467 osób), w Rudzie Śląskiej liczba pracujących zmniejszyła się
o 2 204 osoby, a w Świętochłowicach o 34 osoby. Natomiast w pozostałych dziesięciu miastach
GZM nastąpił wzrost liczby pracujących. Największy przyrost w liczbach bezwzględnych odnotowano w Katowicach (o 14 505 osób), Gliwicach (o 14 021 osób), Tychach (o 11 562 osoby) oraz
w Sosnowcu (o 3 603 osoby). Zatem można stwierdzić, że największy wzrost pracujących nastąpił
w największym mieście województwa oraz w miastach posiadających w swoich granicach podstrefy Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.
Łącznie we wszystkich miastach Górnośląskiego Związku Metropolitalnego liczba osób pracujących
od 2003 do 2008 roku zwiększyła się o 49 395 osób (z 539 502 do 588 897 osób), zatem przyrost
ten wyniósł 9,2%. Największy przyrost pracujących (w procentach) w miastach GZM w badanym
okresie odnotowano w Tychach (wzrost o 31,6%), Gliwicach (wzrost o 24,1%) i Siemianowicach
Śląskich (wzrost o 17,6%).
Tabela 1
Pracujący w miastach GZM, łącznie z rolnictwem indywidualnym
Miasto
Bytom
Chorzów
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
2003
N
35 706
25 134
39 816
58 187
2005
%
6,6
4,7
7,4
10,8
N
34 416
25 404
38 924
63 339
2008
%
6,3
4,6
7,1
11,6
N
33 239
27 324
40 778
72 208
wzrost/spadek 2003-2008
%
5,6
4,6
6,9
12,3
N
-2 467
+2 190
+962
+14 021
%
-6,9
+8,7
+2,4
+24,1
9
Jaworzno
Katowice
Mysłowice
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
Siemianowice
Śląskie
Sosnowiec
Świętochłowice
Tychy
Zabrze
suma
19 074
146 220
19 909
12 534
38 945
3,5
27,1
3,7
2,3
7,2
21 572
146 076
19 861
15 081
37 040
3,9
26,7
3,6
2,8
6,8
20 704
160 725
20 434
12 760
36 741
3,5
27,3
3,5
2,2
6,2
+1 630
+14 505
+525
+226
-2 204
+8,5
+9,9
+2,6
+1,8
+5,7
11 221
2,1
11 529
2,1
13 193
2,2
+1 972
+17,6
48 606
8 823
36 560
38 767
539 502
9,0
1,6
6,8
7,2
100,0
48 208
8 139
38 066
39 278
546 933
8,8
1,5
7,0
7,2
100,0
52 209
8 789
48 122
41 671
588 897
8,9
1,5
8,2
7,1
100,0
+3 603
-34
+11 562
-2 904
+49 395
+7,4
-0,4
+31,6
-7,5
+9,2
Uwaga: W tabeli nie uwzględniono pracujących w firmach, które zatrudniają mniej niż 9 osób. Źródło: dane GUS.
Kolejna tabela przedstawia dynamikę następujących zmian w poszczególnych miastach
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego w zakresie liczby pracujących w sektorze przemysłowym i usługowym. Celowo w dalszych analizach pominięto pracujących w sektorze rolniczym,
w którym de facto zatrudnionych jest jedynie 0,5% mieszkańców GZM.
Analizując zastane dane statystyczne okazuje się, że na obszarze Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego obserwuje się postępujący proces wzrostu liczby pracujących w sektorze usługowym – z 57,8% (N=311 807) w 2003 roku do 58,9% (N=346 719) pięć lat później. W analogicznym okresie (2003-2008 r.) zmniejszył się udział pracujących w miastach GZM w sektorze przemysłowym – z 41,6% (N=224 309) do 40,6% (N=239 087).
Tabela 2
Pracujący w sektorze przemysłowym i usługowym w miastach GZM
Miasto
Bytom
Chorzów
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
Jaworzno
Katowice
Mysłowice
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
Siemianowice Śląskie
Sosnowiec
Świętochłowice
Tychy
Zabrze
suma
sektor przemysłowy
sektor usługowy razem
2003
2005
2008
2003
2005
2008
13 118
9 354
21 622
23 848
9 452
44 420
10 610
6 638
23 940
4 820
19 247
3 882
18 492
14 866
224 309
11 203
8 637
21 012
27 747
11 787
41 539
10 951
9 003
21 794
4 501
18 444
3 413
18 551
15 634
224 216
11 524
9 506
21 600
31 333
9 464
45 521
10 590
6 374
19 952
6 371
19 374
3 358
27 033
17 087
239 087
22 229
15 678
17 892
33 798
9 482
101 347
9 148
5 730
14 890
6 320
29 004
4 901
17 568
23 820
311 807
22 975
16 675
17 617
34 988
9 681
104 047
8 804
5 937
15 125
6 938
29 493
4 702
19 037
23 566
319 585
21 543
17 721
18 858
40 269
11 127
114 722
9 737
6 245
16 647
6 729
32 571
5 382
20 666
24 502
346 719
Uwaga: w powyższej tabeli pominięto pracujących w rolnictwie – łącznie w sektorze tym pracuje jedynie
ok. 0,5% ogółu aktywnych zawodowo mieszkańców GZM. W tabeli nie uwzględniono pracujących w firmach, które zatrudniają
mniej niż 9 osób. Źródło: dane GUS.
10
Analizując procesy zachodzące na rynku pracy Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, zaobserwowano także istotny przyrost liczby podmiotów gospodarczych – od 140 779 w 1995 roku
do 193 029 w 2009 roku (wzrost o 52 250 firm, czyli o 37,1%).
Na obszarze GZM szczególna koncentracja podmiotów gospodarczych występuje w trzech
następujących miastach: Katowicach (N=40 951), Sosnowcu (N=23 484) i Gliwicach
(N=22 317). W tych trzech miastach – zgodnie z danymi GUS – funkcjonuje niemal połowa wszystkich firm ulokowanych na obszarze GZM. Ponadto w Katowicach, Sosnowcu i Gliwicach nastąpił
także największy (w liczbach bezwzględnych) przyrost zakładanych podmiotów gospodarczych
w latach 1995-2009. Z kolei na przestrzeni tych lat największy przyrost podmiotów gospodarczych
w ujęciu procentowym odnotowano w Jaworznie (wzrost o 76,9%), Gliwicach (wzrost o 64,1%),
Siemianowicach Śląskich (wzrost o 54,3%) i Zabrzu (wzrost o 49,3%).
Tabela 3
Podmioty gospodarcze zarejestrowane w rejestrze REGON w miastach GZM
N
11 831
8 329
10 103
13 596
4 225
33 233
5 026
2 917
6 828
%
8,4
5,9
7,2
9,7
3,0
23,5
3,6
2,1
4,9
N
13 808
9 159
11 670
18 437
6 072
38 860
6 060
3 190
8 235
%
8,1
5,4
6,8
10,8
3,5
22,7
3,5
1,9
4,8
N
15 978
10 803
12 261
20 936
7 681
42 646
6 856
3 483
9 313
%
8,2
5,6
6,3
10,8
4,0
22,0
3,5
1,8
4,8
N
16 094
11 213
12 204
22 317
7 475
40 951
6 931
3 808
9 629
%
8,3
5,8
6,3
11,6
3,9
21,2
3,6
1,9
5,0
Wzrost
1995-2009
N
%
+4 263
+36,0
+2 884
+34,6
+2 101
+20,8
+8 721
+64,1
+3 250
+76,9
+7 718
+23,2
+1 905
+37,9
+891
+30,5
+2 801
+41,0
4 070
2,9
5 240
3,1
6 535
3,4
6 281
3,3
+2 211
+54,3
17 317
3 012
9 700
10 592
12,3
2,1
6,9
7,5
22 657
3 414
12 054
12 311
13,2
2,0
7,0
7,2
25 356
3 740
13 405
14 994
13,1
1,9
6,9
7,7
23 484
3 846
12 982
15 814
12,2
2,0
6,7
8,2
+6 167
+834
+3 282
+5 222
+35,6
+27,7
+33,8
+49,3
140 779
100,0
171 167
100,0
193 987
100,0
193 029
100,0
+52 250
+37,1
1995 r.
miasto
Bytom
Chorzów
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
Jaworzno
Katowice
Mysłowice
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
Siemianowice
Śląskie
Sosnowiec
Świętochłowice
Tychy
Zabrze
suma
2000 r.
2005 r.
2009 r.
Źródło: dane GUS.
Niemal 80% zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (zgodnie z klasyfikacją PKD 2004)
działa na terenie GZM w następujących pięciu sekcjach: a. handel hurtowy i detaliczny, naprawa
pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (N=62 482);
b. obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (N=39 496); c. budownictwo (N=18 852); d. transport, gospodarka magazynowa i łączność
(N=15 086); e. przetwórstwo przemysłowe (N=14 489). Jednak – co należy podkreślić – w sekcji
handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów
użytku osobistego i domowego w okresie od 1995 do 2009 roku odnotowano istotny spadek
liczby zarejestrowanych w rejestrze REGON podmiotów gospodarczych (łącznie o 5 613 firm).
W zdecydowanej większości sekcji PKD na obszarze GZM w latach 1995-2009 odnotowano wzrost
liczebności podmiotów gospodarczych – w największym stopniu przyrost ten dotyczył firm bran-
11
żowo związanych z: obsługą nieruchomości, wynajmem i usługami związanymi z prowadzeniem
działalności gospodarczej (wzrost o 23 459 firm); działalnością usługową, komunalną, społeczną
i indywidualną (wzrost o 6 884 firmy); budownictwem (wzrost o 6 644 firmy) oraz pośrednictwem
finansowym (wzrost o 6 409 firmy). Natomiast w ujęciu procentowym – schodząc na poziom sekcji PKD 2004 – należy zaakcentować istotny przyrost podmiotów gospodarczych (porównując
rok 1995 do 2009) w branżach związanych z pośrednictwem finansowym (wzrost o 332,6%) oraz
z edukacją (wzrost o 238,2%) – patrz tabela nr 4.
Tabela 4
Zarejestrowane podmioty gospodarcze wg sekcji PKD 2004 w latach 1995 i 2009 na obszarze GZM
Sekcja PKD 2004
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
Rybactwo
Górnictwo
Przetwórstwo przemysłowe
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę
Budownictwo
Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów
samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku
osobistego i domowego
Hotele i restauracje
Transport, gospodarka magazynowa i łączność
Pośrednictwo finansowe
Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane
z prowadzeniem działalności gospodarczej
Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne
ubezpieczenie zdrowotne
Edukacja
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna
Działalność usługowa, komunalna, społeczna i
indywidualna, pozostała
Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników
Organizacje i zespoły eksterytorialne
suma
1995
2009
N
439
4
46
13 870
%
0,3
0,003
0,03
9,8
N
816
37
105
14 489
%
0,4
0,02
0,07
7,5
Wzrost / spadek
(1995-2009)
N
%
+377
+85,9
+33
+825,0
+59
+128,3
+619
+4,5
53
0,04
133
0,07
+80
+150,9
12 208
8,7
18 852
9,8
+6 644
+54,4
68 095
48,3
62 482
32,4
-5 613
+8,3
3 635
12 041
1 927
2,6
8,6
1,4
5 819
15 086
8 336
3,0
7,8
4,3
+2 184
+3 045
+6 409
+60,1
+25,3
+332,6
16 037
11,4
39 496
20,5
+23 459
+146,3
120
0,09
303
0,2
+183
+152,5
1 490
4 638
1,1
3,3
5 039
8 990
2,6
4,7
+3 549
+4 352
+238,2
+93,8
6 160
4,4
13 044
6,7
+6 884
+111,8
16
0
140 779
0,01
0,0
100,0
1
1
193 029
0,001
0,001
100,0
-15
+1
+52 250
-93,8
+100,0
+37,1
Źródło: dane GUS.
W niniejszym opracowaniu zwrócono także uwagę na ruchy wahadłowe mieszkańców
poszczególnych miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, dotyczące codziennych dojazdów do pracy. Bazując na danych empirycznych, uzyskanych w oparciu o analizę zeznań podatkowych PIT (system POLTAX), pochodzących od mieszkańców GZM (dane za 2006 rok), ukazano
liczbę osób przyjeżdżających do pracy do poszczególnych miast GZM, jak i liczbę osób wyjeżdżających z tych miast w celu świadczenia pracy. Analiza o charakterze badań całościowych została
przeprowadzona na poziomie poszczególnych miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
12
– tym samym powstał swoisty ranking atrakcyjności poszczególnych lokalnych rynków pracy.
Szczegółowe dane na ten temat przedstawiono w tabeli nr 5.
Tabela 5
Dojeżdżający do pracy w GZM
Jednostka terytorialna
Katowice
Gliwice
Dąbrowa Górnicza
Mysłowice
Chorzów
Tychy
Zabrze
Jaworzno
Bytom
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
Sosnowiec
Świętochłowice
Siemianowice Śląskie
suma
liczba osób wyjeżdżających liczba osób przyjeżdżajądo pracy
cych do pracy
2006 r.
11 936
7 484
10 518
6 853
8 778
11 812
12 475
6 148
12 997
5 273
9 591
22 584
5 875
8 905
141 229
2006 r.
104 228
20 558
12 162
7 239
9 176
10 299
9 079
4 312
7 186
2 600
4 530
10 125
2 486
3 415
207 395
saldo przyjazdów i wyjazdów do pracy
2006 r.
92 292
13 074
1 644
386
398
-1 513
-3 396
-1 836
-5 811
-2 673
-5 061
-12 459
-3 389
-5 490
-66 166
liczba osób przyjeżdżających do pracy, przypadająca
na 1 osobę wyjeżdżającą
do pracy
2006 r.
8,73
2,75
1,16
1,06
1,05
0,87
0,73
0,70
0,55
0,49
0,47
0,45
0,42
0,38
1,42
Źródło: dane GUS.
Okazało się, że w pięciu miastach: Katowicach, Gliwicach, Dąbrowie Górniczej, Mysłowicach
i Chorzowie – zgodnie z analizą GUS – w 2006 roku odnotowano dodatnie saldo przyjazdów do
pracy. Zatem różnica pomiędzy liczbą przyjeżdżających a wyjeżdżających do pracy w tych miastach była dodatnia. W Katowicach na każde 9 osób przyjeżdżających do pracy przypada 1 osoba
wyjeżdżająca do pracy. Natomiast w Gliwicach na każdą osobę wyjeżdżającą do pracy przypadają
3 osoby przyjeżdżające do pracy do tego miasta. Z kolei najmniejsza liczba osób przyjeżdżających
do pracy, przypadająca na 1 osobę wyjeżdżającą do pracy, odnotowywana jest w Siemianowicach
Śląskich, Świętochłowicach i Sosnowcu. Stosunek przyjeżdżających do pracy przypadający na
jedną osobę wyjeżdżającą codziennie do pracy w tych miastach wynosi odpowiednio: 0,38 dla
Siemianowic Śląskich; 0,42 dla Świętochłowic oraz 0,45 dla Sosnowca.
Pod analizę poddano także dynamikę zmiany (w latach 2002-2009) przeciętnego wynagrodzenia brutto, jakie zgodnie z danymi GUS otrzymują osoby zatrudnione w firmach i instytucjach funkcjonujących w miastach Górnośląskiego Związku Metropolitalnego – w porównaniu
do średniego wynagrodzenia odnotowywanego w województwie śląskim i w kraju.
Analiza zastanych danych statystycznych pozwala stwierdzić, że najwyższa wartość przeciętnego
wynagrodzenia brutto w miastach GZM odnotowywana jest w Katowicach (4 494,03 zł), Jaworznie
(3 920,16 zł), Gliwicach (3 654,92 zł) oraz w Dąbrowie Górniczej (3 649,12 zł).
13
W tych czterech miastach w 2009 roku przeciętne wynagrodzenie brutto było wyższe od przeciętnego wynagrodzenia odnotowywanego dla mieszkańców województwa śląskiego (3 405,18
zł) oraz kraju (3 315,38 zł).
Tabela 6
Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w miastach GZM na tle woj. śląskiego i kraju (w zł)
Jednostka terytorialna
Bytom
Chorzów
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
Jaworzno
Katowice
Mysłowice
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
Siemianowice Śląskie
Sosnowiec
Świętochłowice
Tychy
Zabrze
średnia dla GZM
średnia dla woj. śląskiego
średnia dla Polski
2002 r.
2006 r.
2009 r.
2 278,72
1 897,22
2 348,19
2 611,36
2 372,25
2 707,36
1 797,41
2 488,83
2 755,98
1 946,03
2 007,92
1 922,12
2 893,06
2 080,43
2 293,30
2 298,44
2 239,56
2 288,45
2 232,30
2 826,02
2 879,53
3 035,84
3 523,92
2 229,48
2 148,01
2 326,18
2 393,50
2 333,91
2 213,47
2 500,39
2 568,83
2 535,70
2 729,63
2 636,81
2 918,55
2 902,80
3 649,12
3 654,92
3 920,16
4 494,03
2 795,14
2 728,81
2 889,28
2 960,73
2 988,73
2 628,03
3 127,98
3 232,35
3 206,50
3 405,18
3 315,38
wzrost
2002-2009
+639,93
+1 005,58
+1 300,93
+1 043,56
+1 547,91
+1 786,67
+997,73
+239,98
+133,3
+1 014,7
+980,81
+705,91
+234,92
+1 151,92
+913,2
+1 106,74
+1 075,82
Źródło: dane GUS.
Z kolei najniższy poziom przeciętnego wynagrodzenia w miastach GZM odnotowywany jest
Świętochłowicach (2 628,03 zł), Piekarach Śląskich (2 728,81 zł), Mysłowicach (2 795,14 zł) i Rudzie
Śląskiej (2 889,28 zł). Natomiast najwyższą dynamikę wzrostu płac na przestrzeni lat 2002-2009
zaobserwowano w Dąbrowie Górniczej (wzrost o 1 300,93 zł), Jaworznie (wzrost o 1 547,91 zł)
oraz Katowicach (wzrost o 1 786,67 zł). Najniższy wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto
w analogicznym okresie odnotowany został w Rudzie Śląskiej (wzrost o 133,30 zł), Tychach (wzrost
o 234,92 zł) oraz Piekarach Śląskich (239,98 zł).
Część III: Charakterystyka badanych pracodawców
Łącznie w badaniach empirycznych wzięło udział 609 firm i instytucji funkcjonujących
na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. W każdym z 14 miast GZM założono, że
ankietowanych będzie po 50 podmiotów (łącznie 700 firm) – zatem dobrana próba została zrealizowana na poziomie 87%. W sześciu miastach (Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Piekarach
Śląskich, Siemianowicach Śląskich i Tychach) próba celowo dobranych przedsiębiorstw została
zrealizowana na poziomie 100%. Z kolei najmniej podmiotów gospodarczych podczas realizacji
badań „przeankietowano” w Zabrzu (N=16; realizacja próby na poziomie 32%), Świętochłowicach
(N=31; realizacja próby na poziomie 62%) oraz w Jaworznie (N=33; realizacja próby na poziomie
66%). W pozostałych miastach GZM (Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Mysłowice, Ruda Śląska,
14
Sosnowiec) dobrana próba pracodawców każdorazowo została zrealizowana na poziomie powyżej
80%. W tabeli nr 7 przedstawiono szczegółowy podział badanych firm z obszaru Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego ze względu na siedzibę prowadzonej działalności.
Tabela 7
Podział badanych firm ze względu na siedzibę prowadzonej działalności
miasto
Bytom
Chorzów
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
Jaworzno
Katowice
Mysłowice
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
Siemianowice Śląskie
Sosnowiec
Świętochłowice
Tychy
Zabrze
suma
N
50
42
47
50
33
50
46
50
48
50
46
31
50
16
609
% ogółu
8,2
6,9
7,7
8,2
5,4
8,2
7,6
8,2
7,9
8,2
7,6
5,1
8,2
2,6
100
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Kolejną istotną zmienną, pozwalającą na dokonanie charakterystyki badanych przedsiębiorstw,
jest ich forma prawna (tabela nr 8). Dominowały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, które łącznie stanowiły 36,3% spośród ogółu badanych firm. W następnej kolejności –
biorąc pod uwagę formę prawną – badane firmy reprezentowały spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (28,7%). Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału wykazała, że co dziesiąty
badany podmiot (10,2%) reprezentował jednostkę budżetową lub spółkę cywilną (9,0%). Wśród
badanych przedsiębiorstw znalazły się również spółki akcyjne (6,6%), spółki jawne (4,1%) oraz
spółdzielnie (1,8%).
Tabela 8
Podział badanych firm ze względu na formę prawną
forma prawna
osoba fizyczna
spółka z o.o.
jednostka budżetowa
spółka cywilna
spółka akcyjna
spółka jawna
spółdzielnia
inne
suma
N
221
175
62
55
40
25
11
20
609
%
36,3
28,7
10,2
9,0
6,6
4,1
1,8
3,3
100
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
15
Statystyczna analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała, że wśród badanych podmiotów zdecydowaną większość (N=539; 88,6% ogółu) stanowiły firmy komercyjne. Natomiast
jednostki budżetowe – w istotny sposób wpływające na analizowane lokalne rynki pracy – stanowiły łącznie 11,4% (N=70) badanych podmiotów.
W kolejnych dwóch tabelach (nr 9 i 10) zaprezentowano podział badanych firm komercyjnych
i publicznych ze względu na podstawowy rodzaj prowadzonej działalności.
Tabela 9
Podstawowy rodzaj działalności badanych firm komercyjnych
wskazania
N
% firm komercyjnych
% całości
usługi
190
35,3
31,2
handel
141
26,2
23,2
produkcja
102
18,9
16,7
budownictwo
64
11,9
10,5
transport
18
3,3
3,0
służba zdrowia
12
2,2
2,0
edukacja
6
1,1
1,0
inne
6
1,1
1,0
539
100,0
88,6
suma
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Okazało się, że co trzecia (35,3%) badana firma komercyjna funkcjonuje w obszarze szeroko rozumianych usług, a co czwarty podmiot (26,2%) – branżowo związany jest z handlem. Natomiast
w branży związanej z produkcją działa 18,9% uczestniczących w badaniu firm, a w budownictwie 11,9%. Wśród przedsiębiorstw z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, które uczestniczyły w badaniu znalazły się także firmy branżowo związane z transportem (3,3%),
służbą zdrowia (2,2%), a także edukacją (1,1%). Z kolei wśród instytucji publicznych biorących
udział w badaniach ankietowych dominowały jednostki związane z administracją (22,8%), kulturą (21,4%) oraz edukacją (14,3%) i służbą zdrowia (8,6%). Badane instytucje publiczne związane
z wymienionymi powyżej branżami stanowiły łącznie 67,1% ogółu ankietowanych podmiotów
niekomercyjnych.
Tabela 10
Podstawowy rodzaj działalności instytucji publicznych
wskazania
N
% instytucji publicznych
% całości
administracja
16
22,8
2,6
kultura
15
21,4
2,4
edukacja
10
14,3
1,6
służba zdrowia
6
8,6
1,0
służby mundurowe
3
4,3
0,5
17
24,3
2,8
inne
nie podano
suma
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
16
3
4,3
0,5
70
100,0
11,4
Kolejną istotną zmienną, różnicującą firmy i instytucje uczestniczące w badaniach, jest liczba osób
pracujących w tych podmiotach. Z jednej strony firmy pytano o liczbę pracowników zatrudnionych w ramach umowy o pracę (tabela nr 11), a z drugiej – o liczbę osób wykonujących pracę na
zasadach form elastycznych, czasem określanych mianem elastycznych (umowa-zlecenie, umowa
o dzieło, praca tymczasowa, itp.) – tabela nr 12.
Statystyczna analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że badane podmioty –
biorąc pod uwagę liczbę zatrudnionych osób – najczęściej wskazywały, że nie zatrudniają więcej
niż 9 osób (34,5%) lub też zatrudniają od 10 do 49 osób (31,7%). Zatem w populacji badanych
firm przeważają mikro i małe przedsiębiorstwa, które zatrudniają w ramach umów o pracę nie
więcej niż 50 osób. Firmy te stanowiły 66,2% ogółu badanych podmiotów. Jednak wśród przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu nie zabrakło firm średnich i dużych. Otóż co piąta firma
(20%) zatrudnia od 50 do 249 osób, a 9,4% - co najmniej 250 osób (w tym 1,8% - więcej niż 1000
pracowników).
Tabela 11
Podział badanych firm ze względu na liczbę osób zatrudnionych w ramach umowy
o pracę
Liczba zatrudnionych
do 9
10 - 49
50 - 249
250 - 999
1000 i więcej
nie podano
suma
N
210
193
122
46
11
27
609
%
34,5
31,7
20,0
7,6
1,8
4,4
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że 237 badanych podmiotów (38,9%) korzysta ze wsparcia pracowników wykonujących swoje obowiązki zawodowe na
ich rzecz w ramach tzw. elastycznych form zatrudnienia. Najczęściej firmy te korzystały z pracy
nie więcej niż 5 takich pracowników. Jednakże wśród ankietowanych przedsiębiorstw znalazły
się także podmioty współpracujące z co najmniej 30 osobami wykonującymi pracę w ramach
formuł atypowych.
Tabela 12
Podział badanych firm ze względu na liczbę osób pracujących na ich rzecz w ramach
tzw. elastycznych form zatrudnienia
Liczba
N
%
% ogółu
do 5
140
59,0
22,9
od 6 do 10
33
13,8
5,4
od 11 do 15
15
6,4
2,5
od 16 do 20
11
4,6
1,8
od 21 do 25
3
1,3
0,5
od 26 do 30
6
2,6
1
powyżej 30
29
12,3
4,8
237
100,0
38,9
suma
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
17
Badane przedsiębiorstwa zapytano także o okres ich funkcjonowania na rynku lokalnym (tabela
nr 13) oraz o ich zasięg działalności (tabela nr 14). Okazało się, że niemal 17% uczestniczących
w badaniach podmiotów działa na rynku lokalnym stosunkowo krótko - nie dłużej niż 5 lat.
Co piąta firma (20,2%) funkcjonuje od 6 do 10 lat. Natomiast niemal 62% badanych przedsiębiorstw
i instytucji funkcjonuje od co najmniej 11 lat – z czego 27,1% działa powyżej 20 lat.
Tabela 13
Okres funkcjonowania badanych firm na rynku lokalnym
wskazania firm
krócej niż 5 lat
od 6 do 10 lat
od 11 do 15 lat
od 16 do 20 lat
powyżej 20 lat
nie podano
suma
N
103
123
97
115
165
6
609
%
16,9
20,2
15,9
18,9
27,1
1,0
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Jak wykazały przeprowadzone analizy, większość (51,1%) badanych podmiotów z obszaru
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego swoją działalność prowadzi na rynku lokalnym.
Tabela 14
Zasięg działalności badanych firm
wskazania firm
lokalny
krajowy
rynki europejskie
rynki światowe
nie podano
suma
N
311
185
74
36
3
609
%
51,1
30,3
12,2
5,9
0,5
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Niemal co trzecia (30,3%) badana firma działa na rynku krajowym. Natomiast 12,2% podmiotów
wskazało, że ich klienci pochodzą z rynków europejskich, a 5,9% z rynków światowych.
Część IV: Analiza zgromadzonego materiału empirycznego
4.1 Ruchy kadrowe w badanych przedsiębiorstwach
Jednym z kluczowych problemów badawczych podjętych w niniejszej analizie była próba
diagnozy przeprowadzonych i planowanych ruchów kadrowych w badanych firmach w kontekście przyjmowania lub zwalniania personelu.
18
Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała, że w okresie ostatniego roku wyraźna większość firm i instytucji biorących udział w badaniu (74,1%) przyjmowało
nowy personel. Co czwarty podmiot (25,6%) w okresie tym nie zatrudniał nowych pracowników – tabela nr 15.
Tabela 15
Podział badanych firm ze względu na przyjmowanie nowych pracowników w okresie
ostatniego roku
wskazanie
tak
nie
nie podano
suma
N
451
156
2
609
%
74,1
25,6
0,3
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Do przedsiębiorstw, które wskazały, że w okresie 12 miesięcy przed badaniami zatrudniały nowych pracowników, skierowano kilka dodatkowych pytań dotyczących liczby, jak i powodów
zatrudniania nowych zasobów kadrowych.
Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała, że przedsiębiorstwa
przyjmujące nowych pracowników najczęściej zatrudniały nie więcej niż 5 osób w okresie 12
miesięcy przed badaniem (64,7%). Spośród firm przyjmujących nowy personel w analizowanym okresie, 15,3% przyjęło od 6 do 10 pracowników. Wśród tej grupy pracodawców znalazły
się także firmy zatrudniające co najmniej 30 nowych pracowników – szczegółowe wskazania
w tym zakresie przedstawiono w tabeli nr 16.
Tabela 16
Liczba nowych pracowników, zatrudnionych przez badane przedsiębiorstwa w okresie ostatniego roku
wskazania
od 1 do 5 osób
od 6 do 10 osób
od 11 do 20 osób
od 21 do 30 osób
powyżej 30 osób
nie podano
suma
N
292
69
35
15
37
3
451
%
64,7
15,3
7,8
3,3
8,2
0,7
100,0
% ogółu
47,9
11,4
5,7
2,5
6,1
0,5
74,1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że wśród podmiotów gospodarczych
zatrudniających w okresie ostatniego roku co najmniej 21 pracowników najczęściej znajdowały
się firmy branżowo związane z przemysłem produkcyjnym (N=15), usługami (N=10), budownictwem (N=7), a w dalszej kolejności – handlem (N=5) oraz transportem (N=4).
Badane podmioty z obszaru GZM, przyjmujące nowy personel w okresie 12 miesięcy przed
realizacją badań ankietowych, podzielono także ze względu na ich podstawowy rodzaj prowadzonej działalności. Analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała (agregując dane na poziomie branż), że najczęściej wśród badanych firm komercyjnych przyjmujących nowych pracowników dominowały podmioty branżowo związane z transportem.
19
Łącznie wywiady przeprowadzono wśród 18 firm transportowych i okazało się, że w 17 spośród nich (co stanowiło 94,4% ogółu firm transportowych) przyjmowano nowych pracowników.
Nowych pracowników często przyjmowały także podmioty gospodarcze branżowo związane
z budownictwem (87,5% ogółu firm budowlanych), produkcją (76,5% ogółu firm produkcyjnych),
a także – usługami (70% ogółu firm usługowych).
Wśród przedsiębiorstw komercyjnych przyjmujących nowych pracowników – biorąc
z kolei pod uwagę wartości w liczbach bezwzględnych – dominowały podmioty związane z usługami (N=133; 21,8% ogółu badanych podmiotów), handlem (N=86; 14,1% ogółu), produkcją (N=78;
12,8% ogółu) oraz budownictwem (N=56; 9,2% ogółu) – patrz tabela nr 17.
Tabela 17
Podstawowa działalność firm komercyjnych przyjmujących nowych pracowników
wskazania
N
% z ogółu firm o danej działalności
% ogółu badanych firm
usługi
133
70,0
21,8
handel
86
61,0
14,1
produkcja
78
76,5
12,8
budownictwo
56
87,5
9,2
transport
17
94,4
2,8
służba zdrowia
7
58,3
1,1
edukacja
3
50,0
0,5
inne
5
83,3
0,8
suma
385
X
63,1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Okazało się, że wśród - nielicznych w sumie - badanych instytucji publicznych, przyjmujących
nowych pracowników w ostatnim roku, dominowały podmioty związane z administracją oraz
kulturą. Jednak należy podkreślić, że wszystkie podmioty publiczne związane z administracją,
edukacją, służbą zdrowia oraz służbami mundurowymi w okresie ostatnich 12 miesięcy przyjmowały nowy personel.
Tabela 18
Podstawowa działalność instytucji publicznych przyjmujących nowych pracowników
wskazania
% z ogółu firm o danej
działalności
N
% ogółu badanych firm
administracja
16
100,0
kultura
13
86,7
2,6
2,1
edukacja
10
100,0
1,6
służba zdrowia
6
100,0
1,0
służby mundurowe
3
100,0
0,5
inne
4
-
0,7
suma
52
X
8,5
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
W kolejnej tabeli – nr 19 – przedstawiono siedzibę badanych podmiotów z obszaru GZM, w których
przyjmowano nowy personel w ostatnim roku. Okazało się, że najczęściej nowych pracowników
20
przyjmowały badane firmy usytuowane w Świętochłowicach, Katowicach, Zabrzu, Jaworznie
i Chorzowie. Z kolei spośród badanych firm najrzadziej nowy personel zatrudniały podmioty
mające swoje siedziby w Rudzie Śląskiej i Mysłowicach.
Tabela 19
Siedziba badanych firm, przyjmujących nowych pracowników w okresie 12 miesięcy przed badaniami
siedziba
N
Świętochłowice
28
% badanych firm z danych
miejscowości
90,3
Katowice
45
90,0
7,4
Zabrze
14
87,5
2,3
Jaworzno
28
84,8
4,6
Chorzów
33
78,6
5,4
Sosnowiec
36
78,3
5,9
Piekary Śląskie
38
76,0
6,2
% ogółu badanych firm
4,6
Siemianowice Śląskie
38
76,0
6,2
Gliwice
34
68,0
5,6
Tychy
34
68,0
5,6
Bytom
33
66,0
5,4
Dąbrowa Górnicza
30
63,8
5,0
Mysłowice
28
60,9
4,6
Ruda Śląska
27
56,3
4,4
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Jednak - co - należy podkreślić najczęściej przedsiębiorstwa uczestniczące w badaniu zatrudniały pracowników nie na nowe miejsca pracy, lecz z powodu uzupełniania braków kadrowych,
wynikających z fluktuacji personelu (tabela nr 20). Uszczegółowiając wskazania tej grupy pracodawców (przyjmujących nowy personel) można stwierdzić, że 38,6% spośród nich zatrudniało
pracowników w ostatnim roku tylko na miejsce odchodzących osób. Niemal 30% tych firm oferowało nowe miejsca pracy. Natomiast co trzeci podmiot (33,7%) część pracowników przyjmował
na nowe miejsca pracy, a część za odchodzący personel. Dla 7,8% firm powodem przyjmowania
personelu do pracy był sezonowy wzrost zatrudnienia.
Tabela 20
Powody przyjmowania nowych pracowników w ubiegłym roku przez badane podmioty
N
%
% ogółu
przyjmowano ich na miejsce odchodzących pracowników
wskazania
173
38,6
28,4
przyjmowano ich na nowe miejsca pracy
133
29,5
21,8
część przyjmowano za odchodzących pracowników, a część na nowe miejsca pracy
152
33,7
25
sezonowy wzrost zatrudnienia
35
7,8
5,7
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Bardziej szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała, że jedynie część
badanych przedsiębiorstw w okresie ostatnich 12 miesięcy generowało nowe miejsca pracy.
21
Analizując zgromadzone dane empiryczne z firm komercyjnych na poziomie poszczególnych
branż okazało się, że w ostatnim roku nowe miejsca pracy najczęściej generowały przedsiębiorstwa branżowo związane ze służbą zdrowia (33,3% ogółu badanych podmiotów komercyjnych
związanych ze służbą zdrowia), produkcją (26,5% ogółu badanych podmiotów komercyjnych
związanych z produkcją), usługami (25,3% ogółu badanych podmiotów komercyjnych związanych z usługami) oraz budownictwem (20,3% ogółu podmiotów komercyjnych związanych
z budownictwem).
Biorąc pod uwagę liczbową reprezentację uczestniczących w badaniach firm, które deklarowały
tworzenie nowych, względnie trwałych miejsc pracy, to z kolei dominowały przedsiębiorstwa
związane z usługami (N=48; 7,9% ogółu badanych podmiotów), handlem (N=28; 4,6% ogółu badanych podmiotów), produkcją (N=27; 4,4% ogółu badanych podmiotów) oraz budownictwem
(N=13; 2,1% ogółu badanych podmiotów). Z kolei w najmniejszym stopniu ta grupa podmiotów
komercyjnych (przyjmujących na nowe miejsca pracy) związana była z transportem (N=1; 0,2%
ogółu badanych podmiotów) i edukacją (N=1; 0,2% ogółu badanych podmiotów).
Tabela 21
Podstawowa działalność firm komercyjnych przyjmujących pracowników na nowe miejsca pracy
wskazania
usługi
handel
produkcja
budownictwo
służba zdrowia
transport
edukacja
inne
suma
N
48
28
27
13
4
1
1
4
126
% z ogółu firm o danej działalności
25,3
19,9
26,5
20,3
33,3
5,6
16,7
66,7
X
% ogółu badanych firm
7,9
4,6
4,4
2,1
0,7
0,2
0,2
0,7
20,8
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Z kolei badane instytucje publiczne z obszaru GZM, które w okresie ostatnich 12 miesięcy przyjmowały pracowników na nowe miejsca pracy działają przede wszystkim w obszarze kultury (N=3;
0,5% ogółu badanych podmiotów) i administracji (N=2; 0,4% ogółu badanych podmiotów).
Tabela 22
Podstawowa działalność instytucji publicznych przyjmujących pracowników na nowe miejsca pracy
wskazania
N
kultura
3
% z ogółu firm o danej działalności
20,0
% ogółu badanych firm
0,5
administracja
2
12,5
0,4
0,2
służba zdrowia
1
16,7
służby mundurowe
1
33,3
0,2
edukacja
0
0,0
0,0
inne
0
0,0
0,0
suma
7
X
1,3
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
22
Analizie poddano także siedzibę badanych podmiotów funkcjonujących na obszarze Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego, które w okresie 12 miesięcy przed realizacją badań zwiększały zatrudnienie tylko na nowotworzone miejsca pracy (tabela nr 23). Okazało się, że największy odsetek
badanych firm, zatrudniających nowych pracowników, swoją siedzibę ma w następujących miastach GZM: Zabrzu (N=8; 50% badanych podmiotów z Zabrza), Tychach (N=18; 36% badanych
podmiotów z Tychów), Piekarach Śląskich (N=17; 34% badanych podmiotów z Piekar Śląskich),
Rudzie Śląskiej (N=13; 27,1% badanych podmiotów z Rudy Śląskiej), Bytomiu (N=12; 24% badanych podmiotów z Bytomia) i Siemianowicach Śląskich (N=12; 24% badanych podmiotów
z Siemianowic Śląskich). Jednak na uwadze należy mieć także fakt, że w Zabrzu wywiady zostały
zrealizowane jedynie w 16 firmach.
Tabela 23
Siedziba badanych firm przyjmujących nowych pracowników na nowe miejsca pracy w okresie 12 miesięcy przed
badaniami
siedziba
N
% badanych firm z danych miejscowości
Zabrze
8
50,0
% ogółu badanych firm
Tychy
18
36,0
3,0
Piekary Śląskie
17
34,0
2,8
Ruda Śląska
13
27,1
2,1
Bytom
12
24,0
2,0
Siemianowice Śląskie
12
24,0
2,0
Chorzów
8
19,0
1,3
Gliwice
9
18,0
1,5
Mysłowice
8
17,4
1,3
Świętochłowice
5
16,1
0,8
Katowice
8
16,0
1,3
Sosnowiec
6
13,4
1,0
Dąbrowa Górnicza
6
12,8
1,0
Jaworzno
3
9,1
0,5
1,3
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Do grupy firm zatrudniających nowy personel w okresie ostatniego roku (N=451; 74,1%)
skierowano także pytanie o najważniejsze umiejętności/ cechy, których brakowało kandydatom do pracy. Szczegółowe wskazania respondentów zaprezentowano na wykresie
nr 1.
23
Wykres 1
Umiejętności/ cechy, których brakowało kandydatom do pracy (w %)
65,2
doświadczenie zawodowe
34,6
dodatkowe certyfikaty/ uprawnienia zawodowe
dobre zaprezentowanie się na rozmowie
kwalifikacyjnej
29,7
23,1
dyspozycyjność
17,1
dobra komunikacja w mowie i piśmie
16
znajomość przynajmniej jednego języka obcego
znajomość przepisów prawnych
14
prawo jazdy kat. B
10,6
obsługa komputera
9,3
inne
10,9
0
10
20
30
40
50
60
70
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Jak wykazały przeprowadzone badania empiryczne, wśród pracodawców z 14 miast Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego, zdecydowanie najczęściej (65,2%) przedsiębiorcy wskazywali, że
kandydatom do pracy brakowało odpowiedniego doświadczenia zawodowego. W dalszej kolejności respondenci (34,6%) mówili o deficycie różnych dodatkowych uprawnień zawodowych
oraz certyfikatów. Niemal 30% badanych podkreślało, iż kandydaci na pracowników nie potrafili dobrze zaprezentować się podczas rozmowy kwalifikacyjnej. Natomiast w przypadku 23,1%
ankietowanych firm słabą stroną zgłaszających się kandydatów na pracowników okazała się ich
ograniczona dyspozycyjność. Najrzadziej wskazywano na braki u kandydatów do pracy prawa
jazdy kat. „B” (10,6%) oraz umiejętności obsługi komputera (9,3%).
Na podstawie odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli badanych firm uzasadnione będzie postawienie tezy, że przedsiębiorcy oczekują od przyszłych pracowników dużego poziomu
samodzielności – czego przejawem będzie odpowiedni poziom doświadczenia zawodowego.
Oczekiwania pracodawców tym samym są związane ze stosunkowo krótkim okresem adaptacji
nowego personelu zarówno do miejsca pracy, jak i do zakresu obowiązków zawodowych. Tym
samym wydaje się, że uzasadnione będzie twierdzenie dotyczące utrudnionego dostępu do ofert
pracy absolwentom, których doświadczenie zawodowe jest małe lub żadne. Pracodawcy od kandydatów na pracowników oczekują ponadto profesjonalnego przygotowania dokumentów aplikacyjnych oraz dobrego zaprezentowania się podczas rozmowy kwalifikacyjnej. W tym miejscu
można postulować położenie większego nacisku na zwiększenie dostępności do usług poradnictwa
24
zawodowego i to nie tylko wśród bezrobotnych oraz poszukujących pracy, ale przede wszystkim
wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów. Niestety, w krajowym systemie oświaty
(a szczególnie na poziomie szkół ponadgimnazjalnych oraz uczelni wyższych) dostępność do
profesjonalnych doradców zawodowych jest na ograniczonym poziomie - niewiele szkół i uczelni
na stałych etatach zatrudnia doradców zawodowych. Wynika to (szczególnie w szkołach ponadgimnazjalnych, które są usytuowane w strukturach lokalnych samorządów) przede wszystkim
z ograniczonych funduszy na etaty. Jak zaprezentowano na wykresie nr 2 – niemal co czwarty
podmiot wskazał, że kandydatom do pracy brakowało dyspozycyjności. Szczegółowa analiza
zgromadzonego materiału wykazała, że najczęściej na brak dyspozycyjności u kandydatów do
pracy narzekały przede wszystkim mniejsze firmy, prowadzone przez osoby fizyczne. Większe
podmioty – często działające także na rynkach zagranicznych – wskazywały z kolei na deficyty
znajomości języków obcych u kandydatów do pracy.
Rzadko – co zaznaczono już wcześniej – badane firmy wskazywały u kandydatów do pracy na
brak prawa jazdy kat. „B”, czy umiejętności obsługi komputera. Może to świadczyć o dobrych
kompetencjach cywilizacyjnych znaczącej części kandydatów do pracy.
Do 156 przedsiębiorstw, które w okresie 12 miesięcy poprzedzających badania nie zatrudniały nowych pracowników, skierowano pytanie o powody tego stanu rzeczy – szczegółowe
odpowiedzi respondentów przedstawiono na wykresie nr 2.
Wykres 2
Powody niezatrudniania nowych pracowników przez badane firmy (w %)
93,6
brak potrzeb
niestabilny rynek
23,1
wysokie koszty zatrudnienia
21,2
kandydaci do pracy nie mają odpowiednich
kwalifikacji zawodowych
11,5
kandydaci do pracy nie zgłaszają się do nas
1,9
inne
3,8
0
20
40
60
80
100
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Respondenci reprezentujący firmy niezatrudniające nowego personelu zdecydowanie najczęściej
wskazywali na brak takich potrzeb (93,6%). W dalszej kolejności respondenci mówili o niestabilnym rynku (23,1%) oraz wysokich kosztach zatrudnienia (21,2%). O wiele rzadziej respondenci
reprezentujący badane podmioty wskazywali na brak u kandydatów do pracy odpowiednich
kwalifikacji zawodowych (11,9%), czy niezgłaszanie się ich do pracodawców (1,9%).
25
4.2 Zapotrzebowanie kadrowe badanych przedsiębiorstw
Jednym z ważniejszych problemów badawczych była także próba identyfikacji przewidywanych ruchów kadrowych w najbliższym roku. Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału
empirycznego wykazała, że niemal 38% badanych firm i instytucji jednoznacznie wskazało, że
nie planują zmiany liczby zatrudnionych. Natomiast 28,2% firm deklarowało chęć zwiększenia
stanu liczebnego zatrudnionego personelu, a blisko 7% respondentów reprezentujących firmy
i instytucje mówiło o planach redukcji personelu (tabela nr 24).
Tabela 24
Podział badanych przedsiębiorstw w zakresie planowanej zmiany liczby zatrudnionych
w najbliższym roku
wskazania
zwiększenie zatrudnionego personelu
zmniejszenie zatrudnionego personelu
nie planujemy zmian liczby zatrudnionych
trudno powiedzieć
brak wskazania
suma
N
172
41
230
158
8
609
%
28,2
6,7
37,8
26,0
1,3
100
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
W kolejnych trzech tabelach przedstawiono podział badanych podmiotów, planujących w najbliższym roku zwiększenie liczby zatrudnionego personelu, ze względu na dwie następujące zmienne:
podstawową branżę prowadzonej działalności (tabela 25 i 26), a także ze względu na siedzibę firmy (tabela 27). Zgromadzony materiał empiryczny wykazał, że zdecydowanie najczęściej badane
firmy komercyjne, chcące zwiększyć liczebność zatrudnionego personelu, branżowo związane są
z sektorem usług (N=53; 8,7% ogółu badanych podmiotów), handlem (N=45; 7,4% ogółu badanych
podmiotów), produkcją (N=31; 5,1% ogółu badanych podmiotów) oraz budownictwem (N=16;
2,6% ogółu badanych podmiotów). Fakt, że spośród badanych firm funkcjonujących na obszarze
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego to właśnie podmioty branżowo związane z szeroko
rozumianym sektorem usług najczęściej wskazywały na chęć zwiększenia liczby zatrudnionego
personelu, potwierdzają także dane statystyczne przedstawiające proces zmiany struktury branżowej regionalnych firm, jak i osób pracujących. Jednak proces systematycznego wzrostu udziału
pracujących w sektorze usług – a w szczególności tych o nowoczesnym charakterze – ciągle na
regionalnym rynku pracy województwa śląskiego (a w tym także na obszarze GZM) przebiega
zbyt wolno. Nadal udział zatrudnionych w sektorze przemysłu jest zbyt wysoki w porównaniu
do odsetka pracujących w usługach. Jednak na poziomie poszczególnych miast wchodzących
w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego można zaobserwować istotne różnice w tym
zakresie. Otóż dla przykładu – 71% mieszkańców Katowic zatrudnionych jest w sektorze usług,
podczas gdy w Rudzie Śląskiej odsetek pracujących w usługach osiągnął poziom zaledwie 45,3%
(zatem był niższy w porównaniu do Katowic o 25,7%).
Natomiast zdecydowanie najrzadziej chęć przyjęcia nowego personelu w perspektywie najbliższego roku deklarowały badane podmioty komercyjne, działające w obszarze edukacji oraz służby zdrowia.
26
Tabela 25
Podstawowa działalność gospodarcza firm komercyjnych planujących zwiększenie liczby zatrudnionego personelu
wskazania
usługi
handel
produkcja
budownictwo
transport
służba zdrowia
edukacja
brak wskazania
suma
N
53
45
31
16
5
4
2
2
158
% z ogółu firm o danej działalności
27,9
31,9
30,4
25,0
27,8
33,3
33,3
X
% badanych firm
8,7
7,4
5,1
2,6
0,8
0,7
0,3
0,3
25,9
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Badania wykazały także, że jedynie nieliczne instytucje publiczne planują zwiększyć liczbę zatrudnionego personelu. Firmy te przede wszystkim związane są z kulturą (N=4; 0,7% ogółu badanych podmiotów) oraz administracją (N=3; 0,5% ogółu badanych podmiotów).
Tabela 26
Podstawowa działalność instytucji publicznych planujących zwiększenie liczby zatrudnionego personelu
wskazania
kultura
administracja
edukacja
służby mundurowe
służba zdrowia
brak wskazania
suma
N
4
3
2
1
1
3
17
% z ogółu firm o danej działalności
26,7
18,8
20,0
33,3
16,7
X
% badanych firm
0,7
0,5
0,3
0,1
0,1
0,5
2,2
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Biorąc z kolei pod uwagę inną istotną zmienną – siedzibę badanych firm – to po przeanalizowaniu zgromadzonego materiału empirycznego okazało się (analizując dane na poziomie
poszczególnych 14 miast GZM), że podmioty najczęściej planujące nowe przyjęcia do pracy funkcjonują w Zabrzu (N=9; 56,3% ogółu badanych firm z Zabrza), Katowicach (N=20; 40% badanych firm z Katowic), Świętochłowicach (N=10; 32,3% badanych firm ze Świętochłowic), Rudzie
Śląskiej (N=15; 31,3% badanych firm z Rudy Śląskiej), Sosnowcu (N=14; 30,4% badanych firm
z Sosnowca), a w dalszej kolejności – w Piekarach Śląskich (N=15; 30% badanych firm z Piekar
Śląskich) i Siemianowicach Śląskich (N=15; 30% badanych firm z Siemianowic Śląskich).
Z kolei najrzadziej – co wykazały badania – badane firmy, planujące przyjęcia nowych pracowników w okresie najbliższego roku, swoją siedzibę miały w Gliwicach (N=6; 12% badanych firm
z Gliwic), Mysłowicach (N=9; 19,6% badanych firm z Mysłowic) i Bytomiu (N=11; 22% badanych
firm z Bytomia).
27
Tabela 27
Siedziba badanych firm, planujących przyjęcie nowych pracowników w okresie najbliższego roku
siedziba
Zabrze
Katowice
Świętochłowice
Ruda Śląska
Chorzów
Sosnowiec
Piekary Śląskie
Siemianowice Śląskie
Dąbrowa Górnicza
Jaworzno
Tychy
Bytom
Mysłowice
Gliwice
N
9
20
10
15
13
14
15
15
13
9
13
11
9
6
% badanych firm z danych miejscowości
56,3
40,0
32,3
31,3
31,0
30,4
30,0
30,0
27,7
27,3
26,0
22,0
19,6
12,0
% ogółu badanych firm
1,5
3,3
1,6
2,5
2,1
2,3
2,5
2,5
2,1
1,5
2,1
1,8
1,5
1,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Do firm planujących zwiększenie liczby zatrudnionego personelu skierowano szereg dodatkowych
pytań, mających na celu pogłębienie podjętej problematyki. Firmy te pytano m.in. o planowaną
liczbę osób do przyjęcia, zawody/ specjalności, w których nastąpi wzrost zatrudnienia, sposoby
poszukiwania nowego personelu, czy oczekiwania względem kandydatów do pracy.
Wśród firm wskazujących, że w najbliższych 12 miesiącach planują zwiększenie liczby pracowników
wyraźnie dominują firmy i instytucje chcące przyjąć stosunkowo niewiele osób – nie więcej niż 5
(73,8%). Jednakże – co należy podkreślić – wśród próby badanych pracodawców z obszaru GZM
znalazły się również podmioty planujące przyjąć co najmniej 30 nowych pracowników. Szczegółowe
wskazania przedsiębiorców w tym zakresie przedstawiono w kolejnej tabeli – nr 28.
Tabela 28
Planowana liczba pracowników, którzy zostaną przyjęci
do pracy w najbliższym roku
wskazania
od 1 do 5 osób
od 6 do 10 osób
od 11 do 20 osób
od 21 do 30 osób
powyżej 30 osób
suma
N
127
23
10
4
8
172
%
73,8
13,4
5,8
2,3
4,7
100,0
% ogółu
20,8
3,8
1,6
0,7
1,3
28,2
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Okazało się, że przedsiębiorstwa komercyjne, planujące w najbliższym roku przyjąć co najmniej
21 nowych pracowników, branżowo związane są usługami (N=4) oraz handlem (N=3). Dwie firmy deklarujące chęć zatrudnienia co najmniej 21 osób związane były z budownictwem, jedna
z transportem, a jedna z produkcją przemysłową.
28
Firmy, które jednoznacznie wypowiadały się o planach zwiększenia liczby zatrudnionego personelu
wymieniały także zawody/ specjalności, w jakich będą przyjmować do pracy – tabela nr 29.
Tabela 29
Zawody/ specjalności, w których badane firmy planują zwiększenie zatrudnienia
zawody/ specjalności
pracownik ochrony osób i mienia
sprzedawca
sprzątaczka
murarz
pracownik fizyczny
kierowca z prawem jazdy kat. „C”
strażnik
przedstawiciel handlowy
górnik
pracownik drogowy
pracownik konserwacji terenów zielonych
magazynier
pracownik biurowy
spawacz
doradca finansowy
lekarz
cieśla
nauczyciel akademicki
ratownik medyczny
kucharz
instalator wodno-kanalizacyjny
inżynier budowlany
ślusarz
kosmetyczka
inżynier elektryk
księgowa
mechanik pojazdów samochodowych
zbrojarz
fryzjer
telemarketer
kelner
pracownik socjalny
barman
energetyk
instruktor nauki jazdy
operator linii produkcyjnej
operator wózka widłowego
pielęgniarka
stolarz
technik elektryk
operator maszyn CNC
brukarz
elektromonter
N
110
89
80
78
67
66
60
52
51
44
42
35
32
30
28
26
17
15
15
14
14
14
13
12
10
8
8
8
7
7
7
7
6
6
6
6
6
6
6
6
6
5
5
%
6,8
5,5
4,9
4,8
4,1
4,1
3,7
3,2
3,1
2,7
2,6
2,1
1,9
1,8
1,7
1,6
1,0
0,9
0,9
0,8
0,8
0,8
0,8
0,7
0,6
0,5
0,5
0,5
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,3
0,3
29
technik farmaceuta
gastronom
informatyk
kierowca z prawem jazdy kat. „T”
krawcowa
nauczyciel języka angielskiego
specjalista ds. ochrony środowiska
policjant
monter
tynkarz
elektryk
kafelkarz
kelner
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
Uwaga: w powyższej tabeli przestawiono zawody/ specjalności, w których badane firmy i instytucje planują
zwiększyć zatrudnienie o co najmniej 5 nowych pracowników. Łącznie badane firmy deklarowały chęć zwiększenia
zatrudnienia o 1628 osób.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Na podstawie zgromadzonego materiału empirycznego, dotyczącego planowanych przyjęć do
pracy przez ankietowane firmy z obszaru GZM (tabela nr 29), można stwierdzić, że najczęściej
poszukiwane będą osoby o stosunkowo niskich kwalifikacjach. Ankietowane firmy i instytucje
rzadko będą zwiększać liczbę personelu posiadającego wysokie kwalifikacje. Może to nieść za
sobą szereg niekorzystnych zjawisk. Po pierwsze – przewidywać można pogłębiający się problem
ujemnego salda migracji, które coraz częściej dotyka większe miasta województwa śląskiego.
W szczególności zaś problem odpływu może dotyczyć wysokokwalifikowanego personelu, który
– nie mogąc realizować swoich planów i ambicji zawodowych – będzie decydować się na zmianę miejsca zamieszkania, przenosząc się nie tylko poza GZM, ale także poza obszar regionu.
Na uwadze należy mieć fakt, że aktualnie we wszystkich uczelniach województwa śląskiego kształci się ok. 200 tys. studentów, a każdego roku ich mury opuszcza ok. 40 tys. absolwentów. Ciągle
w zbyt małym stopniu w regionie reprezentowany jest sektor usług, a szczególnie zbyt wolno generowane są miejsca pracy w usługach o charakterze nowoczesnym oraz w segmencie zaawansowanych technologii. Ponadto profil generowanych miejsc pracy w układzie administracyjnym GZM
(i w ogóle szerzej - na obszarze całego województwa) nie sprzyja zmianie wizerunku regionu,
ciągle postrzeganego przez pryzmat przemysłu ciężkiego.
W ślad za pytaniem o planowaną liczbę osób, które badane przedsiębiorstwa chcą zatrudnić, respondenci wskazywali na zasadnicze powody przyjmowania nowego personelu (tabela nr 30).
Tabela 30
Powody przyjmowania przez badane podmioty nowych pracowników w najbliższym roku
wskazania
na miejsca odchodzących pracowników
na nowe miejsca pracy
część na miejsca odchodzących pracowników a część na nowe miejsca pracy
sezonowy wzrost zatrudnienia
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
30
N
15
105
48
14
%
8,7
61,0
27,9
8,1
% ogółu
2,5
17,2
7,9
2,3
Jak wykazały badania empiryczne, przedsiębiorcy chcący zwiększyć obsadę kadrową w najbliższym roku przede wszystkim wskazywali, że będą to nowe miejsca pracy (17,2% ogółu badanych
podmiotów). Na drugim miejscu (7,9% ogółu badanych podmiotów) firmy wskazywały, że część
osób przyjmą na miejsca odchodzących pracowników, a część na nowe miejsca pracy. Jedynie
2,5% respondentów jednoznacznie wskazało, że nowi pracownicy zostaną przyjęci na miejsca
odchodzącego personelu na zasadzie uzupełniania pojawiających się wakatów. Dla podobnego
odsetka badanych firm (2,3%) będzie to sezonowy wzrost zatrudnienia.
Respondentom reprezentującym w badaniach ankietowane firmy i instytucje, które planują wzrost liczby personelu zadano także pytanie o sposoby poszukiwania nowych, potrzebnych
pracowników – uzyskane odpowiedzi przedstawiono na wykresie nr 3.
Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że ankietowane podmioty
zdecydowanie najczęściej chcą korzystać z czterech następujących źródeł rekrutacji:
a. Powiatowe Urzędy Pracy (53,5%),
b. ogłoszenia w Internecie (45,3%),
c. rekomendacje znajomych (41,3%),
d. ogłoszenia w prasie (40,1%).
Wykres 3
Sposoby poszukiwania nowych pracowników przez badane firmy i instytucje (w %)
korzystając z pomocy Powiatowych Urzędów Pracy
53,5
zamieszczając ogłoszenia w Internecie
45,3
korzystając z rekomendacji znajomych
41,3
poprzez zamieszczanie ogłoszeń w prasie
40,1
poprzez werbuek na uczelniach (np. Biura Karier)
8,1
korzystając
z pomocy
prywatnych
korzystając z pomocy
prywatnch
biur pośrednictwa
pracy
biur pośrednictwa pracy
7,6
poprzez uczestnictwo w Targach Pracy
2,9
korzystając z pomocy Gminnych Centrów Informacji
2,3
inne
5,2
0
10
20
30
40
50
60
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci mogli wybrać maksymalnie trzy odpowiedzi.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Badania ponadto wykazały, że niewielki odsetek badanych firm podczas procesu rekrutacji planuje korzystać z pomocy Gminnych Centrów Informacji lub uczestniczyć w Targach Pracy.
Pracodawcy – co podkreślono już wcześniej – najczęściej wskazywali na publiczne
służby zatrudnienia jako na instytucje, z pomocy których będą korzystać podczas rekrutacji
i selekcji pracowników do pracy. W tym miejscu można postulować jednocześnie o wzmocnie-
31
nie służb zatrudnienia na lokalnych rynkach pracy – szczególnie w kontekście profesjonalizacji
świadczonych usług pośrednictwa pracy. Jednocześnie w praktyce okazuje się, że przedsiębiorcy za pośrednictwem Powiatowych Urzędów Pracy najczęściej poszukują pracowników o stosunkowo niskich kwalifikacjach. Jednakże istotny wzrost roli publicznych służb zatrudnienia
w zakresie aktywizacji zasobów ludzkich na lokalnych rynkach, obserwowany w naszym kraju
w okresie ostatnich lat, a także zwiększony napływ bezrobotnych absolwentów wyższych uczelni
rejestrujących się w urzędach pracy pozwalają postawić tezę, że nastąpi wzrost zainteresowania
firm poszukiwaniem także wysokokwalifikowanego personelu za pośrednictwem tych właśnie
urzędów. Na drugim miejscu w tym swoistym zestawieniu rankingowym, dotyczącym potencjalnych sposobów poszukiwania nowego personelu przez badane podmioty, znalazł się Internet.
Uzasadnione jest twierdzenie, że w wirtualnej przestrzeni będzie pojawiać się coraz więcej ofert
pracy. Tym samym można przypuszczać, że problem wykluczenia z rynku pracy pewnych grup
bezrobotnych (np. w szczególności osób po 50. roku życia) może się pogłębiać w związku z ograniczonymi umiejętnościami poruszania się dużej części tych osób w Internecie – także w kontekście poszukiwania pracy.
Ankietowane firmy zapytano także o potencjalne techniki gromadzenia informacji
o kandydatach do pracy w realizowanym procesie obsady wakujących stanowisk. W tym miejscu
można stwierdzić, że ta uzyskana wiedza może mieć wartość aplikacyjną, praktycznie użyteczną dla osób poszukujących zatrudnienia lub chcących zmienić pracę. Szczegółowe wskazania
respondentów w tej kwestii przedstawiono na wykresie nr 4.
Okazało się, że najczęstszą techniką selekcji personelu, stosowaną przez badane firmy i instytucje
z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, które planują zwiększyć liczebny stan zatrudnienia w najbliższych latach, są rozmowy kwalifikacyjne (84,8%) oraz analiza dokumentów
aplikacyjnych (60,5%). Co trzecia firma z tej grupy ankietowanych podmiotów (34,3%) planuje
stosować testy praktyczne, natomiast co czwarty respondent (23,3%) zwrócił uwagę na chęć posiłkowania się rekomendacjami znajomych. Wydaje się jednak, że przedsiębiorstwa poszukujące
nowych pracowników w praktyce obsadzania pojawiających się wakatów zdecydowanie częściej
posiłkują się rekomendacjami i poleceniem danego kandydata. Tzw. kapitał społeczny kandydata
do pracy, jego sieć powiązań i kontaktów nabiera szczególnej wagi w przypadku osób bez większego doświadczenia zawodowego. Zgromadzony materiał badawczy wykazał także, iż ankietowane
firmy nie zamierzają posiłkować się podczas naboru kandydatów do pracy analizą grafologiczną.
Niewielki odsetek spośród tych przedsiębiorstw (0,6%) planuje zastosować rozbudowaną technikę
selekcyjną, nazywaną ośrodkiem ocen (Assessment Center), natomiast 4,1% posiłkować będzie się
testami psychologicznymi. Z tych technik selekcyjnych – co wykazały badania empiryczne – najczęściej korzystać będą większe podmioty, które – jak można przypuszczać – mają rozbudowane
działy personalne. Jak wykazały przeprowadzone analizy, bardzo mały odsetek firm i instytucji
(1,7%) będzie zlecać na zewnątrz całą procedurę rekrutacji i selekcji oraz korzystać tym samym
ze wsparcia komercyjnych agencji doradztwa personalnego.
32
Wykres 4
Wykres 4
Techniki selekcji personelu stosowane przez badane firmy i instytucje (w %)
Techniki selekcji personelu stosowane przez badane firmy i instytucje (w%)
rozmowy kwalifikacyjne
84,8
analiza dokumentów aplikacyjnych
60,5
testy praktyczne
34,3
rekomendacje znajomych
23,3
4,1
testy psychologiczne
korzystanie z usług firm doradztwa personalnego
1,7
ośrodek ocen (Assesment Center)
0,6
analiza grafologiczna
0
5,8
inne
0
20
40
60
80
100
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi
Uwaga: procenty nie sumują
się do własne
100, gdyż
respondenci
mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.
Źródło: badania
WSZiNS,
Tychy 2009-2010
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Przedsiębiorcom planującym zwiększyć obsadę kadrową w najbliższym roku zadano
także pytania o szczególnie pożądane umiejętności, uprawnienia (tabela nr 31), jak i cechy osobowościowe wymagane od potencjalnych kandydatów do pracy (tabela nr 32). Analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że z zaproponowanej listy kafeteryjnej pracodawcy
najczęściej wskazywali na prawo jazdy kat. „B”, umiejętność obsługi komputera oraz umiejętność
obsługi specjalistycznych urządzeń, jako na szczególnie pożądane umiejętności oczekiwane od
kandydatów do pracy. Część podmiotów gospodarczych – związanych z handlem – podkreślało u potencjalnych pracowników konieczność znajomości obsługi kasy fiskalnej. Zatem należy
uwypuklić znaczenie dla pracodawców uniwersalnych kompetencji cywilizacyjnych, do których
m.in. można zaliczyć prawo jazdy, czy obsługę komputera. Niektórzy przedsiębiorcy oczekują
wysokiego poziomu mobilności przestrzennej od swojego personelu - powinni mieć to na uwadze zwłaszcza kandydaci do pracy, przy czym liczy się nie tylko posiadanie samego dokumentu
prawa jazdy, ale przede wszystkim praktyczna umiejętność poruszania się samochodem.
Tabela 31
Szczególnie pożądane przez pracodawców umiejętności, uprawnienia od kandydatów do pracy
wskazania
prawo jazdy kat. „B”
obsługa komputera
umiejętność obsługi specjalistycznych urządzeń
umiejętność obsługi kasy fiskalnej
inne
N
64
64
63
32
37
%
37,2
37,2
36,6
18,6
21,5
% ogółu
10,5
10,5
10,3
5,3
6,1
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
33
Biorąc z kolei pod uwagę opinie pracodawców na temat wymaganych od potencjalnych
pracowników cech osobowościowych/ cech charakteru, to kluczowego znaczenia nabierają pracowitość i uczciwość. Następnie dla badanych liczą się takie cechy, jak komunikatywność oraz
sumienność. Opinie respondentów reprezentujących badane podmioty w zakresie oczekiwań
pracodawców, dotyczących pożądanych umiejętności, uprawnień, czy cech osobowościowych
powinny zostać wykorzystane przez instytucje zajmujące się procesami aktywizacji rynku pracy – szczególnie w kontekście ukazania poszukującym zatrudnienia wymagań stawianym kandydatom do pracy.
Tabela 32
Szczególnie pożądane przez pracodawców od kandydatów do pracy cechy osobowościowe/ cechy
charakteru
wskazania
pracowitość
uczciwość
komunikatywność
sumienność
dokładność
dyspozycyjność
punktualność
opanowanie
inne
N
116
113
82
73
50
42
35
21
10
%
67,4
65,7
47,7
42,4
29,1
24,4
20,3
12,2
5,8
% ogółu
19,0
18,6
13,5
12,0
8,2
6,9
5,7
3,4
1,6
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Firmy i instytucje mające w swoich planach chęć zwiększenia liczby pracowników (N=172)
zapytano także o wskazanie poziomu ważności poszczególnych czynników w kontekście podejmowania ostatecznej decyzji o zatrudnieniu określonych osób (tabela 33, wykres 5). Pytanie to
celowo zadano tylko przedsiębiorstwom planującym wzrost zatrudnienia, aby zwiększyć aplikacyjną wartość przeprowadzonych badań i tym samym - ich praktyczną użyteczność. Pracodawcy
osobno oceniali każdą cechę/ umiejętność/ kwalifikację, dokonując wartościowania ich na pięciopunktowej skali od „zdecydowanie nieważne” do „bardzo ważne”.
Jak wykazały badania empiryczne, dla ankietowanych pracodawców czynnikami mającymi kluczowe znaczenie przy podejmowaniu ostatecznej decyzji o zatrudnieniu określonego
kandydata do pracy są:
− kwalifikacje zawodowe (87,8%),
− dyspozycyjność (81,4%),
− sposób prezentacji swojej kandydatury (62,2%),
− poziom wykształcenia (49,5%),
− staż pracy (49,4%),
− rodzaj ukończonej szkoły (47,7%).
Natomiast z zaproponowanej pracodawcom listy kafeteryjnej najmniejsze znaczenie miały takie
czynniki, jak:
− długość okresu pozostawania bez pracy (26,2%),
− młody wiek kandydata na pracownika (22,6%).
34
Przedsiębiorcy - czego można było się spodziewać - tym samym wskazywali, że liczą się dla nich
przede wszystkim konkretne umiejętności i kwalifikacje, które mogą zostać praktycznie wykorzystane podczas pracy. Ponadto, wyraźnie akcentowano kwestie związane z oczekiwanym
wysokim poziomem dyspozycyjności od przyszłych pracowników. Nie bez znaczenia pozostaje
sposób prezentacji swojej kandydatury przez osoby poszukujące zatrudnienia przed przyszłymi
pracodawcami. Można postulować, by ta część zgromadzonego materiału empirycznego została
także wykorzystana przez osoby zajmujące się aktywizacją zawodową – wskazując bezrobotnym
i poszukującym pracy konkretne wymagania pracodawców stawiane kandydatom do pracy.
Tabela 33
Opinie pracodawców o znaczeniu cech/ umiejętności/ kwalifikacji szczególnie ważnych dla pracodawców przy podejmowaniu decyzji o zatrudnieniu kandydatów do pracy
ocena znaczenia
cechy/ umiejętności/ kwalifikacje
bardzo ważne
ani ważne ani
nieważne
ważne
N
%
N
%
N
%
raczej nieważne
zdecydowanie
nieważne
N
%
N
%
1,7
kwalifikacje zawodowe
104
60,5
47
27,3
13
7,6
5
2,9
3
dyspozycyjność
57
33,1
83
48,3
20
11,6
9
5,2
0
0,0
sposób prezentacji swojej kandydatury
26
15,1
81
47,1
33
19,2
24
14,0
6
3,5
poziom wykształcenia
29
16,9
56
32,6
56
32,6
22
12,8
5
2,9
staż pracy
19
11,0
66
38,4
47
27,3
31
18,0
9
5,3
rodzaj ukończonej szkoły
23
13,4
59
34,3
55
32,0
27
15,7
7
4,1
wygląd zewnętrzny
15
8,7
49
28,5
50
29,1
36
20,9
21
12,2
rekomendacje/ znajomości
13
7,6
41
23,8
53
30,8
39
22,7
25
14,5
długość okresu pozostawania bez pracy
7
4,1
38
22,1
55
32,0
38
22,1
30
17,4
młody wiek kandydata na pracownika
4
2,3
35
20,3
68
39,5
40
23,3
23
13,4
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
35
Wykres 5
Wykres
5
Cechy szczególnie
ważne dla pracodawców przy podejmowaniu decyzji o zatrudnieniu kandydatów do pracy
Cechy
szczególnie
ważne
pracodawców
przy podejmowaniu decyzji o zatrudnieniu
(suma odpowiedzi: „bardzo
ważne”dla
i „ważne”)
–w%
kandydatów do pracy (suma odpowiedzi: „bardzo ważne” i „ważne”) – w%
87,8
kwalifikacje zawodowe
81,4
dyspozycyjność
62,2
sposób prezentacji swojej kandydatury
poziom wykształcenia
49,5
staż pracy
49,4
47,7
rodzaj ukończonej szkoły
37,2
wygląd zewnętrzny
31,5
rekomendacje/ znajomości kandydata
26,2
długość okresu pozostawania bez pracy
22,6
młody wiek kandydata na pracownika
3,5
inne
0
20
40
60
80
100
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci oceniali każdą cechę osobno.
Uwaga:
sumują
się do 100, gdyż respondenci oceniali każdą cechę osobno
Źródło: badania
własneprocenty
WSZiNS, nie
Tychy
2009-2010.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010
Z kolei do 41 firm planujących redukcję personelu skierowano pytania o przyczyny
zwolnień, do których ma dojść w najbliższym roku. Podmioty te pytano także o liczbę osób
przewidzianych do zwolnienia. Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że ankietowane podmioty gospodarcze oraz instytucje publiczne, działające na obszarze
14 miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, łącznie planują zwolnić 340 osób. Wśród
nich – zgodnie ze wskazaniami pracodawców – dominować będą pracownicy biurowi (N=182;
53,4% ogółu przewidzianych do zwolnienia), operatorzy maszyn produkcyjnych (N=59; 22,8%
ogółu przewidzianych do zwolnienia), a także sprzątaczki (N=23; 6,8% ogółu przewidzianych
do zwolnienia).
Tabela 34
zawody/ specjalności, w których badane firmy planują zwolnienia personelu
zawody/ specjalności
pracownik biurowy
operator maszyn produkcyjnych
sprzątaczka
inżynier (bez wskazania specjalności)
pracownik budowlany
36
N
182
59
23
20
10
% ogółu
53,4
22,8
6,8
5,9
2,9
pracownik gastronomii
mechanik samochodowy
robotnik wykwalifikowany
sprzedawca
elektromonter
kasjer
instruktor nauki jazdy
kierowca-mechanik
kierownik budowy
kopacz
nauczyciel wychowania fizycznego
rejestrator medyczny
spawacz
fryzjer
księgowa
nauczyciel języka polskiego
pracownik fizyczny
suma
6
5
5
5
4
3
2
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
340
1,8
1,5
1,5
1,5
1,2
0,9
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,3
0,3
0,3
0,3
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Identyfikując powody skłaniające badane firmy i instytucje do przeprowadzenia zwolnień okazało się, że wskazywano następujące czynniki:
− dążenie do redukcji kosztów prowadzenia działalności,
− spadek zamówień,
− kryzys gospodarczy,
− sprzedaż części spółki,
− ograniczenie kontraktu przez NFZ,
− wprowadzenie nowych przepisów dotyczących wymaganych kwalifikacji.
Jednakże na uwadze należy mieć fakt, że badania wykazały o wiele częstszą chęć przyjmowania
nowych osób do pracy niż redukcji personelu. Otóż – co już podkreślono wcześniej – łącznie badane firmy chcą zatrudnić 1628 osób, natomiast do zwolnienia przewidzianych jest 340 pracowników. Zatem, w stosunku do zamierzonych zwolnień, badane podmioty z obszaru GZM niemal
pięciokrotnie częściej planują przyjęcia do pracy.
4.3 Opinie pracodawców na temat przygotowania absolwentów szkół
ponadgimnazjalnych do wykonywania roli pracownika
Kolejnym kluczowym zagadnieniem, poruszanym podczas badań wśród pracodawców
funkcjonujących na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, była próba diagnozy
postrzegania przez nich poziomu przygotowania młodych osób, kończących szkoły ponadgimnazjalne, do pełnienia roli pracownika. W tym celu do ankietowanej populacji osób, reprezentujących w badaniach pracodawców, skierowano pytanie o ocenę na pięciostopniowej skali (od
„bardzo źle” do „bardzo dobrze”) wybranych 21 cech absolwentów. Uzyskany materiał empiryczny
zaprezentowano w tabeli nr 35 oraz na wykresie nr 6.
37
Jak wykazały przeprowadzone analizy, u młodych osób, kończących szkoły ponadgimnazjalne,
w kontekście przygotowania ich do pełnienia roli pracownika, pracodawcy najlepiej postrzegają
następujące cechy:
a. uczenie się nowych obowiązków,
b. umiejętność przygotowania dokumentów aplikacyjnych,
c. umiejętność obsługi komputera,
d. chęć podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Wymienione powyżej cechy absolwentów szkół ponadgimnazjalnych grupa co najmniej 65% respondentów każdorazowo oceniała na poziomie bardzo dobrym lub dobrym. Zatem w opiniach
przedsiębiorców absolwenci postrzegani są jako osoby z dużym potencjałem rozwoju – są gotowi
do podnoszenia kwalifikacji zawodowych, a także szybko uczą się nowych obowiązków.
Natomiast najmniej korzystnie u młodych osób kończących szkoły ponadgimnazjalne oceniono takie czynniki, jak:
a. umiejętności praktyczne,
b. wiedzę fachową,
c. radzenie sobie w sytuacjach stresowych.
Zgodnie z przewidywaniami wyniki badań wykazały (w opiniach pracodawców) niski poziom
umiejętności praktycznych u absolwentów. W przypadku percepcji poziomu umiejętności praktycznych u absolwentów, odsetek pracodawców oceniających tę cechę na poziomie bardzo dobrym
i dobrym kształtował się na poziomie 31,3% ogółu ankietowanych. Wiedzę fachową u absolwentów
34,7% badanych przedstawicieli firm i instytucji oceniło jako dobrą i bardzo dobrą, natomiast radzenie sobie w sytuacjach stresujących 36,9% badanych zaopiniowało na tym samym poziomie.
Tabela 35
Percepcja przez pracodawców wybranych cech u absolwentów
cechy absolwentów
uczenie się nowych obowiązków
umiejętność przygotowania dokumentów
aplikacyjnych
umiejętność obsługi komputera
chęć do podnoszenia kwalifikacji zawodowych
uczciwość
umiejętność pracy zespołowej
komunikatywność
ambicja
punktualność
dostosowywanie się do zmian w organizacji
obowiązkowość
staranność wykonywanej pracy
pracowitość
umiejętność zaprezentowania się na rozmowie
kwalifikacyjnej
samodzielność
znajomość języków obcych
38
N
345
ocena cech absolwentów
ani dobrze ani źle
źle
%
N
%
N
%
56,7
134
22,0
30
4,9
bardzo źle
N
%
3
0,5
14,8
317
52,1
131
21,5
30
4,9
6
1,0
166
93
80
43
67
109
80
38
47
53
65
27,3
15,3
13,1
7,1
11,0
17,9
13,1
6,2
7,7
8,7
10,7
238
306
298
333
307
262
290
316
295
288
269
39,1
50,2
48,9
54,7
50,4
43,0
47,6
51,9
48,4
47,3
44,2
128
138
161
166
172
161
151
174
182
183
205
21,0
22,7
26,4
27,3
28,2
26,4
24,8
28,6
29,9
30,0
33,7
31
31
29
26
24
37
39
32
40
42
29
5,1
5,1
4,8
4,3
3,9
6,1
6,4
5,3
6,6
6,9
4,8
5
5
2
4
4
4
12
4
9
6
4
0,8
0,8
0,3
0,7
0,7
0,7
2,0
0,7
1,5
1,0
0,7
57
9,4
241
39,6
202
33,2
64
10,5
9
1,5
50
57
8,2
9,4
241
234
39,6
38,4
211
218
34,6
35,8
65
47
10,7
7,7
5
12
0,8
2,0
bardzo dobrze
N
%
62
10,2
90
dobrze
konsekwencja w działaniu
wykazywanie inicjatywy
radzenie sobie w sytuacjach stresowych
wiedza fachowa
umiejętności praktyczne
37
53
27
31
27
6,1
8,7
4,4
5,1
4,4
234
197
198
180
164
38,4
32,3
32,5
29,6
26,9
246
243
240
244
240
40,4
39,9
39,4
40,1
39,4
48
68
97
95
116
7,9
11,2
15,9
15,6
19,0
4
11
11
22
25
0,7
1,8
1,8
3,6
4,1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Wykres 6
Wykres
6
Percepcja wybranych przez pracodawców cech u absolwentów
Percepcja
wybranych cech u absolwentów przez pracodawców (suma odpowiedzi: „bardzo
(suma odpowiedzi: „bardzo dobrze” i „dobrze”) – w %
dobrze” i „dobrze”) – w%
uczenie się now ych obow iązków
66,9
umiejętność przygotow ania dokumentów aplikacyjnych
66,9
66,4
umiejętność obsługi komputera
65,5
chęć do podnoszenia kw alifikacji zaw odow ych
62
uczciw ość
61,9
umiejętność pracy zespołow ej
komunikatyw ność
61,4
ambicja
60,9
60,7
punktualność
58,1
dostosow yw anie się do zmian w organizacji
56,1
obow iązkow ość
56
staranność w ykonyw anej pracy
54,9
pracow itość
49
umiejętność zaprezentow ania się na rozmow ie kw alifikacyjnej
samodzielność
47,8
znajomość języków obcych
47,8
44,5
konsekw encja w działaniu
41
w tkazyw anie inicjatyw y
36,9
radzenie sobie w sytuacjach stresow ych
34,7
w iedza fachow a
31,3
umiejętności praktyczne
0
20
40
60
80
U
waga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci oceniali każdą cechę osobno
Uwaga: procenty nie sumują się
do 100,
gdyż respondenci
oceniali
każdą2009-2010
cechę osobno.
Źródło:
badania
własne WSZiNS,
Tychy
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
39
4.4 Rozwój kompetencji zawodowych pracowników badanych firm i instytucji
We współczesnych organizacjach, działających w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu zewnętrznym i wewnętrznym, kluczowego znaczenia dla osiągnięcia przewagi konkurencyjnej będzie nabierać cykliczny proces podnoszenia kompetencji zawodowych posiadanych zasobów ludzkich. Uczestniczące w badaniach podmioty wskazywały na przyjęte strategie rozwoju
kwalifikacji zatrudnionych pracowników – szczegółowe wskazania respondentów w tej kwestii
przedstawiono w tabeli nr 36.
Tabela 36
Opinie pracodawców na temat możliwości rozwoju kwalifikacji zasobów ludzkich zatrudnionych w ich
przedsiębiorstwach
N
%
prowadzimy tylko szkolenia wymagane prawem
wskazania
224
36,8
prowadzimy własne szkolenia zawodowe i kursy dla własnych pracowników
107
17,6
kierujemy na szkolenia i finansujemy kursy swoim pracownikom prowadzone przez firmy zewnętrzne
prowadzimy własne szkolenia zawodowe oraz wysyłamy pracowników na kursy prowadzone przez firmy
zewnętrzne
nie wskazano
147
24,1
129
21,2
2
0,3
suma
609
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Okazało się, że najczęściej badane podmioty wskazywały, że prowadzą tylko takie szkolenia, które
są wymagane przepisami prawnymi – tę odpowiedź z zaproponowanej listy kafeteryjnej wskazało niemal 37% respondentów. Niemal co czwarty ankietowany (24,1%) wskazał, że ich firmy
kierują swoich pracowników na szkolenia prowadzone przez instytucje zewnętrzne. Najbardziej
rozbudowane działania z zakresu rozwoju zasobów ludzkich prowadzi jedynie co piąte badane
przedsiębiorstwo (21,2%) z Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Firmy te prowadzą własne szkolenia zawodowe, a także wysyłają swój personel na kursy prowadzone przez zewnętrzne jednostki szkoleniowe. Pogłębiona analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała,
że – biorąc pod uwagę liczbę zatrudnionych – są to przede wszystkim większe firmy i instytucje.
Jednak podsumowując ten fragment badań można stwierdzić, że w sumie niezbyt duży odsetek
ankietowanych podmiotów prowadzi systematyczne i wielopłaszczyznowe, wkomponowane
w strategię rozwoju działania z zakresu rozwoju kwalifikacji swojego personelu.
Przedstawiciele ankietowanych firm wskazywali ponadto, czy byliby zainteresowani
zatrudnieniem osób bezrobotnych, gdyby Powiatowy Urząd Pracy sfinansował przeszkolenie
takich osób – patrz tabela nr 37. Okazało się, że 36,1% badanych podmiotów jednoznacznie wyraziło zainteresowanie przyjęciem takich pracowników w struktury swojej organizacji. Łącznie
firmy te wyraziły gotowość przyjęcia 399 bezrobotnych osób, przeszkolonych uprzednio przez
Powiatowe Urzędy Pracy. Co czwarta firma (26,6%) wyraziła odmienne zdanie w tym temacie
i nie była zainteresowana zatrudnianiem osób bezrobotnych, przeszkolonych przez publiczne
służby zatrudnienia pod ich potrzeby.
40
Tabela 37
Podział badanych firm ze względu na chęć zatrudnienia osób bezrobotnych, gdyby PUP
sfinansował przeszkolenie takiej osoby
wskazania
tak
nie
trudno powiedzieć
nie podano
suma
N
220
162
224
3
609
%
36,1
26,6
36,8
0,5
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Pracodawcy – co wykazała przeprowadzona analiza empiryczna – byliby zainteresowani przede
wszystkim zatrudnianiem osób bezrobotnych, gdyby publiczne służby zatrudnienia, działające
na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, sfinansowały zgodnie z ich potrzebami
następujące tematy szkoleń:
− użytkowanie różnych programów komputerowych (Ms Office, programy graficzne),
− operator ciężkiego sprzętu budowlanego,
− obsługa kasy fiskalnej,
− techniki sprzedaży i obsługi klienta,
− stolarz meblowy,
− operator obrabiarek sterowanych numerycznie CNC,
− cukiernik,
− księgowość,
− murarz-tynkarz,
− SEP do 1 kV,
− spawacz,
− pracownik utrzymania czystości,
− pilarz,
− operator wózków widłowych,
− pracownik ochrony osób i mienia,
− barman-kelner,
− kucharz,
− florystysta,
− przewóz rzeczy,
− prawo jazdy kat. „C”,
− prawo jazdy kat. „D”,
− operator podnośnika teleskopowego,
− uprawnienia pedagogiczne.
Wymienione powyżej wskazania przedsiębiorców, dotyczące oczekiwanych rodzajów szkoleń, po
których zdecydowaliby się przyjąć osoby bezrobotne, mają konkretny wymiar aplikacyjny, można
rzec – praktycznie użyteczny. W oparciu o sygnały płynące z rynku pracy można konstruować
programy szkoleniowe, zgodne z potrzebami pracodawców, co powinno implikować wzrostem
ich efektywności – czyli więcej uczestników tych szkoleń i kursów doskonalących podejmie odpowiednie zatrudnienie.
41
4.5 Perspektywy rozwoju badanych przedsiębiorstw i instytucji
Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego pozwoliła także stwierdzić, że istotna część ankietowanych podmiotów optymistycznie patrzy w przyszłość. Otóż 34,4%
ankietowanych firm i instytucji jednoznacznie wypowiedziało się, że ich firma w perspektywie
najbliższych 2 lat rozwinie się poprzez wchodzenie na nowe rynki zbytu lub poprzez zwiększenie
produkcji. Niemal co drugi respondent (46%) zaakcentował, że firma będzie działać w podobnej
skali. Natomiast tylko 8 jednostek (1,3%) zwróciło uwagę na to, że ich przedsiębiorstwo zmniejszy skalę działalności, a 4 firmy (0,7%) zostaną zlikwidowane – tabela nr 38.
Tabela 38
Podział badanych firm ze względu na percepcję możliwości rozwoju w okresie najbliższych 2 lat
wskazania
N
%
firma będzie działać w podobnej skali
280
46,0
firma się rozwinie (nowe rynki zbytu/ większa produkcja)
210
34,4
firma zmniejszy skalę działalności
8
1,3
firma zostanie zlikwidowana
4
0,7
99
8
609
16,3
1,3
100,0
trudno powiedzieć
nie podano
suma
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Analiza zgromadzonego materiału empirycznego pozwala stwierdzić, że podmioty deklarujące
w perspektywie najbliższych dwóch lat rozwinięcie swojej działalności działają przede wszystkim w Zabrzu (N=9; 56,3% badanych firm z Zabrza), Rudzie Śląskiej (N=25; 52,1% badanych firm
z Rudy Śląskiej), Świętochłowicach (N=15; 48,4% badanych firm ze Świętochłowic), Jaworznie
(N=13; 39,4% badanych firm z Jaworzna) oraz Chorzowie (N=16; 38,1% badanych firm z Chorzowa).
Jednakże i w tym miejscu należy podkreślić fakt, że w dużej mierze pierwsze miejsce w niniejszym zestawieniu rankingowym, jakie przypisano Zabrzu, wynika z najmniejszej reprezentacji w badaniach firm z tego miasta. Łącznie w mieście tym wywiady przeprowadzono jedynie
w 16 firmach i instytucjach – zatem jeżeli 9 spośród tych firm deklaruje rozwinięcie prowadzonej
działalności w perspektywie najbliższych dwóch lat jest to aż 56,3%.
Tabela 39
Siedziba badanych firm deklarujących, że w perspektywie dwóch najbliższych lat rozwiną swoją działalność
siedziba
N
% badanych firm z danych miejscowości
% ogółu badanych firm
Zabrze
9
56,3
1,5
Ruda Śląska
25
52,1
4,1
Świętochłowice
15
48,4
2,5
Jaworzno
13
39,4
2,1
Chorzów
Mysłowice
Dąbrowa Górnicza
16
16
16
38,1
34,8
34,0
2,7
2,6
2,7
Katowice
Piekary Śląskie
17
17
34,0
34,0
2,8
2,8
42
Sosnowiec
15
32,6
2,5
Bytom
15
30,0
2,6
Tychy
14
28,0
2,3
Siemianowice Śląskie
13
26,0
2,1
Gliwice
9
18,0
1,5
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
W kolejnej tabeli (nr 40) przedstawiono podział badanych firm komercyjnych, które deklarują,
że w perspektywie dwóch najbliższych lat rozwiną swoją działalność. Został on dokonany ze
względu na rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej. Najwięcej podmiotów gospodarczych
deklarujących, że w perspektywie dwóch lat rozwiną swoją działalność (biorąc pod uwagę wartości w liczbach bezwzględnych) związanych jest z sektorem usług (N=60), handlem (N=56) oraz
produkcją (N=45). Natomiast – schodząc na poziom poszczególnych branż – można stwierdzić,
że najczęściej podmioty związane z produkcją, służbą zdrowia, handlem i usługami deklarowały
możliwy rozwój w perspektywie najbliższych lat.
Tabela 40
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że w perspektywie
dwóch najbliższych lat rozwiną swoją działalność
wskazania
usługi
handel
produkcja
budownictwo
służba zdrowia
transport
edukacja
inne
brak wskazania
suma
N
60
56
45
18
5
4
1
1
20
210
% z ogółu firm o danej
działalności
31,6
39,7
44,1
28,1
41,7
22,2
16,7
16,7
X
% badanych firm
9,9
9,2
7,4
3,0
0,8
0,7
0,2
0,2
3,3
34,7
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Analiza empiryczna wykazała, że w sumie bardzo niewielki odsetek badanych firm z obszaru GZM
ma w planach zmniejszenie skali swojej działalności. Schodząc na poziom poszczególnych miast
okazało się, że firmy te swoją siedzibę mają w Bytomiu (N=2), Dąbrowie Górniczej (N=2), Tychach
(N=1), Rudzie Śląskiej (N=1), Sosnowcu (N=1) i Świętochłowicach (N=1). Podmioty te branżowo
związane są z handlem (N=4), budownictwem (N=2), a także produkcją (N=1) i usługami (N=1).
Cztery podmioty podczas realizacji badań wskazały, że ich działalność w najbliższym czasie zostanie zlikwidowana. Firmy te - z branży usługowej (N=3) i produkcyjnej (N=1) - znajdowały się
w Siemianowicach Śląskich (N=1), Piekarach Śląskich (N=1), Jaworznie (N=1) i Mysłowicach (N=1).
Problematyka badawcza, dotycząca postrzegania możliwości rozwoju firmy przez respondentów
w perspektywie najbliższych dwóch lat, została pogłębiona o próbę diagnozy sposobów rozwoju tych firm (tabela nr 41), ewentualnych powodów zmniejszenia skali działalności, lub jej
likwidacji.
43
Tabela 41
Sposoby rozwoju badanych firm w okresie najbliższych 2 lat
wskazania
nowy sklep, nowe rynki zbytu, nowi klienci
nowe produkty, usługi
zwiększenie jakości oferowanych produktów
zwiększenie zatrudnienia
rozwój kwalifikacji personelu
rozwój technologii, zakup nowego sprzętu
pozyskanie dotacji z funduszy unijnych
przeniesienie siedziby do nowej placówki
większe nakłady na marketing i reklamę
dywersyfikacja działalności
fuzja z inną firmą
N
148
47
34
14
9
8
7
3
2
1
1
%
70,5
22,4
16,2
6,7
4,3
3,8
3,3
1,4
1,0
0,5
0,5
% ogółu
24,3
7,7
5,6
2,3
1,5
1,3
1,1
0,5
0,3
0,1
0,1
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci - często odpowiadając na pytanie o otwartym
charakterze (bez kafeterii odpowiedzi) - wskazywali więcej niż jeden sposób rozwoju firmy w perspektywie najbliższych 2 lat.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Pogłębiona analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że 210 firm (34,4%), które
jednoznacznie wskazały na spodziewany rozwój w perspektywie najbliższych 2 lat, będzie dążyć
przede wszystkim do zdobycia nowych rynków zbytu, a tym samym – nowych klientów. W dalszej kolejności respondenci wskazywali na chęć podjęcia działań mających na celu zwiększenie
jakości oferowanych produktów, lub zwiększenie liczby pracowników.
Natomiast przedsiębiorstwa wskazujące w badaniach, że w najbliższych dwóch latach ograniczą skalę działalności (N=8; 1,3% ogółu badanych firm) uzasadniały tę sytuację następującymi
przyczynami: brak zleceń, likwidacja jednego z punktów sprzedaży oraz złośliwość urzędników.
Natomiast cztery organizacje, zgodnie ze wskazaniami respondentów, w najbliższym okresie zostaną zlikwidowane z powodu braku zleceń oraz pojawiających się problemów właścicielskich.
4.6 Sposoby radzenia sobie badanych firm w sytuacji kryzysu
na rynkach światowych
Jednym z podjętych celów przeprowadzenia badań wśród firm i instytucji działających
na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego była również próba diagnozy sposobów
radzenia sobie w sytuacji kryzysu na rynkach światowych.
Jak wykazały wyniki badań empirycznych, w okresie kryzysu gospodarczego przedsiębiorstwa
funkcjonujące na omawianym obszarze dotknął przede wszystkim problem spadku zamówień
i tym samym zmniejszenia obrotów (38,9%). Niemal 16% podmiotów – zgodnie ze wskazaniami
pracodawców – dotknęło zjawisko redukcji obsady kadrowej. Nieco mniejszy odsetek badanych
firm (15,4%) zmniejszyło zarobki swojego personelu, natomiast 13% ograniczyło różnego typu
działania na rzecz lokalnej społeczności, a 12,8% zmuszonych było ograniczyć czas pracy swoich pracowników. Co dziesiąty podmiot (10,2%) zwrócił uwagę na problem ograniczania działań
z zakresu rozwoju kwalifikacji personelu. Najrzadziej wskazywano na zmniejszenie zdolności
kredytowej firmy (8%) oraz na ograniczanie świadczeń pozapłacowych pracowników – szczegółowe wskazania przedsiębiorców zaprezentowano w tabeli nr 42 oraz na wykresie nr 7.
44
Tabela 42
Reakcje badanych przedsiębiorstw na sytuację kryzysu gospodarczego
nie i nie spodziewamy się
tego w najbliższym roku
sytuacja
spadek zamówień, zmniejszenie
obrotów
zwolnienia personelu
ograniczenie zarobków
pracowników
ograniczenie działań na rzecz
lokalnej społeczności
ograniczenie czasu pracy, brak
zajęcia dla pracowników
ograniczenie działań z zakresu
rozwoju kwalifikacji pracowników
zmniejszenie zdolności kredytowej
firmy
ograniczenie świadczeń pozapłacowych dla pracowników
jeszcze nie, ale
spodziewamy się tego w
najbliższym roku
tak, to już się wydarzyło
trudno powiedzieć
N
%
N
%
N
%
N
%
233
38,3
46
7,6
237
38,9
76
12,5
399
65,5
35
5,7
96
15,8
70
11,5
413
67,8
39
6,4
94
15,4
57
9,4
264
43,3
23
3,8
79
13,0
200
32,8
437
71,8
27
4,4
78
12,8
59
9,7
370
60,8
27
4,4
62
10,2
126
20,7
347
57,0
22
3,6
49
8,0
168
27,6
386
63,4
20
3,3
47
7,7
129
21,2
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Wykres 7
Sytuacje, które dotknęły badane przedsiębiorstwa jako reakcje na sytuację kryzysu (w %)
38,9
spadek zamówień, zmniejszenie obrotów
zwolnienia personelu
15,8
ograniczenie zarobków pracowników
15,4
ograniczenie działań na rzecz lokalnej
społeczności
13
ograniczenie czasu pracy, brak zajęcia dla
pracowników
12,8
ograniczenie działań z zakresu rozwoju
kwalifikacji pracowników
10,2
zmniejszenie zdolności kredytowej firmy
8
ograniczenie świadczeń pozapłacowych dla
pracowników
7,7
0
10
20
30
40
50
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
45
Kolejne tabele przedstawiają charakterystykę badanych przedsiębiorstw, których nie dotknął problem spadku zamówień w okresie kryzysu, ani też nie spodziewają się wystąpienia tego zjawiska
w najbliższym czasie. Przeprowadzono ją wg kryterium siedziby firmy oraz podstawowej branży
prowadzonej działalności. Okazało się, że wśród badanych przedsiębiorstw mających swoją siedzibę na obszarze GZM, najczęściej firmy z Sosnowca, Rudy Śląskiej oraz Mysłowic wskazywały,
iż nie dotknęły ich problemy związane ze spadkiem zamówień w okresie kryzysu i nie spodziewają się wystąpienia tego zjawiska w najbliższym czasie.
Tabela 43
Siedziba badanych firm deklarujących, że nie dotknęły ich problemy związane ze spadkiem zamówień
w okresie kryzysu i nie spodziewają się tego w najbliższym czasie
siedziba
N
% badanych firm z danych miejscowości
% ogółu badanych firm
Sosnowiec
24
52,2
3,9
Ruda Śląska
22
45,8
3,6
Mysłowice
19
41,3
3,1
Dąbrowa Górnicza
19
40,4
3,1
Gliwice
20
40,0
3,3
Katowice
20
40,0
3,3
Siemianowice Śląskie
20
40,0
3,3
Piekary Śląskie
19
38,0
3,1
Bytom
18
36,0
3,0
Tychy
18
36,0
3,0
Jaworzno
11
33,3
1,8
2,1
Chorzów
13
30,1
Zabrze
4
25,0
0,7
Świętochłowice
6
19,4
1,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Ponadto zgromadzony materiał empiryczny wykazał, że podmioty gospodarcze deklarujące, że
nie dotknęły ich problemy związane ze spadkiem zamówień w okresie kryzysu i nie spodziewają
się tego w najbliższym czasie, branżowo związane są przede wszystkim z:
− usługami (45,8%),
− handlem (36,2%),
− budownictwem (35,9%),
− produkcją (32,4%).
Tabela 44
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że nie dotknęły ich problemy
związane ze spadkiem zamówień w okresie kryzysu i nie spodziewają się tego w najbliższym czasie
wskazania
usługi
handel
budownictwo
produkcja
służba zdrowia
transport
46
N
87
51
23
33
3
4
% z ogółu firm o danej działalności
45,8
36,2
35,9
32,4
25,0
22,2
% badanych firm
14,3
8,3
3,8
5,4
0,5
0,7
edukacja
inne
brak wskazania
suma
3
4
25
233
16,7
66,7
X
0,5
0,7
4,1
38,3
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
W kolejnych tabelach przedstawiono miasta oraz branże reprezentowane przez firmy, które podczas badań wskazywały, że w ostatnim czasie dotknęły ich problemy związane po pierwsze
– ze spadkiem zamówień (tabela nr 45), po drugie – ze zwolnieniami pracowników (tabela nr 47)
i wreszcie po trzecie – związane z ograniczeniem zarobków personelu (tabela nr 49).
Jak wykazały przeprowadzone analizy, największy odsetek badanych firm (z poszczególnych miast
GZM), które zadeklarowały, iż dotknęły ich problemy spadku zamówień/ zmniejszenia obrotów
funkcjonuje na obszarze Siemianowic Śląskich. Odsetek ankietowanych podmiotów z tego miasta,
które dotknął problem spadku zamówień/ zmniejszenia obrotów w okresie kryzysu kształtował
się na poziomie 71%. Niemal połowa ankietowanych firm z Mysłowic i Chorzowa zaobserwowała spadek zamówień w okresie ostatnich kilkunastu miesięcy. W najmniejszym stopniu problem
ten wskazywany był przez firmy mające siedziby w Sosnowcu (26,1% badanych firm z Sosnowca)
i Rudzie Śląskiej (29,2% badanych firm z Rudy Śląskiej).
Tabela 45
Siedziba badanych firm deklarujących, że dotknęły ich problemy spadku zamówień/ zmniejszenia
obrotów w okresie kryzysu
siedziba
Świętochłowice
Mysłowice
Chorzów
Siemianowice Śląskie
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
Tychy
Jaworzno
Piekary Śląskie
Katowice
Bytom
Zabrze
Ruda Śląska
Sosnowiec
N
22
21
19
22
19
20
20
13
17
17
16
5
14
12
% badanych firm z danych miejscowości
71,0
45,6
45,2
44,0
40,4
40,0
40,0
39,4
34,0
34,0
32,0
31,3
29,2
26,1
% ogółu badanych firm
3,6
3,4
3,1
3,6
3,1
3,3
3,3
2,1
2,8
2,8
2,7
0,8
2,3
2,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Agregując dane na poziomie branż reprezentowanych przez badane podmioty można stwierdzić,
iż w największym stopniu problem kryzysu dotknął firmy związane z transportem (61,1% badanych firm transportowych), budownictwem (48,4% badanych firm budowlanych), jak i produkcją (48% badanych firm produkcyjnych) – szczegółowe wskazania respondentów przedstawiono
w tabeli nr 46.
47
Tabela 46
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że dotknęły ich problemy spadku
zamówień/ zmniejszenia obrotów w okresie kryzysu
wskazania
transport
budownictwo
produkcja
handel
usługi
edukacja
służba zdrowia
inne
brak wskazania
suma
N
11
31
49
64
65
2
2
2
11
237
% z ogółu firm o danej działalności
61,1
48,4
48,0
45,4
34,2
33,3
16,7
33,3
X
% badanych firm
1,8
5,1
8,1
10,5
10,7
0,3
0,3
0,3
1,8
38,9
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Wyniki przeprowadzonych analiz ponadto wykazały, iż najczęściej badane podmioty
deklarujące, że dotknęły ich problemy konieczności przeprowadzenia zwolnień części personelu
w okresie kryzysu, mają swoją siedzibę w Zabrzu (25% badanych firm z Zabrza), Bytomiu (22%
badanych firm z Bytomia) oraz Mysłowicach (21,7% badanych firm z Mysłowic).
Tabela 47
Siedziba badanych firm deklarujących, że dotknęły ich problemy konieczności zwolnienia
części personelu w okresie kryzysu gospodarczego
siedziba
N
% badanych firm z danych miejscowości
% ogółu badanych firm
Zabrze
4
25,0
0,7
Bytom
11
22,0
1,8
Mysłowice
10
21,7
1,6
Gliwice
10
20,0
1,6
Siemianowice Śląskie
10
20,0
1,6
1,5
Katowice
9
18,0
Chorzów
7
16,7
1,1
Dąbrowa Górnicza
8
17,0
1,3
Tychy
8
16,0
0,8
Świętochłowice
4
12,9
0,7
Ruda Śląska
5
10,4
0,8
Piekary Śląskie
5
10,0
0,8
Jaworzno
3
9,1
0,5
Sosnowiec
2
4,3
0,3
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Przedsiębiorstwa twierdzące, że były zobligowane do redukcji części zatrudnionego personelu, branżowo związane są przede wszystkim z produkcją oraz budownictwem. Jak wykazała
przeprowadzona analiza, mniej więcej co czwarta badana firma działająca w tych obszarach zmuszona została do przeprowadzenia redukcji personelu. Branże te – a zwłaszcza przemysł motoryzacyjny – przede wszystkim narażone są na wahania koniunkturalne cyklicznie pojawiające się
48
w gospodarce. Tym samym należy postulować, aby inwestycje pojawiające się w poszczególnych
układach lokalnych były branżowo zdywersyfikowane. Na lokalnym/ regionalnym rynku pracy
nie można dopuścić do wystąpienia sytuacji monokultury branżowej. Niesie to za sobą poważne niebezpieczeństwo wystąpienia zjawiska bezrobocia strukturalnego w przypadku załamania
koniunkturalnego na określone produkty. Ponadto – postulować można przyciąganie takich inwestorów i inwestycji, które generować będą miejsca pracy w sektorze tzw. nowoczesnych usług
oraz high-technology.
Tabela 48
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że dotknęły ich problemy konieczności zwolnienia części personelu w okresie kryzysu
wskazania
N
% z ogółu firm o danej działalności
% badanych firm
produkcja
25
24,5
4,1
2,5
budownictwo
15
23,4
edukacja
1
16,7
0,2
usługi
26
13,7
4,3
handel
19
13,5
3,1
transport
2
11,1
0,3
służba zdrowia
0
0,0
0,0
brak wskazania
8
-
1,3
suma
96
X
15,8
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Istotną część realizowanych badań wśród pracodawców z Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego poświęcono także problematyce ich funkcjonowania w okresie kryzysu/ spowolnienia gospodarczego. Schodząc na poziom poszczególnych miast GZM okazało się, że niemal co trzecia (32,3%) ankietowana firma ze Świętochłowic zmuszona została do ograniczenia
zarobków swoich pracowników. Ten sam problem dotknął niemal co czwartą (24,2%) badaną
firmę z Jaworzna oraz mniej więcej co piątą z Bytomia (22%), Sosnowca (21,7%) oraz Chorzowa
(19%). Jak wykazały przeprowadzone analizy, w najmniejszym stopniu z problem tym borykały się podmioty ulokowane w Piekarach Śląskich (2%), Rudzie Śląskiej (4,2%), Siemianowicach
Śląskich (8%) i Tychach (10%) – szczegółowy rozkład uzyskanych odpowiedzi zaprezentowano
w tabeli nr 49.
Tabela 49
Siedziba badanych firm deklarujących, że w okresie kryzysu dotknęła ich konieczność ograniczenia zarobków
pracowników
siedziba
Świętochłowice
Jaworzno
Bytom
Sosnowiec
Chorzów
Zabrze
Gliwice
Katowice
N
10
8
11
10
8
3
9
9
% badanych firm z danych miejscowości
32,3
24,2
22,0
21,7
19,0
18,9
18,0
18,0
% ogółu badanych firm
1,6
1,3
1,8
1,6
1,3
0,5
1,5
1,5
49
Mysłowice
Dąbrowa Górnicza
Tychy
Siemianowice Śląskie
Ruda Śląska
Piekary Śląskie
8
6
5
4
2
1
17,4
12,8
10,0
8,0
4,2
2,0
1,3
1,0
0,8
0,7
0,3
0,2
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Zdecydowanie najczęściej wśród badanych podmiotów (wg kryterium branży) do ograniczenia
zarobków zmuszone zostały firmy reprezentujące branżę produkcji – co czwarty (26,5%) podmiot
związany z tym sektorem podjął tego typu działania.
Tabela 50
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że w okresie kryzysu
dotknęła ich konieczność ograniczenia zarobków pracowników
wskazania
produkcja
edukacja
służba zdrowia
budownictwo
usługi
handel
transport
inne
brak wskazania
suma
N
27
1
2
9
26
17
2
1
9
94
% z ogółu firm o danej działalności
26,5
16,7
16,7
14,1
13,7
12,1
11,1
16,7
X
% badanych firm
4,4
0,2
0,3
1,5
4,3
2,8
0,3
0,2
1,5
15,5
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Ankietowane firmy i instytucje zapytano również o to, czy kryzys gospodarczy w ich
opiniach negatywnie wpłynął na funkcjonowanie ich firmy, a także – czy sytuacja kryzysu dotknęła w opiniach respondentów rynek pracy w układzie lokalnym, regionalnym oraz krajowym. Szczegółowa analiza materiału badawczego wykazała, że niemal połowa (45%) badanych
podmiotów stwierdziła, iż kryzys gospodarczy na rynkach światowych negatywnie wpłynął na
aktualną sytuację ich firm i instytucji. Natomiast wyższy odsetek respondentów zgodził się ze
stwierdzeniem mówiącym, że występujący okres dekoniunktury negatywnie oddziaływał na
rynek pracy w układzie:
− lokalnym (62,7%),
− regionalnym (60,9%),
− krajowym (65,8%).
Zatem można stwierdzić, że badane firmy z obszaru GZM częściej wskazywały na to, że sytuacja
kryzysowa nie wpłynęła negatywnie na ich funkcjonowanie, lecz na ogólną sytuację panującą na
rynku pracy. W celu głębszej eksploracji potencjalnego wpływu kryzysu na funkcjonowanie ankietowanych firm, respondentom zadano pytania o porównanie obecnego popytu na oferowane
produkty i usługi do poziomu popytu na te dobra w zeszłym roku. Uzyskane wyniki przedstawiono w tabeli nr 51.
50
Tabela 51
Opinie badanych firm i instytucji na temat popytu na oferowane produkty i usługi w stosunku do roku ubiegłego
wskazania
zdecydowanie wyższy
raczej wyższy
taki sam
raczej niższy
zdecydowanie niższy
trudno powiedzieć
brak wskazań
suma
N
30
177
45
163
52
136
6
609
%
4,9
29,1
7,4
26,8
8,5
22,3
1
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Przeprowadzone badanie ankietowe wykazało, że dla co trzeciego podmiotu (34%) obecny popyt na oferowane produkty i usługi w porównaniu do roku ubiegłego jest na wyższym poziomie (suma odpowiedzi „zdecydowanie wyższy” i „raczej wyższy”). Zbliżony odsetek (34,2%)
firm i instytucji wskazało, że zapotrzebowanie rynkowe na wytwarzane przez nie dobra jest na
niższym poziomie (suma odpowiedzi „raczej niższy” i „zdecydowanie niższy”).
W raporcie przedstawiono także wskazania respondentów, porównujące aktualny popyt
na usługi/ produkty oferowane przez badane firmy w stosunku do analogicznego okresu roku
ubiegłego zagregowane w oparciu o siedzibę przedsiębiorstwa oraz branżę podstawowej działalności. Tychy i Sosnowiec – to dwa miasta z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego,
w których ankietowane firmy najczęściej wskazywały na wyższy poziom popytu na oferowane
usługi/ produkty w porównaniu do roku ubiegłego. W Tychach większe zapotrzebowanie na
oferowane produkty w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego podawało 40%
badanych firm, w Sosnowcu ich udział w całościowej populacji analizowanych firm kształtował
się na podobnym poziomie i wyniósł 39,1%. Z kolei sytuacja odwrotna, czyli niższy popyt na
oferowane usługi/ produkty w stosunku do roku ubiegłego najczęściej występował w badanych
firmach jaworznickich (42,4%) i chorzowskich (42,9%).
Tabela 52
Opinie respondentów z poszczególnych firm z miast GZM, porównujące aktualny popyt na oferowane
usługi/ produkty w stosunku do roku ubiegłego – agregacja danych na poziomie miast GZM
miasto
Bytom
Chorzów
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
Jaworzno
Katowice
Mysłowice
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
Siemianowice Śląskie
Sosnowiec
Świętochłowice
Tychy
Zabrze
wyższy
N
19
15
17
18
6
15
13
18
18
19
18
6
20
5
taki sam
%
38,0
35,7
36,2
36,0
18,2
30,0
28,6
36,0
37,5
38,0
39,1
19,4
40,0
31,3
N
4
0
4
1
2
3
0
7
1
1
2
13
6
1
niższy
%
8,0
0,0
8,5
2,0
6,1
6,0
0,0
14,0
2,1
2,0
4,3
41,9
12,0
6,1
N
16
18
14
17
14
17
19
17
16
21
18
12
11
5
%
32,0
42,9
29,8
34,0
42,4
34,0
41,3
34,0
33,3
42,0
39,1
38,7
22,0
31,3
trudno powiedzieć
N
%
11
22,0
8
19,0
11
23,4
14
28,0
11
33,3
15
30,0
13
28,3
6
12,0
12
25,0
5
10,0
8
17,4
0
0,0
13
26,0
5
31,3
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
51
W kolejnej tabeli (nr 53) przedstawiono opinie respondentów z firm o określonych branżach, porównujące aktualny popyt na oferowane usługi/ produkty w stosunku do
roku ubiegłego. Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała, że
istotny wzrost popytu odnotowano w podmiotach branżowo związanych ze służbą zdrowia
(41,7%), produkcją (35,3%) oraz usługami (34,7%). Natomiast największy spadek zapotrzebowania odnotowano w firmach transportowych – okazało się, że aż 55,6% badanych podmiotów branżowo związanych z transportem wskazało na niższy popyt na oferowane usługi
w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego. Ponadto, połowa badanych firm związanych z budownictwem i edukacją odnotowała spadek popytu na oferowane przez siebie usługi.
Wydaje się, że zarówno w przypadku firm transportowych, jak i budowlanych zasadniczym powodem zmniejszenia popytu na oferowane usługi/ produkty była sytuacja kryzysu na rynkach
światowych, co negatywnie wpłynęło na funkcjonowanie podmiotów reprezentujących wymienione branże. Natomiast w przypadku instytucji związanych z edukacją spadek popytu na oferowane usługi to – co podkreślali respondenci – efekt niżu demograficznego.
Tabela 53
Opinie respondentów z poszczególnych firm z miast GZM, porównujące aktualny popyt na oferowane usługi/ produkty w stosunku do roku ubiegłego – agregacja danych na poziomie branż firm komercyjnych
branże
produkcja
budownictwo
handel
usługi
transport
edukacja
służba zdrowia
wyższy
N
36
18
46
66
4
1
5
taki sam
%
35,3
28,1
32,6
34,7
22,2
16,7
41,7
N
8
6
8
13
1
0
2
niższy
%
7,8
9,4
5,7
6,8
5,6
0,0
16,7
N
35
32
60
60
10
3
3
%
34,3
50,0
42,6
31,6
55,6
50,0
25,0
trudno powiedzieć
N
%
22
21,6
8
12,5
27
19,1
50
26,3
3
16,7
2
33,3
2
16,7
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
W trakcie realizacji badań poproszono także pracodawców o próbę oceny przewidywanego zapotrzebowania na oferowane produkty w perspektywie najbliższego roku (tabela nr 54). Udzielane przez pracodawców opinie na ten temat świadczą o sporym poziomie optymizmu badanych firm. Otóż najczęściej (46,8%) wskazywano, że popyt ten
będzie na wyższym poziomie (suma odpowiedzi „zdecydowanie wyższy” i „raczej wyższy”).
Jedynie co dziesiąty podmiot (10,7%) stwierdził, że spodziewany popyt będzie na niższym poziomie (suma odpowiedzi „raczej niższy” i „zdecydowanie niższy”).
52
Tabela 54
Opinie pracodawców na temat spodziewanego popytu na oferowane przez nich produkty i usługi w perspektywie
najbliższego roku
wskazania
zdecydowanie wyższy
raczej wyższy
taki sam
raczej niższy
zdecydowanie niższy
trudno powiedzieć
brak wskazań
suma
N
34
251
33
59
6
220
6
609
%
5,6
41,2
5,4
9,7
1,0
36,1
1,0
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
W ślad za pytaniem o spodziewany popyt rynkowy na wytwarzane produkty i usługi, ankietowane
podmioty poproszono o dokonanie próby przewidzenia sytuacji ich firm za kilka lat. Szczegółowy
rozkład udzielonych odpowiedzi przedstawiono w tabeli nr 55.
Tabela 55
Oczekiwana sytuacja badanych firm w perspektywie najbliższych kilku lat
wskazania
zdecydowanie lepsza
lepsza
taka sama
gorsza
zdecydowanie gorsza
firma zostanie zlikwidowana
trudno powiedzieć
brak wskazań
suma
N
74
278
11
20
2
2
212
10
609
%
12,2
45,6
1,8
3,3
0,3
0,3
34,9
1,6
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Na uwagę zasługuje fakt, iż większość (57,8%) ankietowanych przedstawicieli firm i instytucji z wyraźnym optymizmem spogląda w przyszłość w kontekście spodziewanej sytuacji
rynkowej swojej organizacji uważając, że przewidywana sytuacja będzie zdecydowanie lepsza lub
lepsza. Jedynie 3,6% populacji respondentów spodziewa się pogorszenia sytuacji firmy. Bardziej
szczegółowe wyniki analiz empirycznych, będące próbą diagnozy sytuacji badanych firm w perspektywie kilku lat, przedstawiono w kolejnych dwóch tabelach (56 i 57).
Na podstawie zgromadzonego materiału empirycznego można stwierdzić, że najczęściej respondenci reprezentujący podmioty gospodarcze z Chorzowa (71,4%) oraz Jaworzna (48,4%) wskazywali na to, iż sytuacja ich firm w perspektywie najbliższych 3 lat będzie lepsza w porównaniu
do obecnej. Z kolei najmniej optymistycznych wskazań, będących próbą przewidzenia sytuacji
ankietowanych podmiotów za kilka lat, pochodziło od firm z Dąbrowy Górniczej (46,8%) oraz
Świętochłowic (48,4%) – tabela nr 56.
53
Tabela 56
Opinie respondentów z poszczególnych firm z miast GZM, będące próbą przewidzenia
sytuacji ich firm za 3 lata – agregacja danych na poziomie miast GZM
miasto
Bytom
Chorzów
Dąbrowa Górnicza
Gliwice
Jaworzno
Katowice
Mysłowice
Piekary Śląskie
Ruda Śląska
Siemianowice Śląskie
Sosnowiec
Świętochłowice
Tychy
Zabrze
lepsza
N
31
30
22
31
23
31
24
26
28
29
26
15
26
10
taka sama
%
62,0
71,4
46,8
62,0
69,7
62,0
52,2
52,0
58,3
58,0
56,5
48,4
52,0
62,5
N
0
0
4
0
0
0
0
1
0
0
0
5
1
0
gorsza
%
0,0
0,0
8,5
0,0
0,0
0,0
0,0
2,0
0,0
0,0
0,0
16,1
2,0
0,0
N
1
11
1
1
3
1
1
5
1
0
2
4
1
1
%
2,0
26,2
2,1
2,0
9,1
2,0
2,2
10,0
2,1
0,0
4,3
12,9
2,0
6,3
trudno powiedzieć
N
%
18
36,0
1
2,4
18
38,3
18
36,0
7
21,2
18
36,0
18
39,1
18
36,0
18
37,5
21
42,0
16
34,8
7
22,6
21
42,0
4
25,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Analizując rozkład uzyskanych odpowiedzi, będących próbą przewidzenia kondycji podmiotów
gospodarczych za kilka lat, można zauważyć, że największy poziom optymizmu reprezentują
firmy branżowo związane z produkcją. Otóż 62,7% badanych firm produkcyjnych przewiduje
wystąpienie poprawy sytuacji swojej firmy za kilka lat. Firmy branżowo związane z usługami
(59,5%), handlem (58,9%) i budownictwem (57,8%) również optymistycznie patrzą w przyszłość
i przewidują poprawę sytuacji swojego przedsiębiorstwa w perspektywie najbliższych lat.
Tabela 57
Opinie respondentów z poszczególnych firm z miast GZM, będące próbą przewidzenia sytuacji ich firm za 3 lata
– agregacja danych na poziomie branż firm komercyjnych
branże
produkcja
usługi
handel
budownictwo
edukacja
transport
służba zdrowia
lepsza
N
64
113
83
37
3
8
4
taka sama
%
62,7
59,5
58,9
57,8
50,0
44,4
33,3
N
2
4
1
1
0
1
1
gorsza
%
2,0
2,1
0,7
1,6
0,0
5,5
8,3
N
4
3
7
3
0
1
1
%
4,0
1,6
5,0
4,7
0,0
5,5
8,3
trudno powiedzieć
N
%
28
27,5
69
36,3
49
34,8
21
32,8
3
50,0
7
38,9
5
41,7
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Można spodziewać się, że podmioty przewidujące poprawę swojej sytuacji w perspektywie najbliższych kilku lat będą także zwiększać zatrudnienie, co przełoży się na ogólną poprawę sytuacji na rynku pracy.
54
4.7 Oczekiwania firm wobec instytucji samorządowych
Kolejnym z problemów badawczych podjętych podczas analiz empirycznych była chęć
diagnozy oczekiwań przedsiębiorców względem instytucji samorządowych.
Na pierwszy plan wyraźnie wysuwają się kwestie finansowe, związane z ułatwieniami w dostępie
do źródeł funduszy unijnych (61,4%), bądź dotyczące problematyki utworzenia funduszu poręczeń
kredytowych (17,1%). Następne wskazania respondentów związane były z udostępnianiem terenów
pod ewentualne inwestycje – podobny odsetek badanych oczekuje przygotowania przez instytucje
samorządowe uzbrojonych terenów pod działalność gospodarczą (13,8%), jak i przygotowania
planów zagospodarowania terenów, na których będzie można realizować działalność (13,3%).
Wykres 8
Oczekiwania ankietowanych firm od instytucji samorządowych (w %)
ułatwienia w dostępności do źródeł unijnego wsparcia
finansowego
61,4
17,1
utworzenie funduszu poręczeń kredytowych
przygotowanie uzbrojonych terenów pod działalność
gospodarczą
13,8
przygotowanie planów zagospodarowania terenów pod
działalność gospodarczą
13,3
9,9
inne
0
20
40
60
80
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci czasem wskazywali po kilka odpowiedzi.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Przy okazji do tej grupy respondentów skierowano prośbę o wypowiedzenie się na temat oceny
poziomu wspierania przedsiębiorców przez lokalne instytucje samorządowe w zakresie procesu
prowadzenia działalności gospodarczej – tabela 58.
Tabela 58
Ocena działalności instytucji samorządowych w zakresie wspierania przedsiębiorców przez badane podmioty
wskazania
bardzo dobrze
dobrze
źle
bardzo źle
N
28
130
151
65
%
4,6
21,3
24,9
10,7
55
trudno powiedzieć
brak wskazań
suma
225
10
609
36,9
1,6
100
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Oceniając działania wspierające przedsiębiorców, podejmowane przez jednostki samorządowe,
można zauważyć większą częstotliwość pojawiania się opinii negatywnych. Otóż oceny pozytywne (suma odpowiedzi: „bardzo dobrze” i „dobrze”) wskazało 25,9% respondentów, podczas
gdy noty negatywne (suma odpowiedzi: „źle” i „bardzo źle”) samorządom wystawiła populacja
35,6% badanych. Pozostali respondenci, nie zajmując konkretnego stanowiska, wybierali odpowiedź „trudno powiedzieć”.
Tabela 59
Ocena działalności instytucji samorządowych w zakresie wspierania przedsiębiorców
– agregacja danych na poziomie miast GZM
miasto
Piekary Śląskie
Tychy
Zabrze
Jaworzno
Dąbrowa Górnicza
Ruda Śląska
Bytom
Siemianowice Śląskie
Świętochłowice
Sosnowiec
Chorzów
Katowice
Gliwice
Mysłowice
bardzo dobrze i dobrze
N
%
18
36,0
17
34,0
5
31,3
10
30,3
13
27,7
14
28,0
14
28,0
13
26,0
8
25,8
11
23,9
10
23,8
11
22,0
8
16,0
6
13,0
bardzo źle i źle
N
16
8
8
18
20
15
22
18
11
17
16
16
12
19
%
32,0
16,0
50,0
54,5
42,6
30,0
44,0
36,0
35,5
40,0
38,1
32,0
24,0
41,3
trudno powiedzieć
N
%
16
32,0
23
46,0
3
18,7
4
12,1
14
29,8
18
36,0
14
28,0
19
38,0
12
38,7
18
39,1
12
28,6
23
46,0
30
60,0
19
41,3
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Bardziej szczegółowa analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że najczęściej działalność instytucji samorządowych, w zakresie wspierania przedsiębiorców, pozytywnie oceniały
badane podmioty mające swoją siedzibę w Piekarach Śląskich, Tychach, Zabrzu i Jaworznie.
4.8 Oczekiwania firm i instytucji wobec
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
W związku z faktem realizacji projektu badawczego na obszarze 14 miast wchodzących
w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, w kwestionariuszu skierowanym do pracodawców nie zabrakło także pytań dotyczących diagnozy oczekiwań przedsiębiorców względem
tej instytucji. Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału badawczego (tabela nr 60) wykazała, że 18,2% respondentów wypowiedziało się na temat ewentualnych oczekiwań wobec GZM,
56
odmiennego zdania (brak oczekiwań wobec GZM) było 31,9% respondentów. Jednak najczęściej
(48,4%) respondenci wybierali odpowiedź „trudno powiedzieć”.
Tabela 60
Podział badanych firm ze względu na oczekiwane wsparcie/ pomoc ze strony Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego
wskazania
tak
nie
trudno powiedzieć
brak wskazania
suma
N
111
194
295
9
609
%
18,2
31,9
48,4
1,5
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Badania wykazały, że najczęściej przedsiębiorcy od Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
oczekują wsparcia w uzyskaniu dotacji z funduszy unijnych na prowadzenie i dalszy rozwój działalności gospodarczej. Część pracodawców wskazało na konieczność organizacji przez GZM działań
promocyjnych zarówno firmy, jak i całego regionu – także poza granicami kraju. Ponadto zwrócono uwagę na potencjalną możliwość wykorzystania struktur organizacyjnych Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego w kontekście rozwoju kompetencji swoich pracowników. Wskazywano
na potencjalne wykorzystanie GZM jako organizacji szkoleniowej. Pojawiły się również głosy
akcentujące potrzebę wykreowania przez GZM spójnej strategii rozwoju 14 miast wchodzących
w skład tego Związku, jak i potrzebę budowy spójnego systemu komunikacji. Kilku respondentów oczekuje ze strony GZM obniżenia podatków, jak i wspierania procesów rozwoju Specjalnych
Stref Ekonomicznych.
Tabela 61
Oczekiwane przez ankietowanych pracodawców wsparcie ze strony Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
wsparcie
pomoc w uzyskaniu dotacji finansowych (także z UE)
promocja firm i regionu
szklenia/ rozwój personelu
spójna strategia rozwoju miast GZM
spójny system komunikacji
obniżenie podatków
rozwój Specjalnych Stref Ekonomicznych
brak wskazania
N
53
12
8
7
7
6
4
32
%
47,7
10,8
7,2
6,3
6,3
5,4
3,6
28,8
% ogółu
8,7
2,0
1,3
1,1
1,1
1,0
0,7
5,3
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci - często odpowiadając na pytanie o otwartym
charakterze (bez kafeterii odpowiedzi) - wskazywali więcej niż jedną odpowiedź.
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Jednak – co należy podkreślić – istotna część z wymienionych oczekiwań przedsiębiorców wobec
GZM nie leży w kompetencjach Związku.
57
4.9 Wskazania respondentów z miast wchodzących w skład GZM, w których
są najdogodniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
Podczas realizacji badań do ankietowanych organizacji skierowano także pytanie
o wskazanie jednego z 14 miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, gdzie ich zdaniem
są najkorzystniejsze warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Szczegółowe wskazania
respondentów w tej kwestii przedstawiono w tabeli nr 62. Trzema miastami, które uzyskały najwięcej wskazań, okazały się:
- Katowice (N=172; 28,2%),
- Gliwice (N=87; 14,3%),
- Tychy (N=54; 8,9%).
Z kolei najrzadziej - identyfikując miasta, w których są szczególnie korzystne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej - respondenci wskazywali na Zabrze (N=5; 0,8%) i Świętochłowice
(N=3; 0,5%).
Tabela 62
Miasta wchodzące w skład GZM, w których - w opiniach respondentów - panują najdogodniejsze warunki
do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
Katowice
Gliwice
Tychy
Sosnowiec
Chorzów
Ruda Śląska
Bytom
Piekary Śląskie
Dąbrowa Górnicza
Siemianowice Śląskie
Mysłowice
Jaworzno
Zabrze
Świętochłowice
Brak wskazania
suma
N
172
87
54
32
26
26
22
21
20
18
16
14
5
3
93
609
%
28,2
14,3
8,9
5,3
4,3
4,3
3,6
3,4
3,3
3,0
2,6
2,3
0,8
0,5
15,2
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Każdy z respondentów, wskazujący na miasto wchodzące w skład Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego, w którym są najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, podawał jednocześnie argumentację swojego stanowiska. W kolejnych 14 tabelach (nr 63
– 76) przedstawiono wskazania respondentów uzasadniające wybór konkretnych miast.
Przedstawiciele badanych pracodawców z GZM wskazujący na Katowice jako na miasto, w którym są najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, argumentowali
to przede wszystkim jego lokalizacją (centrum aglomeracji), wielkością (duże miasto), a także
– rozwojem.
58
Tabela 63
Argumenty respondentów, którzy wskazali Katowice jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze
warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
lokalizacja, centrum aglomeracji
duże miasto, duży rynek zbytu
rozwój miasta
dużo firm
dobra infrastruktura komunikacyjna
więcej zamożnych klientów
tu działa firma
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
łatwiej znaleźć potencjalnych pracowników
dużo uczelni wyższych
N
54
46
21
19
9
8
8
7
5
4
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Z kolei respondenci zaznaczający, że to Gliwice są tym miastem w GZM, w którym panują najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, podawali przede wszystkim następującą argumentację: funkcjonowanie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, rozwój miasta,
a także – dobra infrastruktura komunikacyjna.
Tabela 64
Argumenty respondentów, którzy wskazali Gliwice jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
Funkcjonowanie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
Rozwój miasta
Dobra infrastruktura komunikacyjna
Dużo firm
Uzbrojone tereny pod inwestycje
Dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
Dużo studentów
Lokalizacja
Duże miasto, duży rynek zbytu
Mały poziom bezrobocia
N
27
16
9
6
6
5
5
4
4
2
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Przedstawiciele badanych podmiotów z GZM, wskazujący na Tychy jako na miasto, w którym są
najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, argumentowali zajęte stanowisko przede wszystkim funkcjonowaniem w obszarze miasta Specjalnej Strefy Ekonomicznej,
a w dalszej kolejności – rozwojem miasta, dobrą infrastrukturą komunikacyjną, jak i poprawną
współpracą sektora biznesu z lokalnymi władzami samorządowymi – tabela nr 65.
59
Tabela 65
Argumenty respondentów, którzy wskazali Tychy jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki
do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
funkcjonowanie Specjalnej Strefy Ekonomicznej
rozwój miasta
dobra infrastruktura komunikacyjna
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
uzbrojone tereny pod inwestycje
lokalizacja
tu jest siedziba firmy
N
12
11
6
6
5
5
2
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Na czwartym miejscu w tym swoistym zestawieniu rankingowym pojawił się Sosnowiec. Wskazując
go jako miasto, w którym panują najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej na obszarze GZM, respondenci podawali następujące argumenty: dobra współpraca z lokalnymi instytucjami samorządowymi oraz to, że w tym mieście jest siedziba firmy, co przekłada
się bezpośrednio na znajomość tutejszego rynku.
Tabela 66
Argumenty respondentów, którzy wskazali Sosnowiec jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze
warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
tu jest siedziba firmy
znajomość lokalnego rynku
dobra infrastruktura komunikacyjna
lokalizacja
rozwój miasta
dużo firm
duże miasto, duży rynek zbytu
N
7
7
6
3
3
1
1
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Z kolei respondenci, którzy wskazali podczas badań na Chorzów jako na miasto,
w którym panują szczególnie korzystne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, argumentowali to przede wszystkim dobrą współpracą z lokalnymi instytucjami samorządowymi.
Ta grupa respondentów wskazywała także m.in.: na rozwój miasta, a także na znajomość rynku
lokalnego (tabela nr 67).
Tabela 67
Argumenty respondentów, którzy wskazali Chorzów jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze
warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
rozwój miasta
znajomość lokalnego rynku
60
N
7
5
5
dobra infrastruktura komunikacyjna
dużo firm
duże miasto, duży rynek zbytu
dużo parkingów
tu jest siedziba firmy
3
2
2
2
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Część respondentów, jako miasto w którym panują szczególnie korzystne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, wskazywało na Rudę Śląską. W tym przypadku badani najczęściej
podkreślali: wielkość miasta, poprawne stosunki z lokalnymi władzami, a także dostępne tereny
inwestycyjne.
Tabela 68
Argumenty respondentów, którzy wskazali Rudę Śląską jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze
warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
duże miasto, duży rynek zbytu
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
tereny inwestycyjne
rozwój miasta
dobra infrastruktura komunikacyjna
tu jest siedziba firmy
aktualny plan zagospodarowania przestrzennego
lokalizacja
N
5
3
3
2
2
2
2
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Dla części badanych miastem z obszaru GZM, w którym panuje szczególne dobry klimat do
prowadzenia działalności gospodarczej, jest Bytom. W mieście tym w opiniach części populacji ankietowanych można spotkać się ze szczególnie dobrą współpracą z instytucjami samorządowymi. Atutami okazały się także: jego lokalizacja oraz wielkość samego miasta, a co za tym
idzie – spory rynek zbytu.
Tabela 69
Argumenty respondentów, którzy wskazali Bytom jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
lokalizacja
duże miasto, duży rynek zbytu
tradycje górnicze miasta
tereny inwestycyjne
N
4
3
2
1
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
61
Z kolei respondenci wskazujący na Piekary Śląskie, w kontekście identyfikacji miasta z obszaru
GZM, jako szczególnie przychylnego przedsiębiorcom, podkreślali: dobrą współpracę z instytucjami samorządowymi, a także fakt, że w mieście tym znajduje się siedziba firmy oraz rozwój
miasta.
Tabela 70
Argumenty respondentów, którzy wskazali Piekary Śląskie jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
tu jest siedziba firmy
rozwój miasta
N
5
5
3
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Natomiast respondenci, którzy wskazali na Dąbrowę Górniczą, jako na miasto z obszaru GZM,
w którym są najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, argumentowali swoje stanowisko najczęściej przygotowanymi w obrębie miasta terenami inwestycyjnymi,
wielkością miasta, a tym samym dużym rynkiem zbytu oraz funkcjonowaniem Specjalnej Strefy
Ekonomicznej.
Tabela 71
Argumenty respondentów, którzy wskazali Dąbrowę Górniczą jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
tereny inwestycyjne
duże miasto, duży rynek zbytu
funkcjonowanie Specjalnej Strefy Ekonomicznej
rozwój miasta
dobra lokalizacja
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
dużo parkingów
tu jest siedziba firmy
N
4
4
3
2
2
1
1
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Argumenty respondentów, którzy wskazali Siemianowice Śląskie, jako miasto GZM, w którym są
najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, dotyczyły – jak wykazała
przeprowadzona analiza empiryczna – znajomości specyfiki lokalnego rynku, istnienia dobrej
infrastruktury komunikacyjnej, poprawnej współpracy z lokalnymi instytucjami samorządowymi, a także – korzystnymi warunkami lokalowymi.
62
Tabela 72
argumenty respondentów, którzy wskazali Siemianowice Śląskie jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
N
tu jest siedziba firmy, znajomość rynku lokalnego
4
dobra infrastruktura komunikacyjna
3
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
3
korzystne warunki lokalowe
3
korzystny zakup nieruchomości
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Natomiast argumentami o kluczowym charakterze, wskazywanymi przez respondentów, dla których Mysłowice postrzegane są jako miasto z najkorzystniejszymi warunkami do prowadzenia
działalności gospodarczej, okazały się następujące czynniki: znajomość rynku lokalnego, dobra
infrastruktura komunikacyjna, a także poprawna współpraca z instytucjami samorządowymi.
Tabela 73
argumenty respondentów, którzy wskazali Mysłowice jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
N
tu jest siedziba firmy, znajomość rynku lokalnego
11
dobra infrastruktura komunikacyjna
4
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Respondenci z badanych firm i instytucji wskazujący Jaworzno, jako miasto GZM, w którym
panują najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, swoje stanowisko
argumentowali dobrą współpracą z instytucjami samorządowymi, rozwojem miasta, a także znajomością lokalnego rynku w związku z faktem, że w mieście tym znajduje się siedziba firmy.
Tabela 74
Argumenty respondentów, którzy wskazali Jaworzno jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze
warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
rozwój miasta
tu jest siedziba firmy, znajomość lokalnego rynku
tereny inwestycyjne
dobra infrastruktura komunikacyjna
N
5
4
3
2
2
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
63
Argumenty respondentów wskazujących na Zabrze, jako na miasto, w którym są najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej, dotyczyły dobrej lokalizacji tego miasta
oraz wysokiego poziomu profesjonalizmu lokalnego Urzędu Skarbowego.
Tabela 75
Argumenty respondentów, którzy wskazali Zabrze jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
lokalizacja
profesjonalny Urząd Skarbowy
N
1
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Natomiast dobra współpraca z instytucjami samorządowymi, jak i lokalizacja to argumenty respondentów, którzy wskazywali Świętochłowice, jako miasto z GZM, w którym w ich opiniach
są najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej.
Tabela 76
Argumenty respondentów, którzy wskazali Świętochłowice jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
wskazania
dobra współpraca z instytucjami samorządowymi
lokalizacja
N
1
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
4.10 Zmiany, które nastąpiły w badanych firmach w okresie ostatnich 3 lat
Populację ankietowanych podmiotów zapytano także o pozytywne i negatywne zmiany,
jakie miały miejsce w ich organizacjach w okresie ostatnich trzech lat. Wskazania respondentów,
dotyczące tego tematu, przedstawiono w dwóch kolejnych zestawieniach tabelarycznych (nr 77
i 78).
Respondenci, reprezentujący w badaniach firmy i instytucje, wskazując pozytywne zmiany, jakie
miały miejsce w ich placówkach, zwracali uwagę na szereg różnych czynników. Kluczowe miejsce
wśród identyfikowanych zmian o charakterze pozytywnym zajęły nowe inwestycje oraz zwiększenie zatrudnienia, a w dalszej kolejności – rozszerzenie asortymentu i wejście na nowe rynki.
Nie bez znaczenia okazały się też czynniki związane z modernizacją zakładu, czy chociażby ze
wzrostem kwalifikacji zatrudnionego personelu. Zatem – dokonując pewnej generalizacji – można
stwierdzić, że pozytywne zmiany w organizacji to przede wszystkim rozwój firmy oraz rozwój
kompetencji zasobów ludzkich. Dla części firm istotną pozytywną zmianą okazała się możliwość
sięgania po dotacje unijne na prowadzenie i rozwój przedsiębiorstwa.
64
Tabela 77
Pozytywne zmiany, jakie miały miejsce w badanych organizacjach w ostatnich trzech latach
wskazanie
nowe inwestycje
zwiększenie zatrudnienia
szerszy asortyment
szerszy rynek zbytu
rozwój firmy
nowe oddziały, rozbudowa firmy
zwiększenie obrotów
informatyzacja
modernizacja zakładu
lepiej kwalifikowany personel
zwiększenie dynamiki rozwoju
korzystanie z dotacji unijnych
uzyskanie stabilizacji finansowej
zwiększenie dyscypliny pracy
zmiany organizacyjne
podnoszenie kwalifikacji personelu
brak następstw kryzysu, brak redukcji zatrudnionych
większa motywacja personelu
budowa nowej siedziby
podwyżki dla pracowników
wprowadzenie lepszej organizacji pracy
zwiększenie jakości oferowanych produktów
więcej klientów
fuzja
stabilizacja zatrudnienia
utrzymanie się na rynku
spłata zadłużenia
otrzymanie certyfikatu jakości
lepsza pozycja firmy na rynku
mniejsza fluktuacja personelu
nowa siedziba
odmłodzenie zatrudnienia
przekształcenie w firmę prywatną
koncentralizacja produkcji
konsolidacja firmy
konsolidacja zespołu
lepsze warunki pracy
lepsze zarządzanie firmą
nagrody branżowe
nowa działalność
lepsza sytuacja finansowa firmy
uzyskanie nagrody „Przedsiębiorca roku”
przekształcenie w spółkę akcyjną
nabycie osobowości prawnej
N
43
41
32
32
26
21
15
15
14
13
12
11
11
9
8
7
6
5
5
4
4
4
4
3
3
3
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
65
Z kolei zmiany, które nastąpiły w badanych organizacjach w okresie ostatnich kilku
lat, postrzegane przez respondentów w kategoriach negatywnych, to przede wszystkim efekt
niższego popytu oraz dużej konkurencji. Pojawiły się także wskazania dotyczące pogorszenia
się sytuacji finansowej, zmniejszenia liczby pracowników oraz problemu fluktuacji personelu.
Nie bez znaczenia okazała się też kwestia związana z brakiem możliwości podnoszenia płac dla
personelu – patrz tabela nr 78.
Tabela 78
Negatywne zmiany, jakie miały miejsce w badanych organizacjach w ostatnich trzech latach
wskazanie
mniejszy popyt na oferowane produkty/ usługi
duża konkurencja
gorsza sytuacja finansowa
zmniejszenie liczby pracowników
brak odpowiednio kwalifikowanego personelu
brak możliwości podnoszenia płac
fluktuacja personelu
kłopoty ze ściągalnością należności finansowych z innych firm
zmniejszenie pensji personelu
brak środków na modernizację
mniejsze marże
niestabilny rynek, kryzys
ograniczenie produkcji
brak inwestycji w siedzibę firmy
brak kontrahentów
niestabilne prawo
mniejsza zdolność kredytowa
mniejsza motywacja personelu
niż demograficzny
pojawiło się za dużo organizacji związkowych
coraz bardziej roszczeniowy klient
częste zmiany kadry zarządzającej
wysokie koszty utrzymania
opieszałość samorządu
podniesienie czynszu
N
41
24
19
14
11
9
8
7
6
4
4
3
3
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego wykazała ponadto, że sytuacja finansowa 41,5% ankietowanych podmiotów pozwala na dokonywanie nowych inwestycji. Podmioty
te branżowo związane są przede wszystkim z produkcją, handlem i usługami.
66
4.11 Bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej
Ankietowani przedsiębiorcy wskazywali także na podstawowe bariery utrudniające prowadzenie działalności gospodarczej (wykres nr 9). Wyraźnie dominowały trzy czynniki:
a.wysokie koszty zatrudnienia personelu (65,4%),
b.wysokie koszty obciążeń podatkowych przedsiębiorstw (55,7%),
c.niejasne i niespójne przepisy prawa (54,4%).
Uczestniczące w badaniach organizacje z zaproponowanej listy kafeteryjnej, wskazując kluczowe bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej, najrzadziej wybierały takie czynniki, jak:
brak odpowiedniej infrastruktury technicznej (4,3%) oraz brak uzbrojonych terenów pod inwestycje (5,9%).
Wykres 9
Wykres
9
Podstawowe bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej (w %)
Podstawowe bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej (w%)
wysokie koszty zatrudnienia personelu
65,4
wysokie koszty obciążeń podatkowych przedsiębiorstw
55,7
54,4
niejasne i niespójne przepisy prawa
16,1
brak wykwalifikowanych kadr
14,9
utrudniony dostęp do kredytów bankowych
napływ konkurencyjnych towarów z importu
13,8
niekonsekwentna polityka władz samorządowych
11,2
5,9
brak uzbrojonych terenów pod inwestycje
4,3
brak odpowiedniej infrastruktury technicznej
2,5
inne
0
20
40
60
80
Uwaga: procenty nie sumują się do 100, gdyż respondenci mogli wskazać maksymalnie trzy odpowiedzi
Uwaga: procenty nie sumują się
do 100,badania
gdyż respondenci
mogli wskazać
maksymalnie trzy odpowiedzi.
Źródło:
własne WSZiNS,
Tychy 2009-2010
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
W zasadzie można stwierdzić, że bariery wskazywane przez ankietowane firmy i instytucje, dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej identyfikowane na poziomie GZM, są zbliżone
do barier wskazywanych na krajowym rynku.
67
4.12 Korzystanie z funduszy unijnych przez badane firmy
W kwestionariuszu wywiadu znalazły się także pytania o korzystanie ze środków unijnych. Na podstawie zgromadzonego materiału empirycznego okazało się, że jedynie co czwarty
podmiot (25,9%) korzysta ze wsparcia z funduszy unijnych – tabela nr 79.
Tabela 79
Podział badanych firm i instytucji z obszaru GZM ze względu na korzystanie z funduszy unijnych
wskazania
tak
nie
brak wskazania
suma
N
158
432
19
609
%
25,9
70,9
3,2
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Analiza materiału empirycznego wykazała, że firmy korzystające z funduszy unijnych najczęściej
mają siedzibę w następujących miastach GZM:
- Katowicach (N=24; 48% badanych firm z Katowic),
- Tychach (N=16; 32% badanych firm z Tychów),
- Bytomiu (N=14; 28% badanych firm z Bytomia),
- Chorzowie (N=14; 33,3% badanych firm z Chorzowa),
- Gliwicach (N=12; 24% badanych firm z Gliwic),
- Piekarach Śląskich (N=12; 24% badanych firm z Piekar Śląskich),
- Siemianowicach Śląskich (N=12; 24% badanych firm z Siemianowic Śląskich),
- Jaworznie (N=11; 33,3% badanych firm z Jaworzna),
- Świętochłowicach (N=10; 32,3% badanych firm ze Świętochłowic).
W celu pogłębienia podjętej problematyki badań, związanej z korzystaniem z funduszy
unijnych, respondentom – reprezentującym firmy będące beneficjentami środków UE – zadano pytanie o zakres wykorzystania przyznanych dotacji. Natomiast podmioty niekorzystające z
funduszy unijnych zapytano o powody tego stanu rzeczy.
Badane organizacje, które korzystają z funduszy unijnych (N=158; 25,9%) wskazywały przede
wszystkim na następujące zagospodarowanie uzyskanych dotacji:
- szkolenia personelu,
- informatyzacja,
- zakup nowych maszyn i urządzeń,
- zatrudnienie nowych pracowników,
- zarządzanie jakością,
- realizacja badań rozwojowych,
- ochrona środowiska,
- podniesienie konkurencyjności,
- rozbudowa lub remont firmy.
Z kolei ankietowane podmioty, które nie korzystają z dostępnych na rynku funduszy
unijnych (N=432; 70,9%), wskazywały na następujące powody:
- zbyt duża biurokracja,
- skomplikowane procedury aplikowania,
- brak wiedzy na temat dostępnych funduszy,
68
- brak potrzeb,
- brak czasu na przygotowanie odpowiednich wniosków,
- brak odpowiednich programów.
Na podstawie zgromadzonego materiału badawczego można stwierdzić, że bardzo wyraźnie
wskazywano na bariery biurokratyczne, związane z procedurą przygotowania stosownego wniosku, jako na czynniki utrudniające uzyskanie unijnego wsparcia. Poza tym część z pracodawców – co wyraźnie podkreślano w badaniach – miało za sobą niepowodzenia w aplikowaniu
o środki finansowe pochodzące z funduszy unijnych. Odrzucenie przygotowanych wniosków na
etapie oceny formalnej lub merytorycznej okazywało się istotnym czynnikiem zniechęcającym
do udziału w kolejnym postępowaniu konkursowym.
Ankietowane firmy zapytano także o to, czy w najbliższych latach będą korzystać z funduszy
unijnych. Na podstawie przeprowadzonej analizy (tabela nr 80) można stwierdzić, że mniej więcej połowa ankietowanych podmiotów (53,2%) zmierza sięgać po środki finansowe z funduszy
Unii Europejskiej.
Tabela 80
Podział badanych firm i instytucji z obszaru GZM ze względu na chęć korzystania z funduszy unijnych w najbliższych
latach
wskazania
tak
nie
brak wskazania
suma
N
324
248
37
609
%
53,2
40,7
6,1
100,0
Źródło: badania własne WSZiNS, Tychy 2009-2010.
Poniżej przedstawiono podział badanych firm, deklarujących chęć korzystania z funduszy unijnych, przeprowadzony ze względu na siedzibę przedsiębiorstw:
- Bytom (N=30; 60% badanych firm z Bytomia),
- Chorzów (N=23; 54,8% badanych firm z Chorzowa),
- Dąbrowa Górnicza (N=20; 42,6% badanych firm z Dąbrowy Górniczej),
- Gliwice (N=25; 50% badanych firm z Gliwic),
- Jaworzno (N=21; 63,6% badanych firm z Jaworzna),
- Katowice (N=37; 74% badanych firm z Katowic),
- Mysłowice (N=30; 65,2% badanych firm z Mysłowic),
- Piekary Śląskie (N=28; 56% badanych firm z Piekar Śląskich),
- Ruda Śląska (N=15; 31,3% badanych firm z Rudy Śląskiej),
- Siemianowice Śląskie (N=23; 46% badanych firm z Siemianowic Śląskich),
- Sosnowiec (N=23; 50% badanych firm z Sosnowca),
- Świętochłowice (N=18; 39,1% badanych firm ze Świętochłowic),
- Tychy (N=19; 38% badanych firm z Tychów),
- Zabrze (N=12; 75% badanych firm z Zabrza).
Ankietowane organizacje, deklarujące chęć sięgania po fundusze unijne w najbliższych latach,
potencjalnie pozyskane środki zamierzają przede wszystkim zagospodarować na:
- zakup nowych technologii,
- remont i modernizację budynków firmy,
69
- szkolenia własnej kadry,
- ochronę środowiska,
- zatrudnienie nowych pracowników,
- rozbudowę firmy,
- podniesienie konkurencyjności,
- zarządzanie jakością.
Natomiast firmy i instytucje, które nie zamierzają ubiegać się o wsparcie z funduszy unijnych,
sytuację tę argumentowały w następujący sposób:
- nadmierna biurokracja,
- zbyt skomplikowane procedury,
- brak potrzeb,
- brak odpowiednich programów,
- niepewna sytuacja na rynku,
- brak wkładu własnego,
- brak wiedzy na temat dostępnych funduszy.
Część V: Zakończenie
Podsumowując zgromadzony materiał empiryczny, na podstawie badań przeprowadzonych wśród
pracodawców, można stwierdzić, że:
Większość badanych podmiotów (51,1%) z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
swoją działalność prowadzi na rynku lokalnym, 12,2% firm funkcjonuje na rynkach europej skich, natomiast 5,9% - na rynkach światowych.
Wyraźna większość firm i instytucji biorących udział w badaniu (74,1%) w okresie ostatniego
roku przyjmowało nowy personel – najczęściej firmy zatrudniające nowych pracowników
branżowo związane były z usługami, handlem, produkcją i budownictwem, jednak – jak
wykazała szczegółowa analiza zgromadzonego materiału empirycznego – częściej przyjmo wano pracowników nie na nowe miejsca pracy, lecz uzupełniano braki kadrowe, wynikające
z fluktuacji personelu.
Pracodawcy z Górnośląskiego Związku Metropolitalnego zdecydowanie najczęściej (65,2%)
wskazywali, że kandydatom do pracy brakowało odpowiedniego doświadczenia zawodowego.
W dalszej kolejności respondenci (34,6%) mówili o deficycie różnych dodatkowych uprawnień
zawodowych oraz certyfikatów, natomiast niemal 30% przedsiębiorstw podkreślało, iż
kandydaci na pracowników nie potrafili dobrze zaprezentować się podczas rozmowy
kwalifikacyjnej.
Firmy niezatrudniające nowego personelu zdecydowanie najczęściej wskazywały na brak
takich potrzeb (93,6%). W dalszej kolejności respondenci mówili o niestabilnym rynku (23,1%)
oraz wysokich kosztach zatrudnienia (21,2%).
Niemal 38% badanych firm i instytucji jednoznacznie wskazało, że nie planują zmiany liczby
zatrudnionych, 28,2% firm deklarowało chęć zwiększenia stanu liczebnego zatrudnionego
personelu (najczęściej na nowe miejsca pracy), natomiast blisko 7% respondentów reprezen tujących firmy i instytucje mówiło o planach redukcji personelu.
Wśród firm wskazujących, że w najbliższych 12 miesiącach planują zwiększenie liczby
pracowników, wyraźnie dominowały organizacje chcące przyjąć stosunkowo niewiele osób – nie
70
więcej niż 5 (73,8%). Jednakże – co należy podkreślić – wśród próby badanych pracodawców
z obszaru GZM znalazły się również podmioty planujące przyjąć co najmniej 30 nowych
pracowników (firmy te branżowo związane są przede wszystkim z usługami oraz handlem).
Szczegółowa analiza materiału badawczego wykazała, że firmy i instytucje z obszaru GZM
najczęściej przyjmować będą w swoje struktury osoby o stosunkowo niskich kwalifikacjach.
Ankietowane podmioty, które przyjmować będą nowych pracowników, najczęściej chcą
korzystać z pomocy Powiatowych Urzędów Pracy (53,5%), ogłoszeń w Internecie (45,3%),
rekomendacji znajomych (41,3%) oraz ogłoszeń w prasie (40,1%).
Najczęstszą techniką selekcji personelu, stosowaną przez badane firmy i instytucje z obszaru
Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, które planują zwiększyć liczebny stan zatrudnienia w najbliższych latach, będą rozmowy kwalifikacyjne (84,8%) oraz analiza dokumentów
aplikacyjnych (60,5%). Co trzecia firma z tej grupy ankietowanych podmiotów (34,3%) planuje
stosowanie testów praktycznych, natomiast co czwarty respondent (23,3%) zwrócił uwagę na
chęć posiłkowania się rekomendacjami znajomych.
Szczególnie pożądanymi umiejętnościami/ uprawnieniami dla pracodawców od kandydatów
do pracy okazały się prawo jazdy kat. „B”, obsługa komputera i specjalistycznych urządzeń.
Oczekiwanymi cechami charakteru od przyszłych pracowników są: pracowitość i uczciwość,
a w dalszej kolejności – komunikatywność oraz sumienność.
Dla ankietowanych pracodawców czynnikami mającymi kluczowe znaczenie przy podejmo-
waniu ostatecznej decyzji o zatrudnieniu określonego kandydata do pracy są: kwalifikacje zawodowe (87,8%), dyspozycyjność (81,4%), sposób prezentacji swojej kandydatury (62,2%), poziom wykształcenia (49,5%), staż pracy (49,4%) oraz rodzaj ukończonej szkoły (47,7%).
Szczegółowa analiza zgromadzonego materiału badawczego wykazała, że ankietowane podmioty gospodarcze oraz instytucje działające na obszarze 14 miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego łącznie planują zwolnić 340 osób. Wśród nich – zgodnie ze wskazaniami
pracodawców – dominować będą pracownicy biurowi (N=182; 53,4% ogółu przewidzianych do zwolnienia), operatorzy maszyn produkcyjnych (N=59; 22,8% ogółu przewidzianych do
zwolnienia) oraz sprzątaczki (N=23; 6,8% ogółu przewidzianych do zwolnienia).
Identyfikując powody skłaniające badane firmy i instytucje do przeprowadzenia zwolnień
okazało się, że wskazywano następujące czynniki: dążenie do redukcji kosztów prowadzenia
działalności, spadek zamówień, czy kryzys gospodarczy.
W kontekście przygotowania do pełnienia roli pracownika, u absolwentów szkół ponadgimnazjalnych pracodawcy najchętniej postrzegają następujące cechy: uczenie się nowych obowiązków, umiejętność przygotowania dokumentów aplikacyjnych, umiejętność obsługi komputera
oraz chęć podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Natomiast najmniej korzystnie u młodych osób, kończących szkoły ponadgimnazjalne,
oceniono takie czynniki, jak: umiejętności praktyczne, wiedzę fachową oraz radzenie sobie
w sytuacjach stresowych.
Niezbyt duży odsetek ankietowanych podmiotów prowadzi systematyczne i wielopłaszczyznowe, wkomponowane w strategię rozwoju działania z zakresu rozwoju kwalifikacji swojego
personelu – jedynie co piąte przedsiębiorstwo prowadzi zarówno własne szkolenia zawodowe,
jak i wysyła pracowników na kursy prowadzone przez firmy zewnętrzne.
Badania wykazały także, że 36,1% badanych podmiotów wyraziło zainteresowanie zatrudnieniem bezrobotnych, gdyby Powiatowy Urząd Pracy sfinansował przeszkolenie takich osób.
Najczęściej wskazywano na następujące szkolenia: użytkowanie różnych programów komputerowych, operator ciężkiego sprzętu budowlanego, obsługa kasy fiskalnej, techniki sprzedaży
i obsługi klienta, stolarz meblowy, czy operator obrabiarek sterowanych numerycznie CNC.
71
Istotna część ankietowanych podmiotów optymistycznie patrzy w przyszłość – 34,4% firm
i instytucji jednoznacznie wypowiedziało się, że ich firma w perspektywie najbliższych 2 lat rozwinie się poprzez wchodzenie na nowe rynki zbytu lub poprzez zwiększenie produkcji,
niemal co drugi respondent (46%) zaakcentował, że firma będzie działać w podobnej skali,
natomiast tylko 8 jednostek (1,3%) zwróciło uwagę na to, że ich przedsiębiorstwo zmniejszy
skalę działalności, a 4 firmy (0,7%) zostaną zlikwidowane.
Najwięcej podmiotów gospodarczych, deklarujących, że w perspektywie dwóch lat rozwiną
swoją działalność (biorąc pod uwagę wartości w liczbach bezwzględnych), związanych jest
z sektorem usług (N=60), handlem (N=56) oraz produkcją (N=45).
Firmy deklarujące, że w perspektywie najbliższych lat rozwiną się, będą dążyć przede wszyst kim do zdobycia nowych rynków zbytu, a tym samym – nowych klientów. W dalszej kolej ności respondenci wskazywali na chęć podjęcia działań mających na celu zwiększenie jakości
oferowanych produktów, czy zwiększenie liczby pracowników.
Badane przedsiębiorstwa, funkcjonujące na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego,
w okresie kryzysu gospodarczego dotknął przede wszystkim problem spadku zamówień
i tym samym zmniejszenia obrotów (38,9%). Niemal 16% podmiotów – zgodnie ze wskazaniami
pracodawców – dotknęło zjawisko redukcji obsady kadrowej, nieco mniej (15,4%) badanych
firm zmniejszyło zarobki swojego personelu, natomiast 13% ograniczyło różnego typu działania
na rzecz lokalnej społeczności. 12,8% zmuszonych było ograniczyć czas pracy swoich pracow ników, a co dziesiąty podmiot (10,2%) zwrócił uwagę na problem ograniczania działań z za kresu rozwoju kwalifikacji personelu.
Agregując dane na poziomie branż reprezentowanych przez badane podmioty można stwier dzić, iż w największym stopniu problem kryzysu dotknął firmy związane z transportem (61,1%
badanych firm transportowych), budownictwem (48,4% badanych firm budowlanych) oraz
z produkcją (48% badanych firm produkcyjnych). Przedsiębiorstwa twierdzące, że były zobli gowane do redukcji części zatrudnionego personelu branżowo związane są przede wszystkim
z produkcją oraz budownictwem.
Badane firmy od instytucji samorządowych oczekują przede wszystkim pomocy w dostępie
do źródeł funduszy unijnych (61,4%) oraz utworzenia funduszu poręczeń kredytowych (17,1%).
W następnej kolejności respondenci wskazywali na kwestie związane z udostępnianiem terenów
pod ewentualne inwestycje. Podobny odsetek badanych oczekuje przygotowania przez instytu cje samorządowe uzbrojonych terenów pod działalność gospodarczą (13,8%), jak i przygoto wania planów zagospodarowania terenów, gdzie będzie można realizować działalność
(13,3%).
Badania wykazały także, że przedsiębiorcy najczęściej od Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego oczekują wsparcia w uzyskaniu dotacji z funduszy unijnych na prowadze nie i dalszy rozwój działalności gospodarczej. Część pracodawców wskazało na konieczność
organizacji przez GZM działań promocyjnych zarówno firmy, jak i całego regionu – także
poza granicami kraju. Ponadto zwrócono uwagę na potencjalną możliwość wykorzystania
struktur organizacyjnych Górnośląskiego Związku Metropolitalnego w kontekście rozwoju
kompetencji pracowników.
Kluczowymi barierami, utrudniającymi prowadzenie działalności gospodarczej, okazały się
wysokie koszty zatrudnienia personelu (65,4%), wysokie koszty obciążeń podatkowych przed siębiorstw (55,7%) oraz niejasne i niespójne przepisy prawa (54,4%).
Pracodawcy wskazywali także na miasta z obszaru GZM, w których – w ich opiniach – panują
najkorzystniejsze warunki do prowadzenia działalności gospodarczej. Najczęściej wskazywano
na Katowice, Gliwice i Tychy.
72
Kluczowe miejsce, wśród zidentyfikowanych zmian o charakterze pozytywnym w badanych
organizacjach, zajęły nowe inwestycje oraz zwiększenie zatrudnienia, a w dalszej kolejności–
rozszerzenie asortymentu, wejście na nowe rynki oraz czynniki związane z modernizacją za kładu i ze wzrostem kwalifikacji zatrudnionego personelu.
Z kolei zmiany, które nastąpiły w badanych organizacjach w okresie ostatnich kilku lat,
postrzegane przez respondentów w kategoriach negatywnych, to przede wszystkim efekt niż szego popytu oraz dużej konkurencji, jednakże pojawiły się także wskazania na pogorszenie
się sytuacji finansowej, zmniejszenie liczby pracowników, czy na problem fluktuacji personelu.
Jedynie co czwarty podmiot (25,9%) korzysta ze wsparcia z funduszy unijnych – przede wszyst kim firmy te uzyskane środki finansowe przeznaczyły na szkolenia personelu, informaty zację, zakup nowych maszyn i urządzeń, zatrudnienie nowego personelu oraz zarządzanie
jakością.
Z kolei ankietowane podmioty, które nie korzystają z dostępnych na rynku funduszy unijnych
wskazywały na następujące powody: zbyt duża biurokracja, skomplikowane procedury
aplikowania, brak wiedzy na temat dostępnych funduszy, brak potrzeb, brak czasu na przy gotowanie odpowiednich wniosków, a także - brak odpowiednich programów.
Mniej więcej połowa ankietowanych podmiotów (53,2%) w najbliższym czasie zmierza sięgać
po środki finansowe z funduszy Unii Europejskiej – środki te firmy zamierzają zagospodaro wać na następujące działania: zakup nowych technologii, remont i modernizację budynków
firmy, szkolenia własnej kadry, ochronę środowiska, zatrudnienie nowych pracowników,
rozbudowę firmy, podniesienie konkurencyjności oraz zarządzanie jakością.
Natomiast firmy i instytucje, które nie zamierzają ubiegać się o wsparcie z funduszy unijnych
sytuację tą argumentowały przede wszystkim nadmierną biurokracją i zbyt skomplikowaną
procedurą aplikowania o środki finansowe.
Przeprowadzone analizy wśród pracodawców mają wartość aplikacyjną i ich wyniki
z pewnością mogą zostać praktycznie wykorzystane przez różne firmy oraz instytucje. Badania
te mogą posłużyć m.in. przy tworzeniu/ modyfikacji strategii rozwoju Górnośląskiego Związku
Metropolitarnego, przy kreowaniu planów szkoleń osób bezrobotnych i poszukujących pracy
(w oparciu o zidentyfikowane potrzeby pracodawców), a także przy modyfikacji treści i kierunków kształcenia. Ponadto, wyniki przeprowadzonych analiz można wykorzystać jako uzasadnienie aplikowania o środki finansowe na realizację różnych projektów współfinansowanych ze
źródeł unijnych.
To pionierskie badanie, przeprowadzone na grupie 609 pracodawców, funkcjonujących na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, wymaga dalszego pogłębienia, gdyż z pewnością
nie udało się wyczerpać podjętej problematyki badawczej. Wiele kwestii zostało zarysowanych
i wymagają one z pewnością gruntowniejszej badawczej eksploracji.
Postulować można wpisanie w strategię funkcjonowania Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
cyklicznych badań, prowadzonych wśród pracodawców. Umożliwi to pełniejsze zdiagnozowanie
kierunków zmian, zachodzących wśród podmiotów gospodarczych.
73
Aneks: Rekomendowana bibliografia
1.Atrakcyjność inwestycyjna i potencjał gospodarczy gmin województwa śląskiego,
Urząd Marszałkowski, Katowice 2009.
2.A. Barczak, K. Tausz, Śląski rynek pracy. Analiza wielowymiarowa, Główny Instytut Górniczy, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Katowice – Warszawa 2004.
3.A. Barczak (red.), Dynamika zjawisk społeczno-gospodarczych na Górnym Śląsku, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Katowice 2010.
4.M. Bąk, P. Kulawczuk, A. Szcześniak (red.), Praca wysokiej jakości dla Śląska.
Mechanizmy, instrumenty i rozwiązania dla zwiększenia liczby dobrze płatnych
miejsc pracy w województwie śląskim, Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010.
5.S. Borkowska (red.), Edukacja zawodowa a rynek pracy,
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1999.
6.S. Borkowska (red.), Przyszłość pracy w XXI wieku,
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2004.
7.P. Dominiak, Sektor MSP we współczesnej gospodarce,
Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2005.
8.M. Góra, U. Sztanderska (red.), Wprowadzenie do analizy lokalnego rynku pracy,
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2006.
9.U. Jeruszka, Kwalifikacje zawodowe. Poglądy teoretyczne a rzeczywistość,
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2006.
10.A. Klasik (red.), Przedsiębiorczość, konkurencyjność, rozwój regionalny,
Wyd. Górnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości, Chorzów 2004.
11.R. Kośmider (red.), Rola małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju regionalnym,
Impuls, Kraków 2000.
12.E. Kryńska (red.), Polski rynek pracy – niedopasowania strukturalne,
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2004.
13.Roczniki statystyczne województwa śląskiego 2001-2009.
Urząd Statystyczny w Katowicach
14.M. Tkocz, Restrukturyzacja przemysłu tradycyjnego,
Uniwersytet Śląski, Katowice 2001.
15.M.S. Szczepański, Opel z górniczym pióropuszem.
Województwo katowickie i śląskie w procesie przemian, Wyd. Śląsk, Katowice 2002.
74
Spis tabel i wykresów
Nr tabeli
Tabela 1
Tabela 2
Tabela 3
Tabela 4
Tabela 5
Tabela 6
Tabela 7
Tabela 8
Tabela 9
Tabela 10
Tabela 11
Tabela 12
Tabela 13
Tabela 14
Tabela 15
Tabela 16
Tabela 17
Tabela 18
Tabela 19
Tabela 20
Tabela 21
Tabela 22
Tabela 23
Tabela 24
Tabela 25
Tabela 26
Tabela 27
Tabela 28
Tabela 29
Tabela 30
Tabela 31
Tabela 32
Tabela 33
Tabela 34
Tabela 35
Tabela 36
Tabela 37
Tabela 38
Tabela 39
Tabela 40
Tabela 41
Tabela 42
Tabela 43
Tytuł tabeli
Pracujący w miastach GZM, łącznie z rolnictwem indywidualnym
Pracujący w sektorze przemysłowym i usługowym w miastach GZM
Podmioty gospodarcze zarejestrowane w rejestrze REGON w miastach GZM
Zarejestrowane podmioty gospodarcze wg sekcji PKD 2004 w latach 1995 i 2009 na obszarze GZM
Dojeżdżający do pracy w GZM
Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w miastach GZM na tle woj. śląskiego i kraju (w zł)
Podział badanych firm ze względu na siedzibę prowadzonej działalności.
Podział badanych firm ze względu na formę prawną
Podstawowy rodzaj działalności badanych firm komercyjnych
Podstawowy rodzaj działalności instytucji publicznych
Podział badanych firm ze względu na liczbę osób zatrudnionych w ramach umowy o pracę
Podział badanych firm ze względu na liczbę osób pracujących na ich rzecz w ramach tzw. elastycznych form zatrudnienia
Okres funkcjonowania badanych firm na rynku lokalnym
Zasięg działalności badanych firm
Podział badanych firm ze względu na przyjmowanie nowych pracowników w okresie ostatniego roku
Liczba nowych pracowników, zatrudnionych przez badane przedsiębiorstwa w okresie ostatniego roku
Podstawowa działalność firm komercyjnych przyjmujących nowych pracowników
Podstawowa działalność instytucji publicznych przyjmujących nowych pracowników
Siedziba badanych firm, przyjmujących nowych pracowników w okresie 12 miesięcy przed badaniami
Powody przyjmowania nowych pracowników w ubiegłym roku przez badane podmioty
Podstawowa działalność firm komercyjnych przyjmujących pracowników na nowe miejsca pracy
Podstawowa działalność instytucji publicznych przyjmujących pracowników na nowe miejsca pracy
Siedziba badanych firm przyjmujących nowych pracowników na nowe miejsca pracy w okresie 12 miesięcy przed badaniami
Podział badanych przedsiębiorstw w zakresie planowanej zmiany liczby zatrudnionych w najbliższym roku
Podstawowa działalność gospodarcza firm komercyjnych planujących zwiększenie liczby zatrudnionego personelu
Podstawowa działalność instytucji publicznych planujących zwiększenie liczby zatrudnionego personelu
Siedziba badanych firm planujących przyjęcie nowych pracowników w okresie najbliższego roku
Planowana liczba pracowników, którzy zostaną przyjęci do pracy w najbliższym roku
Zawody/ specjalności, w których badane firmy planują zwiększenie zatrudnienia
Powody przyjmowania przez badane podmioty nowych pracowników w najbliższym roku
Szczególnie pożądane przez pracodawców umiejętności, uprawnienia od kandydatów do pracy
Szczególnie pożądane przez pracodawców od kandydatów do pracy cechy osobowościowe/ cechy charakteru
Opinie pracodawców o znaczeniu cech/umiejętności/ kwalifikacji szczególnie ważnych dla pracodawców przy podejmowaniu
decyzji o zatrudnieniu kandydatów do pracy
Zawody/ specjalności, w których badane firmy planują zwolnienia personelu
Percepcja przez pracodawców wybranych cech u absolwentów
Opinie pracodawców na temat możliwości rozwoju kwalifikacji zasobów ludzkich zatrudnionych w ich przedsiębiorstwach
Podział badanych firm ze względu na chęć zatrudnienia osób bezrobotnych, gdyby PUP sfinansował przeszkolenie takiej osoby
Podział badanych firm ze względu na percepcję możliwości rozwoju w okresie najbliższych 2 lat
Siedziba badanych firm deklarujących, że w perspektywie dwóch najbliższych lat rozwiną swoją działalność
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że w perspektywie dwóch najbliższych lat
rozwiną swoją działalność
Sposoby rozwoju badanych firm w okresie najbliższych 2 lat
Reakcje badanych przedsiębiorstw na sytuację kryzysu gospodarczego
Siedziba badanych firm deklarujących, że nie dotknęły ich problemy związane ze spadkiem zamówień w okresie kryzysu i nie
spodziewają się tego w najbliższym czasie
Str.
9
10
11
12
13
14
15
15
16
16
17
17
18
18
19
19
20
20
21
21
22
22
23
26
27
27
28
28
29
30
33
34
35
36
38
40
41
42
42
43
44
45
46
75
Tabela 44
Tabela 45
Tabela 46
Tabela 47
Tabela 48
Tabela 49
Tabela 50
Tabela 51
Tabela 52
Tabela 53
Tabela 54
Tabela 55
Tabela 56
Tabela 57
Tabela 58
Tabela 59
Tabela 60
Tabela 61
Tabela 62
Tabela 63
Tabela 64
Tabela 65
Tabela 66
Tabela 67
Tabela 68
Tabela 69
Tabela 70
Tabela 71
Tabela 72
76
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że nie dotknęły ich problemy związane ze
spadkiem zamówień w okresie kryzysu i nie spodziewają się tego w najbliższym czasie
Siedziba badanych firm deklarujących, że dotknęły ich problemy spadku zamówień/ zmniejszenia obrotów w okresie kryzysu
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że dotknęły ich problemy spadku zamówień/
zmniejszenia obrotów w okresie kryzysu
Siedziba badanych firm deklarujących, że dotknęły ich problemy konieczności zwolnienia części personelu w okresie kryzysu
gospodarczego
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że dotknęły ich problemy konieczności zwolnienia części personelu w okresie kryzysu
Siedziba badanych firm deklarujących, że w okresie kryzysu dotknęła ich konieczność ograniczenia zarobków pracowników
Podstawowy rodzaj działalności gospodarczej firm komercyjnych deklarujących, że w okresie kryzysu dotknęła ich konieczność
ograniczenia zarobków pracowników
Opinie badanych firm i instytucji na temat popytu na oferowane produkty i usługi w stosunku do roku ubiegłego
Opinie respondentów z poszczególnych firm z miast GZM, porównujące aktualny popyt na oferowane usługi/ produkty w stosunku do roku ubiegłego – agregacja danych na poziomie miast GZM
Opinie respondentów z poszczególnych firm z miast GZM, porównujące aktualny popyt na oferowane usługi/ produkty
w stosunku do roku ubiegłego – agregacja danych na poziomie branż firm komercyjnych
Opinie pracodawców na temat spodziewanego popytu na oferowane przez nich produkty i usługi
w perspektywie najbliższego roku
Oczekiwana sytuacja badanych firm w perspektywie najbliższych kilku lat
Opinie respondentów z poszczególnych firm z miast GZM, będące próbą przewidzenia sytuacji ich firm za 3 lata – agregacja
danych na poziomie miast GZM
Opinie respondentów z poszczególnych firm z miast GZM, będące próbą przewidzenia sytuacji ich firm za 3 lata – agregacja
danych na poziomie branż firm komercyjnych
Ocena działalności instytucji samorządowych w zakresie wspierania przedsiębiorców przez badane podmioty
Ocena działalności instytucji samorządowych w zakresie wspierania przedsiębiorców
– agregacja danych na poziomie miast GZM
Podział badanych firm ze względu na oczekiwane wsparcie/ pomoc ze strony Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
Oczekiwane wsparcie ze strony Górnośląskiego Związku Metropolitalnego przez ankietowanych pracodawców
Miasta wchodzące w skład GZM, w których - w opiniach respondentów - panują najdogodniejsze warunki do prowadzenia
działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Katowice jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Gliwice jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Tychy jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Sosnowiec jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Chorzów jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Rudę Śląską jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Bytom jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Piekary Śląskie jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki
do prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Dąbrowę Górniczą jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze
warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Siemianowice Śląskie jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze
warunki do prowadzenia działalności gospodarczej
46
47
48
48
49
49
50
51
51
52
53
53
54
54
55
56
57
57
58
59
59
60
60
60
61
61
62
62
63
Tabela 73
Tabela 74
Tabela 75
Tabela 76
Tabela 77
Tabela 78
Tabela 79
Tabela 80
Argumenty respondentów, którzy wskazali Mysłowice jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Jaworzno jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Zabrze jako miasto na obszarze GZM, posiadające najkorzystniejsze warunki do
prowadzenia działalności gospodarczej
Argumenty respondentów, którzy wskazali Świętochłowice jako miasto na obszarze GZM posiadające najkorzystniejsze warunki
do prowadzenia działalności gospodarczej
Pozytywne zmiany, jakie miały miejsce w badanych organizacjach w ostatnich trzech latach
Negatywne zmiany, jakie miały miejsce w badanych organizacjach w ostatnich trzech latach
Podział badanych firm i instytucji z obszaru GZM ze względu na korzystanie z funduszy unijnych
Podział badanych firm i instytucji z obszaru GZM ze względu na chęć korzystania z funduszy unijnych w najbliższych latach
63
63
64
64
65
66
68
69
Nr wykresu
Tytuł wykresu
Str.
Wykres 1
Umiejętności/ cechy, których brakowało kandydatom do pracy (w %)
24
Wykres 2
Powody niezatrudniania nowych pracowników przez badane firmy (w %)
25
Wykres 3
Sposoby poszukiwania nowych pracowników przez badane firmy i instytucje (w %)
31
Wykres 4
Techniki selekcji personelu stosowane przez badane firmy i instytucje (w %)
33
Wykres 5
Cechy szczególnie ważne dla pracodawców przy podejmowaniu decyzji o zatrudnieniu kandydatów do pracy (suma odpowiedzi: „bardzo ważne” i „ważne”) – w %
36
Wykres 6
Percepcja wybranych przez pracodawców cech u absolwentów (suma odpowiedzi: „bardzo dobrze” i „dobrze”) – w %
39
Wykres 7
Sytuacje, które dotknęły badane przedsiębiorstwa jako reakcje na sytuację kryzysu (w %)
45
Wykres 8
Oczekiwania ankietowanych firm od instytucji samorządowych (w %)
55
Wykres 9
Podstawowe bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej (w %)
67
77
ISBN: 978-83-62508-00-6
Rafał Muster
Doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii.
Adiunkt w Zakładzie Socjologii Organizacji, Gospodarki i Metodologii
Badań Społecznych Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego.
Zainteresowania naukowe związane przede wszystkim z rynkiem pracy, socjologią bezrobocia oraz problematyką zarządzania zasobami
ludzkimi. Koordynator merytoryczny i uczestnik licznych projektów
badawczych - także współfinansowanych ze środków Europejskiego
Funduszu Społecznego - związanych z analizami procesów zachodzących na lokalnych i regionalnych rynkach pracy. W latach 2009 – 2010
ekspert Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach w projekcie monitorowania regionalnego rynku pracy. Autor pięciu opublikowanych
raportów z badań oraz kilkudziesięciu artykułów z zakresu prognozowania sytuacji na rynku pracy oraz zarządzania zasobami ludzkimi.
Rafał Muster
Potencjał rozwojowy
przedsiębiorstw
z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego
w świetle analiz empirycznych
Fragment recenzji prof. UŚ. dr hab. Adama Bartoszka
„Niniejszy raport przynosi nowe wartości poznawcze w zakresie dokumentacji terenowej i diagnozy stanu
opinii społecznej 609 przedsiębiorców o problemach zatrudniania pracowników i perspektywach rozwoju firm z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Jest to interesujący materiał dla badaczy,
działaczy lokalnych i mieszkańców, oraz absolwentów mających dylematy orientowania się na aktywność
zawodową a także dla szerszego kręgu czytelników. Zatem uważam publikację tego tomu za pożyteczne
przedsięwzięcie naukowe i świadectwo dobrych akademickich kompetencji jego redaktora”.
Projekt objęty honorowym patronatem przez
Prezydenta Miasta Tychy oraz Górnośląski
Związek Metropolitalny
Od badania do działania. Analiza trendów rozwojowych i zmian gospodarczych w obszarze Górnośląskiego
Związku Metropolitalnego
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Raport z badań
Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych
im. ks. Emila Szramka w Tychach