Konsekwencje złych nawyków zdrowotnych dzieci i młodzieży dla
advertisement
Konsekwencje złych nawyków zdrowotnych dzieci i młodzieży dla rozwoju chorób nowotworowych w wieku dorosłym Marzena Wełnicka-Jaśkiewicz Profilaktyka onkologiczna Pierwotna - zmniejszenie narażenia na czynniki rakotwórcze Wtórna - wczesne wykrywanie, leczenie stanów przednowotworowych Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci Ważniejsze pojęcia Nowotwór: rozrost komórek cechujący się autonomią i niezależnością od czynników regulujących wzrost Łagodny nowotwór: zmiana zlokalizowana; rokowanie bardzo dobre Złośliwy nowotwór: zmiana naciekająca sąsiednie struktury i zdolna do tworzenia przerzutów; rokowanie poważne Rak jest zawsze złośliwy. Ważniejsze pojęcia (cd.) Karcynogen: Czynnik lub substancja wywołująca nowotwór Przerzuty: przeniesienie komórek nowotworu z jednej części ciała do innej; komórki w nowym ognisku są takie same, jak w ognisku pierwotnym Czynniki rakotwórcze czynniki fizyczne czynniki chemiczne mikroorganizmy onkogenne Ważniejsze chemiczne czynniki rakotwórcze Czynnik nowotworu Lokalizacja Aflatoksyny Benzen Eter dwuchlorometylowy Chrom Chlorek winylu Nitrozoaminy Nikiel Wątroba Szpik Płuco Płuco Wątroba, płuco, mózg Przewód pokarmowy Płuco, jama nosowa Ważniejsze fizyczne czynniki rakotwórcze Czynnik Lokalizacja nowotworu Promieniowanie jonizujące Białaczki, rak tarczycy, rak płuca Promieniowanie ultrafioletowe Rak skóry, czerniak Azbest Międzybłoniak, rak płuca Kancerogenny wpływ wirusów i mikroorganizmów Około 18% wszystkich nowotworów na świecie jest spowodowanych przewlekłymi zakażeniami wirusami, bakteriami i pasożytami (około 10% w krajach Unii Europejskiej) Najczęstsze nowotwory złośliwe związane z zakażeniami: rak szyjki macicy, wątroby i żołądka, niektóre nowotwory układu limfatycznego Leczenie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe oraz programy szczepień są istotnymi narzędziami przeciwko nowotworom Nowotwory związane z wirusem HPV 10 Nowotwory rodzinne rodzinne nagromadzenie pewnych nowotworów rola dziedziczności w indywidualnych przypadkach nie jest jasno określona • rak piersi • rak jajnika • rak jelita grubego niezwiązany z rodzinną polipowatością I inne wirusy • Helicobacter pylori rak żołądka • Wirus EBV chłoniaki, nosogardło • Wirusy zap. wątroby rak wątroby Czy można uniknąć raka? Czynniki związane ze stylem życia (około 70% ogółu przyczyn) Dym papierosowy Dieta, otyłość Nadużywanie alkoholu Czynniki zawodowe Wirusy przenoszone drogą płciową Działanie promieni słonecznych 1. Europejski Kodeks Walki z Rakiem 1. Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących. 2. Wystrzegaj się otyłości 3. Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne. 4. Jedz co najmniej 5 razy dziennie świeże owoce i warzywa; unikaj tłuszczów pochodzenia zwierzęcego 5. Nie nadużywaj napojów alkoholowych 6. Unikaj nadmiernego opalania się 7. Unikaj narażenia na czynniki rakotwórcze 8. Poddawaj się szczepieniom, przede wszystkim przeciwko HBV. 9. Od 25. roku życia wykonuj regularnie badanie cytologiczne szyjki macicy 10.Od 50. roku życia wykonuj badania mammograficzne 11. Od 50. roku życia poddawaj się badaniom przewodu pokarmowego Przykazanie 1 Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących! 10 najważniejszych przyczyn raka płuca 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. palenie tytoniu palenie tytoniu palenie tytoniu palenie tytoniu palenie tytoniu palenie tytoniu palenie tytoniu palenie tytoniu palenie tytoniu inne przyczyny Rola palenia tytoniu 1.Palenie jest przyczyną około 30% ogółu nowotworów (40% u mężczyzn i 20% u kobiet) 2. Najważniejsze nowotwory tytoniozależne: raka płuca, krtani, jamy ustnej, przełyku, pęcherza i trzustki 3. Ryzyko tylko raka płuca u nałogowego palacza (2 paczki dziennie) jest 20x wyższe niż osoby niepalącej 4. Niepalące żony nałogowych palaczy mają 2x wyższe ryzyko zachorowania na raka płuca Efekt zaprzestania palenia u nałogowego palacza Ryzyko raka płuca stopniowo maleje i po kilkunastu latach osiąga poziom około 2-krotnie wyższy niż u osoby, która nigdy nie paliła Ostrzeżenia przed szkodliwością tytoniu w UE Ostrzeżenia przed szkodliwością tytoniu w UE Ostrzeżenia przed szkodliwością tytoniu w UE Ostrzeżenia przed szkodliwością tytoniu w UE Przykazanie 2 Wystrzegaj się otyłości Nawyki żywieniowe Nowotwory związane z nadwagą i nadmiernym spożyciem tłuszczów: rak piersi rak jajnika rak trzonu macicy nowotwory przewodu pokarmowego Przykazanie 3 Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne Więcej ruchu! Zaleca się wykonanie gimnastyki 3 razy w tygodniu po pół godziny. Z punktu widzenia profilaktyki chorób nowotworowych korzystniejsze są jednak częstsze, bardziej forsowne ćwiczenia. Przeciwdziałanie nadwadze i otyłości oraz promocja aktywności fizycznej dają najlepsze rezultaty u ludzi młodych. Jednak nawet w późniejszym wieku zwiększenie aktywności fizycznej przynosi widoczne korzyści. Przykazanie 4 Jedz co najmniej 5 razy dziennie świeże owoce i warzywa; unikaj tłuszczów pochodzenia zwierzęcego Rola czynników dietetycznych Negatywna Pozytywna tłuszcze białka zwierzęce cukier aflatoksyny nitrozoaminy akroleiny witaminy (A, E, C) błonnik mikroelementy Piramida zaleceń żywieniowych Przykazanie 5 Nie nadużywaj napojów alkoholowych Rola alkoholu 1. Nadużywanie alkoholu jest przyczyną 3-7% ogółu nowotworów 2. Najczęstsze nowotwory alkoholozależne: rak jamy ustnej, gardła, przełyku i krtani, piersi 3. Bardzo silne współdziałanie z karcynogennym wpływem palenia tytoniu Przykazanie 6 Unikaj nadmiernego opalania się! Przykazanie 7 Unikaj narażenia na rakotwórcze substancje Promieniowanie jonizujące Powoduje mniej niż 1% nowotworów (co m. in. wynika z ochrony ogółu społeczeństwa przed jego wpływem) Narządy szczególnie narażone: pierś, tarczyca, szpik, kości Nowotwór najbardziej podatny: białaczka (największa liczba zachorowań po 2-4 latach, zmniejsza się po 25 latach) Nowotwory lite: dłuższy okres utajnienia Małe dawki bardziej niebezpieczne niż duże, stosowane w terapii nowotworów Przykazanie 8 Poddawaj się szczepieniom, przede wszystkim przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B Szczepienia ochronne Około 18% nowotworów w populacji światowej przypisuje się przewlekłym zakażeniom wirusowym, bakteryjnym i pasożytniczym (w UE 10%) Przykłady: rak szyjki macicy, wątroby i żołądka W Polsce szczepienia przeciw HBV w grupach wysokiego ryzyka Szczepienia przeciw HPV u dziewczynek (programy lokalne) RAK SZYJKI MACICY Główną przyczyną raka szyjki macicy jest długotrwałe zakażenie wirusem HPV WIRUS brodawczaka ludzkiego - HPV • jest przenoszony przez mężczyzn, • u kobiet wywołuje on raka szyjki macicy, • u mężczyzn może wywoływać raka gardła, krtani, płuca, Wirusy HPV wywołują zmiany chorobowe o charakterze łagodnym i złośliwym w nabłonku skóry i błon śluzowych RAK SZYJKI MACICY • Wirusy HPV 16 i 18 są odpowiedzialne za 70% przypadków raka szyjki macicy • Oznacza to, że zaszczepiona kobieta, aż o 70% zmniejszy ryzyko zachorowania na ten nowotwór • Dla społeczeństwa oznacza to, że dzięki masowemu szczepieniu radykalnie zmniejszy się liczba kobiet, które mogłyby stracić życie z powodu raka szyjki macicy RAK SZYJKI MACICY Polskie i światowe towarzystwa medyczne zalecają szczepienia dziewcząt od 10 roku życia ponieważ najlepsze efekty profilaktyczne przynosi szczepienie dziewcząt, zanim organizm zetknie się z wirusem, a więc przed rozpoczęciem życia seksualnego, ale nie ma przeciwwskazań do szczepienia kobiet w każdym wieku pod warunkiem wcześniejszego wykonania badania cytologicznego. Szczepi się trzykrotnie w schemacie: drugie szczepienie miesiąc po pierwszym, trzecie sześć miesięcy po pierwszym. ”Zapobieganie jest znacznie lepsze od leczenia, ponieważ pozwala uniknąć mozołu chorowania” Thomas Adams angielski lekarz z XVII wieku Ogólnopolski program dla młodzieży www.mamhakanaraka.pl • Mam Haka na Raka” jest Ogólnopolskim Programem dla Młodzieży, którego ideą jest zaangażowanie młodych ludzi do kształtowania postaw dorosłych Polaków. „Mam Haka na Raka” skierowany jest do młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych na terenie całej Polski a jego nadrzędnym celem jest kształtowanie postaw prozdrowotnych poprzez edukację oraz oswajanie młodzieży z tematem chorób nowotworowych. Oswajanie raka
