Konsekwencje złych nawyków zdrowotnych dzieci i młodzieży dla

advertisement
Konsekwencje złych nawyków
zdrowotnych dzieci i młodzieży dla
rozwoju chorób nowotworowych w
wieku dorosłym
Marzena Wełnicka-Jaśkiewicz
Profilaktyka onkologiczna
Pierwotna - zmniejszenie narażenia na
czynniki rakotwórcze
Wtórna - wczesne wykrywanie, leczenie
stanów przednowotworowych
Czym skorupka za młodu
nasiąknie, tym na starość trąci
Ważniejsze pojęcia
 Nowotwór: rozrost komórek cechujący się
autonomią i niezależnością od czynników
regulujących wzrost
 Łagodny nowotwór: zmiana zlokalizowana;
rokowanie bardzo dobre
 Złośliwy nowotwór: zmiana naciekająca
sąsiednie struktury i zdolna do tworzenia
przerzutów; rokowanie poważne
 Rak jest zawsze złośliwy.
Ważniejsze pojęcia (cd.)
 Karcynogen: Czynnik lub substancja wywołująca
nowotwór
 Przerzuty: przeniesienie komórek nowotworu z
jednej części ciała do innej; komórki w nowym
ognisku są takie same, jak w ognisku pierwotnym
Czynniki rakotwórcze
czynniki fizyczne
czynniki chemiczne
mikroorganizmy onkogenne
Ważniejsze chemiczne czynniki rakotwórcze
Czynnik
nowotworu
Lokalizacja
Aflatoksyny
Benzen
Eter dwuchlorometylowy
Chrom
Chlorek winylu
Nitrozoaminy
Nikiel
Wątroba
Szpik
Płuco
Płuco
Wątroba, płuco, mózg
Przewód pokarmowy
Płuco, jama nosowa
Ważniejsze fizyczne czynniki rakotwórcze
Czynnik
Lokalizacja nowotworu
Promieniowanie jonizujące
Białaczki, rak tarczycy,
rak płuca
Promieniowanie ultrafioletowe
Rak skóry, czerniak
Azbest
Międzybłoniak, rak płuca
Kancerogenny wpływ wirusów
i mikroorganizmów
 Około 18% wszystkich nowotworów na świecie jest
spowodowanych przewlekłymi zakażeniami wirusami,
bakteriami i pasożytami (około 10% w krajach Unii
Europejskiej)
 Najczęstsze nowotwory złośliwe związane z zakażeniami:
rak szyjki macicy, wątroby i żołądka, niektóre nowotwory
układu limfatycznego
Leczenie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe oraz
programy szczepień są istotnymi narzędziami przeciwko
nowotworom
Nowotwory związane z wirusem HPV
10
Nowotwory rodzinne
rodzinne nagromadzenie pewnych nowotworów
rola dziedziczności w indywidualnych przypadkach
nie jest jasno określona
• rak piersi
• rak jajnika
• rak jelita grubego niezwiązany z rodzinną
polipowatością
I inne wirusy
• Helicobacter pylori
rak żołądka
• Wirus EBV
chłoniaki, nosogardło
• Wirusy zap. wątroby
rak wątroby
Czy można uniknąć raka?
Czynniki związane ze stylem życia
(około 70% ogółu przyczyn)
Dym papierosowy
Dieta, otyłość
Nadużywanie alkoholu
Czynniki zawodowe
Wirusy przenoszone drogą płciową
Działanie promieni słonecznych
1.
Europejski Kodeks Walki z Rakiem
1. Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać,
nie pal przy niepalących.
2. Wystrzegaj się otyłości
3. Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne.
4. Jedz co najmniej 5 razy dziennie świeże owoce i warzywa;
unikaj tłuszczów pochodzenia zwierzęcego
5. Nie nadużywaj napojów alkoholowych
6. Unikaj nadmiernego opalania się
7. Unikaj narażenia na czynniki rakotwórcze
8. Poddawaj się szczepieniom, przede wszystkim przeciwko HBV.
9. Od 25. roku życia wykonuj regularnie badanie cytologiczne
szyjki macicy
10.Od 50. roku życia wykonuj badania mammograficzne
11. Od 50. roku życia poddawaj się badaniom przewodu
pokarmowego
Przykazanie 1
Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie
potrafisz przestać, nie pal przy niepalących!
10 najważniejszych przyczyn
raka płuca
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
palenie tytoniu
palenie tytoniu
palenie tytoniu
palenie tytoniu
palenie tytoniu
palenie tytoniu
palenie tytoniu
palenie tytoniu
palenie tytoniu
inne przyczyny
Rola palenia tytoniu
1.Palenie jest przyczyną około 30% ogółu nowotworów
(40% u mężczyzn i 20% u kobiet)
2. Najważniejsze nowotwory tytoniozależne: raka płuca,
krtani, jamy ustnej, przełyku, pęcherza i trzustki
3. Ryzyko tylko raka płuca u nałogowego palacza (2
paczki dziennie) jest 20x wyższe niż osoby niepalącej
4. Niepalące żony nałogowych palaczy mają 2x wyższe
ryzyko zachorowania na raka płuca
Efekt zaprzestania palenia
u nałogowego palacza
Ryzyko raka płuca stopniowo maleje
i po kilkunastu latach osiąga poziom
około 2-krotnie wyższy niż u osoby,
która nigdy nie paliła
Ostrzeżenia przed szkodliwością tytoniu w UE
Ostrzeżenia przed szkodliwością tytoniu w UE
Ostrzeżenia przed szkodliwością tytoniu w UE
Ostrzeżenia przed szkodliwością tytoniu w UE
Przykazanie 2
Wystrzegaj się otyłości
Nawyki żywieniowe
Nowotwory związane z nadwagą
i nadmiernym spożyciem tłuszczów:
rak piersi
rak jajnika
rak trzonu macicy
nowotwory przewodu pokarmowego
Przykazanie 3
Bądź codziennie aktywny
ruchowo, uprawiaj
ćwiczenia fizyczne
Więcej ruchu!
Zaleca się wykonanie gimnastyki 3 razy w tygodniu
po pół godziny. Z punktu widzenia profilaktyki
chorób nowotworowych korzystniejsze są jednak
częstsze, bardziej forsowne ćwiczenia.
Przeciwdziałanie nadwadze i otyłości oraz
promocja aktywności fizycznej dają najlepsze
rezultaty u ludzi młodych. Jednak nawet w
późniejszym wieku zwiększenie aktywności
fizycznej przynosi widoczne korzyści.
Przykazanie 4
Jedz co najmniej
5 razy dziennie świeże
owoce
i warzywa;
unikaj tłuszczów
pochodzenia
zwierzęcego
Rola czynników dietetycznych
Negatywna
Pozytywna
tłuszcze
białka zwierzęce
cukier
aflatoksyny
nitrozoaminy
akroleiny
witaminy (A, E, C)
błonnik
mikroelementy
Piramida zaleceń żywieniowych
Przykazanie 5
Nie nadużywaj napojów
alkoholowych
Rola alkoholu
1. Nadużywanie alkoholu jest przyczyną
3-7% ogółu nowotworów
2. Najczęstsze nowotwory alkoholozależne:
rak jamy ustnej, gardła, przełyku i krtani, piersi
3. Bardzo silne współdziałanie z karcynogennym
wpływem palenia tytoniu
Przykazanie 6
Unikaj
nadmiernego
opalania się!
Przykazanie 7
Unikaj narażenia
na rakotwórcze
substancje
Promieniowanie jonizujące
 Powoduje mniej niż 1% nowotworów (co m. in. wynika
z ochrony ogółu społeczeństwa przed jego wpływem)
 Narządy szczególnie narażone: pierś, tarczyca, szpik, kości
 Nowotwór najbardziej podatny: białaczka (największa
liczba zachorowań po 2-4 latach, zmniejsza się po 25
latach)
 Nowotwory lite: dłuższy okres utajnienia
 Małe dawki bardziej niebezpieczne niż duże, stosowane
w terapii nowotworów
Przykazanie 8
Poddawaj się
szczepieniom, przede
wszystkim przeciwko
wirusowemu zapaleniu
wątroby typu B
Szczepienia ochronne
Około 18% nowotworów w populacji światowej
przypisuje się przewlekłym zakażeniom
wirusowym, bakteryjnym i pasożytniczym
(w UE 10%)
Przykłady: rak szyjki macicy, wątroby i żołądka
W Polsce szczepienia przeciw HBV w grupach
wysokiego ryzyka
Szczepienia przeciw HPV u dziewczynek
(programy lokalne)
RAK SZYJKI MACICY
Główną przyczyną raka szyjki macicy jest
długotrwałe
zakażenie wirusem HPV
WIRUS brodawczaka ludzkiego - HPV
• jest przenoszony przez mężczyzn,
• u kobiet wywołuje on raka szyjki macicy,
• u mężczyzn może wywoływać raka gardła, krtani, płuca,
Wirusy HPV wywołują zmiany chorobowe o charakterze
łagodnym i złośliwym w nabłonku skóry i błon śluzowych
RAK SZYJKI MACICY
• Wirusy HPV 16 i 18 są odpowiedzialne za 70%
przypadków raka szyjki macicy
• Oznacza to, że zaszczepiona kobieta, aż o 70%
zmniejszy ryzyko zachorowania na ten nowotwór
• Dla społeczeństwa oznacza to, że dzięki masowemu
szczepieniu radykalnie zmniejszy się liczba kobiet,
które mogłyby stracić życie z powodu raka szyjki
macicy
RAK SZYJKI MACICY
 Polskie i światowe towarzystwa medyczne zalecają
szczepienia dziewcząt od 10 roku życia ponieważ
najlepsze efekty profilaktyczne przynosi szczepienie
dziewcząt, zanim organizm zetknie się z wirusem, a
więc przed rozpoczęciem życia seksualnego, ale nie
ma przeciwwskazań do szczepienia kobiet w każdym
wieku pod warunkiem wcześniejszego wykonania
badania cytologicznego.
 Szczepi się trzykrotnie w schemacie: drugie
szczepienie miesiąc po pierwszym, trzecie sześć
miesięcy po pierwszym.
”Zapobieganie jest znacznie
lepsze od leczenia, ponieważ
pozwala uniknąć mozołu
chorowania”
Thomas Adams
angielski lekarz z XVII wieku
Ogólnopolski program dla młodzieży
www.mamhakanaraka.pl
• Mam Haka na Raka” jest Ogólnopolskim
Programem dla Młodzieży, którego ideą jest
zaangażowanie młodych ludzi do
kształtowania postaw dorosłych Polaków.
„Mam Haka na Raka” skierowany jest do
młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych na
terenie całej Polski a jego nadrzędnym celem
jest kształtowanie postaw prozdrowotnych
poprzez edukację oraz oswajanie młodzieży
z tematem chorób nowotworowych.
Oswajanie raka
Download