Prezentacji z profilaktyki

Profilaktyka
Onkologiczna
lek. med. Ilona Dzijak- Muniak,
mgr Dobrosława Jedynak
oprac. Marta Babacz
Statystyki prawdy
Nowotwory to druga po chorobach krążenia przyczyna śmierci w
Polsce.
W 2007 roku zarejestrowano w Polsce 128.883 nowych zachorowań,
w naszym województwie- 3.538 zachorowań u kobiet,
w powiecie nakielskim– 289 osób
Najczęstsze umiejscowienie:
Nie jesteśmy bezbronni!
 Genetycznym lub rodzinnym skłonnościom nowotworowym można
zapobiegać trzymając się zalecanych zachowań zdrowotnych
 Częste określenie nowotworów: Man Made Diseases- schorzenia
wyprodukowane przez człowieka
 Nawet do 90% nowotworów wynika z
naszego stylu życia, nawyków żywieniowych,
miejsca pracy i zamieszkania czy zachowań
społeczno-kulturowych.
Europejski Kodeks Walki z Rakiem
 Nie pal; jeśli palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz przestać, nie pal przy niepalących
 Wystrzegaj się otyłości
 Uprawiaj ćwiczenia fizyczne
 Jedz co najmniej 5 porcji warzyw i owoców dziennie
Ogranicz spożycie produktów zawierających tłuszcze zwierzęce
Ogranicz spożycie piwa, wina, napojów wysokoprocentowych do:
dwóch porcji dziennie dla mężczyzn;
jednej porcji dziennie dla kobiet
 Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne
 Przestrzegaj przepisów ochrony przed narażeniem
na znane substancje rakotwórcze
 Kobiety po 25. roku życia powinny brać udział w badaniach przesiewowych
w kierunku raka szyjki macicy
 Kobiety po 50. roku życia powinny brać udział w badaniach przesiewowych
w kierunku raka piersi
 Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć w badaniach
przesiewowych w kierunku raka jelita grubego
 Bierz udział w programach szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu
zapaleniu wątroby typu B.
Palenie
 W krajach rozwiniętych 25-30% wszystkich zgonów z powodu nowotworów ma
związek z paleniem tytoniu
 Po zaprzestaniu palenia ryzyko tego typu nowotworów szybko się zmniejsza
 Dym tytoniowy wydychany przez palaczy wymusza bierne palenie na otoczeniu
 Palenie papierosów przez kobiety w ciąży zwiększa prawdopodobieństwo
obumarcia płodu lub późniejszego upośledzenia fizycznego i psychicznego rozwoju
dziecka
Dla zmniejszenia skutków palenia tytoniu zasadnicze znaczenie ma „polityka
antytytoniowa”
Otyłość
 W krajach zachodnich otyłość stanowi drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka
rozwoju chorób przewlekłych
 Odsetek ludzi otyłych gwałtownie wzrasta. W Polsce dotyczy aż około 20%
społeczeństwa
 Przekonujące dane wskazują na związek otyłości z zachorowaniami na raka
okrężnicy, piersi, trzonu macicy, nerki i gruczolakoraka przełyku
 Otyłość jest przyczyn rozwoju różnych typów nowotworów:
Otyłość
Otyłość jest przyczyną rozwoju różnych typów nowotworów:
Bądź aktywny ruchowo!
 Aktywność fizyczna związana z
regularnym, umiarkowanym wysiłkiem
może być wskazana dla utrzymania
odpowiedniej masy ciała
Zaleca się wykonanie gimnastyki 3 razy w tygodniu
po pół godziny
 Korzystniejsze są jednak częstsze, bardziej forsowne
ćwiczenia.
Zdrowo się odżywiaj!
Spożywanie dużych ilości warzyw i owoców zmniejsza ryzyko zachorowań na
różne nowotwory
Produkty zbożowe pełnoziarniste i o dużej zawartości błonnika pomagają chronić
przed rakiem jelita grubego i innymi przewodu pokarmowego
Ryzyko choroby zmniejsza dieta
śródziemnomorska, uboższa w białka i tłuszcze
zwierzęce, bogatsza w ryby, oliwę z oliwek,
warzywa, owoce, pełne ziarna zbóż
Owoce i warzywa należy spożywać w dawce
minimum 400g dziennie, tj. 2 sztuki owoców i 200g
warzyw
Alkohol
 Zwiększa ryzyko nowotworów górnego odcinka przewodu pokarmowego i układu
oddechowego nawet u osób niepalących.
 Udowodniono, że 10 lat po zaprzestaniu spożywania alkoholu ryzyko
zachorowania na raka przełyku zmniejsza się o 60%
Korzystne działanie alkoholu na układ krążenia obserwuje się jedynie u osób w
średnim wieku
 Dzienny limit spożycia dla mężczyzn nie powinien przekraczać 20 g etanolu- około
2 szklanek piwa, 2 kieliszków wina lub 2 małych kieliszków mocnego alkoholu- a w
przypadku kobiet– 10 g
Promienie słoneczne
 Nowotwory złośliwe skóry dotyczą głównie jasnej karnacji
 Należy ograniczyć ekspozycję na promieniowanie słoneczne
 Najczęstszą przyczyną czerniaka są znamiona barwnikowe na skórze- pieprzyki
 Przebywając na świeżym powietrzu, należy chronić się przed słońcem w godzinach
od 11:00 do 15:00
 Zaleca się przebywanie w cieniu, noszenie okularów przeciwsłonecznych i
odpowiedniego, chroniącego przed słońcem ubrania i stosowanie kosmetyków
zawierających filtry przeciwsłoneczne
 Odradza się korzystanie z solarium, emitujących promieniowanie zbliżone do
odpowiedzialnego za zwiększone ryzyko zachorowań na czerniaka skóry
Ochrona przed narażeniem na
substancje rakotwórcze
 Na początku lat 90. ubiegłego stulecia około 23% zatrudnionych w UE było
narażonych na działanie czynników rakotwórczych w dawkach przekraczających
wartości podstawowe
 Zagrożeniami są: promieniowanie słoneczne, wdychanie dymu tytoniowego, pył
zawierający wolną krzemionkę, gazy spalinowe, produkty rozpadu radonu
Badania obejmujące górników zawodowo narażonych na duże stężenia radonu w
powietrzu dostarczyły przekonujących dowodów, że radon wywołuje raka płuc
Badania przesiewowe
 Program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy jest kierowany
do pań pomiędzy 25 a 59 rokiem życia, które raz na 36 miesięcy powinny wykonać
bezpłatne badanie cytologiczne
 Cytologia to podstawowa metoda diagnostyki zmian przedrakowych i raka szyjki
macicy
Badanie jest wykonywane przez lekarza lub położną. Jest niebolesne
 Przed badaniem należy utrzymać higienę, nie stosować przez 4 dni poprzedzające
cytologię leków dopochwowych oraz dopochwowych środków antykoncepcyjnych,
nie wykonywać irygacji, a przez 2 dni powstrzymać się od współżycia płciowego.
Wirus HPV
Główną przyczyną raka szyjki macicy jest długotrwałe
zakażenie wirusem HPV
Rak szyjki macicy nie jest chorobą dziedziczną, ani uwarunkowaną genetycznie
Ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy rozpoczyna się wraz z pierwszym
kontaktem płciowym
Kobiety w każdym wieku mogą zachorować na raka szyjki macicy
Typy wysokiego ryzyka
Mogą powodować rozwój nieprawidłowych komórek, prowadzący do raka szyjki
macicy
Wirus ten łatwo się przenosi i jest szeroko rozpowszechniony. Do 75% aktywnych
seksualnie kobiet w ciągu swojego życia ulegnie zakażeniu wirusem HPV.
Największa częstość zakażeń (20%) notowana jest wśród kobiet młodych poniżej
25 roku życia.
Przenoszenie wirusa
Wirus przekazywany
jest w czasie stosunku
seksualnego, a czasami
nawet w wyniku
intymnego kontaktu
skóry narządów
płciowych partnerów.
Prezerwatywa nie
daje ochrony przed
zakażeniem wirusem,
ponieważ skóra
bezpośrednio wokół
narządów płciowych
również może go
przenosić
Populacyjny Program Profilaktyki i
Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki
Macicy
 Składa się z trzech etapów:
1. Podstawowego – polegającego na pobraniu wymazu do badania cytologicznego
u pacjentek w zakresie wiekowym 25-59 lat raz na 3 lata
2. Diagnostycznego – polegającego na ocenie preparatu w obowiązującym
systemie Bethesda 2001
3. Pogłębionej diagnostyki – polegającego na wykonaniu kolposkopii lub
kolposkopii z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego u pacjentek z
nieprawidłowym wynikiem cytologicznym
Czynniki ryzyka
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wczesne rozpoczęcie współżycia,
Zmiany partnerów seksualnych,
Duża liczba porodów,
Palenie papierosów,
Niski status socjoekonomiczny,
CIN 2 i CIN 3 w wywiadzie.
 Czynniki prawdopodobne:
1. Wieloletnie stosowanie leków antykoncepcyjnych,
2. Dieta uboga w antyoksydanty
3. Częste stany zapalne pochwy
Niepokojące objawy
 Upławy,
 Nieprawidłowe krwawienia i plamienia po stosunkach seksualnych, między
miesiączkami lub po okresie klimakterium,
 Bóle w dole brzucha lub w okolicy lędźwiowo- krzyżowej,
 Stany zapalne pochwy i szyjki macicy
Każda kobieta między 25 - 59 rokiem życia powinna mieć wykonane
BADANIE CYTOLOGICZNE NIE RZADZIEJ NIŻ CO 3 LATA
Szczepienie
Połączenie regularnie wykonywanej cytologii oraz szczepienia przeciwko wirusowi
HPV, jest najskuteczniejszą ochroną przed rakiem szyjki macicy
Szczepionka zapewnia 100% ochronę przed zmianami przedrakowymi
Szczepionka nie zawiera wirusa HPV, a jedynie cząstki imitujące
jego budowę, nie jest więc możliwe zakażenie w wyniku jej
podania
Najbardziej efektywne jest szczepienie dziewcząt i młodych
kobiet / od 10 – 25 roku życia, przed inicjacją seksualną. Schemat
szczepień jest trzydawkowy
Badania przesiewowe
 Populacyjny program profilaktyki raka piersi jest skierowany do pań miedzy 50 a
69 rokiem życia, które raz na 24 miesiące powinny wykonać bezpłatne badanie
mammograficzne, do którego nie trzeba skierowania
 Celem badania jest wykrycie wczesnych zmian we wczesnej fazie choroby, co
zwiększa szanse na pełne wyleczenie
Mammografia
Mammografia jest podstawową metodą diagnostyki zmian w piersiach, polegającą na
wykonaniu zdjęć rentgenowskich. Stosuje się do tego małe dawki promieniowania
Jak się przygotować?
 Założyć ubranie dwuczęściowe
 Zabrać ze sobą poprzednie zdjęcia i opisy badań
 Podczas rejestracji konieczne jest posiadanie dowodu
osobistego, ważnego
 Dokumentu ubezpieczeniowego
 Osoby słabo widzące powinny zabrać okulary
 Nie należy używać dezodorantu, pudru, itd..
 Z uwagi na komfort badania warto z niego skorzystać w
drugim tygodniu po miesiączce.
Wykrywanie raka piersi
Wcześnie rozpoznany, mniejszy nowotwór
daje większe szanse na wyleczenie
Diagnostyka obrazowa umożliwia
rozpoznanie mniejszych zmian, niż badanie
kliniczne
Rak piersi jest najczęstszym nowotworem
u kobiet i drugą z kolei, po raku płuca,
onkologiczną przyczyną zgonów Polek
Czynniki raka piersi







Wiek 50+
Rodzinne występowanie raka piersi
Pierwsza miesiączka we wczesnym wieku
Menopauza w późnym wieku
Pierwszy poród po 35 roku życia
Długotrwała hormonalna terapia zastępcza
Stosowanie antykoncepcji hormonalnej przez kobiety będące
nosicielkami mutacji genów BRCA-1 i BRCA-2
Zalecenia
 Od 20 roku życia – samobadanie piersi
 Od 30 roku życia – badanie przez lekarza (1x w roku), nawet gdy
nie występują niepokojące zmiany
 Między 35 a 49 roku życia – mammografia wg wskazań lekarza
 Między 50 a 69 rokiem mammografia co dwa lata
Samobadanie piersi
Piersi należy badać:
Raz w miesiącu (najlepiej miedzy 7 a
10 dniem cyklu, liczonym od 1 dnia
każdej miesiączki)
W jeden wybrany dzień
kalendarzowy np. 1 - go każdego
miesiąca (jeżeli kobieta nie
miesiączkuje)
Częściej u kobiet zaliczanych do
grupy ryzyka
Samobadanie piersi jest podstawowym
badaniem mającym na celu wcześniejsze
wykrywanie podejrzanych zmian w sutku
Niepokojące objawy
 Zmiany w kształcie piersi lub ich położeniu
 Zmarszczenie, wciągnięcie skóry lub zmianę jej koloru na piersi,
 Wciągnięcie brodawki sutkowej, zaczerwienienie lub owrzodzenie a
także pomarańczowe zabarwienie
 Wydzielinę z brodawki sutkowej
 Guzek lub stwardnienie , które różni się konsystencją od otoczenia
 Powiększenie węzłów chłonnych pod pachą
Populacyjny Program Profilaktyki i
Wczesnego Wykrywania Raka Piersi
 Składa się z dwóch etapów:
1. Podstawowego – polegającego na wykonywaniu mammografii u kobiet w
wieku 50-69 lat raz na 2 lata
2. Pogłębionej diagnostyki – realizowanej przez wybrane jednostki
przygotowane do dalszej diagnostyki obrazowej i histopatologicznej zmian w
piersiach
Badania przesiewowe
 Badaniem wykrywającym zmiany w jelicie grubym jest kolonoskopia. To badanie
polega na wprowadzeniu do jelita cienkiego giętkiego endoskopu umożliwiającego
wykrycie raka jelit i polipów, które są stanem przedrakowym
Po 50-tym roku życia powinno się wykonywać badania przesiewowe:
 1 x rok badanie per rectum
 1x rok wykonanie testu kału na krew utajoną
 1 x 10 lat badanie kolonoskopowe
Rak jelita grubego
 Rak jelita grubego to nowotwór numer dwa w Polsce, a numer jeden w Europie.
Co roku zapada na niego ok. 330 tys. Europejczyków
 Na raka jelita grubego chorują zarówno kobiety, jak i mężczyźni
 Najważniejszym czynnikiem ryzyka raka jelita grubego jest wiek
 Inne czynniki ryzyka to brak ruchu, palenie papierosów i tzw. dieta
ubogoresztkowa. Nasze jelita nie lubią jedzenia przetworzonego
 Choroba daje nam spore szanse, by w porę zareagować. Nowotwór złośliwy
rozwija się bowiem najczęściej ze zmiany łagodnej. Jest nią gruczolak, powszechnie
nazywany polipem. Niezwykle ważne jest to, że proces przemiany małego polipka w
raka trwa co najmniej 10 lat.
Szczepienia przeciwko wirusowemu
zapaleniu wątroby typu B
Około 18% nowotworów w populacji światowej przypisuje się
przewlekłym zakażeniom wirusowym, bakteryjnym i pasożytniczym
Obecnie w Polsce prowadzi się szczepienia noworodków, młodzieży w
wieku 14 lat, osób należących do grup ryzyka, osób z bliskiego otoczenia
chorych zakażonych HBV, a ostatnio również pacjentów z przewlekłą
chorobą wątroby (w szczególności zakażonych HCV). Program szczepień
ochronnych (w Polsce) nie przewiduje szczepień osób podróżujących w
rejony o dużej i pośredniej endemiczności wirusowego zapalenia wątroby
typu B
Szczepienie przeciwko wzwB należy do szczepień zalecanych, nie
finansowanych z budżetu państwa u osób nie wymienionych powyżej
1.
2.
3.
4.
5.
„Ginekologia po Dyplomie”, tom 13, nr
6(76),
„Uczymy się walczyć z rakiem” materiały
dydaktyczne , Bydgoszcz 2010
„Profilaktyka przeciwnowotworowa”
prof. Witold Zatoński
„Zachorowania na nowotwory złośliwe w
województwie kujawsko- pomorskim w
2008 roku” red. Tomasz Mierzwa ,
Bydgoszcz 2010,
www.rak-szyjki-macicy.pl,
www.profilaktykarsm.pl ,
www.zdrowie.gazeta.pl,