WYKŁAD ODLEŻYNY
advertisement
WYKŁAD ODLEŻYNY I. WAŻNOŚĆ PROBLEMATYKI Ważność problematyki odleżyn można rozpatrywać w kilku aspektach. 1. ASPEKT SPOŁECZNY Odleżyny stanowią poważny problem społeczny - z dnia na dzień obejmują coraz szerszą grupę osób. Pomimo szybkiego rozwoju nauk medycznych i ogromnego postępu w tej dziedzinie odleżyny od lat pozostają problemem, z którym współczesna medycyna nie potrafi się uporać. 2. ASPEKT EKONOMICZNY Badania pokazują, że w Polsce straty spowodowane brakiem wiedzy, jednolitych procedur, skutecznych metod, środków zapobiegania i leczenia — czyli małą świadomością w zakresie problematyki odleżyn, są bardzo duże. Sam koszt pobytu pacjenta z odleżyną w szpitalu to ok. 120 PLN dziennie. Leczenie trwa od kilku do kilkudziesięciu miesięcy. Dodatkowo odleżyny niweczą zwykle nakłady poniesione na rehabilitację, leczenie zachowawcze i operacyjne. 3. ASPEKT HUMANITARNY Odleżyny obniżają jakość życia. a) Stanowią źródło dolegliwości • w stanie przewlekłym - są przyczyną izolacji społecznej, zmniejszenia aktywności ruchowej, • w stanie ostrym uciążliwe są - objawy związane z ostrym odczynem zapalnym: ból, cierpienie, • często są pośrednią przyczyną zgonów. b) Mają frustrujący wpływ na personel medyczny, dokonujący często cudów, by uratować osoby pielęgnowane (pacjentów). c) Są utrapieniem rodzin i otoczenia pacjentów. Obecny stan wiedzy medycznej i położenie nacisku na poprawę jakości usług medycznych zmusza do poszukiwania skuteczniejszych, ulepszonych metod działania. W wielu krajach zapobieganie odleżynom zostało uznane za priorytetowe postępowanie środowiska medycznego. II. CO TO JEST ODLEŻYNA? Odleżyna (z łac. decubitis) to miejscowa martwica tkanek przylegających do wypukłych części układu kostnego. Powstaje w wyniku miejscowego niedokrwienia, spowodowanego zbyt długim uciskiem na naczynia tętnicze i żylne. Odleżyny są skutkiem niedokrwienia tkanek, spowodowanego uciskiem a działającym na skórę i tkankę podskórną przez dłuższy czas. III. DLACZEGO I JAK POWSTAJE ODLEŻYNA? A. BRAK RUCHU, SŁABE UKRWIENIE, ZABURZENIA CZUCIA Odleżyny powstają najczęściej gdy stan ogólny osoby chorej jest zły. Ryzyko powstania odleżyn dotyczy głównie osób przebywających zbyt długo w pozycji leżącej lub siedzącej. Brak ruchu i niemożność częstej zmiany tej pozycji doprowadzają do długotrwałego ucisku. Dodatkowym czynnikiem, sprzyjającym powstaniu odleżyn jest brak lub zaburzenia czucia powodują bezbolesność w miejscach szczególnie narażonych na ucisk. U zdrowego człowieka ucisk powoduje uczucie niewygody poprzez czuciowe zakończenia nerwowe, co prowadzi do podświadomej zmiany pozycji ciała, usuwającej ucisk. Po urazie rdzenia z towarzyszącymi mu porażeniami pacjent nie doświadcza niewygody, brak jest więc czynnika ostrzegawczego. B. UCISK NA TKANKI I ZATRZYMANIE PRZEPŁYWU KRWI Ciało osoby leżącej lub siedzącej wywiera ucisk na podłoże (materac, poduszkę). Ucisk zatrzymuje przepływ krwi w skórze - naczynia krwionośne nie mogą zaopatrywać komórek w tlen i składniki przemiany materii, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. W związku z zaburzoną przemianą materii, jej produkty nie mogą być wymieniane, dochodzi do zatrzymania toksyn. Niedotlenione, a na dodatek przepełnione niewydalonymi toksynami komórki obumierają. C. MARTWICA TKANEK I ODLEŻYNA Powtarzające się okresy ucisku stają się przyczyną zmian zapalnych w tkankach, prowadząc w efekcie do martwicy i wytworzenia odleżyn. IV. JAK WYGLĄDA ODLEŻYNA? A. BUDOWA SKÓRY Skóra jest największym organem człowieka — jej powierzchnia u osoby dorosłej to od 1,5 do 1,8 m2. Jest zbudowana z 3 podstawowych warstw: 1. NASKÓREK - warstwa zewnętrzna, bezpośrednio stykająca się ze środowiskiem, a także wnikająca w głąb skóry wyścielając kanaliki gruczołów łojowych i potowych oraz mieszków włosowych. Z tego względu proces regeneracji naskórka odgrywa dużą rolę w gojeniu się ran. 2. SKÓRA WŁAŚCIWA - warstwa środkowa. Znajdują się w niej naczynia krwionośne dostarczające substancji odżywczych do tkanek obwodowych i uczestniczące w wymianie gazowej (dostarczanie tlenu i odbieranie dwutlenku węgla z tkanek). Znajdują się tu zakończenia nerwowe, które są receptorami odbierającymi różnego rodzaju bodźce ze środowiska zewnętrznego. 3. TKANKA PODSKÓRNA - najbardziej wewnętrzna część skóry. Składa się głównie z tkanki tłuszczowej. Znajdują się w niej pnie żylne i tętnicze, od których odchodzą mniejsze naczynia. B. KLASYFIKACJA ODLEŻYN Przy podejmowaniu decyzji o najodpowiedniejszym sposobie leczenia, pierwszym i najważniejszym krokiem jest właściwe sklasyfikowanie rany. By to ułatwić wprowadzono 5stopniową skalę: STOPIEŃ I Blednące zaczerwienienie, rumień, skóra nie jest uszkodzona • reaktywne przekrwienie i zaczerwienienie w odpowiedzi na działające ciśnienie • lekki ucisk palca powoduje zblednięcie tego zaczerwienienia, co wskazuje, że mikrokrążenie nie jest jeszcze zatrzymane i uszkodzone. STOPIEŃ II Nieblednące powiększające się zaczerwienienie, powierzchowna nadżerka, tkanka twarda w dotyku • po zakończeniu ucisku rumień nie ustępuje • spowodowane jest uszkodzeniem mikrokrążenia, zapaleniem i obrzękiem tkanek • może pojawić się powierzchniowy obrzęk, otarcie, przerwanie ciągłości naskórka i pęcherze • cebulki włosowe oraz gruczoły potowe tylko częściowo są zniszczone lub usunięte nadal (są one źródłem nowych komórek) • zwykle towarzyszy temu ból - zakończenia nerwowe mogą być bowiem odsłonięte . STOPIEŃ III Głębokie uszkodzenie pełnej grubości skóry do granicy z tkanką podskórną (skóra właściwa traci zdolność ochrony ciała przed mechanicznymi urazami oraz zabezpieczania głębiej położonych tkanek) • dochodzi do martwicy z odsłonięciem głębszych warstw skóry począwszy od naskórka poprzez skórę właściwą i tkankę podskórną, • widoczne głębokie ubytki tkanki, rana otoczona jest rumieniem i obrzękiem, brzegi rany są dobrze odgraniczone • dno rany może być wypełnione żółtymi masami rozpadających się tkanek lub czerwoną ziarniną • zanik cebulek włosowych i gruczołów potowych • uszkodzone tkanki znajdują się poniżej zakończeń nerwowych, stąd zwykle nie są bolesne. STOPIEŃ IV - Uszkodzenie rozpościera się w stronę tłuszczowej tkanki podskórnej, dochodzi do kości, występuje martwica z odczynem zapalnym kości i odczynowym zapaleniem stawów, widoczna obumarła tkanka • martwica tłuszczu spowodowana jest zapaleniem i zakrzepicą małych naczyń • brzeg odleżyny jest raczej dobrze odgraniczony, lecz martwica obejmuje także otaczające ją warstwy skóry • dno może być pokryte czarną martwicą. STOPIEŃ V - Zaawansowana martwica rozpościera się w stronę powięzi i mięśni - stan ogólnego zakażenia – sepsa* ; występuje bardzo zaawansowana martwica * powięzi, mięśni, kości i stawów • zniszczenie może także obejmować stawy i kości • powstają jamy mogące się komunikować między sobą • w ranie są rozpadające się masy tkanek i czarna martwica * sepsa - (zatrucie krwi) spowodowane jest zakażeniem całego organizmu, zaczyna się wysoką gorączką, bólami rąk i nóg, osłabieniem. W szybkim tempie dochodzi do zakażenia całego organizmu * martwica - miejscowa śmierć narządu, jego fragmentu lub tkanki w żywym organizmie C. FAZY GOJENIA SIĘ ODLEŻYN Właściwie każda odleżyna goi się sama - to zjawisko biologiczne. W związku z obserwowanymi charakterystycznymi objawami proces gojenia się odleżyn możemy podzielić na trzy główne okresy: 1. FAZA WYSIĘKU LUB ZAPALENIA trwa do 3 dni od powstania urazu. Objawia się: zaburzeniami krążenia, rozszerzeniem naczyń włosowatych i powiększeniem ich przepuszczalności dla płynnych i morfologicznych składników. W efekcie pojawia się obrzęk z towarzyszącym mu dużym wysiękiem. Jest to spowodowane uwalnianymi mediatorami z uszkodzonych komórek i migrujących leukocytów. Zachodzące procesy fagocytozy i uwalniane enzymy powodują oczyszczanie rany i usuwanie zniszczonych tkanek. 2. FAZA ZIARNINOWANIA LUB WZROSTU trwa kolejne 14 dni. Proces rozrostu tkanki łącznej - uzupełnia ubytki i uszkodzenia tkanek, które nie są zdolne do rozrostu. Proces ten wiąże się z wchłanianiem i uprzątaniem uszkodzonych i zniszczonych komórek i innych elementów tkankowych. Proces ten charakteryzuje się: - wzrostem komórkowym zainicjowanym dzięki tzw. mitogenom komórkowym uwalnianym w procesach proteolizy, - wzmożoną proliferacją naczyń (spowodowaną występującym w tym okresie obniżonym stężeniem tlenu). Ilość wysięku stopniowo się zmniejsza i powstaje tkanka zwana ziarniną. 3. FAZA EPITELIZACJI LUB NAPRAWY Następuje tworzenie nowego naskórka - komórki narastają z prędkością 1 mm dziennie. Naprawa naskórka zachodzi w sposób poziomy - komórki zaczynają się dzielić i nasuwają na ranę (migracja komórek z brzegów rany). To poziome dzielenie komórek naskórka trwa dotąd, aż komórki nie zejdą się. Dlatego też ważne jest, że przyrastające komórki pokrywają także mieszki włosowe i kanaliki gruczołów potowych. O ile nie zostały one całkowicie zniszczone, stanowią źródło nowych komórek i wtedy gojenie jest szybsze. Odleżyny są niezwykle powszechnym powikłaniem, występującym w wielu schorzeniach. 80s% całej grupy stanowią urazy rdzenia kręgowego, pozostałe stanowią łącznie 15 - 20 %. Wśród nich wyróżnia się: mózgowe porażenie dziecięce, dystrofie mięśniowe, stwardnienie rozsiane, schorzenia geriatryczne, nowotwory. Aby fizjologiczny proces gojenia odleżyn mógł przebiegać prawidłowo należy wyeliminować możliwie największą liczbę czynników, które będą go opóźniały lub hamowały. W pierwszym rzędzie konieczne jest usunięcie przyczyny, która spowodowała pojawienie się odleżyny. V. CO SPRZYJA POWSTAWANIU ODLEŻYN? Do czynników wpływających na powstawanie odleżyn zaliczamy m.in.: • zaburzenia ze strony układu nerwowego (porażenie, zaburzenie czucia) • zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia • podatność na uszkodzenia skóry wynikająca z obniżenia wrażliwości na bodźce bólowe i czuciowe • ograniczone zakresy ruchu • długotrwałe przebywanie w jednej pozycji • zaburzenia przemiany materii VI. JAKIE SĄ PRZYCZYNY POWSTAWANIA ODLEŻYN? PRZYCZYNY POWSTAWANIA ODLEŻYN 1. GŁÓWNE (CZYNNIKI BEZPOŚREDNIE) A. DZIAŁANIE SIŁ MECHANICZNYCH • ucisk na tkanki • zwężenie światła naczyń tętniczych • zmniejszenie ilości krwi dopływającej do tkanek • niedożywienie komórek i w wyniku tego ich obumarcie • owrzodzenia odleżynowe (wrzód - ubytek tkanki uprzednio patologicznie zmienionej. 1. STATYCZNE SIŁY REAKCJI Mówimy o nich gdy występuje nadmierny statyczny czyli długotrwały nie zmieniający się ucisk na tkankę wokół wystających elementów kostnych w okolicy których powstają odleżyny. U dorosłego człowieka, siedzącego na wózku inwalidzkim, tkanka miękka znajdująca się pod guzem kulszowym jest poddana uciskowi 5 razy silniejszemu niż potrzeba, by zatrzymać przepływ krwi. W wiotkim porażeniu rdzeniowym przerwane jest sterowanie napięciem naczyń krwionośnych w kończynach dolnych, co prowadzi do utraty napięcia błony mięśniowej gładkiej w układzie krążenia, ze zwiększeniem jego podatności na zaciśnięcie pod wpływem ucisku z zewnątrz. 2. DYNAMICZNE SIŁY REAKCJI Są to siły reakcji podłoża (uderzenia, wstrząsy, gwałtowne ruchy) powstające w chwilach: •zmiany pozycji ciała — podnoszenia, przesuwania • siadania •jazdy po nierównym terenie •ataków napięć spastycznych Wielokrotnie powtarzany, nawet niewielki ucisk, choć niewystarczający do spowodowania martwicy tkanki, doprowadza ostatecznie do jej uszkodzenia. Powtarzające się okresy ucisku stają się przyczyną zmian zapalnych w tkankach, prowadząc w efekcie do martwicy i wytworzenia odleżyn. 3. TARCIE To siła hamująca. Powstaje w wyniku przesuwania ciała po podłożu. Najczęściej niewłaściwy materiał siedziska lub nieodpowiednia garderoba powodują powstanie tarcia między podłożem a ciałem osoby siedzącej lub leżącej. Tarcie wzrasta wraz z zawilgoceniem (np. pot) naskórka, bielizny czy pościeli. 4. PRZEMIESZCZANIE SIĘ TKANEK WZGLĘDEM SIEBIE Przemieszczanie się tkanek względem siebie to tzw. siły styczne lub siły poprzecznie tnące. Działają wówczas, gdy część ciała pacjenta próbuje się poruszyć, lecz powierzchnia skóry pozostaje nieruchoma na powierzchni spoczynku, w wyniku czego tkanka pomiędzy skórą, a kośćmi ulega zniekształceniu. Zniekształcenie to może przyczynić się do przerwania mniejszych naczyń krwionośnych, a w konsekwencji do sączenia się krwi i powstawania siniaków na powierzchni skóry. Pęknięte naczynia nie mogą już dostarczać tkankom tlenu i składników odżywczych, ani odprowadzać zbędnych produktów przemiany materii. Może to doprowadzić do obumierania i czernienia skóry. Działanie tych sił można zobrazować przykładając dłoń do powierzchni stołu i próbując równocześnie ruszać nią we wszystkie strony. Powstają wtedy siły poprzeczne pomiędzy skórą, a leżącą pod nią kością, co prowadzi do uszkodzenia tkanek i ich rozerwania, jeśli siły te działają. B. CZAS TRWANIA Należy pamiętać, że czas wystarczający do powstania odleżyny jest związany z wszystkimi wymienionymi czynnikami wywołującymi odleżyny i może wahać się od kilku do kilkunastu godzin (jednak w niektórych przypadkach wystarczy tylko kilkanaście lub kilkadziesiąt minut!!! PAMIĘTAJMY! Wielokrotnie powtarzany, nawet niewielki ucisk, choć niewystarczający do spowodowania martwicy tkanki doprowadza ostatecznie do jej uszkodzenia. Powtarzające się okresy ucisku stają się przyczyną zmian zapalnych w tkankach, prowadząc w efekcie do martwicy i wytworzenia odleżyn. 2. TOWARZYSZĄCE (CZYNNIKI POŚREDNIE) A. WEWNĘTRZNE (USTROJOWE) a) ogólny stan zdrowia • niedobory krwi, białka, elektrolitów pogarszają perfuzję tkanek i zwiększają niebezpieczeństwo martwicy z niedokrwienia • rozlegle odleżyny u pacjenta w złym stanie ogólnym nie będą się goić b) schorzenia • zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia „ anemia - niedostateczne dotlenienie komórek tkanki niewydolność serca - upośledza krążenie krwi w naczyniach obwodowych „ obwodowe schorzenia naczyniowe - niedostateczne ukrwienie • zaburzenia ze strony układu oddechowego • rozległe porażenia • schorzenia przemiany materii Każda długotrwała choroba obniża sprawność wszystkich funkcji fizjologicznych. c) zniesienie czucia bólu - czynnik neurologiczny, który powoduje bezbolesność w miejscach narażonych na ucisk Głównym czynnikiem u pacjentów z uszkodzeniem rdzenia kręgowego jest trwałe porażenie czuciowe, powodujące bezbolesność w miejscach narażonych na ucisk. U zdrowego człowieka ucisk powoduje uczucie niewygody poprzez czuciowe zakończenia nerwowe, co prowadzi do podświadomej zmiany pozycji ciała, usuwającej ucisk. Po urazie rdzenia z towarzyszącymi porażeniami pacjent nie doświadcza niewygody, brak jest więc czynnika ostrzegawczego. d) czynniki naczyniowe np. miażdżyca, cukrzyca e) ograniczenie ruchomości, niedowłady f) stan odżywienia • u ludzi bardzo wychudzonych tkanka podskórna jest słabo rozwinięta, skóra pokrywa bezpośrednio kości, przez co wpływ ucisku jest silniejszy, występuje większe zwężenie światła naczyń krwionośnych i niedostateczne odżywienie komórek • u ludzi otyłych masa ciała zwiększa ucisk, co w konsekwencji upośledza dopływ krwi do uciśniętych tkanek g) zawilgocenie skóry - może być spowodowane: • zanieczyszczeniem moczem, kałem • nadmiernym poceniem (częstym w urazach rdzenia kręgowego) Zawilgocenie zaburza funkcję ochronną skóry, doprowadza do uszkodzeń naskórka i wreszcie do przerwania ciągłości skóry (maceruje skórę, czyniąc ją bardziej wrażliwą na uszkodzenia mechaniczne) h) urazy i otarcia naskórka - przyśpieszają stan zapalny i) używki - nikotyna, alkohol B. ZEWNĘTRZNE a) temperatura otoczenia - zbyt niska może spowodować odmrożenia, zbyt wysoka oparzenia b) ubranie, obuwie - z włókien sztucznych, nie wchłaniających potu, obcisłe, z twardymi szwami, kieszenie z tyłu, ozdobne ćwieki, ciasne buty c) pościel - zmięta, pofałdowana, zamoczona, wykrochmalona; okruchy, inne przedmioty d) nieodpowiednie zaopatrzenie ortopedyczne i środki pomocnicze: • osiadające siedzisko wózka - ciężar ciała skupia się na mniejszej powierzchni • źle wyregulowany podnóżek wózka - ciężar ciała skupiony na guzach kulszowych, nogi i stopy nie podtrzymują swojej własnej wagi • poduszki przeciwodleżynowe w kształcie koła - wywierają duży ucisk na guzy kulszowe, a dziura w środku działa jak opaska zaciskowa. Odcinając dopływ krwi do tkanki miękkiej, upośledza krążenie krwi i powoduje pogorszenie utleniania tkanek. • poduszki gumowe - powodują odparzenia e) tradycyjne środki opatrunkowe • klasyczny opatrunek gazowy - jest znacznej grubości, przez co zwiększony jest ucisk - ma małe właściwości wchłaniające - wymaga częstej wymiany - powoduje wystąpienie mikrokrwawień - uszkadza ranę - przykleja się do ziarniny i w momencie zmiany opatrunków, ona także zostaje usunięta, to powoduje opóźnienie gojenia, bo niszczy już odbudowaną tkankę - podczas wymiany — w ranie pozostają resztki opatrunku - ochładza ranę nawet ol-1,5 stopnia, co spowalnia gojenie tradycyjnie stosowana woda utleniona - H202 Przez lata uważano, że H202 w kontakcie z raną tworzy piankę tlenową, która goi odleżyny. Jednak współczesne badania pokazały, że H202 (ze względu na zawartość 2 cząsteczek tlenu) powoduje, iż w środowisku rany powstaje wysoka prężność tlenu, co hamuje angiogenezę, a co za tym idzie ziarninowanie. f) leki - przeciwbólowe, uspokajające VII. GDZIE NAJCZĘŚCIEJ POJAWIA SIĘ ODLEŻYNA? Odleżyna może pojawić się wszędzie, chociaż wiadomo, że są miejsca szczególnie narażone. Najczęściej odleżyny powstają tam, gdzie kość jest najbardziej wystająca (gdzie przebiega blisko powierzchni ciała). Między tymi okolicami a podłożem (łóżkiem czy wózkiem inwalidzkim) koncentruje się większość nacisku jest największe tarcie,co powoduje ucisk skóry, mięśni i naczyń krwionośnych, a w efekcie pogorszenie krążenia krwi. 1.POZYCJA LEŻĄCA-NA PLECACH (pozioma grzbietowa) a. potylica b. okolice łopatek, c. okolice łokci d. okolica kości ogonowej i kości krzyżowej e. okolice pięt 2. POZYCJA LEŻĄCA -NA BOKU a. za uszami b. wewnętrzna strona przedramienia c. talerz biodrowy d. okolice stawu biodrowego e. zewnętrzna strona kolan f. wewnętrzna strona kolan g. głowa kości strzałkowej h okolice kostek 3. POZYCJA LEŻĄCA- NA BRZUCHU (pozioma czołowa) a. czoło b. okolice barków c. klatka piersiowa d. strona grzbietowa dłoni e. kolana f. okolice stóp 4.POZYCJA SIEDZĄCA a. okolice łopatek b. kość ogonowa, guzy kulszowe, pod kolanami i okolice pięt 70% wszystkich odleżyn powstaje od pasa w dół, szczególnie w obrębie miednicy i stawów biodrowych. Duża podatność obręczy miednicznej na uszkodzenie w wyniku zaburzeń ukrwienia jest związana z jej budową: duże kości I mięśnie, skromna tkanka podskórna w stosunku do pozostałych tkanek, cienka I wrażliwa skóra. VIII. CO CIĘ CZEKA JAK SIĘ ZDARZY? • Długotrwałe i kosztowne, często bolesne leczenie • Wyłączenie z życia codziennego i aktywności • Długie leżenie, w najgorszym wypadku w szpitalu • Związane z tym osłabienie sprawności A. JAK LECZYMY ODLEŻYNY? Aby fizjologiczny proces gojenia odleżyn mógł przebiegać prawidłowo należy wyeliminować możliwie największą liczbę czynników, które będą go opóźniały lub hamowały. w pierwszym rzędzie konieczne jest usunięcie przyczyny, która spowodowała pojawienie się odleżyny, *sklasyfikowanie rany oraz *usunięcie elementów hamujących proces gojenia się: MARTWICĘ, INFEKCJĘ. Po usunięciu przyczyn i czynników hamujących fizjologiczny proces gojenia odleżyn, możemy zastosować właściwe materiały opatrunkowe, które przyśpieszą gojenie się rany. 1. OCZYSZCZANIE ZACHOWAWCZE • enzymatyczne - polega na użyciu środków enzymatycznych, powodujących rozpuszczanie martwicy - ponieważ te środki działają w środowisku wilgotnym i o temperaturze ciała, powinny zostać pokryte półprzepuszczalnym opatrunkiem. przykładowe preparaty: Fibrolan, Iruxol Mono - maść • chemiczne - polega na użyciu roztworów podchlorynów, jodu i nadtlenku wodoru, które dość dobrze usuwają żółte tkanki martwicze; jednak z badań wynika, że uszkadzają również zdrowe, powstające komórki i w ten sposób opóźniają gojenie są szybko dezaktywowane, a z powodu ich drażniącego działania otaczająca skóra powinna być chroniona warstwą kremu • preparaty jodyny mogą powodować reakcje uczuleniowe • najłatwiej dostępne i najczęściej używane • stosowane w niewłaściwy i zbyt agresywny sposób mogą doprowadzić wręcz do pogorszenia stanu rany (w grupie tej znajdujemy również wodę utlenioną, której nie stosujemy)!!! • Przykładowe preparaty: Poyidone-Jodine (Polfa Kutno), Bactigras (Smith8Nephew), Inadine (Johnson8Johnson) • mechaniczne - za pomocą środków opatrunkowych - polega na zastosowaniu hydrożeli i hydrokoloidów wykorzystujących i wspomagających naturalnie zachodzące w ranie procesy gojenia • hydrożele - wzmacniają naturalne procesy enzymatyczne zachodzące w wilgotnym środowisku rany (autoliza martwych tkanek przez enzymy uwolnione z martwych lub uszkodzonych komórek) • hydrokoloidy — nasilają autolizę 2. OCZYSZCZANIE CHIRURGICZNE • chirurgiczne wycięcie tkanek martwiczych, metoda szybka i efektywna; wykonywana w znieczuleniu w szpitalu, stwarza ryzyko spowodowania krwawienia, nawet tętniczego • powoduje dodatkowy stres dla pacjenta związany z zabiegiem INFEKCJA W RANIE Objawy infekcji (zaczerwienienie, ból, obrzęk, cuchnąca wydzielina z rany) są wskazaniem do badania bakteriologicznego.Współcześnie uważa się, że w przypadku ran i infekcji lepiej jest podać antybiotyki drogą ogólną (czyli doustnie lub dożylnie), niż miejscowo (bezpośrednio do rany). Po usunięciu czynników hamujących fizjologiczny proces gojenia się odleżyn, może on przebiegać prawidłowo. Można go przyśpieszyć przez zastosowanie właściwych materiałów opatrunkowych. PAMIĘTAJ! Nie należy stosować antybiotyków i antyseptyków profilaktycznie gdyż opóźnia to gojenie i powoduje uszkodzenie nowopowstałych tkanek. Częste używanie tych środków może spowodować powstanie wielokierunkowej oporności organizmu B. TRADYCYJNE METODY GOJENIA ODLEŻYN Przez lata wypracowano najróżniejsze sposoby leczenia odleżyn. Jednak w porównaniu z obecnie dostępnymi metodami te tradycyjne są mało skuteczne. Do takich mało skutecznych metod należą: klasyczny opatrunek gazowy - jest znacznej grubości, przez co zwiększony jest ucisk - ma małe właściwości wchłaniające - wymaga częstej wymiany - powoduje wystąpienie mikrokrwawień, uszkadza ranę - przykleja się do ziarniny i w momencie zmiany opatrunków, ona także zostaje usunięta. Powoduje to opóźnienie gojenia, poprzez niszczenie tego, co zostało już odbudowane - podczas wymiany - pozostają w ranie resztki z opatrunku gazowego - stanowią one dla środowiska rany ciała obce. • pędzlowanie odleżyny fioletem gencjany • różnego rodzaju maści i kremy: maść cynkowa, Argosulfan, Decubitol (powinien być stosowany na nieuszkodzoną skórę), Delbetex, żel Tołpy itp. • „cudowne środki” jak: mleko, miód, cukier, siemię lniane, białko jaja kurzego • tlen pod zwiększonym ciśnieniem - obecnie bardzo rzadko używany, nie udowodniona skuteczność • promieniowanie podczerwone lub ultrafioletowe - istnieją pojedyncze doniesienia o skuteczności tych metod w leczeniu odleżyn; wymagają one jednak czasu i sprzętu • ultradźwięki w leczeniu głębokich jam - mechanizm działania i ewentualne efekty są bardzo niejasne. C. KONCEPCJA NOWOCZESNEGO LECZENIA RAN Badania pokazują, że znacznie lepsze — szybsze i skuteczniejsze jest postępowanie zgodne z koncepcją „wilgotnego leczenia ran”. Zamknięcie powierzchni rany za pomocą specjalnych, półprzepuszczalnych, pochłaniających nadmiar wysięku opatrunków, pozwala na przyśpieszenie leczenia nawet o 30 - 40%. ZALETY ŚRODOWISKA WILGOTNEGO: • większa aktywność mitotyczna (szybsze podziały komórek) • szybszy zanik i mniejsza ilość neutrofili w ranie Neutrofile (granulocyty obojętnochłonne, rodzaj krwinek białych) spełniają bardzo ważną rolę w produkcji czynników zapalnych - odpowiedzi zapalnej na uraz. Im dłużej neutrofile przebywają w środowisku rany tym dłużej trwa jej gojenie. • szybsze pojawianie się i większa ilość makrofagów - niszczą tkankę nekrotyczną i uwalniają czynniki rozpoczynające reakcję naprawczą • więcej komórek - odpowiedzialne za naprawę uszkodzonej tkanki, dzięki nim powstają nowe komórki — szybsza naprawa tkanki i powstanie ziarniny • szybsza migracja komórek • mniejsza stymulacja zakończeń nerwowych, co zmniejsza ból XI. CECHY DOBREGO OPATRUNKU • zapewnia wilgotne środowisko dla gojenia się rany • umożliwia wymianę gazową • jest nieprzenikalny dla bakterii i płynów z zewnątrz - w każdej ranie są bakterie, ale najczęściej pochodzą z flory fizjologicznej i organizm może sobie z nimi poradzić sam - nie stanowią przeszkody dla gojenia odleżyn. Niepożądane jest przedostanie się do rany bakterii ze środowiska zewnętrznego, np. z innej części ciała pacjenta (gdzie jest inna flora fizjologiczna) lub z organizmu innej osoby. • ma właściwości oczyszczające - pomaga w usuwaniu tkanki nekrotycznej • absorbuje nadmiar wydzieliny w ranie - zbyt duża jej ilość wpływa negatywnie na znajdujące się wokół rany zdrowe komórki skóry - przykładem takiego zjawiska jest maceracja • zapewnia termoizolację, czyli utrzymuje odpowiednią temperaturę i zapobiega jej zmianom • jest nietoksyczny i niealergizujący • zapobiega rozprzestrzenianiu się nieprzyjemnych zapachów • zapobiega powstawaniu niekorzystnych sił pomiędzy ciałem pacjenta a podłożem np. tarciu • nie przylega do rany • przy głębokiej i drażniącej ranie - wypełnia ją, aby zapobiec powstawaniu przetok X. JAKIE MAMY NOWOCZESNE OPATRUNKI? A. RODZAJE NOWOCZESNYCH OPATRUNKÓW Obecnie produkowane na świecie nowoczesne środki opatrunkowe służące leczeniu odleżyn można podzielić na 6 grup: 1. BŁONY PÓŁPRZEPUSZCZALNE nie uciska, jest wygodny w użyciu i pozwala na noszenie odzieży możliwy do założenia na trudnodostępnych częściach ciała, nie ogranicza ruchów poliuretanowe pozwala na obserwację i nadzór gojącej się odleżyny po każdej zmianie opatrunku umożliwia ob centymetrową rysowanie konturów odleżyny i dołączenie jej do dokumentacji postępów leczenia 2. HYDROKOLOIDY • struktura błony pozwala na swobodne parowanie z powierzchni parowanie jest zawsze mniejsze niż utrata płynu przez uszkodzone tkanki, przez co pod opatrunkiem panuje duża wilgotność, pozwalająca na niezakłócone procesy ziarninowania i naskórkowania • nie przepuszcza wody i bakterii z zewnątrz chroni przed zabrudzeniem np. moczem, kałem i w konsekwencji infekcją. Nieprzepuszczalne opatrunki, które dzięki swoim właściwościom utrzymują idealnie wilgotne środowisko dla gojenia się odleżyn. w kontakcie z wysiękiem z rany warstwa wewnętrzna opatrunku zwiększa swoją objętośc” • wilgotne środowisko formując miękki żółtawy żel, pod którym zachodzą niczym niezakłócone procesy ziarninowania i naskórkowania • powoduje napływ żywych funkcjonalnych granulocytów wielojądrzastych, hamujących wzrost wielu patogenetycznych bakterii - w ten sposób likwiduje ryzyko infekcji. • termiczna izolacja rany przyspiesza proces gojenia • ponadto hydrokoloid działa jako mechanizm osłonowy przed tarciem i innymi siłami działającymi na ranę • występują w postaci płytek lub pasty; płytka składa się z dwóch warstw: - zewnętrznej ochronnej - zabezpiecza przed dostępem płynów, bakterii, stolca lub moczu - wewnętrznej reaktywnej - przylega do rany WSKAZANIA: - rany z umiarkowanym lub dużym wysiękiem — hydrokoloidy mają właściwości pochłaniające - rany zawierające tkanki martwicze - ze względu na właściwości oczyszczające hydrokoloidów UWAGA! Po drugiej lub trzeciej zmianie opatrunku odleżyna może wydawać się większa niż przed jego użyciem. Jest to spowodowane tym, że wszystkie niepełnowartościowe, uszkodzone, martwicze tkanki zostają rozłożone lub usunięte. 3. HYDROŻELE Otrzymywane są w wyniku polimeryzacji. Zbudowane z trójwymiarowej sieci hydrofilnych polimerów otrzymywanych z żelatyny, polisacharydów; miękka galaretowata masa, zawiera ok. 90% wody, wymaga pokrycia drugim opatrunkiem np. błoną półprzepuszczalną lub opatrunkiem poliuretanowym. 4. DEKSTRANOMERY Zbudowane z małych, sferycznych ziarenek polisacharydów. Działają skutecznie przez 24 - 48 godz., przez co nie jest konieczna ich częsta wymiana. Czystą, ziarninującą ranę otrzymuje się zwykle po 8 - 12 dniach ich stosowania. Zmiany dokonuje się zwykle co 24 - 48 godz.; opatrunek wypłukuje się roztworem soli fizjologicznej 5. GĄBKI POLIURETANOWE Zbudowane z poliuretanu, występują w postaci miękkiej, elastycznej pianki, która ma postać wielu komórek powietrznych. Dają izolację termiczną i są przepuszczalne dla powietrza. Zewnętrzna ochronna warstwa płytki stanowi barierę i chroni ją przed środowiskiem zewnętrznym; dodatkowym zabezpieczeniem jest błona półprzepuszczalna, którą pokrywa się gąbki poliuretanowe. Utrzymują wysoką wilgotność między raną a opatrunkiem. Na ranie utrzymuje się od 1-5 dni, w zależności od właściwości pochłaniających wewnętrznej warstwy i ilości wysięku. 6. OPATRUNKI ALGININOWE Zbudowane z naturalnych polisacharydów, otrzymywanych z glonów morskich - głównie z brunatnic (pozostające w odleżynie resztki żelu, jako polisacharyd ulegają biodegradacji do prostych resztek glukozy, które nigdy nie wywołują objawów alergii lub nietolerancji Miękkie, cienko sprasowane włókna alginianu wapnia - pod wpływem wysięku z rany tworzą żel.Różnice w stężeniu jonów wapnia wpływają na jego stabilność, mają także wpływ na komórki - zwiększają wzrost fibroblastów i modyfikują odpowiedź komórkową. B. NOWOCZESNE OPATRUNKI OCZYSZCZAJĄCE 1. BACTIG RAS opatrunek gazowy nasycony miękką parafiną i 0.5% roztworem octanu chlorheksydyny WSKAZANIA: płaskie odleżyny,opatrunek w postaci płytki,jamy odleżynowe,opatrunek w postaci tamponu lub sznura . Nie powinny być stosowane na odleżyny suche lub z objawami zakażenia 2. INADINE - kontaktowy opatrunek leczniczy do stosowania bezpośrednio na ranę składa się z dzianiny wiskozowej, nie przykleja się, nie pozostawia luźnych włókien w ranie nasycony rozpuszczalnym żelem jodoforowym (jodyna powidonowa) Jodyna powidonowa nadaje opatrunkowi intensywne zabarwienie brązowo- pomarańczowe. W miarę zużywania się, opatrunek ulega odbarwieniu, co jest sygnałem jego zmiany. 3. ACTISORB PLUS tkanina z węgla aktywowanego ze srebrem,włókna węglowe pochłaniają duże ilości cząsteczek zapachowych i mikroorganizmów,srebro ma własności bakteriobójcze. 4. IRUXOL MONO umożliwia usunięcie tkanek martwiczych poprzez rozkład naturalnego kolagenu, nie niszcząc przy tym ziarniny ani tkanki nabłonkowej. TOLERANCJA: Na ogół jest dobrze tolerowany, nawet podczas długotrwałego stosowania. Niekiedy - na początku leczenia, może wystąpić pieczenie i ból w obrębie rany. W większości przypadków nie ma jednak potrzeby przerywania leczenia. W pojedynczych przypadkach - mogą wystąpić alergiczne reakcje skórne. C. NOWOCZESNE OPATRUNKI KONTAKTOWE 1. NA-DRESSING sterylny opatrunek kontaktowy z dzianiny wiskozowej • trójwymiarowa struktura - zmniejsza powierzchnię przylegania do rany • ciągła wielowłóknista przędza - eliminuje problem uwięźnięcia luźnych włókien w ranie • przepuszczalna struktura - zapobiega nagromadzeniu się wydzieliny i umożliwia jej swobodne przeniknięcie do warstwy absorpcyjnej Opatrunek do stosowania bezpośrednio na ranę pod kompresy z gazy. Aby zapewnić szybkie i niezakłócone gojenie się rany można zmieniać zewnętrzne kompresy gazowe, pozostawiając opatrunek N-A w miejscu przez dłuższy czas. 2. MELOLIN odpowiednik opatrunku gazowego, Składa się z 3 warstw: • kontaktowa z raną (perforowana folia poliestrowa) — dzięki użyciu folii opatrunek nie przykleja się do rany, nie pozostawia luźnych włókien w ranie, perforacja umożliwia swobodne sączkowanie wydzielin do warstwy absorpcyjnej • środkowa (bawełniano-wiskozowa wkładka absorpcyjna) — ma duże właściwości wchłaniające • zewnętrzna — akrylowa 3. JELONET opatrunek gazowy nasycony parafiną • jest jałowy - umożliwia natychmiastowe użycie opatrunku, oszczędza czas i dodatkowe koszty • nasączony żelem parafinowym — żel parafinowy jest chemicznie obojętny, może być stosowany z wybranym środkiem medycznym i nie ma właściwości alergizujących, nasączenie opatrunku zapobiega jego przyschnięciu do rany • splot Leno - brzegi opatrunku nie strzępią się, w ranie nie zostają nitki; zachowuje swój kształt, co ułatwia jego założenie a luźne tkanie umożliwia swobodne sączkowanie lepkich wydzielin • tłuszczoodporny papier ochronny - utrzymuje aseptyczne właściwości opatrunku XII. PROFILAKTYKA WIEMY JUŻ CO NAS CZEKA, GDY POWSTANIE ODLEŻYNA JEŚLI CHCEMY TEGO UNIKNĄĆ MUSIMY O SIEBIE DBAĆ A. PIELĘGNACJA SKÓRY Codziennie oglądamy całe ciało, zwłaszcza w miejscach podatnych na tworzenie się odleżyn. W miejscach źle widocznych pomagamy sobie lusterkiem. 1. myjemy skórę ciepłą wodą stosując delikatne środki i mydła (szare, dziecięce, ph= 5,5), 2. zapobiegamy nadmiernemu wysuszaniu skóry - utrzymujemy ją w stanie niewielkiej wilgotności - po kąpieli środki nawilżające: oliwa, olej parafinowy, 0.5% krem propolisowy (produkt pszczeli; surowiec podstawowy do produkcji to żywica drzew iglastych i liściastych) - utrzymuje prawidłowe, kwaśne pH skóry, koryguje odchylenia od normy. Utrzymując kwaśne pH skóry ma hamujący wpływ na rozwój bakterii, 3. unikamy silnych kosmetyków (środki perfumowane wysuszają skórę i mają działanie alergizujące), 4. unikamy łącznego stosowania środków natłuszczających i pudru - na skórze powstanie rodzaj skorupy zwiększającej ucisk, 5. w sposób szczególny dbamy o higienę i czystość miejsc intymnych (regularne oczyszczanie z moczu, kału), 6. codziennie sprawdzamy swoje ciało - oglądamy narażone na powstanie odleżyn miejsca, 7. unikamy stosowania spirytusu - uszkadza naskórek, 8. chronimy przed urazami mechanicznymi - nie lekceważymy nawet małych zaczerwienień, drobnych otarć naskórka lub skaleczeń. B. ZAOPATRZENIE ORTOPEDYCZNE, SYSTEMY PRZECIWODLEŻYNOWE ŚRODKI POMOCNICZE I 1. PRAWIDŁOWO I INDYWIDUALNIE DOBRANY WÓZEK Wózek i poduszka przeciwodleżynowa muszą być indywidualnie dopasowane do użytkownika. Tylko wtedy będą prawidłowo spełniały swoja rolę. • materiał siedziska nie powinien osiadać, przy znacznym zagłębieniu siedziska odleżyny powstają w okolicy krętarzy kości udowych, wskutek ucisku ze strony ramy siedziska • podnóżek wózka powinien zapewniać podparcie stopom, a jednocześnie współdziałać z poduszką, maksymalnie rozkładając ucisk na uda • poduszka przeciwodleżynowa powinna być dopasowana do długości i szerokości siedziska wózka 2. SYSTEMY PRZECIWODLEŻYNOWE: A. PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA MECHANIZM DZIAŁANIA SYSTEMY STATYCZNE - rozkładają ciężar ciała na dużą powierzchnię i zapobiegają miejscowemu uciskowi, skupionemu na określonych częściach ciała. Przeznaczone dla osób z dobrą kondycją ogólną. Do tej grupy zaliczamy poduszki i materace granulkowe, gąbkowe (piankowe), żelowe, piankowo-żelowe, wodne, z włóknem krzemowym, pneumatyczne, pneumatyczno-żelowe. SY STEMY DYNAMICZNE (zmiennociśnieniowe) - zasilane powietrzem ze specjalnego kompresora. Pneumatyczna pompa wtłacza powietrze do komór materaca i co pewien czas przetłacza je między poszczególnymi komorami. Zanikanie ciśnienia i jego rośnięcie od zera do maksimum powoduje masaż i w efekcie zwiększone ukrwienie tych części ciała, które stykają się z materacem. Taka zmiana punktów podparcia i nieustający lekki masaż zabezpieczają przed powstaniem odleżyn lub pozwalają na szybsze wygojenie ran, jeżeli odleżyny już powstały. Przeznaczone dla chorych długotrwale unieruchomionych. B. PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA MATERIAŁ WYKONANIA 1. PODUSZKI I MATERACE GĄBKOWE. Ich zaletą jest ich niska cena oraz mała waga. Niestety, są skuteczne głównie u osób o niskim stopniu zagrożenia odleżynami. Poduszki gąbkowe szybko miękną, dzieje się tak szczególnie w wilgotnym środowisku siedzenia wózka. U osób szczupłych, z zanikami mięśni, wystające elementy kostne penetrują w głąb poduszki i w tych okolicach ciśnienie znacznie wzrasta, co zaburza krążenie krwi i zwiększa ryzyko uszkodzenia skóry. Poduszki te są trudne w czyszczeniu, wchłaniają wilgoć. Nie chronią przed zwiększonym tarciem. Nowe rodzaje gąbek po części redukują te niedogodności, jednak kosztują tyle samo, co poduszki żelowe i pneumatyczne. 2. PODUSZKI I MATERACE ŻELOWE. W dużym stopniu redukują tarcie, lepiej niż poduszki gąbkowe niwelują ciśnienie pomiędzy wystającymi punktami kostnymi a podłożem. Poduszki żelowe takie jak „Jay” doskonale korygują pozycję osoby siedzącej, przez co wzrasta również stabilność, a więc podnosi się komfort jazdy na wózku. Ich wadą jest wysoka waga, nawet około 7kg. Dodatkowa wada: żel łatwo ulega dezorganizacji, przez co wymaga codziennego żmudnego ugniatania przed użyciem. Żywotność tych poduszek wynosi kilka lat. Są wskazane dla osób aktywnych, o dużej sile mięśniowej. 3. PODUSZKI I MATERACE WODNE. Istnieje wiele odmian tych poduszek oraz materaców. Są stosunkowo niedrogie i łatwo dostępne. Chociaż sprawdzają się lepiej niż tradycyjne poduszki gąbkowe, ich wadą jest duża waga oraz stosunkowo wysoki współczynnik tarcia. Woda jako środek fizyczny jest doskonała. Zastosowana w systemie przeciwodleżynowym wymaga dodatkowego opakowania, które zmniejsza jej zalety i nie daje stabilizacji. 4. PODUSZKI I MATERACE PNEUMATYCZNE BUDOWA I DZIAŁANIE Zbudowane z dużej ilości małych, elastycznych komór, wypełnionych powietrzem (system suchego przepływu). Chronią przed działaniem głównych czynników, powodujących powstanie odleżyn. • chroni przed nadmiernym statycznym naciskiem na tkankę wokół wystających elementów kostnych, w okolicy których powstają odleżyny • umożliwia równomierny rozkład ciśnienia statycznego na całą powierzchnię, stykającą się z poduszką czy materacem (jest to równoznaczne z lepszym ukrwieniem i odżywieniem tkanek) • powietrze znajdujące się w poduszce (ze względu na zdolność sprężania) niweluje siły dynamiczne, tzw. siły reakcji podłoża, powstające w chwilach zmiany pozycji ciała, siadania, jazdy po nierównym terenie, ataków napięć spastycznych • chroni przed tarciem między podłożem a ciałem osoby siedzącej lub leżącej • chroni przed przemieszczaniem się tkanek względem siebie, łagodnie dostosowuje się do zmian pozycji ciała (suche pływanie w cieczy). Połączenia między poszczególnymi celami mają bardzo mały przekrój, w związku z czym powietrze przemieszcza się powoli nawet przy gwałtownych ruchach. Ilość powietrza znajdującego się w poduszce (materacu, osłonie) może być regulowana przy pomocy zaworu. Dzięki temu systemy pneumatyczne są uniwersalne — dają możliwość dostosowania do zmieniającej się masy użytkownika i jego siły mięśniowej. POKROWIEC: • pomaga w utrzymaniu poduszki w czystości • chroni wypustki poduszki przed uszkodzeniem, wysunięciem poza wózek • ułatwia przesuwanie się siedzącego, nie powoduje tarć • ponieważ wszystkie dodatkowe pokrycia (koce, dodatkowe gąbki, ręczniki) pogarszają działanie poduszki, nie zaleca się ich stosowania. Niektórzy producenci (np. ROHO) zalecają w okresie ostrym i podostrym występowania odleżyny bezpośredni kontakt skóry z tworzywem, z którego wykonana jest poduszka (np. Neoprene). Wówczas zaleca się zdjęcie nawet oryginalnego pokrowca. Zalety materiału Neoprene (stosowany w systemach ROHO): • ma fakturę mikroporową, dzięki czemu doskonale usuwa produkty wydzielania skórnego oraz składniki urynopochodne na zewnątrz poduszki (w dół) i umożliwia oddychanie skóry • łatwy w czyszczeniu - z jednego produktu może korzystać wiele osób • odporny na ścieranie i rozciąganie • nie wymaga codziennych regulacji • niepalny • lekki • prosty w naprawie • dostępny w wielu rodzajach. Podział poduszek pneumatycznych ze względu na liczbę komór: • jednokomorowe - wyposażone w 1 zawór, który reguluje napełnienie całej poduszki • wielokomorowe - wskazane w przypadku niesymetrycznych kontuzji (np. jednostronne amputacje) i asymetrycznego nachylenia miednicy (np. boczne skrzywienie kręgosłupa); dodatkowo korygują pozycję osoby siedzącej • w przypadku poduszki dwukomorowej najpierw należy wyregulować stronę, po której kości sięgają niżej; komory należy umieścić po obu stronach wózka - w osi długiej • w poduszce czterokomorowej dopasowanie należy rozpocząć od komory, na której wspiera się kość ogonowa Poduszki różnią się też wysokością komór. Te niższe (najczęściej 5 cm) są wskazane dla osób aktywnych, sportowców, umiarkowanie zagrożonych powstaniem odleżyn. Wyższe (10-15 cm) powinno się stosować przy dużym zagrożeniu powstaniem odleżyn lub gdy odleżyna już powstała. Dodatkową ich zaletą jest lepsza stabilizacja i korekcja ustawienia miednicy. Lepiej także chronią miednicę - od guzów kulszowych, aż po krętarze kości udowych; chronią także kość krzyżową. Niezależnie od wysokości komór, użytkownik siedzi na wysokości ok. 12 - 15 mm. Pozostałe 7-8 cm to właśnie odległość od krętarzy kości udowych do guzów kulszowych. Produkowane są również poduszki zbudowane z komór o różnej wysokości (np. od 3 do 10 cm) tzw. „zróżnicowane profile”. UWAGI: • poduszki styropianowe - pod wpływem ucisku i wilgoci kulki styropianowe zbijają się w grudki i same stwarzają zagrożenie powstaniem odleżyn • poduszki piankowe - z czasem cząsteczki gazu rozchodzą się, pianka traci zdolności sprężyste i amortyzujące • owcza skóra - doskonała dla osób wyniszczonych - daje dobrą amortyzację, uczucie ciepła, zmniejsza tarcie między ciałem a podłożem JAKI POWINIEN BYĆ DOBRY SYSTEM PRZECIWODLEŻYNOWY • zapobiega nadmiernemu uciskowi poszczególnych okolic ciała, przez rozkład ciężaru na maksymalnie dużej powierzchni (bądź okresowe zmiany punktów podparcia ciała) • amortyzuje siły dynamiczne działające krótkotrwale, lecz z dużym natężeniem podczas zmiany pozycji, jazdy na wózku, napięcia spastycznego • zmniejsza siły poprzecznie tnące (przesuwanie się tkanek względem siebie) i tarcie między skórą a podłożem • zmniejsza spoczynkowe bóle mięśni, daje poczucie komfortu • zapewnia stabilną i skorygowaną pozycję siedzącą (poduszki) • zapewnia prawidłowy przepływ powietrza • jest lekki (poduszki) • jest łatwy w czyszczeniu i dezynfekcji • jest łatwy w naprawie i konserwacji • jest niepalny • jest trwały C. WŁAŚCIWA DIETA DZIESIĘĆ ZASAD PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA ZASADA I Bezpieczeństwo dla zdrowia w rozmaitości spożywanych produktów. Należy codziennie jeść produkty znajdujące się w każdej z pięciu grup produktów spożywczych (dieta pełnowartościowa): 0. produkty zbożowe (pieczywa, mąki, makarony, kasze) 1. produkty nabiałowe (mleko, kefir, jogurt, twarogi) 2. mięso, ryby, jaja, sery i suche nasiona strączkowe 3. tłuszcze 4. warzywa i owoce Nie ma takiego produktu, który zawierałby wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. Dlatego też, aby organizm otrzymał je wszystkie (ok. 60) trzeba urozmaicać swoje pożywienie. ZASADA II Utrzymanie należytej masy ciała chroni przed wieloma chorobami. Otyłość sprzyja powstawaniu wielu chorób. Należy zwracać uwagę na to, jakie pokarmy szczególnie wpływają na przybieranie na wadze” i kontrolować swoją wagę. ZASADA III Korzystniejsze jest ciemne pieczywo. Pieczywo ciemne przewyższa znacznie białe pod względem zawartości witamin, składników mineralnych oraz błonnika (włóknik roślinny). Wszystkie te elementy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. ZASADA IV Dwie szklanki chudego mleka zapewniają organizmowi człowieka dorosłego wystarczającą ilość wapnia. Wapń potrzebny jest organ izmowi do budowy kości, zębów, jest w surowicy krwi, potrzebny jest także do prawidłowego krzepnięcia krwi oraz do normalnej prawidłowej czynności serca. Ryby zdrowszym źródłem białka niż mięso innych zwierząt. Białko ryb jest bardziej lekkostrawne niż to, które występuje w mięsie innych zwierząt i bardziej przyswajalne. Także tłuszcz rybi jest cenny i zdrowszy od tłuszczu znajdującego się w mięsie innych zwierząt. Zalecane jest jedzenie 2-3 razy w tygodniu ryb, głównie morskich. ZASADA VI Dużo warzyw i owoców zapewnia organizmowi wystarczającą ilość witaminy C, Bkarotenu, minerałów i błonnika. Tylko warzywa i owoce są w stanie dostarczyć nam witaminy C, która nie jest magazynowana w organizmie oraz B-karotenu (prowitaminy A). Także wiele mikroelementów (np. potas) oraz błonnik są dostarczane przez te produkty. Co prawda błonnik nie należy do składników odżywczych, lecz jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania m. in. jelit. ZASADA VII Ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych.Bogata w tłuszcze zwierzęce dieta sprzyja powstawaniu otyłości, zwiększa poziom cholesterolu we krwi. Gdy jest go za dużo, upośledza funkcjonowanie wielu organów (np. serca). ZASADA VIII Unikanie słodyczy ułatwia utrzymanie wagi należytej, chroni także przed próchnicązębów. Spożywając bez ograniczeń słodkie produkty (soki, cukier, ciastka) można bardzo szybko utyć. Cukier nie dostarcza organizmowi żadnych niezbędnych składników odżywczych! Słodycze jedzone między posiłkami hamują apetyt, a stan taki może doprowadzić do niedoborów żywieniowych. ZASADA IX Mniej soli - mniejsze zagrożenie chorobami. Sól kuchenna jest bardzo potrzebna - głównie takie jej składniki jak sód (wpływający bardzo wyraźnie na wodną gospodarkę organizmu) oraz chlor, uczestniczący w procesie trawienia. Jednak przeciętnie zjadamy 30 razy więcej soli niż potrzebuje nasz organizm. Ten nadmiar nie jest obojętny dla naszego zdrowia. Wiążą się z nim takie choroby jak: nadciśnienie tętnicze, udary mózgu i nowotwory żołądka. ZASADA X Umiar w spożyciu alkoholu. W zdrowym żywieniu nie powinno być miejsca dla alkoholu. Jest on co prawda bogatym źródłem energii, lecz jest toksyczny i nie zawiera żadnych składników odżywczych. Powyższe zasady zostały opracowane przez polski Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie zgodnie z wymaganiami Światowej Organizacji Zdrowia WHO PAMIĘTAJMY, ŻE NALEŻY: • dbać o różnorodność spożywanych produktów (dieta pełnowartościowa) • dbać o utrzymanie prawidłowej masy ciała • częściej jeść ciemne pieczywo • pić mleko - dwie szklanki chudego mleka zapewniają organizmowi wystarczającą ilość wapnia • jeść dużo ryb - są zdrowszym źródłem białka niż mięso innych zwierząt. • jeść dużo warzyw i owoców - zapewni to organizmowi wystarczającą ilość witaminy C, Bkarotenu, minerałów i błonnika • ograniczać spożycie tłuszczów zwierzęcych • unikać słodyczy i tłustych potraw - ułatwi to utrzymanie prawidłowej wagi • ograniczać spożycie soli • zachować umiar w spożyciu alkoholu D. ZMIANA POZYCJI Najprostszym sposobem zmniejszenia ryzyka powstania odleżyn są częste zmiany pozycji — zarówno w łóżku, jak i na wózku. 1. POZYCJA LEŻĄCA Stereotyp zmian pozycji ciała co 2 godziny powstał w dość przypadkowy sposób. Podczas II Wojny Światowej do jednego z angielskich szpitali zwożono ciężko rannych i poparzonych. Chorych było tak dużo, że dwóm żołnierzom, wyznaczonym do zmian pozycji ciała pacjentów, obrócenie wszystkich zajmowało 2 godziny. Wyniki były obiecujące, stąd opinia, że chory powinien zmieniać pozycje ciała co 2 godziny. W świetle współczesnych badań pogląd ten nie ma uzasadnienia. Proponujemy opracowanie własnego planu regularnych i częstych zmian pozycji. • początkowo zmiany ułożenia ciała mogą następować regularnie np. co 2 godz; za każdym razem jednak należy sprawdzać, czy nie pojawiły się jakieś zaczerwienienia zwłaszcza w okolicach najbardziej narażonych (najbardziej obciążonych) • jeśli zauważymy zmiany, które znikają po 30 minutach, będzie to sygnałem, że możemy nieco zmodyfikować nasz harmonogram i wydłużyć czas między poszczególnymi zmianami pozycji ciała, np. co 2,5 godz. • jeśli zaś takie zaczerwienienia nie znikają w wyżej określonym czasie, to znak, że czas między poszczególnymi zmianami pozycji ciała należy skrócić, do np. 1-1,5 godz. 2. POZYCJA SIEDZĄCA Dobrze jest często się przesiadać i dużo ruszać! Sposoby odciążania - chwilowej zmiany obciążenia • unoszenie na rękach • pochylanie na boki • pochylanie do przodu (z podparciem) E. POKRYCIE ŁÓŻKA I WÓZKA, BIELIZNA I UBIÓR WIERZCHNI 1. ŁÓŻKO-POŚCIEL Powinna być wykonana z naturalnych, miękkich materiałów. Należy dbać, by była zawsze czysta, sucha, gładka a prześcieradło bez załamań i pofałdowań, najlepiej nie- krochmalone, dobrze wypłukane po praniu, bez grudek proszku, okruchów itp. By zabezpieczyć przed zabrudzeniami łóżko można użyć podkładu, a najlepiej materiałów półprzepuszczalnych (przepuszczają powietrze, zatrzymują płyny). 2. WÓZEK - SIEDZISKO Pokrowiec poduszki musi być z materiału, który ułatwia przesuwanie się, nie powodując tarć. Powinien być zawsze suchy i czysty. Przesiadając się na wózek (na fotel, do samochodu itp.) dobrze jest sprawdzić, czy na poduszce (w zakamarkach wokół niej) nie ma jakichś przedmiotów. 3. BIELIZNA I UBIÓR WIERZCHNI-ZAWSZE SUCHE I CZYSTE!!! • odzież i bielizna - musi być wygodna, dobrze dopasowana, zabezpieczająca przed urazami, nie stwarzająca dodatkowych oporów i utrudnień (spodnie pozbawione kieszeni, ozdób), ciepła, lekka, przewiewna, wchłaniająca pot, najlepiej z materiałów naturalnych • obuwie — musi chronić kostki przyśrodkowe i boczne, zabezpieczać przed wilgocią i chłodem. Dobrze, gdy buty są trochę za duże (np. o jeden rozmiar). • dla tetraplegików wskazane są rękawiczki kolarskie (bez palców) - chronią ręce przed urazami przy napędzaniu wózka F. CZYNNOŚCI POBUDZAJĄCE KRĄŻENIE W TKANKACH 1. NACIERANIE Przy każdym myciu należy dokładnie nacierać ciało mydlinami. U porażonych i nieprzytomnych rozciera się miejsca uciśnięte po każdej zmianie pozycji ciała. 2. MASOWANIE Nacierając dobrze jest również przeprowadzić masaż, tak, by doprowadzić do przekrwienia nie tylko samej skóry (zaczerwienienia), ale i tkanki podskórnej. By to osiągnąć trzeba przy masowaniu użyć umiarkowanej siły fizycznej - zbyt silne masowanie sprawia ból, zbyt delikatne nie daje pożądanego efektu. 3. OKLEPYWANIE Miejsca najbardziej narażone na powstanie odleżyn można oklepywać (w celu pobudzenia krążenia) uwypukloną dłonią o złączonych palcach („łódeczka”). G. SZCZEGÓŁY I DROBIAZGI - DOŚWIADCZENIE KADRY • przesiadanie • ostre krawędzie • twarde podłoże • puste siedzisko wózka (brak poduszki) • oparzenia: łazienka, posiłki • inne...
