Etapy nauki czytania metodą sylabową

Szanowni Państwo – drodzy Rodzice!
Przez najbliższy rok dzieci w grupie III, w Samorządowym Przedszkolu nr 5 w Krakowie, będą
bawić się i poznawać tajniki umiejętności czytania. Na początku roku szkolnego
zaproponowałam Państwu aby zajęcia te były prowadzone Metodą symultanicznosekwencyjną. Poniżej zapraszam do zapoznania się w telegraficznym skrócie, z założeniami tej
metody. Być może zainspiruje to Państwa do zastosowania wybranych elementów w zabawach
domowych z dziećmi – do czego bardzo zachęcam.
Chciałabym także, aby mieli Państwo obraz tego jakie postępy będą robić dzieci i dlatego co
miesiąc zamieszczać będę zamierzenia do mojej pracy dydaktycznej. Zapraszam do lektury.
Katarzyna Parka
Co to jest metoda sylabowa?
Metoda symultaniczno-sekwencyjna – inaczej metoda krakowska lub metoda sylabowa.
Na czym polega i jak ją zastosować w nauce czytania?
Metoda symultaniczno-sekwencyjna (metoda sylabowa, metoda krakowska) to skuteczna
metoda nauki czytania opracowana przez doświadczonego logopedę prof. Jagodę
Cieszyńską. Metoda wykorzystywana jest przez terapeutów pracujących z dziećmi, które nie
umieją jeszcze czytać lub z dziećmi mającymi problemy z czytaniem (zagrożonymi dysleksją).
Z wielkim powodzeniem i bardzo szybko uczą się w ten sposób czytać dzieci bez problemów
edukacyjnych.
Metoda ta stosowana jest z powodzeniem od wielu lat, a jej podstawy oparte są na wynikach
licznych współczesnych badań neuropsychologicznych oraz na wieloletnich doświadczeniach
terapeutycznych i logopedycznych. Metoda daje doskonałe efekty, gdyż wykorzystuje
naturalną skłonność każdego człowieka do mówienia sylabami.
Podstawowe założenia
Podstawowym założeniem metodologicznym w proponowanej strategii jest nauka
czytania sylabami. Dzieci uczą się odczytywać sylaby, a nigdy pojedyncze spółgłoski, bo nikt
nie słyszy spółgłosek w izolacji czyli oddzielnie wymawianych (przykładowo wymawiając
spółgłoskę „t”, posługujemy się sylabą „ty” lub „te”).
Poznawanie przez dziecko spółgłosek w sylabach zgodne jest z poglądami wybitnych
językoznawców. Twierdzą oni, iż uświadomienie sobie, że wyrazy zbudowane są z sylab,
jest dla dzieci w wieku przedszkolnym zadaniem łatwym. Umiejętność wydzielania głosek
w wyrazach kształtuje się w dalszej kolejności, podczas nauki czytania i pisania.
Profesor Jagoda Cieszyńska pisze:
Pierwszym poważnym błędem, będącym przyczyną późniejszych trudności szkolnych uczniów,
jest podawanie dzieciom nazw liter. Rodzice (czasem, niestety, także nauczyciele) mówią
dzieciom: ‚to litera em, a to litera ce‚. Operowanie nazwami liter wymaga wiedzy
metajęzykowej, której dzieci jeszcze nie posiadają i nie jest im ona konieczna na tym etapie
nauki. Nazywanie liter przez dzieci podczas czytania powoduje powstawanie „wyrazów”,
których dziecko nigdy w rzeczywistości nie słyszało. I tak kiedy uczennica klasy zerowej czyta
‚jotajotkao’ trudno, nawet dorosłemu, usłyszeć w tym wyrazie słowo jajko. Drugi błąd to
1
głoskowanie wyrazów powodujące, iż podczas wymowy spółgłosek pojawia się element
wokaliczny, np. dom – dy o my, dziecko zapisuje ‚dyomy’, tak bowiem słyszy „głoskowane”
wyrazy.
Etapy nauki czytania sylabami
Nauka czytania sylabami naśladuje etapy rozwoju mowy dziecka (od samogłosek, sylab,
przez wyrażenia dźwiękonaśladowcze do wyrazów i zdań).
W nauce czytania metodą symultaniczno-sekwencyjną etapy są dokładnie określone:
Etap I – od samogłosek prymarnych (A, do sylaby otwartej)
Etap II – od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów
Etap III – czytanie sylab zamkniętych
Etap IV – czytanie nowych sylab otwartych i zamkniętych
Etap V – samodzielne czytanie tekstów
Ćwiczenia na każdym z pięciu etapów nauki czytania realizowane są według reguły:
powtarzanie – rozumienie – nazywanie.
Metoda symultaniczno-sekwencyjna
Nazwa – metoda symultaniczno-sekwencyjna, wskazuje na źródło metody – badania
przetwarzania języka w strukturach lewej i prawej półkuli mózgu. Prawa i lewa półkula mózgu
przetwarzają wszystkie informacje według dwóch odmiennych programów. Lewa półkula
mózgu przetwarza wszelkie informacje w sposób sekwencyjny – krok po kroku, analizując
różnice i relacje między bodźcami. Prawa przetwarza symultanicznie (całościowo, globalnie),
szukając podobieństw. Oznacza to, że lewej półkuli łatwo jest spostrzec różnicę między literą
„s” i „ś” , a dla prawej półkuli to taki sam element rzeczywistości. Z tego względu niezwykle
ważna jest stymulacja lewej półkuli mózgu, której praca zagrożona przez współczesną
kulturę obrazu.
Łatwiejsze dla dzieci jest przetwarzanie całościowe i od takich właśnie zadań rozpoczynamy,
by dzieci przeżywały sukces i radość z samodzielnego wykonania zadania. Dzięki takiej
strategii uczymy przyszłych uczniów kreatywności, podejmowania wyzwań edukacyjnych i
budujemy pozytywną samoocenę, czyli wiarę we własne możliwości umysłowe.
Etapy nauki czytania metodą sylabową
ETAP I – od samogłosek prymarnych do sylaby otwartej
Naukę czytania rozpoczyna się od poznania samogłosek ustnych – jest to powrót do
prymarnych, niemowlęcych artykulacji. Odczytywanie samogłosek angażuje głównie
prawą półkulę mózgu, która w sposób symultaniczny, kompleksowy ujmuje obraz
graficzny litery.
Dzięki wykorzystaniu wizualizacji w umyśle dziecka integrują się obraz, ruch i dźwięk
związany z artykulacją danej samogłoski, np. uniesienie rąk ku górze, naśladujące obraz litery
Y, wydanie dźwięku. Integracja ruchu i dźwięku jest łatwa do zapamiętania, gdyż opiera się na
schematach wzrokowo-słuchowych kształtowanych już w wieku niemowlęcym.
2
Ćwiczenia na każdym z pięciu etapów nauki czytania realizowane są według reguły:
powtarzanie – rozumienie – nazywanie.
Na czym to polega?
1. Powtarzanie. Nauczyciel odczytuje głoski, a dziecko je powtarza. Aby ułatwić proces
zapamiętywania należy zwrócić uwagę dziecka na układ ust podczas wymawiania
poszczególnych samogłosek. Należy też posłużyć się ruchową wizualizacją (Y – uniesione
ręce, i – palec na nosie obrazujący kropkę nad i).
2. Rozumienie (różnicowanie). Dorosły wskazuje samogłoskę a dziecko ją odczytuje lub
odwrotnie – dorosły wymawia samogłoskę a dziecko ją wskazuje. Jeśli uczący się ma trudności
z rozpoznaniem litery, można podpowiedzieć mu wykorzystując wizualizację ruchową lub
eksponując układ ust podczas realizacji głoski. Pozwólmy dziecku samodzielnie dojść do
rozwiązania. Prof. Cieszyńska podkreśla, że:
Własna aktywność dziecka, zakończona sukcesem, jest koniecznym warunkiem utrwalania
śladów pamięciowych, wzbudza motywację do kontynuowania działania. Samodzielne
dochodzenie do rozwiązania zadania buduje wiarę we własne możliwości. Bez pozytywnych
emocji trudno jest optymalizować proces nauczania czytania.
3. Nazywanie (czytanie). Na tym etapie realizujemy zamianę rolami: raz dziecko uczy
dorosłego a raz dorosły dziecko, np. uczeń odczytuje samogłoski lub nazywa przedstawione na
ilustracjach sytuacje, natomiast terapeuta wskazuje odpowiednią literę. Zamiana rol powoduje,
ze maluch chętnie powtarza głoski, aby uczyć dorosłego, przy okazji w sposób zabawowy
utrwala swoją wiedzę.
Na pierwszym etapie istotna jest kolejność wprowadzania liter: najpierw pojedyncze
samogłoski, potem ich sekwencje – najpierw tych samych, np. AAA, EEE, a następnie
różnych, np. myszka mówi: AIEOU. Zatem mamy tu do czynienia z przejściem od
prawopółkulowego czytania pojedynczych samogłosek do analitycznego, lewopółkulowego
odczytywania ich sekwencji. Podczas odczytywania pierwszych sekwencji samogłosek
kształtujemy u dziecka poprawny kierunek czytania (od lewej do prawej), trzeba również
zwrócić uwagę na dokładność odczytania (tyle samogłosek ile zostało zapisanych).
Jeśli dziecko opanowało już znajomość samogłosek, wprowadzamy sylaby otwarte.
Świetnie sprawdzają się tu wyrazy dźwiękonaśladowcze (MU, BE, UHU, KU KU, itp.).
Autorka metody zwraca uwagę, że onomatopeje świetnie sprawdzają się jako przygotowanie
do późniejszego etapu czytania wyrazów:
W rozwoju mowy dziecka wyrażenia dźwiękonaśladowcze pojawiają się jeszcze przed
ukończeniem pierwszego roku życia. Niemowlę chętnie powtarza wówczas imitowane przez
rodziców głosy zwierząt, pojazdów, narzędzi. Większość użytych w proponowanych
materiałach wyrażeń, naśladujących dźwięki płynące z otoczenia, zbudowana została z sylab
otwartych (kończących się samogłoską), a więc takich, które pełnią w języku małego dziecka
funkcję pierwszych wyrazów. Dźwięki te, o dużej melodyjności, wypowiadane zwykle
z charakterystycznym akcentem i wznoszącą intonacją, odbierane są, przetwarzane
i zapamiętywane przez prawą półkulę mózgu. Spostrzeżone wzrokowo i słuchowo jako całości
mogą być z łatwością rozpoznawane, różnicowane i odczytywane globalnie już
w początkowym etapie nauki. (…) Szybkie rozpoznawanie zapisów MU, BE, UHU, KU KU
itp., ma ogromną moc oddziaływania psychologicznego.
3
Na tym etapie stopniowo wprowadzamy nowe spółgłoski (zawsze w sylabach, nigdy w
izolacji): p, m, b, l, f, w, t, d. Zapoznajemy dziecko z prostymi wyrazami do czytania
globalnego, np. rzeczowniki w mianowniku MAMA, TATA, AUTO, NOS, OKO lub
czasowniki w 3 os. l.p. czasu teraźniejszego: STOi, JE, PiJE, LATA. W zależności od postępów
można wprowadzać także proste zdania, np. ALA JE LODY.
ETAP II – od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów
Na drugim etapie nauki poszerzamy zakres sylab otwartych, wykorzystując nowe
spółgłoski: s, z, k, g, j, n. Korzystamy także z zestawów samogłoska + sylaba otwarta (np.
ANA, ENE, itp.). Posługujemy się znanymi już dziecku wyrazami globalnymi oraz
wprowadzamy nowe – zbudowane z nowopoznanych sylab.
Budujemy także wyrazy dwusylabowe (pseudowyrazy) składające się z sylab otwartych, np.
PABA, MALA, FAWA. Jeśli dziecko opanowało materiał z pierwszych dwóch etapów można
wprowadzić zdania i proste teksty, zbudowane z poznanych dotychczas sylab. Wszystkie
ćwiczenia wykonujemy według omówionego wcześniej schematu: powtarzanie – rozumienie –
nazywanie.
ETAP III – czytanie sylab zamkniętych
W trzeciej fazie nauczania pracujemy na sylabach otwartych i zamkniętych z poznanymi
dotychczas spółgłoskami, czyli: p, m, b, l, t, d, f, w, s, z, k, g, j, n. Nowością na tym etapie
będą sylaby zamknięte (np. LOL, NYK, MUK, itp.).
Świetnym treningiem jest nauka czytania na pseudowyrazach (np. ASOS, KITUME, NOT),
które mają charakter abstrakcyjny i uniemożliwiają dziecku zgadywanie. Zasób poznanych
dotychczas sylab pozwala już na czytanie dłuższych zdań i tekstów. Podczas ćwiczeń z
dzieckiem nadal stosujemy system powtarzanie – rozumienie – nazywanie.
ETAP IV – czytanie nowych sylab otwartych i zamkniętych
Na tym etapie dziecko zapoznaje się z dwuznakami oraz spółgłoską Ł. Oczywiście nadal
będą one realizowane w sylabach zamkniętych lub otwartych. Zwiększamy również ilość
wyrazów czytanych globalnie oraz tekstów.
ETAP V – samodzielne czytanie tekstów
Ostatni etap oparty jest głównie na samodzielnym czytaniu tekstów, jednak nie oznacza
to że przestajemy pracować na materiale sylabowym. Nadal ćwiczymy czytanie sylab
otwartych i zamkniętych, tym razem wprowadzając spółgłoski miękkie oraz samogłoski
nosowe.
Wczesna nauka czytania
Profesor Cieszyńska w jednym z wywiadów następująco uzasadnia rolę umiejętności czytania
u najmłodszych dzieci: „Dziecko, które czyta, ma poczucie że jest dobre. A najlepszą
rzeczą, która pozwala osiągać sukcesy w życiu, jest przeświadczenie: „jestem dobry”.
Dlatego często powtarzam rodzicom: nauczcie swoje dziecko czytać, a reszty ono samo się
nauczy. Dziecko, które ma kłopoty z czytaniem, źle ocenia samo siebie i jest źle odbierane
przez otoczenie – próbuje zwracać na siebie uwagę poprzez zachowania negatywne, czasem
agresywne. Dziecko, które stale słyszy, że nie umie czytać, wycofuje się z aktywności w grupie
4
rówieśników. Jeśli jest dodatkowo negatywnie oceniane przez rodzinę, istnieje u niego ryzyko
pojawienia się poważnych zmian w psychice, łącznie ze skłonnością do depresji, która może
ujawnić się w późniejszym wieku.”
Kiedy zacząć pracę z dzieckiem?
Naukę czytania samogłosek można rozpocząć od 12. miesiąca życia dziecka. Należy pamiętać,
aby podczas ćwiczeń siedzieć obok dziecka, zapewniając swobodę swojej dominującej ręce.
Zajęcia takie powinny odbywać się regularnie, trwać około 15 minut, zawsze przy tym samym
stoliku, w pokoju dziecięcym. Ważna jest tu ilość powtórzeń, atmosfera zabawy, wspólnota
odczuć i dzielenie się radością. Koniecznie trzeba zadbać o to, by dziecko miało okazję
pochwalić się swoimi umiejętnościami przed ojcem, dziadkami, ciocią czy wujkiem lub
sąsiadką. Syn lub córka muszą usłyszeć słowa pochwały (brawo, super, pięknie), zobaczyć
autentyczną radość rodziców ze swoich dokonań. Z umiejętnością czytania jest bowiem tak, jak
z czynnością chodzenia. Kiedy dziecko ma okazję spostrzec pozytywne reakcje otoczenia
podejmuje częściej nagradzane działania i dochodzi do coraz większych sprawności
Jak przygotować dziecko do nauki czytania?
Aby nauka czytania przebiegała sprawnie, umysł dziecka musi być odpowiednio do tego
przygotowany. Zapoznawanie się z literami, pierwszymi sylabami musi być poprzedzone
odpowiednim treningiem umysłowym. Ową gimnastykę mózgu zapewniają rozmaite
ćwiczenia ogólnorozwojowe.
Ćwiczenia ogólnorozwojowe dzieli się na kilka kategorii, w zależności od rodzaju stymulacji
i typu kształtowanych umiejętności. Są to zatem:
1) Analiza i synteza wzrokowa
Wszelkie działania dziecka odbywają się pod kontrolą wzroku. Poziom analizy i syntezy
wzrokowej wyznacza szybkość uczenia się czytania i pisania. Jeżeli dziecko nie jest
przygotowane do szybkiego przeprowadzania analizy bodźców wzrokowych, nie będzie
w stanie uczyć się czytać.
Jak rozwijać te umiejętności u dziecka? Od czego zacząć? Najpierw wykonujemy
ćwiczenia na materiale tematycznym, a potem na atematycznym. Zadania polegają na:


wyszukiwaniu wśród kilku obrazków tematycznych jednego, różniącego się szczegółem
(tematyczne, atematyczne);
identyfikowaniu w zestawie obrazków jednego pokazywanego na obrazku (tematyczne,
atematyczne);
5





odnalezieniu na dużej ilustracji sytuacyjnej przedmiotu pokazanego na pojedynczym obrazku
(tematyczne, atematyczne);
dopasowaniu brakujących części na obrazku tematycznym;
składaniu obrazka z części;
układaniu wzorów tematycznych z figur geometrycznych;
układaniu wzorów atematycznych według podanych przykładów.
2) Ćwiczenia operacji myślowych
Umiejętność posługiwania się symbolami jest ściśle skorelowana z procesami opanowania
języka. Wszelkie zadania, które ćwiczą myślenie przez analogię są pomocne
w odkrywaniu reguł językowych.
Można wyróżnić cztery rodzaje treningu w zakresie operacji myślowych: sekwencje, pamięć
symultaniczna i sekwencyjna, myślenie przyczynowo - skutkowe, klasyfikowanie:
– SEKWENCJE
Szeregowanie i odtwarzanie sekwencji to umiejętność, która warunkuje posługiwanie się
językiem mówionym i pisanym ponieważ właśnie mówienie i pisanie polega na odtwarzaniu
dźwięków w określonej kolejności. Ćwiczenia sekwencji ćwiczymy wg zasady naśladowanie,
kontynuowanie, uzupełnianie. Najpierw dziecko odtwarza narysowaną sekwencję, potem
kontynuuje wzór i uzupełnia. Stopień trudności zależy od liczby elementów i cechy
różnicującej. Później sekwencje sylab są prototypem służącym do odczytywania nowych
wyrazów.
– PAMIĘĆ SYMULTANICZNA I SEKWENCYJNA
Pamięć symultaniczna dotyczy zapamiętywania całościowego (globalnego). Informacje, które
są przechowywane w ten sposób rozpoznaje dziecko prawopółkulowo na zasadzie
podobieństwa (materiał tematyczny i atematyczny, różna ilość elementów i różne cechy
elementów). Pamięć sekwencyjna dotyczy linearnego sposobu zapamiętywania
i przechowywania informacji, lewopółkulowo czyli jest to ujmowanie relacji między
elementami. Ten rodzaj pamięci warunkuje uczenie się języka (materiał tematyczny
i atematyczny, różna ilość elementów i różne cechy elementów). W ćwiczeniach pamięci
materiał znika z pola widzenia.
– MYŚLENIE PRZYCZYNOWO-SKUTKOWE
Ćwiczenia kształtujące tę umiejętność opierają się zazwyczaj na historyjkach obrazkowych.
Dziecko wskazuje przyczynę, skutek, porządkuje wydarzenia w czasie.
– UMIEJĘTNOŚĆ PRZEPROWADZANIA KLASYFIKACJI
Trening zdolności przyporządkowywania do określonej grupy – materiał tematyczny
i atematyczny.
3) Grafomotoryka; koordynacja wzrokowo-ruchowa
Są to ćwiczenia przygotowujące dziecko do nauki pisania, np. rysowanie po śladzie,
kolorowanie, szlaczki, itp.
4) Lateralizacja – warunkuje spostrzeganie rzeczywistości
6
Układanie od lewej do prawej.
Najważniejsze zasady pracy metodą sylabową

Zajęcia zawsze rozpoczynają się od ćwiczeń łatwych, z których wykonaniem dziecko nie będzie
miało trudności;

Dziecko rozpoczyna kolejny etap czytania pod warunkiem opanowania poprzedniego;

Ważne jest, by pamiętać o przechodzeniu od prawopółkulowego czytania (globalnego,
symultanicznego – samogłoski, onomatopeje, całe wyrazy) do lewopółkulowego (sekwencje –
sylaby). Dążymy do tego, by dziecko wykonywało sprawnie ćwiczenia odczytywania sylab
i układania z nich wyrazów.

Forma ćwiczeń pozwala na zastosowanie konwencji zabawy, w której wykorzystać można
aktywność i działanie dziecka. Przygotowany materiał sylabowy i wyrazowy pozwala na
zastosowanie go w różnorodnych grach i zabawach;

Należy pamiętać o ciągłym przeplataniu zadań z zeszytów ćwiczeniami ogólnorozwojowymi,
zwłaszcza ćwiczeniami pamięci sekwencyjnej i symultanicznej, ćwiczeniami analizy i syntezy
wzrokowej oraz ćwiczeniami układania szeregów i sekwencji tematycznych i atematycznych.
Ćwiczenia ogólnorozwojowe wspomagają naukę czytania;

Poszczególne głoski wprowadzane są w sylabach, a nie w izolacji – nie uczymy głoskowania (nie
podajemy dziecku nazw liter). Sylaby są powtarzane, rozpoznawane i odczytywane w opozycjach,
według porządku: od sylab otwartych do zamkniętych, od zbudowanych z prymarnych spółgłosek
do sekundarnych, od najbardziej skontrastowanych do jak naj-mniej zróżnicowanych. Ta
umiejętność rozróżniania dotyczy zarówno zmysłu słuchu, jak i wzroku;

Pracujemy według zasady: 1. powtarzanie, 2. rozumienie (rozpoznawanie), 3. nazywanie
(odczytywanie). Dziecko powtarza poszczególne samogłoski, sylaby i wyrazy, następnie nauczyciel
sprawdza, czy dziecko rozumie (rozpoznaje) wskazaną sylabę (Nauczyciel pyta: Gdzie jest…?).
Ostatnim krokiem jest nazywanie (czytanie) sylab.

Podczas układania, czytania itp. zawsze zachowujemy kierunek od strony lewej do prawej, zgodnie
z obowiązującą zasadą podczas czytania i pisania w języku polskim;

Stosujemy technikę odwracania ról: najpierw my uczymy dziecko, potem dziecko uczy nas;

Pamiętamy, aby zwracać się do dziecka prostym językiem oraz sprawdzać, czy rozumie ono
polecenia;

Ten sam materiał powtarzamy wielokrotnie, aż do dobrego opanowania (z obserwacji klinicznych
wynika, iż najdłużej trwa przyswojenie pierwszego etapu czytania, odpowiadającego pierwszemu
zeszytowi ćwiczeń, dlatego materiał w nim zawarty jest najobszerniejszy).
NAUCZ MNIE CZYTAĆ!
Z obserwacji wynika, iż nauka metodą symultaniczno –sekwencyjną wyzwala w dziecku
pozytywne emocje i nastawienie do czytania. Umiejętność czytania pozwala uczniowi na
wysoką samoocenę w klasie pierwszej i ułatwia naukę, co działa motywująco i aktywizująco.
Wzrasta wyraźnie jego kompetencja komunikacyjna, a czytanie ze zrozumieniem umożliwia
szybkie wykonywanie zadań szkolnych. Dzieci uczą się łatwo, szybko, z ciekawością
i przyjemnością.
7