PARAZYTOZY OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO (OUN
advertisement
Acta Sci. Pol., Medicina Veterinaria 5(1) 2006, 83-93 PARAZYTOZY OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO (OUN) ZWIERZĄT I LUDZI1 Zenon Sołtysiak, Monika Pawlas, Kamila Glińska Akademia Rolnicza we Wrocławiu Streszczenie. Objawy nerwowe często towarzyszą inwazji pasoŜytniczej oun zwierząt i ludzi. Pierwotniaki, tasiemce i obleńce, sporadycznie, lub z pewną częstotliwością migrują do ośrodkowego układu nerwowego (oun). PasoŜyty te mogą umiejscawiać się w przestrzeniach oponowych, penetrować mózgowie i rdzeń kręgowy. Zmiany patologiczne w oun uzaleŜnione są od drogi wejścia, rozmiarów i ruchliwości pasoŜytów. PasoŜyty posiadające tropizm do oun powodują zmiany, krwotoczne, zwyrodnieniowe i rozrostowe. Poza uszkodzeniami mechanicznymi pasoŜyty ułatwiają infekcję wirusową, bakteryjną lub grzybiczą. Słowa kluczowe: zwierzęta, pasoŜyty, ośrodkowy układ nerwowy. WSTĘP W ośrodkowym układzie nerwowym mogą występować pasoŜyty naleŜące do róŜnych grup systematycznych, tj. pierwotniaków, przywr, tasiemców, nicieni i owadów. ZaraŜają one zwierzęta domowe zwykle drogą pokarmową, przez powłoki skórne czy łoŜysko. Układ krąŜenia jest najczęstszą drogą rozprzestrzeniania pasoŜytów lub ich larw w organizmie zwierząt. Przypadki osiedlenia się pasoŜytów w ośrodkowym układzie nerwowym (oun) nie są jednak częste, gdyŜ istotną rolę ochronną odgrywa bariera krew–mózg [Mossakowski 1981]. Zmiany patologiczne w oun zaleŜą od drogi wnikania, wielkości lub zmienności pasoŜytów [Summers 1995]. W parazytozach mózgowia charakterystyczne jest uszkodzenie struktur nerwowych, jej obrzęk, zwyrodnienie neuronów i proliferacja komórek o typie rozlanym lub ogniskowym. Proliferację rozlaną charakteryzuje odnaczyniowy rozplem przydanki naczyń, skupiska granulocytów kwasochłonnych i rozplem gleju w bezpośrednim sąsiedztwie pasoŜytów [Heinz 2001]. Niektóre inwazje oun jednak nie wykazują reakcji komórkowej w otoczeniu pasoŜyta, zwłaszcza wtedy, gdy pozostaje on w postaci utajonej aŜ do śmierci Ŝywiciela. Oprócz Adres do korespondencji – Corresponding author: Zenon Sołtysiak, Katedra Chorób Wewnętrznych i PasoŜytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wrocław 84 Z. Sołtysiak i in. mechanicznych uszkodzeń powodowanych przez pasoŜyty mogą one ułatwiać rozwój zakaŜeń bakteryjnych, wirusowych czy grzybiczych. PasoŜyty nie wykazują tropizmu do konkretnej okolicy mózgowia, a objawy kliniczne inwazji są zaleŜne od ich umiejscowienia w oun i uszkodzenia określonych struktur anatomicznych. Najczęstsze objawy lub zespoły neurologiczne w chorobach pasoŜytniczych mózgowia wyraŜają się : bólem głowy, wzmoŜonym ciśnieniem śródczaszkowym, napadami padaczkowymi, zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, objawami rdzeniowymi i korzeniowymi [Pawłowski 2004]. Celem pracy jest przedstawienie pasoŜytów zasiedlających oun. Wykaz pasoŜytów, które posiadają szczególny tropizm do komórek układu nerwowego, ich rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie podano w tabeli 1, a rzadziej występujących w oun, w tabeli 2. Pierwotniaki Pierwotniaki (Protoza) mogą dokonywać inwazji oun i wywoływać objawy nerwowe u zwierząt domowych. NajwaŜniejsze gatunki to: Toxoplasma gondii, Neospora caninum oraz rzadziej spotykane: Encephalitozoon cuniculi, Entamoeba histolytica, Sarcocystis neurona, Trypanosoma equiperdum, a wyjątkowo: Acanthomoeba castellanii, Naegleria fowleri. Toxoplasma gondii naleŜy do kokcydiów (Coccidia) i jest wewnątrzkomórkowym kosmopolitycznym pasoŜytem o wymiarach 4-7 µm długości, 2-3 µm szerokości, kształtu rogalika, wyposaŜonym w aparat apikalny i centralnie połoŜone jądro. Koty są jedynymi Ŝywicielami ostatecznymi. Bradyzoity, to wolno dzielące się stadium, pasoŜyta powstające w wyniku bezpłciowego namnoŜenia się pierwotniaka podczas przewlekłej inwazji w narządach kota lub Ŝywicieli pośrednich. Lokalizują się one najczęściej w mięśniach i mózgu gospodarza w postaci cyst osiągających średnicę 200 µm wypełnionych setkami, a nawet tysiącami bradyzoitów. Rozerwanie cyst tkankowych zwykle jest przyczyną wystąpienia objawów klinicznych choroby. Najczęstsze objawy to: zapalenie naczyniówki, przeczulica skóry, drgawki, depresja, drŜenia, wygięcie głowy do tyłu, utrata koordynacji ruchów, ślepota, niedowłady i poraŜenie. Zmiany morfologiczne dotyczą najczęściej substancji szarej mózgowia. Toxoplasma gondii powoduje zapalenie opon mózgu (meningoencephalitis) u róŜnych gatunków zwierząt. Proces zapalny rozpoczyna się od proliferacji śródbłonka naczyń krwionośnych, skąd rozprzestrzenia się na okoliczne komórki. Badaniem histologicznym stwierdza się surowicze zapalenie opon, naciek limfocytów, komórek plazmatycznych oraz powstanie ziarniaków zapalnych (granuloma) złoŜonych z histiocytów, limfocytów, plazmocytów i eozynofilii. W centrum nich stwierdza się martwicę, a na obwodzie leŜące wewnątrz lub pozakomórkowo bradyzoity lub tachyzoity tworzące torbiele rzekome (cysty, pseudocysty). Zmianom tym towarzyszyć moŜe zapalenie ściany naczyń, astrocytarna glejoza i obrzęk mózgu [Wilson 2004]. Makroskopowo widoczne są rozsiane, Ŝółtawe ogniska martwicy, zlokalizowane okołokomorowo, w istocie szarej i białej mózgu i rdzenia, uszkodzenie naczyń i rozplem gleju. Komórki zwojowe ulegają wodniczkowemu zwyrodnieniu [Lappin 1994, Michalski 2004]. Acta Sci. Pol. Parazytozy ośrodkowego układu nerwowego… 85 Tabela 1. PasoŜyty wykazujące częsty tropizm do ośrodkowego układu nerwowego oraz rozpoznanie, leczenie i zapobieganie. Table 1. Common parasites affecting the nervous system of animals, diagnosis treatment and prevention. Gatunek pasoŜyta Parasite 1 Protozoa • Neospora caninum Neospora caninum • Toxoplasma gondii Toxoplasma gondii śywiciel ostateczny i pośredni Host 2 Ca Ru, Eq, Fe dog, ruminants horse, cat Rozpoznawanie Diagnosis Leczenie Treatment Zapobieganie Prevention 3 4 5 Badania histopatologiczne umoŜliwiające wykrycie cyst, testy immunoenzymatyczne ELISA, immunofluorescencji pośredniej IFAT, PCR, badanie surowic w kierunku obecności przeciwciał Diagnosis is made by identifying the cyst, histopathological changes, test ELISA, IF, IFAT, PCR, detect antibodies in serum Fe Ca, Ru, Eq, cat, Diagnostyka toksoplazmozy u zwierząt trudna, dog, ruminants, wymaga wykonania horse wielokrotnych badań serologicznych i immunologicznych (antygeny SAG-1, BAG-5) Diagnosis is very difficult, Multiple serological and immunological examination Ca Cestoda • Echinococcus Ru, Su, Eq, Ho dog granulosus ruminants, (echinococcus swine, unilocularis) horse, man Echinococcus granulosus (echinococcus unilocularis) Medicina Veterinaria 5(1) 2006 PrzyŜyciowo – techniki obrazowe: RTG i USG, Tomografia komputerowa. Testy immunologiczne: ELISA ETIB. Swoiste testy wykrywające DNA pasoŜyta –PCR Pośmiertnie w miąŜszu narządów stwierdza się pęcherze bąblowcowe. Radiology, ultrasonografy, computed tomography is useful to localize the echinoccocus ELISA , ETIB, detection of DNA parasites by PCR. Defenitive diagnosis is based on identification of the echinococcus at necropsy Próby leczenia Dostępne szczenie przynoszą pionki NeoGuard i efektów. Bovilis NeoGuard No treatment is zawierające inakreporter tywowane trofozoity Vaccine NeoGuard . management Bovilis NeoGuard consist inactivated trophozoites U kotów stosuje się chlorowodorek klindamycyny, doustnie 25mg/kg 2 razy dziennie przez 4 tygodnie Treatment with chlorowodorek klindamycyny per os 25 mg/kg 2 times a day for 4 weeks Leczenie chirurgiczne. W przypadkach nie operacyjnych chemioterapia albendazolem lub mebendazolem (15 mg/kg mc./24h przez 6 msc.) Surgical treatment Treatment with albendazol or mebendazol (15mg/kg mc./24h for 6 msc.) Ograniczyć kontakt zwierząt z kałem kotów. Wykluczyć z diety surowe mięso Restrict contact with animals faeces. Do not eat crude meat Regularne odrobaczanie psów. Niszczenie odpadków poubojowych zawierających larwy tasiemca. Anti-heminthic treatment, Destruction contagious meat Z. Sołtysiak i in. 86 tab.1 cd. tab.1 cont. 1 2 Ho • Taenia solium Ca, Su, Ho (cysticercus Man, dog, swine, cellulosae) Taenia solium (cysticercus cellulosae) • Muliticeps multiceps (coenurus cerebralis) Muliticeps multiceps (coenurus cerebralis) Ca Ov, Ru carnivores, ruminants 3 4 5 Badania laboratoryjne krwi, i płynu mózgowo- rdzeniowego Eozynofilia krwi. W płynie wykrywa się oligoklonalną IgG, poziom IgE jest podwyŜszony. Testy immunoenzymatyczne : ELISA, IF, hemaglutynacji pośredniej oraz ETIB, Western blot. DNA pasoŜyta – metoda PCR. Badanie RTG,CT. Eosinophils, detect Ig G in liquid cebrospinal, decrease Ig E, serological and immunological examination ELISA, IF, ETIB, Western blot, detection of DNA parasites by PCR. Radiology, computed tomography Zwierząt nie leczy się. U ludzi leczenie chirurgiczne, Z leków stosuje się mebendazol i prazikwantel There is no treatment in animals. Surgical treatment in people, or treatment with mebendazol, prazikwantel Wykrywanie i likwidowanie tasiemczycy T.solium u ludzi. Przestrzeganie przepisów sanitarno-weterynaryjnych. Recognize and elimination T.solium in people Practices good management and sanitation. Badania przyŜyciowe: trudne, przydatne są techniki obrazowania. Pośmiertnie stwierdzamy obecność larw coenurus cerebralis w mózgu Defenitive diagnosis is based on identification of the coenurus cerebralis at necropsy Leczenie wyłącznie chirurgiczne Surgical treatment Regularne odrobaczanie psów. Niszczenie po uboju głów owiec dotkniętych cenurozą Anti-heminthic treatment, Destruction contagious head with coenurus Neospora caninum, wywołujący neosporozę, jest pierwotniakiem naleŜącym do typu Apicomplexa. Charakteryzuje się występowaniem kosmopolitycznym i bardzo szerokim kręgiem Ŝywicieli. Cykl rozwojowy Neospora caninum nie jest w pełni poznany, uwaŜa się, Ŝe w rozwoju występuje dwóch Ŝywicieli. śywicielem ostatecznym jest pies, w organizmie którego pierwotniak przechodzi rozwój płciowy. ZaraŜony pies wydala do środowiska oocyty, które w przeciągu 24 godzin ulegają sporulacji. Sporulowana oocysta Neospora caninum ma lekko owalny kształt, średnicę około 10 µm zawiera 2 sporocysty po 4 sporozoity kaŜda. Do zaraŜenia Ŝywiciela pośredniego, którym moŜe być krowa lub teŜ pies, dochodzi drogą alimentarną. Sporozoity po uwolnieniu z oocyst penetrują do miejsc predylekcyjnych, czyli do serca, wątroby i mózgu [Paciejewski 2000]. U psów mogących pełnić rolę Ŝywicieli pośrednich Neospora caninum objawami inwazji oun są : niechęć do zabawy, biegania, a zwłaszcza skoków, szerokie rozstawienie kończyn tylnych, które stopniowo ulegają poraŜeniu. Charakterystyczna w tym Acta Sci. Pol. Parazytozy ośrodkowego układu nerwowego… 87 okresie jest nadwyprostność stawu kolanowego. Następnie dołączają się objawy zapalenia mózgu, ślepota tła ośrodkowego i drgawki [Moskwa 2003]. U cieląt zaraŜonych Neospora caninum występuje: ataksja, obniŜony odruch rzepkowy, utrata świadomości [Katkiewicz 2002]. U koni choroba rozpoznawana jest bardzo rzadko, powoduje ronienia oraz osłabienie i zaburzenia nerwowe u źrebiąt. Badaniem sekcyjnym zwierząt zaraŜonych Neospora caninum stwierdza się smugowate przekrwienie i wybroczyny na powierzchni półkul mózgowych oraz liczne ogniska martwicze w mięśniach szkieletowych. Tabela 2. PasoŜyty rzadko spotykane w mózgowiu zwierząt, ich lokalizacja, objawy kliniczne i zmiany patologiczne w oun. Table. 2 Rare parasites affecting the nervous system of animals, theirs localizations, clinical signs and principal lesions in nervous system. Gatunek pasoŜyta Parasite 1 Protozoa • Acanthamoeba Castellani Acanthamoeba castellani śywiciel ostateczny lub pośredni Host 2 Ho Man Lokalizacja w oun Host location Objawy kliniczne Nervous clinical signs 3 4 Zmiany anatomopatologiczne w oun Pathological lesion in central nervous system (CNS) 5 Objawy zapalenia opon i mózgu, zapalenie spojówek, rogówki oraz tęczówki. Conjunctivitis, keratitis, iritis, clinical signs encephalomyelitis Ziarniniakowe, pełzakowe zapalenie mózgu Amebic meningoencephalitis Mózg, kość sitowa Brain,os ethmoidale • Encephalitozoon Królik, Ca Mózg CarniBrain cuniculi vores, Encephalitozoon Rabbit cuniculi Zaburzenia orientacji, konwulsje, Zapalenie mózgu. Encephalitis ruchy maneŜowe, ślepota Desorientation, convulsion, circling, blindness • Entamoeba histolytica Entamoeba histolytica Głównie objawy ze strony przewodu pokarmowego, a wystąpienie objawów nerwowych wskazuje na zajęcie oun. Cinical signs of the gastrointestinal tract, nervous symptoms Ho,Ca, Fe, Su Man, Carnivores, Swine Mózg, głównie struktury szare mózgowia. Brain, esspecially gray matter Zapalenie mózgu ropne. Purulent encephalitis • Naegleria fowleri Naegleria fowleri Ho Man Mózg, płyn Ostre, zapalenie opon i mózgu. Meningoencephalitis mózgowo-rdzeniowy Brain, fluid cerebrospinal • Sarcocystis eurona Sarcocystis neurona Opos Eq Horse Mózg, pień Objawy rdzeniowe: przewlekła Zapalenie opon i mózgu, rdzeń kulawizna kończyn miednicznych, mózgu sztywność mięśni, ataksja. kręgowy Encephalomyelitis Brain, brain- Objawy mózgowe: stem and Uszkodzenie nerwów czaszkowych mainly spinal poraŜenie twarzy, chwiejny chód, skręcenie głowy. cord Medullar symptoms: lameness pelvic limb, stiffnes muscles, ataxia Brain symptoms: lesion cranial nerves, paralysis, head tilt, incoordination Medicina Veterinaria 5(1) 2006 Pierwotne, pełzakowe zapalenie opon i mózgu. Amebic meningoencephalitis Z. Sołtysiak i in. 88 Tabela 2 cd. Table 2 cont 1 • Trypanosoma equiperdum Trypanosoma equiperdum 2 Eq Horse 3 Płyn mózgowo-rdzeniowy, okolica lędŜwiowo-krzyŜowa rdzenia kręgowego. Fluid cebrospinal, Lumbar and sacral regions of spinal cord 4 Przeczulica skóry, poraŜenia nerwów ruchowych, niedowłady i bezwłady. Jednostronne – zwykle lewostronne poraŜenie nerwu twarzowego. Hyperesthesia, paralysis, paresis Unilateral paralysis facia nerve – left hard 5 Zapalenie korzonków nerwowych, zap. wielonerwowe Radiculitis and polyneuritis Trematoda • Paragonimus westermani Paragonimus westermani Ho, Su Man. swine Głównie płuca, a takŜe mózg i kanał kręgowy rdzenia. Lungs, brain, canal of spinal cord Napady padaczki, zaburzenia widzenia i czucia, poraŜenia Epilepsy attacks, paralysis, mania, paresis Zmiany zapalne opon i mózgu. Encephalomyelitis • Schistosoma japonicum Schistosoma japonicum Ho, Su Man, swine Zasadniczo naczynia krezki, lecz takŜe mózgowie, rdzeń kręgowy i przysadka. Mainly mesenteric vessels,brain, spinal cord, pitvitary gland Objawy kliniczne wskazują na zapalenie opon i mózgu, a powikłaniem u ludzi jest poraŜenie poprzeczne, karłowatość przysadkowa. Clinical signs encephalomyelitis, Paralysis, microsomia, Zapalenie opon i mózgu o charakterze ropnym. Purulenta encephalomyelitis Drgawki, objawy ogniskowe jak w guzach mózgu. Convulsion, clinical similar, signs tumor brain. Rozplem tkanki łącznej. Naciek przypominający zmiany nowotworowe. Multiplication of connective tissue, chronic inflammatory Cestoda • Echinococcus multilocularis (echinococcus multilocularis) Nematoda • Angiostrongylus Vasorum Angiostrongylus Vasorum Lis, wilk Mózg gryzonie, Brain Ho Fox, wolf, man, rodents Ca Dog Postacie dorosłe i ParaliŜ, ataksja, hyperalgezja Paralysis, ataxia, hyperalgesia, larwy zasiedlają mózg, rdzeń kręgowy. Larvae in brain and spinal cord Dzikie Ru Rdzeń kręgowy. • ElaphostrongySpinal cord lus Wild Cervi ruminants Elaphostrongylus Cervi Niedowłady i poraŜenia, zaburzenia odruchów rdzeniowych, zaburzenia widzenia i świadomości Paresis, paralysis, disturbance of meddular symptoms, paresthesia Eozynofilne zapalenie opon, mózgu i rdzenia. Eosinophilic meningoencephalitis Mózgowie przekrwione. Podoponowe wylewy w rdzeniu kręgowym Focal haemorrhagic, extravasation of blood in spinal cord Acta Sci. Pol. Parazytozy ośrodkowego układu nerwowego… Tabela 2 cd. Table 2 cont 1 • Parelaphostrongylus tenuis Parelaphostrongylus tenuis • Strongylus vulgaris Strongylus vulgaris • Toxocara canis Toxocara cani Arthropoda • Hypoderma spp. Hypoderma spp. • Oestrus ovis Oestrus ovis 89 2 3 Dzikie Ru Rdzeń kręgowy, mózg. Wild ruminants Spinal cord, brain 4 Niedowłady i poraŜenia kończyn, tetraplegia, hemiplegia, ataksja, ślepota Paresis, paralysis, paraplegia, hemiplegia, ataxia, blindness 5 Ogniska martwicy i przekrwienia rdzenia kręgowego Focal areas of necrosis, haemorrhages Mózg i rdzeń Objawy ostrego postępującego kręgowy zapalenia mózgu, brak koordynacji Brain, spinal ruchów, dezorientacja cord Chronic incoordination and acute progressive fatal encephalitic disease and chronic incordination Ogniska przekrwienia i rozmiękania w mózgu i rdzeniu kręgowym. Haemorrhagic malacia, track in the brain and spinal cord Su, Ca, Fe Mózg, przede U świń paraliŜ odcinka lędźwiowoDog, Cat wszystkim -krzyŜowego móŜdŜek, Swine Lumbo-sacral paralysis in pigs przysadka mózgowa Brain, predilection for cerebellum in pigs. Ogniskowe nacieki granulocytów i leukocytów w mózgowiu Local eosinophilia, granuloma formation Eq Horse Ru,Eq Ruminants Horse Mózg, rdzeń kręgowy Aberrant migration in brain and spinal cord Bóle mięśniowe, paraliŜ, brak koordynacji ruchowej, konwulsje Muscular weakness, localized paralysis, loss of motor control, convulsion Wylewy krwi w rdzeniu kręgowym Spinal cord haemorrhages Ru Ruminants Jama nosowa, zatoki czołowe, nasady rogów Nasal cavites, sinuses. Kołowacizna „rzekoma” Wysokie unoszenie i brak koordynacji kończyn. High stepping gait, incoordination Martwica kości sitowej, zapalenie płatów czołowych mózgu. Necrosis of the bones of skull Encephalitis of the fromallobes Zapalenie rdzenia i mózgu koni wywołane inwazją pierwotniaka Sarcocystis neurona powoduje wieloogniskowe zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, najczęściej jednak w rdzeniu kręgowym [Dąbrowska 2002]. Przypadki inwazji są często opisywane w Stanach Zjednoczonych i jak dotąd nie odnotowano jej w Polsce. Rezerwuarem inwazyjnych form pierwotniaka jest w USA opos (Didelphis virginiana). ZaraŜone oposy wydalają z kałem sporocysty, które mogą zarazić konia drogą pokarmową. Diagnostyka pasoŜyta oparta jest na badaniu histopatologicznym. W rozpoznaniu pomocne jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego testem immunoblot [Kita 2004]. Medicina Veterinaria 5(1) 2006 90 Z. Sołtysiak i in. Tasiemce Przyczyną objawów nerwowych moŜe być inwazja form larwalnych tasiemców (Cestoda). Spośród larw tasiemców zasiedlających mózgowie zwierząt i ludzi duŜe znaczenie mają: cysticercus cellulosae, echinococcus unilocularis, echinococcus multilocularis (alveolaris) i coenurus cerebralis. Wągrzyca (cysticercosis), tj. obecność larw tasiemca uzbrojonego (Taenia solium) jest groźna, jeŜeli larwy zasiedlają oun. U świni cysticercus cellulosae umiejscawia się przede wszystkim w tkance łącznej śródmiąŜszowej wszystkich mięśni poprzecznie prąŜkowanych, niekiedy wągry moŜna stwierdzić takŜe w mózgowiu. U człowieka w odróŜnieniu od świni wągry lokalizują się przede wszystkim w oun i gałce ocznej, znacznie rzadziej znajdujemy pasoŜyty w tkance podskórnej lub trzewiach. U psów cysticercus cellulosae usadawia się zwykle w mózgowiu jako cysticercus racemosus. Wągry zaleŜnie od lokalizacji przybierają róŜne kształty. W narządach wewnętrznych, komorach mózgu lub ciele szklistym oka są kuliste, natomiast w mięśniach i tkance podskórnej przyjmują wskutek ucisku kształt wydłuŜony. Wągry osiągają średnicę od 2 do 5 mm i dopóki są Ŝywe mają wygląd małych, błyszczących torbieli z białą plamką w miejscu skoleksa [Anderson 1966]. Po śmierci larwy torbiel staje się nieprzejrzysta. Dopóki larwa Ŝyje to mikroskopowo obserwuje się naciek limfocytów wokół larwy. Po śmierci larwy wokół wągra tworzy się naciek zapalny złoŜony z granulocytów, makrofagów, plazmocytów, komórek nabłonkowych i olbrzymich typu ciał obcych. Ostatecznie jama torbieli zostaje zastąpiona tkanką glejowo-mezodermalną lub ulega zwapnieniu. Wągry wskutek wywieranego ucisku prowadzą do zaniku komórek oun a takŜe kości z wytworzeniem w niej jam. Wągrzyca u zwierząt najczęściej przebiega bezobjawowo, lecz w przypadku umiejscawiania się wągrów w oun obserwujemy objawy kliniczne w postaci podostrego lub przewlekłego zapalenia opon mózgowych i mózgu. Wówczas pojawiają się objawy kliniczne, takie jak: napady drgawkowe, niedowłady, sztywny chód, ruchy maneŜowe, poraŜenia nerwów czaszkowych czy udar mózgu [Summers 1995]. Bąblowica jednojamowa (hydatidosis, unilocularis) to choroba pasoŜytnicza wywołana przez larwalną postać (echinococcus unilocularis) tasiemca ziarnistego wieńcogłowego (Echinococcus granulosus). Tasiemiec bąblowcowy (E. granulosus) osiąga długość 3-6 mm. Jego strobile tworzą trzy człony: młodociany, rozrodczy i maciczny, przy czym ostatni człon jest dłuŜszy niŜ reszta strobili i zawiera w macicy 400-800 jaj. Postać dorosła Ŝyje w jelicie cienkim zwierząt mięsoŜernych, zaś postać larwalna (echinococcus unilocularis) u zwierząt parzystokopytnych, a przypadkowo u małp i ludzi. Onkosfery transmitowane do róŜnych narządów wytwarzają larwę typu bąblowiec tworzącą tzw. pęcherze bąblowcowe. Bąblowiec mózgu jest zwykle zlokalizowany w istocie białej półkuli, moŜe osiągać bardzo znaczne rozmiary, dając objawy kliniczne guza mózgu w kilka lat po zaraŜeniu. Występuje najczęściej w postaci pojedynczego, jednokomorowego pęcherza składającego się z dwóch warstw. Warstwy zewnętrznej, tzw. błony oskórkowej z otoczką utworzoną z tkanki łącznej włóknistej, nacieczonej komórkami zapalnymi, oraz z warstwy wewnętrznej, tworzącej warstwę twórczą (germinalną) pasoŜyta. Jest to tzw. błona rozrodcza, z której pączkują komory lęgowe z protoskoleksami [Kozubski i Liberski 2004]. Echinokokoza rozpoznawana najczęściej jako guz mózgu, daje objawy uszkodzenia mózgu i wzmoŜonego ciśnienia śródczaszkowego. Pęknięty pęcherz bąblowcowy eksponuje antygeny pasoŜyta i moŜe wywoływać gwałtowną reakcję anafilaktyczną. Rozsiew protoskoleksów prowadzi do tworzenia pęche- Acta Sci. Pol. Parazytozy ośrodkowego układu nerwowego… 91 rzy potomnych. Podobne objawy neurologiczne przedstawiają się w przypadku zasiedlenia przez rzadko stwierdzaną w oun formę larwalną echinococcus multilocularis (alveolaris) tasiemca bąblowcowego wielojamowego Echinococcus multilocularis. RóŜni się od wyŜej opisanego gatunku postacią larwy rozwijającej się z onkosfery, która w narządach Ŝywicieli pośrednich (wątroba, płuca, rzadziej mózg) głównie gryzoni, a takŜe człowieka wytwarza wypustki wzdłuŜ naczyń krwionośnych. W mózgu pojawiają się drobne pęcherzyki z tysiącami protoskoleksów, które stopniowo naciekają zdrowe tkanki naśladując zmiany nowotworowe [Gawor, Malczewski i Rocki 2004]. Cenuroza (coenurosis) potocznie nazywana kołowacizną to choroba inwazyjna owiec i kóz spowodowana usadowieniem w mózgu larw coenurus cerebralis tasiemca Taenia multiceps. Tasiemiec Taenia multiceps rozwijający się w jelicie cienkim zwierząt mięsoŜernych osiąga 40-100 cm długości. Skoleks gruszkowatego kształtu z kulistym ryjkiem, otoczony jest podwójnym wieńcem haków w liczbie 22-32. śywicielem pośrednim, u którego rozwija się forma larwalna jest najczęściej owca, rzadziej koza, bydło, sarna, jeleń, świnia, królik, wielbłąd a nawet człowiek [Pawłowski i Stefaniak 2004]. Miejscem predylekcyjnym osiedlenia się larwy jest mózg i rdzeń kręgowy. Larwy dostają się do kory mózgowej drogą naczyń krwionośnych, drąŜą kanały, a po 2-3 tygodniach są widoczne w postaci drobnych guzków leŜących na podstawie mózgu. Pełny rozwój osiągają w ciągu 2-3 miesięcy. Larwę coenurus cerebralis tworzy wypełniony płynem pęcherz (średnicy do 5 cm), do wnętrza którego wpuklonych jest wiele (do 700) skoleksów. Objawy i przebieg cenurozy zaleŜą od lokalizacji i wędrówki pasoŜyta [Furmage 1983]. W czasie migracji larw w mózgu występują objawy zapalenia opon mózgowych i mózgu. U owiec stwierdza się zmiany zachowania, posmutnienie, bądź przeciwnie podniecenie i agresje. Ozmen i wsp.[2005] badając 7 róŜnych stad owiec zdiagnozowali cenurozę u 12 osobników, u których klinicznie wykazano ataksję, brak koordynacji ruchowej oraz paraliŜ tylnych kończyn. Larwy najczęściej zlokalizowane były w ciemieniowych i czołowych płatach mózgu i móŜdŜku, a w dwóch przypadkach wykazano je w lędźwiowym odcinku rdzenia kręgowego. Wywołany przez larwę ucisk na korę mózgową powoduje jej niedostateczne ukrwienie i zanik. Objawem tego jest skręcenie głowy w stronę półkuli, w której znajduje się larwa, ruchy maneŜowe kończyn i ślepota. Powierzchowne umiejscowienie pasoŜyta często prowadzi do zaniku kości ciemieniowej i potylicznej. W przypadku umiejscowienia coenurus cerebralis w płatach czołowych mózgu owca utrzymuje głowę pochyloną ku przodowi. Umiejscowienie się pasoŜyta w móŜdŜku przejawia się chwiejnym chodem zwierzęcia, nadmierną wraŜliwością i płochliwością. Obecność larwy w okolicy lędźwiowej rdzenia kręgowego powoduje poraŜenie tylnych kończyn, zwierzę chudnie, traci siły i w krótkim czasie ginie [Rajski 1997]. NiezaleŜnie od lokalizacji larwy zaraŜone zwierzęta tracą apetyt, odstają od stada, stoją z opuszczoną głową opartą o przeszkody, nie reagują na bodźce zewnętrzne otoczenia. Mikroskopowo obserwuje się martwicę i zmiany zapalne tkanek w postaci szaro-Ŝółtych nacieków komórkowych znajdujących się na szlaku wędrówki larw. Rzadziej spotykane pasoŜyty oun zwierząt Spośród pasoŜytów rzadziej zasiedlających oun zwierząt i ludzi naleŜy wspomnieć o inwazji występujących w krajach tropikalnych przywr: Paragonimus westernami, Schistosoma japonicum. Medicina Veterinaria 5(1) 2006 92 Z. Sołtysiak i in. Paragonimus westernami jest szeroko rozpowszechnionym pasoŜytem, lokalizuje się głownie w płucach, ale zabłąkane przywry mogą osiedlić się w mózgu i kanale kręgowym. Umiejscowienie w oun daje objawy guza, zapalenia opon mózgowych, często z powikłaniami ropnymi, napady padaczki, poraŜenia ruchowe, zaburzenia widzenia i czucia [Deryło 2003]. Schistosoma japonicum – przywra Ŝylna japońska takŜe moŜe zasiedlać oun powodując schistomatozę mózgową. Jej jaja przenoszone drogą krąŜenia trafiając do mózgowia lub rdzenia kręgowego stają się przyczyną powaŜnych powikłań, jak karłowatość przysadkowa czy poraŜenie poprzeczne. Do nicieni rzadziej zasiedlających oun zwierząt naleŜą gatunki: Angiostrongylus vasorum u psów, Elaphostrongylus cervi, [Demiaszkiewicz 2003] Parelaphostrongylus tenuis u dzikich przeŜuwaczy, Strongylus vulgaris u koni, Toxocara canis u psów, a takŜe formy larwalne owadów Hypoderma spp. i Oestrus ovis u domowych przeŜuwaczy. RóŜnorodność klinicznych objawów nerwowych w chorobach pasoŜytniczych z reguły nie pozwala na ustalenie diagnozy. Wówczas sięgamy do badań dodatkowych (hematologiczne, serologiczne, immunologiczne, biochemiczne krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego) lub wykorzystujemy magnetyczny rezonans jądrowy (MRI), tomografię komputerową (TK). Często dopiero ostateczne rozpoznanie zwierzęcych parazytoz oun stawiamy po dokonaniu sekcji parazytologicznej, badań histopatologicznych, preparatów odciskowych tkanki nerwowej czy osadowych płynu mózgowo-rdzeniowego. PIŚMIENNICTWO Anderson W.A.D., 1996. Patologia. PZWL, Warszawa. Dąbrowska J., 2005. Niewirusowe zapalenia mózgu koni. Magazyn Weterynaryjny 5, 38-39. Demiaszkiewicz W.A., DróŜdz J., Lachowicz J., Bielecki W., 2003. Doświadczalne zaraŜenie bydła larwami inwazyjnymi Elaphostongylus cervi. Med. Wet. 59, 639-642. Deryło A., 2002. Parazytologia i akaroentomologia medyczna. Wydawnictwo PWN, Warszawa. Flynn J.R., 1973. Parasites of laboratory animals. The Iowa State University Press. Furmage S., 1983. Choroby pasoŜytnicze zwierząt domowych. PWRiL, Warszawa. Gawor J., Malczewski A., Rocki B., 2004. Echinococcus multilocularis – niebezpieczny dla człowieka tasiemiec lisów rudych (Vulpes vulpes). Med. Wet. 60, 349-351. Gundłach J.L., Sadzikowski A.B., 2004. Parazytologia i parazytozy zwierząt. PWRiL, Warszawa. Heinz. M., 2001. Encyklopedic reference of parasitology. Springer- Verlag, Berlin, Heidelberg. Katkiewicz M., Wierzchoń M., 2002. Neospora caninum u zwierząt domowych i jej rola w etiologii zaburzeń rozrodu. Med. Wet. 58, 332-336. Kita J., 2004. Pierwotniakowe zapalenie rdzenia i mózgu koni. Magazyn Weterynaryjny. 92, 1214. Kozubski W., Liberski P., 2004. Choroby układu nerwowego. PZWL, Warszawa. Lappin M.,R., 1994. Toksoplazmoza kotów, Waltham Focus. Michalski M., Platt-Samoraj A., 2004. Ekstensywność inwazji Toxoplasma gondii u kóz i owiec z okolicy Olsztyna. Med. Wet. 60, 70-72. Moskwa B., Cabaj W., 2003. Neospora caninum nowy czynnik spontanicznego ronienia u krów w Polsce. Med. Wet. 59, 23-26. Mossakowski M.,J., Dymecki J., Wender M., 1981. Podstawy neuropatologii. PZWL, Warszawa. Ozmen O., Sahinduran S., Haligur M., Sezer K., 2005. Clinicopathologic observations on Coenurus cerebralis in naturally infected sheep. Schweiz Arch Tierheilkd. 147, 129-134. Acta Sci. Pol. Parazytozy ośrodkowego układu nerwowego… 93 Paciejewski S., Krasucki J., 2000. Neosporoza zwierząt. Mag. Wet. 47, 30-32. Pawłowski S., Stefaniak J., 2004. Parazytologia kliniczna w ujęciu wielodyscyplinarnym. PZWL, Warszawa. Rajski A., 1997. Zoologia. PWN, Warszawa. Summers B.A., Cummings J.F, Lahunta A., 1995. Veterinary Neuropathology. Mosby-Year Book. Warlow Ch., 1996. Neurologia. PZWL, Warszawa. Wilson EH., Hunter C.A., 2004. The role of astrocytes in the immunopathogenesis of toxoplasmic encephalitis. Int J Parasitol 34, 543-548. PARASITIC INVASION OF CENTRAL NERVOUS SYSTEM (CNS) IN ANIMALS AND PEOPLE Abstract. Nervous symptoms have been frequently associated with parasitic infections in animals and peoples. The protozoas, cestodes, nematodes sporadically or with some frequency migrate through and inhibit the central nervous system (cns). Parasites may be located in the meningeal spaces or may penetrate into the tissues of the brain and spinal cord. The pathological changes are influenced by the route of entry, and the size and mobility of the parasite. These changes fall into three categories hemorrhagic, degenerative, and proliferative. Apart from the purely mechanical damage that parasites may cause; there has been considerable speculation as to whether they may facilitate the entry of virus, bacterial and fungal infections. Key words: animal and peoples parasites, central nervous system Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 20.06.2006 Medicina Veterinaria 5(1) 2006
