PL | Nowotwory Złośliwe Jajnika Poradnik dla Pacjentek

Nowotwór jajnika
Co to jest
nowotwór jajnika?
Chcielibyśmy
to wyjaśnić.
www.anticancerfund.org
www.esmo.org
Seria poradników dla pacjentów ESMO/ACF
opartych na wytycznych ESMO dotyczących praktyki klinicznej
NOWOTWÓRJAJNIKA:PORADNIKDLAPACJENTEK
INFORMACJEDLAPACJENTEKOPARTENAWYTYCZNYCHESMODOTYCZĄCYCH
POSTĘPOWANIADIAGNOSTYCZNO-TERAPEUTYCZNEGO
PoradniktenzostałopracowanyprzezAnticancerFund,abyułatwićpacjentkomiichrodzinomlepsze
zrozumienienaturynowotworujajnikaipoznanieoptymalnychmetodleczeniawzależnościodjego
podtypu.Zalecamy,abypacjentkidowiedziałysięodswoichlekarzy,jakiebadaniairodzajeleczenia
koniecznesąprzydanymtypieistadiumzaawansowaniachoroby.Informacjemedycznezawartew
niniejszym dokumencie są oparte na wytycznych dotyczących postępowania diagnostycznoterapeutycznego w nowotworach jajnika opracowanych przez European Society for Medical
Oncology (ESMO). Niniejszy poradnik dla pacjentek został wydany we współpracy z ESMO i jest
rozprowadzany za jego zgodą. Został on opracowany przez lekarza i zweryfikowany przez dwóch
onkologówzESMO,wtymgłównegoautorawytycznychdlaprofesjonalistów.Teksttenzostałtakże
skonsultowanyzprzedstawicielamipacjentówzGrupyRoboczejPacjentówOnkologicznychESMO.
DodatkoweinformacjenatematAnticancerFund:www.anticancerfund.org
DodatkoweinformacjenatematESMO:www.esmo.org
Dla słów oznaczonych gwiazdką (*) podane są definicje, znajdujące się w słowniczku na końcu
dokumentu.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona1
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Spistreści
Definicjanowotworujajnika...................................................................................................................3
Czynowotworyjajnikawystępujączęsto?.............................................................................................4
Jakiesąprzyczynynowotworówjajnika?...............................................................................................5
Wjakisposóbustalanejestrozpoznanienowotworujajnika?...............................................................8
Jakieinformacjesąniezbędne,abyokreślićoptymalneleczenie?.......................................................12
Jakiesąmożliwościleczenia?...............................................................................................................19
Jakiesąpotencjalnedziałanianiepożądane(skutkiuboczne)leczenia?..............................................25
Cosięstaniepozakończeniuleczenia?................................................................................................29
Słowniczek............................................................................................................................................34
Autor tekstu: dr An Billiau (Celsus Medical Writing LLC, dla Anticancer Fund); recenzenci: dr Svetlana Jezdic (ESMO), dr
NicolettaColombo(ESMO),prof.CristianaSessa(ESMO)iRuthPayne(OvacomeUK).
Jest to trzecia aktualizacja niniejszego poradnika. Aktualizacja ta odzwierciedla zmiany wprowadzone w nowej wersji
wytycznych ESMO dotyczących postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Autorem tej aktualizacji jest dr Gauthier
Bouche(AnticancerFund),arecenzentami-drSvetlanaJezdic(ESMO),prof.CristianaSessa(ESMO)iRuthPayne(Ovacome
UK).
Niniejszy poradnik został przetłumaczony na język polski przez profesjonalnego tłumacza i zweryfikowany przez
drMagdalenęSzymanik.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona2
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
DEFINICJANOWOTWORUJAJNIKA
Nowotwór jajnika to nowotwór powstający w tkankach jajnika. Jajniki to parzyste żeńskie narządy
rozrodcze, w których powstają i dojrzewają komórki jajowe oraz wytwarzane są żeńskie hormony.
Nowotwory jajnika wywodzą się z komórek powierzchni jajnika (nabłonka* jajnika), stanowiąc
nabłonkowy nowotwór jajnika (określany też jako rak jajnika) lub z innych tkanek jajnika
(nienabłonkowy nowotwór jajnika). Oba terminy odnoszą się do bardzo zróżnicowanej grupy
różnychpodtypównowotworówjajnika.
Najczęściej występujący typ to nabłonkowy nowotwór jajnika, który stanowi w przybliżeniu 90%
pierwotnych nowotworów jajnika. W grupie rzadszych nienabłonkowych nowotworów jajnika dwa
podtypy wydają się występować częściej, mianowicie złośliwe* nowotwory zarodkowe i nowotwory
zesznurówpłciowychipodścieliska.
Schematbudowyżeńskiegoukładurozrodczegoprzedstawiającyjajniki,jajowody,macicęipochwę.Jajnikitonarządy,w
którychpowstająidojrzewająkomórkijajoweorazwytwarzanesążeńskiehormony.Komórkijajowewędrująjajowodami
domacicy,wktórejwokresieciążyrozwijasiępłód.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona3
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
CZYNOWOTWORYJAJNIKAWYSTĘPUJĄCZĘSTO?
Nowotwór jajnika jest siódmym co do częstości występowania nowotworem i przyczyną zgonów
kobietzpowodunowotworównacałymświecie.
Częstość występowania* nowotworów jajnika na świecie jest mocno zróżnicowana geograficznie.
Najmniejszączęstośćwystępowanianowotworówjajnikaodnotowujesięwkrajachrozwijającychsię.
Szacuje się, że w 2008r. nowotwór jajnika rozpoznano u około 45300 kobiet w Unii Europejskiej.
Generalnieprawdopodobieństwowystąpienianowotworujajnikawciągużyciakobietymieszkającej
wUniiEuropejskiejwynosiod0,64%do1,6%.
Około połowa kobiet w momencie rozpoznania nowotworu jajnika ma 60 lub więcej lat. Jednakże
nowotwór taki może też wystąpić u młodszych kobiet; najczęściej są to dwa rzadkie podtypy
nienabłonkowych nowotworów jajnika, złośliwe* nowotwory zarodkowe i nowotwory ze sznurów
płciowych i podścieliska. Nowotwory zarodkowe rozpoznaje się zasadniczo w pierwszych dwóch
dekadach życia, natomiast nowotwory ze sznurów płciowych i podścieliska u dorosłych kobiet (typ
dorosły guza komórek ziarnistych rozpoznaje się przeciętnie w wieku 50lat, 90% przypadków typu
młodzieńczego rozpoznaje się u dziewcząt przed wiekiem pokwitania, a guzy z komórek Sertolego*
lubLeydiga*występujągłównieukobietprzed40.rokiemżycia).
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona4
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIESĄPRZYCZYNYNOWOTWORÓWJAJNIKA?
Jakdotądprzyczynypowstawanianowotworówjajnikaniezostałydobrzepoznane.Należypamiętać,
że termin „nowotwór jajnika” odnosi się do bardzo zróżnicowanej grupy różnych złośliwych*
nowotworówjajnika,aprzyczynyróżnychtypównowotworówmogąbyćodmienne.Zidentyfikowano
liczneczynnikiryzykanowotworówjajnika.Niektóreztychczynnikówryzykasąswoistedlapewnych
podtypówtychnowotworów.
Jednakżewwieluprzypadkachniestwierdzasięobecnościżadnychczynnikówryzyka.Czynnikryzyka
zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu, ale nie jest konieczny ani wystarczający do jego
spowodowania.Czynnikryzykaniestanowisamwsobieprzyczynychoroby.
Uczęścikobiet,któremająjedenlubwięcejztychczynnikówryzykanigdyniewystąpinowotwór
jajnika, z kolei u części kobiet, które nie mają żadnego z tych czynników ryzyka, mimo to może
rozwinąćsiętakinowotwór.
Niemal90%przypadkówstanowisporadycznynowotwórjajnika.Oznaczato,żenowotwórniejest
związanyzdziedzicznąmutacją*genetyczną.
Ryzyko wystąpienia sporadycznej postaci zależy głównie od łącznej liczby cykli owulacyjnych, jakie
miały miejsce w jajnikach w okresie rozrodczym danej kobiety. Trwający około miesiąca cykl
owulacyjny polega na stymulacji jajnika prowadzącej do uwolnienia komórki jajowej (owulacja).
Łącznaliczbacykliowulacyjnychzachodzącychwjajnikachkobietywokresiepomiędzymenarche*a
menopauzą* (tzw. lata rozrodcze) stanowi liczbę cykli owulacyjnych zachodzących w ciągu życia.
Uważasię,żepowtarzającasięstymulacjatkankijajnikapodczascykliowulacyjnychzwiększaryzyko
uszkodzeniaDNA*wkomórkach,comożeprowadzićdorozwojunowotworu.
Zgodnieztymprzekonaniem,czynnikiryzykategotypunowotworujajnikasąnastępujące:
-
-
Wiek.Uważasię,żewrazzwiekiemkobietyzmianywDNA*w
tkance jajnika mogą się akumulować, zwiększając ryzyko
wystąpienia nowotworu. Częstość występowania* nowotworu
jajnika wzrasta z każdą dekadą wieku kobiety. Przeciętny wiek
kobiety w momencie rozpoznania raka jajnika to około 60lat.
Częstość występowania maleje nieco po przekroczeniu 80lat
życia.
Występowanie nowotworu jajnika lub sutka (piersi) w rodzinie to kolejny czynnik ryzyka
nowotworu jajnika. Wyjaśnienie tego związku stanowi fakt, że do 10% pacjentek z
nowotworemjajnikamaodziedziczonąmutację*genetyczną,któramożegopowodować.
Mutacja genetyczna jest to odmienność prawidłowej struktury DNA* w genie. Pewne
mutacje prowadzą do powstania wadliwego genu, który może spowodować powstanie
nowotworu.Mutacjewkomórkach,zktórychmająpowstaćkomórkijajowelubplemniki(są
to tzw. komórki germinalne), są przekazywane przez rodzica dzieciom. W przypadku
nabłonkowego* nowotworu jajnika pewne jego podtypy są związane z dobrze znanymi
mutacjami, na przykład BRCA1 i BRCA2. Mutacje te związane są także ze zwiększonym
ryzykiemnowotworówsutka.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona5
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
-
Zasadniczo przyjmuje się, że kobieta, której krewna pierwszego stopnia (matka, córka lub
siostra) ma nowotwór jajnika, ma trzykrotnie zwiększone ryzyko wystąpienia takiego
nowotworu.Ryzykotojestjeszczewiększe,gdywięcejniżjednakrewnapierwszegostopnia
manowotwórjajnikawwywiadzie.
Kobiety z populacji Żydów aszkenazyjskich mają szczególnie duże ryzyko odziedziczenia
mutacjipredysponującejdonowotworujajnika;wśródwszystkichpacjentekznowotworem
jajnikanawet40%kobietzpopulacjiŻydówaszkenazyjskichmamutacjęBRCA1lubBRCA2,
podczasgdywogólnejpopulacjikobietznowotworemjajnikaodsetektenwynosi10%.
DlakobietzmutacjąBRCA1szacowaneryzykowystąpienianowotworujajnikawciągużycia
wynosi26%do54%,natomiastwprzypadkumutacjiBRCA2ryzykotowynosi10%do23%.
Wystąpienie nowotworu sutka u danej kobiety przed 50. rokiem życia lub występowanie
kiedykolwiek w rodzinie (w szerszym kręgu, niż tylko krewne pierwszego stopnia)
nowotworujajnika,sutka,trzonumacicylubjelitagrubegotakżewiążesięzezwiększonym
ryzykiemnowotworujajnika.
-
Liczba dzieci urodzonych przez kobietę. Kobieta, która nigdy nie urodziła dziecka, ma
dwukrotniewiększeryzykonowotworujajnika,niżkobieta,którarodziła.Ryzykowystąpienia
nowotworu jajnika maleje z każdym żywym urodzeniem, ale tylko do 5.urodzenia; przy
kolejnych urodzeniach ryzyko już nie maleje. W okresie ciąży owulacja jest tymczasowo
zatrzymana i uważa się, że związane z tym zmniejszenie łącznej liczby cykli owulacyjnych w
ciągu życia przekłada się na zmniejszenie ryzyka nowotworu jajnika. Uważa się ponadto, że
ciążamożeułatwiaćusuwaniezjajnikówkomórekprzedrakowych*.
-
Rasa.Kobietyrasybiałej(kaukaskiej)mają30%do40%większeryzykonowotworujajnikaniż
kobiety rasy czarnej lub pochodzenia latynoamerykańskiego. Przyczyny tych różnic są
nieznane. Uważa się, że pewną rolę mogą odgrywać różnice pomiędzy rasami w rodności
(patrz niżej) oraz częstości wykonywania ginekologicznych zabiegów chirurgicznych (patrz
niżej).
Następująceczynnikiwiążąsięzezmniejszeniemryzykanowotworujajnika:
- Duża liczba dzieci. Jak wyjaśniono powyżej, ryzyko nowotworu jajnika maleją wraz z liczbą
żywych urodzeń dziecka przez kobietę, przy czym efekt ten osiąga maksimum przy 5.
urodzeniu.Uważasię,żetakiezmniejszenieryzykawynikazezmniejszeniałącznejliczbycykli
owulacyjnychorazułatwionegousuwaniakomórekprzedrakowych*.
- Karmienie piersią ma działanie ochronne przed wystąpieniem
nowotworu jajnika. Przypuszczalnie wynika to z faktu, że
karmienie piersią hamuje owulację, zmniejszając tym samym
łącznąliczbęcykliowulacyjnych.
- Złożonedoustneśrodkiantykoncepcyjnehamująowulacjęitym
samym wywierają działanie ochronne. Długotrwałe stosowanie
doustnych środków antykoncepcyjnych zmniejsza ryzyko
wystąpieniarakajajnikaomaksymalnie50%.Ponadtotakiedziałanieochronneutrzymujesię
przezponad30latodostatniegozastosowaniatakiegośrodkaantykoncepcyjnego.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona6
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
-
-
Operacja ginekologiczna. Zarówno operacja podwiązania jajowodów*, jak i histerektomia*
(usunięcie macicy) związane są ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia nowotworu jajnika.
Przyczynategozjawiskaniejestdobrzeznana,jednakżeuważasię,żetezabiegichirurgiczne
zakłócajądopływkrwidojajników,zakłócająctakżeichdziałanie(owulację)izmniejszającw
tensposóbłącznąliczbęcykliowulacyjnychitymsamymryzykonowotworujajnika.
Usunięcie jajników. Zabieg usunięcia jajników znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia
nowotworujajnika.
Podejrzewa się, że pewne czynniki wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nowotworu
jajnika,jednakdowodynatoniesąjednoznaczne:
-
-
Sugeruje się, że pewne leki stosowane w leczeniu niepłodności odgrywają rolę w
powstawanianowotworówjajnika,jednakżedowodynatosąsprzeczne.
Badania naukowe wskazują, że hormonalna terapia zastępcza* estrogenami* stosowana u
kobiet po menopauzie przez okres ponad 10lat może być związana z większym ryzykiem
nowotworu jajnika. Jednakże dostępne aktualnie dowody wymagają potwierdzenia. Uważa
się,żetakiezwiększoneryzykowracadonormypoprzerwaniuterapii.
Sugeruje się, że stosowanie zasypek zawierających talk na okolice genitaliów wiąże się z
powstawaniemnowotworówjajnika.Talkmożedotrzećdrogamirodnymidojajników,gdzie
może podrażniać nabłonek* jajników. Jednakże dowody wskazujące na związek stosowania
talkuznowotworamijajnikasąniespójne.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona7
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
WJAKISPOSÓBUSTALANEJESTROZPOZNANIENOWOTWORUJAJNIKA?
Nowotwór jajnika może być rozpoznany podczas rutynowego kontrolnego
badania lekarskiego, gdy badanie przedmiotowe wykaże obecność guza w
miednicy*;możeteżbyćpodejrzewanynapodstawiekonkretnychobjawów.
Główne objawy nowotworu jajnika związane są z obecnością guza w jamie
brzusznejimogąbyćnastępujące:
• dyskomfort,ucisklubbólwjamiebrzusznejlubmiednicy,
• uczuciepełnościlubobrzękjamybrzusznej, • zaburzenia dotyczące jedzenia: nagłe, szybkie uczucie sytości,
niestrawność*(rozstrójżołądka),
• zmianaschematuwypróżnień,naprzykładzaparcia,
• zmianaschematuoddawaniamoczu,naprzykładwiększaczęstośćoddawaniamoczu,
• bólpodczasstosunkuseksualnego.
W przypadku zaawansowanej postaci choroby objawy takie mogą być silniej wyrażone i mogą
dodatkowoobejmować:
• nudności(mdłości)ijadłowstręt(brakapetytu),
• rozdęciebrzuchazpowodupłynugromadzącegosięwjamiebrzusznej(wodobrzusze*),
• niedrożnośćjelitzpowoduobecnościguzawjamiebrzusznej,
• duszność(skróconyoddech)zpowodunagromadzeniapłynuwokółpłuc(wysiękopłucnowy*).
Jednakże objawy te nie są swoiste dla nowotworu jajnika i mogą także wystąpić w przypadku
innychstanów,bezzwiązkuznowotworemzłośliwym*.
Złośliwe*nowotworyjajnikamogąwytwarzaćsubstancjehormonalnepowodująceswoisteoznakii
objawy.Nowotworytakieokreślasięjakonowotworyhormonalnieczynne.Jesttoszczególnieczęste
w przypadku nowotworów ze sznurów płciowych i podścieliska. Nadmierna produkcja estradiolu*
i/lub androgenów* może powodować przedwczesny rozwój płciowy (przedwczesne dojrzewanie) u
dziewczynek. Nadmiar estradiolu może też spowodować nieregularne cykle miesiączkowe u kobiet
przed menopauzą lub krwawienia z dróg rodnych u kobiet po
menopauzie. Nadmierna produkcja testosteronu* (męskiego hormonu)
możespowodowaćwirylizację*.Nadmiernaprodukcjakortyzolu*może
spowodować zespół Cushinga*, stan charakteryzujący się wzrostem
masyciała,ścienieniemskóryinadmiernymwzrostemwłosów.
Lekarz, poza wypytaniem o wyżej wymienione objawy, przeprowadzi
takżeogólnebadanieprzedmiotoweizlecitestykrwiwceluokreślenia
morfologiikrwiorazczynnościwątrobyinerek.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona8
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Dziewczęta przed okresem pokwitania, u których wystąpi nowotwór jajnika, mogą mieć
dysgenetyczne gonady*, co oznacza, że mają wrodzone zaburzenie wzrostu jajników z powodu
zaburzeń w chromosomach. W przypadku takich pacjentek wykonane zostaną testy krwi w celu
określenialiczbyiwielkościchromosomów,czylitakzwanegokariotypu*.
Wraziewystąpieniaukobietypomenopauzieobjawównowotworujajnika,wtymkrwawieniazdróg
rodnych,możebyćwskazanahisteroskopia*(badaniewnętrzamacicyprzyużyciumałejkamery)w
celu sprawdzenia, czy nie doszło do przerostu endometrium* (błony śluzowej macicy). Przerost
endometriumoznaczanadmiernywzrostwewnętrznejwyściółkijamymacicy,comożepowodować
nieprawidłowekrwawieniazmacicy.
Rozpoznanienowotworujajnikaustalasięnapodstawienastępującychbadań:
o Badanieprzedmiotowe Badanieprzedmiotowe*macicy
W ramach ogólnego badania ginekologicznego lekarz
przeprowadzi dwuręczne badanie miednicy*, aby ocenić
ewentualną obecność guza, jak również jego rozmiary i możliwe
zrosty z otaczającymi tkankami. Podczas takiego badania
ginekologbadajajnikipalpacyjnie(dotykowo)jednocześnieprzez
ścianęjamybrzusznejiprzezpochwę.
Ogólnebadanieprzedmiotowe
W zaawansowanych stadiach choroby lekarz ocenia pacjentkę pod kątem objawów
wodobrzusza*, niedrożności jelit, wysięku opłucnowego* oraz powiększenia węzłów chłonnych
lubnarządówmiąższowych(np.wątroby)zpowoduprzerzutów.
• Badanieobrazowe
o
Ultrasonografia*przezpochwowa Lekarz przeprowadza badanie ultrasonograficzne (USG) w celu
zobrazowania narządów miednicy* przy użyciu sondy
wprowadzonej do pochwy. Badanie to jest dobrze tolerowane.
Celem takiego obrazowania ultrasonograficznego jest wykrycie
ewentualnej obecności guza jajnika lub jajowodu (określanego też
jako guz przydatków). Badanie to umożliwia także odróżnienie, na
podstawie wyglądu, zmian łagodnych* od zmian wymagających
dalszej oceny (badania histopatologicznego) pod kątem złośliwości*. Przezpochwowe badanie
ultrasonograficzne(USG)zapewniabardzodobreuwidocznieniestrukturprzydatków.
Można podejrzewać złośliwy* charakter nieprawidłowej masy obecnej w miednicy, jeśli
zawierawidocznylityelement(anietylkopłyn),manieregularnekrawędzieilicznenaczynia
krwionośne. W takim przypadku konieczne jest skierowanie pacjentki do doświadczonego
diagnosty USG. Przezpochwowe badanie USG może także wykazać wodobrzusze*
(nagromadzenie płynów w jamie brzusznej) lub obecność przerzutów* w otrzewnej* (tkance
wyścielającejjamębrzuszną),cotakżewskazujenanowotwórzłośliwy.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona9
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Innemetodybadańobrazowychmogątakżedostarczyćdodatkowychinformacji,jednakżenie
są one zwykle konieczne w ramach oceny przedoperacyjnej. Celem badań obrazowych w
ramach wykrywania nowotworu jajnika jest odróżnienie łagodnego* guza przydatków od
guzówwymagającychdalszejocenywkierunkucharakteruzłośliwego*.
o
Obrazowanierezonansumagnetycznego*(MRI)
Badanie MRI miednicy*może dostarczyć dodatkowych informacji na temat rodzaju guza
jajnika,zwłaszczajeślibadanieUSGniepozwoliłonapewneokreśleniecharakterułagodnego*
lub złośliwego*. Jest ono przydatne w określaniu stadium zaawansowania i planowaniu
leczenia.
o
Tomografiakomputerowa*(TK)
Charakterystyka obrazu TK może wskazać na możliwość występowania pewnych typów
nowotworu jajnika. Badanie to jest przydatne w określaniu stadium zaawansowania i
planowaniuleczenia.
o
Pozytonowatomografia*emisyjna(PET-CT)
PET-CT jest to technika obrazowania umożliwiająca wizualizację budowy tkanki jak również
aktywności metabolicznej komórek takiej tkanki. Obrazowanie PET-CT nie jest zalecane do
stosowaniawpierwotnejdiagnostycenowotworów.Możebyćprzydatnewokreślaniustadium
zaawansowania metabolicznie czynnych guzów, czyli guzów wytwarzających substancje
zmieniające skład chemiczny płynów ustrojowych pacjentki. Przykład takiego metabolicznie
czynnegoguzatorakdrobnokomórkowyjajnika.
• Markery*(wskaźniki)nowotworowe
Pewnerodzajenowotworówjajnikawytwarzajączynniki,którychzawartośćwekrwimożnazmierzyć.
Sątotzw.markerynowotworowe,któremogąułatwićpostawienierozpoznanianowotworujajnika.
Należy tu podkreślić, że nowotwór jajnika może pozostawać nierozpoznany jeśli nie wytwarza
substancji powodujących swoiste objawy choroby. W związku z tym, w ramach pierwotnej oceny
podejrzanejmasyprzydatku(guzajajnika),zwykleoznaczasiętakimarkernowotworowy,jakantygen
nowotworowy125 (CA125), oraz, w razie podejrzenia pewnego typu nienabłonkowego nowotworu
jajnika,takżeinnemarkery.Pewnemarkerynowotworowemogąbyćteżwykorzystywaniepodczasi
po zakończeniu leczenia w celu monitorowania reakcji na leczenie i/lub wznowy*choroby
nowotworowej (patrz punkt „Co się stanie po zakończeniu leczenia?”). To, czy oznaczanie takich
markerównowotworowychjestkorzystneklinicznie,zależyodwieluczynnikówzwiązanychzguzemi
pacjentką,inależyjedokładnieocenićindywidualnieukażdejpacjentki.
Należypamiętaćzemarkerynowotworowemogąbyćprzydatne,jednakżerozpoznanienowotworu
jajnikastawiasięnapodstawiewynikówbadańobrazowychihistopatologicznych.
CA125 - Lekarz zwykle zleca oznaczenie stężenia białka* CA125 we krwi. Większość komórek
nowotworujajnikaprodukujeCA125wwiększejilościniżniezłośliwekomórki.Zestawieniewyników
badania ultrasonograficznego* i zmierzonego stężenia CA125 umożliwia dokładniejsze rozpoznanie
pierwotnego nowotworu jajnika niż samo przezpochwowe badanie USG. Trzeba tu podkreślić, że
podwyższone stężenie CA125 może potwierdzać rozpoznanie, ale samo z siebie nie ma wartości
diagnostycznej. Zwiększone stężenie CA125 towarzyszy także różnym łagodnym* stanom, takim jak
menstruacja, łagodne* torbiele*, mięśniaki macicy*, choroby* zapalne miednicy, adenomioza,
endometriozaizapalenieotrzewnej*.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona10
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Nienabłonkowe nowotwory jajnika występują rzadko i mogą sprawiać trudności przy stawianiu
prawidłowego rozpoznania. Na niektóre z tych nowotworów wskazywać może analiza markerów
nowotworowych*iobserwacjiklinicznych.
U młodszych kobiet obecność w miednicy patologicznej masy może budzić podejrzenia nowotworu
zarodkowego.Upacjentekztakiminowotworamistwierdzasięzwiększonestężenietakichbiałek,jak
ludzka gonadotropina kosmówkowa* (hCG), α-fetoproteina* (AFP) oraz dehydrogenaza
mleczanowa* (LDH). W przeciwnym razie stężenia takich markerów* we krwi oznaczane są po
zidentyfikowaniutypunowotworu.
Wprzypadkunowotworówjajnikawydzielającychandrogen*ikortyzol*iwiążącychsięzobjawami
wirylizacji*izespołuCushinga*pożytecznemożebyćoznaczaniestężeniatychsubstancji,zwłaszcza
wokresieobserwacjipoleczeniu.
Estradiol* i testosteron* to hormony płciowe, a oznaczanie ich stężenia może być przydatne w
obserwacji po leczeniu guzów z komórek ziarnistych* (estradiol) i guzach z komórek Sertolego* lub
Leydiga*(testosteron).
Inhibina* jest hormonem wydzielanym przez guzy z komórek ziarnistych*; można oznaczać jego
stężeniejakomarkera*tejchoroby.
Enolazaswoistadlaneuronów(wskrócieNSE)tobiałko*,któregostężeniemożebyćpodwyższone
wpewnychneuroendokrynnych*nowotworachjajnika.
• Badaniehistopatologiczne Jest to laboratoryjne badanie komórek nowotworu zawartych w
tkance pobranej z guza jajnika. Informacje uzyskane w badaniu
histopatologicznym* umożliwiają potwierdzenie rozpoznania
nowotworujajnikaiustalenieszczegółowejcharakterystykiguza,
co umożliwia lekarzowi określenie jego typu histologicznego*
zgodnie z kryteriami ustalonymi przez Światową Organizację
Zdrowia(WHO).
Badanie histopatologiczne obejmuje także tkanki pobrane z
innychmiejsc,takichjakmiednica*lubjamabrzuszna,doktórych
rozprzestrzeniłsięlubmógłsięrozprzestrzenićnowotwórjajnika.Jesttoczęśćprocesuokreślanego
jakochirurgiczneokreślaniestadiumzaawansowania.Stadiumoznaczatu,żelekarzedefiniujązakres,
w jakim nowotwór jajnika rozprzestrzenił się na inne narządy. W przypadku nowotworu jajnika
określanie stadium zaawansowania wymaga przeprowadzenia laparotomii*. Jest to zabieg
chirurgiczny polegający na wykonaniu nacięcia ściany jamy brzusznej w celu skontrolowania jamy
brzusznej i znajdujących się w niej narządów oraz wykonania resekcji lub biopsji* narządów
(potencjalnie)zajętychchorobą.
Typhistologiczny*guzaorazstadiumzaawansowaniachorobystanowiąbardzoważneinformacjena
temat nowotworu. Kwestia typu histologicznego jest wyjaśniona w punkcie „Jakie informacje są
niezbędne,abyokreślićoptymalneleczenie”poniżej.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona11
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIEINFORMACJESĄNIEZBĘDNE,ABYOKREŚLIĆOPTYMALNELECZENIE?
Aby wybrać optymalne leczenie, lekarze będą musieli wziąć pod uwagę wiele
aspektów dotyczących zarówno pacjentki, jak i nowotworu. W przypadku
niektórychpacjenteknapodstawietakichinformacjimożnaprzewidywaćryzyko
wznowy*nowotworu.
Ważneinformacjenatematpacjentki
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wiek,
Wywiad dotyczący ciąż i porodów oraz status menopauzy* u starszych
kobiet,
Statuspokwitaniaumłodszychdziewcząt,
Obecnośćnowotworujajnika,sutka(piersi)lubinnegonowotworuwwywiadzierodzinnym,
Wywiadmedyczny,obejmującyteżprzebytechorobyiichleczenie,
Ogólnesamopoczucieikonkretnedolegliwościfizyczne,
Wynikibadaniaprzedmiotowego,
Wynikitestówlaboratoryjnych:morfologiikrwiorazczynnościnerekiwątroby,
Wyniki innych swoistych testów laboratoryjnych, takich jak wstępne oznaczenie markerów
nowotworowych*,któremogąmiećznaczenieprzymonitorowaniuodpowiedzinaleczenie.
Ważneinformacjenatematnowotworu
Informacje na temat nowotworu, które mają znaczenie dla wyboru leczenia, obejmują stadium
zaawansowania nowotworu, jego typ histologiczny* i stopień zróżnicowania; ponadto w przypadku
pewnychtypównowotworuznaczeniemożemiećprofilekspresjigenówkomóreknowotworowych.
OKREŚLENIESTADIUMZAAWANSOWANIA(ANG.STAGING)
Określenie stadium zaawansowania nowotworu oznacza, że lekarze oceniają zakres nowotworu i
rokowanie* dla pacjentki. Im niższe stadium, tym lepsze rokowanie. Przy określaniu stadium
zaawansowania bierze się pod uwagę wielkość guza i naciekanie* przez niego okolicznych tkanek,
zajęcie węzłów chłonnych oraz brak lub obecność przerzutów*. Dokładna znajomość stadium
zaawansowaniamazasadniczeznaczeniedlapodjęciawłaściwejdecyzjiotrybieleczenia.
Wprzypadkunowotworujajnikapełneokreśleniestadiumzaawansowaniawymagaprzeprowadzenia
następujących badań: badanie przedmiotowe, badania obrazowe, chirurgiczne otwarcie jamy
brzusznejiocenaznajdującychsięwniejnarządówihistopatologicznebadanietkanekpobranychz
pierwotnegoguzaorazpróbekbiopsyjnych*zinnychewentualniezajętychnarządów.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona12
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Zasadniczymelementemproceduryokreślaniastadiumzaawansowania
nowotworu jajnika jest przeprowadzenie laparotomii* w znieczuleniu
ogólnym*. Ta procedura tzw. „chirurgicznego określania stadium
zaawansowania” umożliwia chirurgowi wzrokowe potwierdzenie
obecnościizakresurozprzestrzenieniasięnowotworujajnikaipobranie
próbek tkanek z guza (i ewentualnie innych zajętych narządów jamy
brzusznej) do badania histopatologicznego. Laparotomia*, poza
umożliwieniem określenia stadium zaawansowania, stanowi też pierwszy etap (a niekiedy także
końcowyetap)leczenia,bowiemumożliwiachirurgowiusunięciepierwotnegoguzainarządów,które
wwidocznysposóbsązajętechorobą.
Chirurgiczneokreślaniestadiumzaawansowaniawykonujesięzgodniezwytycznymiopracowanymi
przezMiędzynarodowąFederacjęGinekologiiiPołożnictwa(InternationalFederationofGynaecology
and Obstetrics, FIGO). Chirurg wykonuje nacięcie ściany jamy brzusznej i starannie bada wnętrze
jamybrzusznejiwszystkieznajdującesiętamnarządypodkątemobecnościpierwotnegoguzaijego
ewentualnego rozprzestrzenienia się do innych narządów. Wyniki tego badania w połączeniu z
obserwacjami z badania przedmiotowego i badań obrazowych umożliwiają chirurgowi dokładne
określeniestadiumzaawansowaniachoroby.
Chirurg usunie guz i wybrane narządy oraz przeprowadzi biopsję* chirurgiczną (pobranie małych
fragmentów tkanki do badania histopatologicznego) innych narządów, do których mógł
rozprzestrzenić się nowotwór. Dokładny schemat postępowania i zastosowanych interwencji zależy
odstadiumzaawansowaniachorobyokreślonegopodczastegozabiegu.Zakresrozprzestrzenieniasię
choroby można ocenić na podstawie badania histopatologicznego pobranych tkanek i próbek
biopsyjnych i, w razie potrzeby, usunąć podczas tych interwencji zajęte tkanki. Interwencje
zastosowanepodczaschirurgicznegookreślaniastadiumzaawansowaniamogąobejmować:
- całkowitą histerektomię* brzuszną (usunięcie macicy) i obustronną salpingo-owariektomię*
(usunięcie obu jajników i jajowodów), całkowite lub częściowe usunięcie miednicznych i
okołoaortalnych węzłów chłonnych* (położonych w miednicy oraz wzdłuż głównej tętnicy,
czyliaorty),częściowelubcałkowiteusunięciesieci*(dużegofałduotrzewnej*wyścielającej
jelita)lubresekcjękażdegoinnegonarządunacieczonegoprzeznowotwór.
- biopsję* otrzewnej (tkanki wyścielającej jamę brzuszną), przepony, miednicy* oraz
przestrzeniznajdującychsiępomiędzyścianąjamybrzusznejajelitemgrubym(nazywanych
zachyłkamiprzyokrężniczymi*).
- przepłukanie jamy brzusznej roztworem soli w celu wykrycia obecności złośliwych komórek
(określasiętoteżjakopłukanie*jamyotrzewnowej*).
- w przypadku wybranych typów nowotworu, usunięcie wyrostka robaczkowego*
(appendektomia).
W wybranych przypadkach chirurgiczne określanie stadium zaawansowania może być
przeprowadzone z zastosowaniem laparoskopii*, a nie laparotomii*. Możliwość przeprowadzenia
takiegozabiegunależyoceniaćindywidualniedlakażdejpacjentki.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona13
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
W tabeli poniżej przedstawiono różne stadia nowotworu jajnika zgodne z klasyfikacją
Międzynarodowej Federacji Ginekologii i Położnictwa (FIGO)1. Użyte definicje mogą brzmieć zbyt
technicznie, w związku z czym usilnie zalecamy zwrócenie się do lekarza celem uzyskania
dokładniejszychobjaśnień.
STADIUM
DEFINICJA
KATEGORIA
ZAAWANSOWANIA
StadiumI
StadiumIA
StadiumIB
StadiumIC
StadiumII
StadiumIIA
StadiumIIB
StadiumIIC
Nowotwórjestograniczonydojajników
Nowotwór jest ograniczony do wnętrza jednego jajnika: nie ma
komórek nowotworowych na zewnętrznej powierzchni jajnika, a
otaczająca go torebka jest nienaruszona. Nie ma wodobrzusza*
zawierającegozłośliwe*komórki.
Doszłodowzrostunowotworuwobujajnikach,aleograniczonegodo
ich wnętrza. Nie ma komórek nowotworowych na zewnętrznych
powierzchniachjajników,aotaczającejetorebkisąnienaruszone.Nie
mawodobrzusza*zawierającegozłośliwe*komórki.
Doszłodowzrostunowotworuwjednymlubwobujajnikach(stadium
IAlubIB)iwystępujeconajmniejjednaznastępującychokoliczności:
obecność nowotworu na zewnętrznej powierzchni jednego
lubobujajników,
przerośnięcie nowotworu przez torebkę jednego lub obu
jajników,albopęknięcietorebkipodczasoperacji,
wodobrzusze*zawierającezłośliwe*komórki,
obecność złośliwych komórek w popłuczynach z płukania*
jamyotrzewnowej.
Nowotwór zajmuje jeden lub oba jajniki i rozprzestrzenił się poza
jajnikidonarządówmiednicy
Nowotwórzajmujejedenlubobajajnikiirozprzestrzeniłsiędomacicy
i/lubjajowodów.
Nowotwórzajmujejedenlubobajajnikiirozprzestrzeniłsiędotkanek
miednicyinnychniżmacicaijajowody.
Nowotwórzajmujejedenlubobajajnikiirozprzestrzeniłsiędomacicy
lub jajowodów (stadium IIA) lub innych narządów miednicy
(stadiumIIB). Dodatkowo występuje co najmniej jedna z
następującychokoliczności:
obecność nowotworu na zewnętrznej powierzchni jednego
lubobujajników,
przerośnięcie nowotworu przez torebkę jednego lub obu
jajników,
wodobrzusze*zawierającezłośliwe*komórki,
obecność złośliwych komórek w popłuczynach z płukania*
jamyotrzewnowej.
Wczesna
choroba
Zaawansowana
choroba
1
Należy wspomnieć, że od stycznia 2014 r. zaleca się stosowanie nowej klasyfikacji FIGO, która różni się od
poprzedniej tylko drobnymi modyfikacjami. Jednakże decyzje co do leczenia w dalszym ciągu opierają się na
poprzedniej klasyfikacji. Będzie się to stopniowo zmieniać w nadchodzących latach, lecz bez wpływu na
zaleceniadotycząceleczeniazawartewniniejszymporadniku.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona14
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
StadiumIII
StadiumIIIA
StadiumIIIB
StadiumIIIC
StadiumIV
Nowotwór zajmuje jeden lub oba jajniki. Przy obserwacji gołym
okiem (czyli makroskopowej) nowotwór wydaje się być ograniczony
do miednicy*, jednakże badanie histopatologiczne wykazuje, że
rozprzestrzeniłsiędojednejznastępującychlokalizacji:
otrzewna*pozamiednicą,
węzłychłonne*wrejoniemiednicy,
powierzchniowewarstwywątroby,
jelitocienkielubsieć*.
Nowotwórzajmujejedenlubobajajniki.Przyobserwacjigołymokiem
(czyli makroskopowej) nowotwór wydaje się być ograniczony do
miednicy*, jednakże badanie histopatologiczne wykazuje wzrost
komórek nowotworowych - na poziomie mikroskopowym - w jelicie
cienkim lub krezce*, lub w błonach otrzewnowych poza miednicą (w
tym w sieci*). Nowotwór nie rozprzestrzenił się do węzłów
chłonnych*.
Nowotwór zajmuje jeden lub oba jajniki. Badanie histopatologiczne
próbek biopsyjnych błon otrzewnowych poza miednicą* wykazało
przerzutyośrednicyponiżej2cm.Nowotwórnierozprzestrzeniłsiędo
węzłówchłonnych*.
Nowotwór zajmuje jeden lub oba jajniki. Wzrost nowotworu
spowodował przerzuty w błonach otrzewnowych* o średnicy ponad
2cmi/lubzajęciewęzłówchłonnych*wmiednicy*.
Nowotwórzajmujejedenlubobajajnikiispowodował:
- przerzuty* do wątroby znajdujące się w jej głębokich tkankach
(przerzutydomiąższuwątroby),
- przerzutywnarządachodległychodmiednicy*,
- obecność płynu wokół płuc (wysięk opłucnowy*) zawierającego
złośliwe*komórki.
Zaawansowana
choroba
WYNIKIBADANIATKANKINOWOTWORU
Tkanka guza pobrana podczas operacji chirurgicznej jest badana w
laboratoriumprzezpatomorfologa*.Jesttotzw.badaniehistologiczne,
które dostarcza informacji nt. typu histologicznego* i stopnia
zróżnicowanianowotworu.
Badanie histopatologiczne tkanki guza dostarcza niezwykle ważnych
informacji na temat nowotworu. Wyniki badania tkanki guza obejmują
jegotyphistologicznyistopieńzróżnicowania.
Niektórenowotworywytwarzającharakterystycznebiałka*,któremożnawykryćwtkanceguzaspecjalnymi
metodami laboratoryjnymi, tzw. immunohistochemicznymi*. W pewnych wybranych typach nowotworu
jajnikatakiedodatkowebadaniapróbkiguzamożeułatwićokreśleniejegotypuhistologicznego.
• Typhistologiczny*
Typ histologiczny nowotworu odnosi się do typu komórek, z jakich zbudowany jest guz. Typ
histologicznydefiniujesięwoparciuokryteriaustaloneprzezŚwiatowąOrganizacjęZdrowia(WHO).
Około 90% złośliwych* nowotworów jajnika wywodzi się z nabłonka* jajnika lub nabłonka
zewnętrznegokońcajajowodu.Guzytakieokreślasięjako„rakijajnika”.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona15
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Około10%nowotworówjajnikawywodzisięztkanekjajnikainnychniżnabłonek.Guzytakieokreśla
sięjako„nienabłonkowenowotworyjajnika”.
Zarównonabłonkowe,jakinienabłonkowenowotworyjajnikastanowiąmieszanegrupyobejmujące
różnetypynowotworów.Tedwiegrupysąomówioneosobnoponiżej.
Wraziewykryciawotrzewnej*złośliwegonowotworuwtypienowotworujajnika,jestonuważanyza
pierwotnynowotwórjajnika.
RAKJAJNIKAczyliZŁOŚLIWYNOWOTWÓRNABŁONKOWYJAJNIKA
Wśródnowotworówjajnikawyróżniasiękilkatypówhistologicznych*,zktórychkażdyreprezentuje
odrębną jednostkę chorobową z odmiennym procesem powstawania (karcynogenezą). Każdy typ
histologicznyklasyfikujesiędojednejztrzechkategoriiokreślającychrokowanie*:
-
Nowotworyłagodne*zbudowanesązniezłośliwychkomórek.Łagodneguzymogądorastaćdo
dużychrozmiarów,jednakniedochodzidoichrozsiewudoinnychobszarówciała.
-
Nowotwory złośliwe* składają się ze złośliwych (rakowych) komórek. Guzy złośliwe rosną w
nieograniczonysposób;mogąnaciekaćiniszczyćotaczającetkanki.Mogątakżerozprzestrzeniać
siędoinnychobszarówciała(przerzuty*).
-
Nowotwory graniczne (borderline)* zbudowane są z komórek, które nie są uważane za
łagodne* ani za złośliwe*, ale generalnie wykazują mały stopień złośliwości. Zmiany takie
określanesąjakoguzyopośredniejzłośliwości*,guzyoniskimpotencjalezłośliwościlubguzy
oatypowejproliferacji.Nowotworygranicznesątozwyklerakisurowicze,rzadziejrakiśluzowe,
awrzadkichprzypadkachrakiendometrioidalne.
Poniżej opisanych jest sześć głównych typów histologicznych* nabłonkowych nowotworów jajnika.
Definicje tych nowotworów i ich poszczególnych podtypów są bardzo specjalistyczne i naukowe, w
związkuzczymzalecamyzwróceniesiędolekarzaododatkoweinformacje.
-
Raki surowicze stanową około 80-85% wszystkich raków jajnika w krajach zachodnich.
Większość raków surowiczych to raki wysokiego stopnia złośliwości (słabo zróżnicowane);
dobrze zróżnicowane raki surowicze występują rzadko. Nawet 95% pacjentek z chorobą w
stadium FIGO III-IV ma raka surowiczego, natomiast raki surowicze w stadium I zdarzają się
bardzo rzadko. Raki surowicze wysokiego i niskiego stopnia uważane są za odrębne typy
nowotworów.
-
Raki endometrioidalne stanowią około 10% wszystkich przypadków raka jajnika. Większość
rakówtegotypujestwstadiumFIGOIlubII.
-
Rakijasnokomórkowestanowiąokoło5%wszystkichprzypadkówrakajajnika.Występująone
częstoukobietpochodzeniajapońskiego.WiększośćrakówtegotypujestwstadiumFIGOIlub
II;stanowiąteżnajczęstszytypnowotworuwśródguzówwstadiumI.
-
Raki śluzowe dzielą się na dwie podgrupy. Najczęściej występujący jest rak śluzowy typu
jelitowego. Nowotwór śluzowy typu zarodkowego (surowiczo-śluzowy lub z przewodów
Müllera) jest zwykle nowotworem granicznym*, podobnym do granicznych nowotworów
surowiczych.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona16
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
-
Raki z komórek przejściowych występują często; przeważnie są to nowotwory wysokiego
stopniaocharakterystycehistologicznejpodobnejdorakówsurowiczych.
-
Rakipłaskonabłonkowe
Pozatymisześciomapodstawowymitypamihistologicznymi*,wśródnowotworówjajnikarozpoznaje
siętakże:
-
Rakiniezróżnicowane,którezachowująsiępodobniedorakówsurowiczychwysokiegostopnia.
NIENABŁONKOWYNOWOTWÓRJAJNIKA
Nienabłonkowe nowotwory jajnika także stanowią złożoną grupę złośliwych* nowotworów.
Zasadniczo, nowotwory te występują rzadko. Wyróżnia się sześć podstawowych typów
histopatologicznych, często obejmujących kilka odrębnych podtypów. Ogólny opis tej klasyfikacji
podanyjestponiżej.Definicjetychnowotworów,azwłaszczaichposzczególnychpodtypówsąbardzo
specjalistyczne i naukowe, w związku z czym zalecamy zwrócenie się do lekarza o dodatkowe
informacje.
-
Nowotwory zarodkowe wywodzą się z komórek jajowych znajdujących się w jajniku.
Nowotwory zarodkowe stanowią zaledwie 5% wszystkich nowotworów jajnika, jednakże
stanowiąponad75%wszystkichzłośliwych*guzówjajnikarozpoznawanychudziewczynekprzed
wiekiem dojrzewania. Rozpoznaje się kilka różnych podtypów nowotworów zarodkowych.
Rozróżnienie tych poszczególnych podtypów jest bardzo specjalistyczne, w związku z czym
zalecamyzwróceniesiędolekarzaododatkoweinformacje.
Tak zwana torbiel* skórzasta* (lub potworniak* dojrzały torbielowaty*) stanowi podtyp
nowotworu zarodkowego i może stanowić nawet 20% wszystkich nowotworów jajnika; zwykle
macharakterłagodny*.
-
Nowotwory ze sznurów płciowych i podścieliska wywodzą się z podścieliska jajnika (tkanki
miękkiejtworzącejpodporęjajnika)lubzesznurówpłciowych(struktur,którepodczasrozwoju
narządów rozrodczych stanowią źródło wyspecjalizowanych komórek, takich jak komórki
Leydiga*,komórkiSertolego*,komórkiziarniste*czykomórkiosłonkowe*).
Nowotworyzesznurówpłciowychipodścieliskastanowiądo5%wszystkichnowotworówjajnika
i 7% wszystkich złośliwych* nowotworów jajnika. Występują najczęściej u dorosłych kobiet.
Nowotworytezwykleprodukująsubstancjehormonalnedającewyraźneobjawykliniczne,takie
jak wirylizacja* lub przerost endometrium*, co może powodować nieregularne krwawienia
menstruacyjnelubkrwawieniapookresiemenopauzy.
Rozpoznaje się kilka różnych podtypów nowotworów ze sznurów płciowych i podścieliska.
Rozróżnienie tych poszczególnych podtypów jest bardzo specjalistyczne, w związku z czym
zalecamyzwróceniesiędolekarzaododatkoweinformacje.
Najczęstszy typ złośliwego* nowotworu z grupy nowotworów ze sznurów płciowych i
podścieliska to nowotwór z komórek warstwy ziarnistej (ziarniszczak). Nowotwór ten może
występowaćudorosłych,aleczęściejwystępujeumłodychkobietwwiekuponiżej20lat.Wtej
grupie wiekowej często występuje on z towarzyszeniem objawów przedwczesnego rozwoju
płciowego(dojrzewania).
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona17
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Badaniaimmunohistochemicznemogąułatwićodróżnienietychnowotworówodinnychtypów
nowotworów jajnika, bowiem w ich tkankach zwykle występuje ekspresja białek* CD99* i
melan-A(wpostacidorosłej)orazα-inhibiny*ikalretyniny*(wpostacidorosłejimłodzieńczej).
NowotworyzkomórekLeydiga*,komórekSertolegoorazkomórekSertolegoiLeydigatworzą
podtyp nowotworów ze sznurów płciowych i podścieliska, które zwykle produkują męskie
hormony. Guz z komórek Leydiga (określany też jako guz z komórek wnękowych) jest zawsze
łagodny* i zwykle wiąże się z wirylizacją* z powodu uwalniania androgenów*. Guz z komórek
SertolegoiLeydigatakżewystępujeumłodszychpacjentekiteżmożeprodukowaćhormony.
Takżewprzypadkutychguzówbadaniaimmunohistochemicznemogąułatwićichidentyfikację,
bowiem zwykle wykazują one ekspresję swoistych białek*: α-inhibiny* i cytokeratyny o małej
masiecząsteczkowej.
-
Mięsakoraki*stanowiąokoło2do4%wszystkichprzypadkówrakajajnika.Zwykleguzytakieskładają
sięzezłośliwych*komórekwywodzącychsięznabłonka*,jakrównieżpodścieliskajajnika.
-
Nowotwory drobnokomórkowe i neuroendokrynne* jajnika charakteryzują się tym, że
zawierająkomórkimniejszeodnormalnych.Nowotworyneuroendokrynnejajnikazbudowanesą
zkomórek,którezwyklewystępująwukładziedokrewnym(endokrynnym)inerwowym*.
Ta kategoria nowotworów, która także obejmuje różne podtypy, stanowi około 1% wszystkich
nowotworówjajnika,akażdypodtypmacharakterystycznyobrazkliniczny.Nowotworytakiesą
rzadkie, ale większość z nich jest bardzo agresywna, zwłaszcza gdy zostaną rozpoznane w
stadium FIGO większym niż I. Rozróżnienie tych poszczególnych podtypów jest bardzo
specjalistyczne,wzwiązkuzczymzalecamyzwróceniesiędolekarzaododatkoweinformacje.
-
Rak płaskonabłonkowy powstający w obrębie torbieli* skórzastej*/potworniaka* jest to
złośliwy* nowotwór, który powstaje w obrębie torbieli skórzastej: jest to tzw. „transformacja
złośliwa”,którazdarzasięrzadko,wprzypadkuzaledwie1-2%torbieliskórzastych.Nowotwory
tezwyklewystępująukobietpomenopauzieizwyklesąrozpoznawanewpóźnymstadium,gdy
dużerozmiaryguzapowodujądyskomfortlubgdydojdziedoskręceniaguza,copowodujeból.
Nowotwór ten także często rozpoznawany jest podczas operacji przeprowadzanej z powodu
samejtorbieliskórzastej.
-
Wolejajnikowezłośliwejesttonowotwórzłośliwywywodzącysięzpotworniaka*;ponad50%
jego objętości stanowi tkanka normalnie występująca w tarczycy*. Wole jajnikowe złośliwe
występujebardzorzadkoizwyklerozpoznawanejestprzypadkowoukobietwwieku50-60lat.
Nowotwór ten rzadko daje przerzuty*. W bardzo rzadkich przypadkach nowotwór jajnika
stanowiprzerzutpierwotnego,złośliwegoguzatarczycy;wzwiązkuztymmożliwośćtakąnależy
wziąćpoduwagęupacjentekzwolemjajnikowymzłośliwym.
• Stopieńzróżnicowania(ang.grade)
Tak zwany stopień zróżnicowania nowotworu złośliwego* odzwierciedla obecność atypowej
charakterystyki komórek i/lub atypowej architektury guza. Stopień zróżnicowania wskazuje na
szybkość,zjakąrośnieguzistopień,wjakimjestinwazyjny*.
W przypadku nowotworów jajnika stosuje się różne systemy klasyfikacji stopnia zróżnicowania.
System klasyfikacji może być różny w zależności od typu histologicznego* guza. Stopień
zróżnicowania określa się numerem (zwykle od 1 do 3) lub przymiotnikiem (niski lub wysoki).
Zasadniczoimniższyjeststopieńzróżnicowania,tymlepszejestrokowanie*.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona18
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIESĄMOŻLIWOŚCILECZENIA?
Planowanie leczenia pacjentki wymaga zaangażowania zespołu specjalistów z
różnych dziedzin medycyny. Obejmuje to zwykle spotkanie różnych specjalistów
zwane konsylium*. Podczas takiego zebrania, po uwzględnieniu uprzednio
wspomnianychistotnychinformacji,ustalanyjestoptymalnyplanleczenia. Leczenie zwykle obejmują połączenie zabiegu chirurgicznego i chemioterapii*
ogólnoustrojowej, która działa na komórki nowotworowe niezależnie od ich
lokalizacjiwciele. Zakres leczenia zależy od stadium zaawansowania nowotworu, charakterystyki guza i związanych z
nim zagrożeń dla pacjentki. Wymienione poniżej metody leczenia mają swoje korzyści, zagrożenia i
przeciwwskazania*.Zalecamy,abypacjentkizapytałyswojegolekarzaprowadzącegoospodziewane
korzyści i działania niepożądane związane z każdą z nich, aby mieć świadomość możliwych
konsekwencjileczenia.Wprzypadkuniektórychmetodleczeniadostępnychjestkilkaróżnychopcji,a
wybór metody powinien być omówiony z uwzględnieniem stosunku oczekiwanych korzyści do
zagrożeń.
Generalnie leczenie nowotworu jajnika przebiega zgodnie ze standardowym planem leczenia, który
jestprzedstawionyponiżej.Jednakżenowotworyjajnikastanowiąbardzoróżnorodnągrupęguzów,
wzwiązkuzczymzalecaneleczeniewybranychpodtypównienabłonkowychnowotworówjajnikajest
odmienne.
Należy tu podkreślić, że większość nowotworów nienabłonkowych to guzy występujące bardzo
rzadko, a przedstawione poniżej możliwości leczenia to schematy oparte na aktualnym
doświadczeniuklinicznymdotyczącymograniczonejliczbyprzypadków.
Poza stosowaniem standardowego leczenia, w każdym stadium choroby możliwy jest udział w
badaniu klinicznym*. W badaniu klinicznym stosuje się nowe metody lub strategie leczenia w celu
lepszegopoznaniazwiązanychznimikorzyściizagrożeń.Jeślipacjentkachcewziąćudziałwbadaniu
klinicznym,zalecamy,byspytałaswojegolekarzaoaktualnietrwającebadania.
STANDARDOWYPLANLECZENIARAKAJAJNIKA
Planleczeniawczesnejchoroby(stadiumIiIIAwgFIGO)
W stadiach tych guz ograniczony jest do jajnika (stadiumI) lub jajnika, macicy i/lub jajowodu
(stadiumIIA).
Ponieważniedoszłodorozprzestrzenieniasięchorobypozamiednicę*,głównymcelemleczeniajest
chirurgiczne usunięcie guza, jak również narządów zajętych przez nowotwór, o ile do tego doszło.
Jednakże w przypadku pacjentek o określonym profilu ryzyka zalecane jest zastosowanie
dodatkowego leczenia (tzw. chemioterapii adjuwantowej*), bowiem zmniejsza to ryzyko progresji
i/lubwznowyguza.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona19
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Chirurgiczne usunięcie guza i zajętych narządów podczas określania stadium
zaawansowania
Chirurgiczneusunięcieguzainarządówzajętychprzeznowotwórstanowi
pierwszy(iwpewnychprzypadkachostateczny)etapleczeniawczesnego
stadium raka jajnika. Zabieg resekcji chirurgicznej ma miejsce podczas
chirurgicznego określania stadium zaawansowania, zasadniczego
elementu rozpoznawania raka jajnika (patrz punkt „Określanie stadium
zaawansowania”). W trakcie laparotomii, która jest przeprowadzana w
znieczuleniuogólnym*,chirurgmożewzrokowoocenićobecnośćizakres
rozprzestrzenienia się raka jajnika, czyli określić stadium jego
zaawansowania. Następnie, w zależności od określonego stadium,
chirurg przeprowadza resekcją zgodnie ze standardowym protokołem i
wykonuje biopsję* w celu pobrania próbek. Nie tylko zapewnia to tkanki do badania
histopatologicznego,alestanowitakżemiejscoweleczenieguza.
Jeżeli stwierdzone zostanie stadium wczesnego raka jajnika, chirurg przeprowadzi jedną z
następującychoperacji:
•
•
•
całkowitahisterektomia*brzuszna(usunięciemacicy),
obustronnasalpingo-owariektomia*(usunięcieobujajnikówijajowodów),
usunięciesieci(dużegofałdutkankiwyścielającegojelita).
Ponadto w ramach określania stadium zaawansowania oceniana jest cała jama brzuszna, co
obejmuje:
•
•
•
ocenę miednicy i okołoaortalnej przestrzeni zaotrzewnowej (położonej za tkanką
wyścielającąjamębrzusznąwrejoniemiednicy*iaorty),
biopsję*otrzewnej*(tkankiwyścielającejjamębrzuszną),
płukanie* jamy otrzewnowej* (polegające na użyciu roztworu soli do przepłukania wnętrza
jamybrzusznej,anastępniezbadaniupopłuczynpodkątemobecnościzłośliwych*komórek).
U wybranych pacjentek można przeprowadzić tzw. operację zachowującą płodność. Oznacza to,
że zachowany zostanie jeden jajnik razem z jajowodem, jak również macica. Operację
zachowującąpłodnośćmożnarozważyćwprzypadkupacjentek,którechcązachowaćzdolnośćdo
zajścia w ciążę, pod warunkiem, że przeprowadzono dokładne określenie stadium
zaawansowania,narządyprzeznaczonedozachowaniasązdrowe,apacjentkazostałaowszystkim
dokładnie poinformowana i otrzymała odpowiednią poradę. W przypadku pewnych typów
nowotworów jajnika, na przykład nowotworów zarodkowych, operacja zachowująca płodność
możestanowićjedynąmetodęleczenia.
Chemoterapia*adjuwantowa*
WprzypadkupacjentekzrakiemjajnikawIstadiumzaawansowania,
najważniejszym wskaźnikiem ryzyka wznowy* jest stopień
zróżnicowania.
! Małeryzyko:stadiumIAiIB,stopień1 ! Średnieryzyko:stadiumIAiIB,stopień2
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona20
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
! Duże ryzyko: stadiumIA stopień3, stadiumIC dowolny stopień (1, 2 lub 3), stadium IB
stopień2lub3,orazhistologiajasnokomórkowa.
Inneczynnikiklinicznewpływającenaryzykowznowyto:
!
!
!
pęknięcieguzaprzedoperacjąlubpodczasoperacji,
obecnośćguzawobujajnikach,
wiekpacjentkiwmomenciewystąpieniaobjawówguza.
Dlatego w przypadku pacjentek, u których określenie stopnia zaawansowania i badanie
histopatologiczne tkanki guza wskazują na wczesną chorobę średniego lub wysokiego ryzyka,
zaleca się podanie 6cykli chemioterapii* obejmującej karboplatynę* podawaną dożylnie*.
Chemioterapiaadjuwantowa*możezmniejszyćryzykoprogresjii/lubwznowychoroby.
Planleczeniazaawansowanejchoroby(stadiumIIBdoIIICwgFIGO)
Wstadiachtychdoszłodorozprzestrzenieniasięnowotworudotkanekmiednicyinnychniżjajowodyi
macica;nowotwórrozprzestrzeniłsiędotkaneknadbrzuszai/lubspowodowałodległeprzerzuty*.
Guz rozprzestrzenił się w znaczącym stopniu i usunięcie wszystkich tkanek nowotworowych przez
zabiegchirurgicznyjesttrudnelubnawetniemożliwe.Wzwiązkuztymcelempierwotnegoleczenia
takich pacjentek jest usunięcie tkanki guza w maksymalnym możliwym zakresie podczas operacji, a
następnie działanie na pozostałe komórki nowotworowe przy użyciu chemioterapii*. Chemioterapia
podawana jest dożylnie, dzięki czemu jej działanie na komórki nowotworowe jest ogólnoustrojowe.
Corazczęściejpewnączęśćchemioterapiipodajesięprzedoperacjąwceluzmniejszeniazakresuguza
itymsamymumożliwieniausunięciajaknajwiększejilościguzapodczasoperacji.
Operacjacytoredukcyjna*
W przypadku wszystkich pacjentek z podejrzeniem nowotworu jajnika przeprowadza się
laparotomię*wceludokładnegochirurgicznegookreśleniastadiumzaawansowania(patrzpunkt
„Określenie stadium zaawansowania”). Jeżeli podczas określania stadium zaawansowania
stwierdzona zostanie i/lub potwierdzona zaawansowana choroba, celem pierwszej interwencji
chirurgicznej będzie usunięcie zasadniczej masy guza, co oznacza, że chirurg będzie starał się
usunąć chirurgicznie cały widoczny nowotwór. Zabieg taki określa się jako maksymalna lub
optymalnacytoredukcja.
Zakres interwencji chirurgicznej w takim zabiegu i prawdopodobieństwo uzyskania optymalnej
cytoredukcji zależą od stadium choroby danej pacjentki. Celem tego zabiegu jest usuniecie
możliwie jak największej części masy pierwotnego guza; termin „optymalna cytoredukcja”
oznaczabrakchorobyresztkowej(brakpozostałejtkankiguza).
Standardoweelementytegozabiegutocałkowitahisterektomia*brzuszna,obustronnasalpingoowariektomia*,usunięciesieci,usunięciewęzłówchłonnychorazpłukanie*jamyotrzewnowej*;
zabieg ten może też obejmować (częściową) resekcję otrzewnej*, wątroby, śledziony, żołądka,
pęcherzykażółciowego,trzustki,jelitalubpęcherzamoczowego.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona21
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Jeżeli niemożliwe jest osiągnięcie optymalnej cytoredukcji, a zastosowana następnie
chemioterapia* spowoduje reakcję na leczenie lub stabilizację choroby, należy rozważyć tzw.
wtórną (interwałową) operację cytoredukcyjną. Oznacza to, że po trzech cyklach chemioterapii
pacjentka przechodzi operację cytoredukcyjną, a następnie otrzymuje kolejne trzy cykle
chemioterapii.Strategiatakajestcorazpowszechniejakceptowanaicorazczęściejproponowana
pacjentkom,zwłaszczawprzypadkachrozległegorozsiewunowotworu.
Chemioterapia*
Po wstępnym zmniejszeniu rozmiarów guza standardową metodą leczenia pacjentek z
zaawansowanym nowotworem jajnika jest terapia* oparta na związku platyny; w szczególności
stosowanejestpołączeniekarboplatyny*zpaklitakselem*podawanedożylnie*wsześciucyklach.
Niektóre pacjentki z rozległym rozsiewem guza mogą otrzymać 3cykle chemioterapii przed
operacją w celu zmniejszenia zakresu guza, następnie przechodzą operację, a po niej otrzymują
kolejne3cyklechemioterapii.Wprzypadkupacjentekzalergiąlubnietolerancjąpaklitakselu,jako
leczenie alternatywne można rozważyć skojarzenie docetakselu i karboplatyny lub pegylowanej
doksorubicynyliposomalnej*ikarboplatyny.
W USA sugeruje się, że w przypadku pacjentek z bardzo ograniczoną chorobą resztkową po
operacji lub jej brakiem należy proponować chemioterapię dootrzewnową - podawanie leków
przez wszczepiony elastyczny przewód bezpośrednio do jamy brzusznej. Jednakże w Europie
połączeniechemioterapiidootrzewnowejidożylnej*niemożebyćuważanezastandardleczenia.
Terapiacelowana*
Bewacyzumab jest przeciwciałem*, które wiąże się z naczyniowym czynnikiem wzrostu
śródbłonka (VEGF), który pobudza wzrost naczyń krwionośnych. Komórki nowotworu jajnika
produkujądużeilościVEGF,którypobudzatworzenienowychnaczyńkrwionośnychwguzieijego
otoczeniu.MożnatemuzapobiecblokującdziałanieVEGFprzyużyciubewacyzumabu.
Można zalecić dołączenie bewacyzumabu do chemioterapii jako leczenie pierwszego rzutu
pacjentekznowotworemwstadiumIIIiguzemresztkowymowielkościponad1cmpooperacji
cytoredukcyjnej* lub z nowotworem w stadiumIV. Powinien być podawany w połączeniu z
paklitakselemikarboplatynąprzezjedenrok.
Planleczeniachorobyprzerzutowej*(stadiumIVwgFIGO)
U około 15% pacjentek z nowotworem jajnika choroba rozpoznawana jest w stadiumIV (z
przerzutami). Jak to wyjaśniono w punkcie dotyczącym leczenia choroby zaawansowanej, efekt
leczeniaprzytymstadiumzależytakżeodchorobyresztkowejpozostałejpopierwotnejoperacji
cytoredukcyjnej,poktórejzastosowanochemioterapięobejmującąsześćcyklipołączeniazwiązek
platyny-paklitaksel*.Wprzypadkupacjentekzalergiąlubnietolerancjąpaklitakselu,jakoleczenie
alternatywne można rozważyć skojarzenie docetakselu i karboplatyny lub pegylowanej
doksorubicyny liposomalnej* i karboplatyny. Tak jak to opisano w poprzednim punkcie
dotyczącym leczenia choroby zaawansowanej, do chemioterapii można włączyć lek o nazwie
bewacyzumab*.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona22
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
SZCZEGÓLNE ASPEKTY LECZENIA WYBRANYCH TYPÓW NIENABŁONKOWYCH NOWOTWORÓW
JAJNIKA
Nowotworyzarodkowe
W przybliżeniu jedną trzecią nowotworów zarodkowych rozpoznaje się w I stadium zaawansowania; u
pacjentek takich zasadniczo zaleca się operację zachowującą płodność, natomiast niewskazany jest pełny
zabiegchirurgicznegookreślaniastadiumzaawansowania.Głównympowodemtakiegopostępowaniajest
dużaskutecznośćmetodleczenia,jakiemożnazastosowaćwraziewznowynowotworuzarodkowego.Nie
zalecasięadjuwantowego*leczenianowotworówwstadiumIomałymryzyku.
W przypadku zaawansowanej choroby przeprowadza się operację cytoredukcyjną*, a następnie
podajesięchemioterapię*wgschematuBEP(Bleomycyna*,Etopozyd*icisPlatyna).Chemioterapię
taką podaje się w trzytygodniowych cyklach. Nie określono wyraźnie optymalnego czasu trwania
leczenia, jednakże u pacjentek po całkowitym chirurgicznym usunięciu choroby zwykle stosuje się
3cykle BEP. U pacjentek, u których nie udało się całkowicie usunąć nowotworu podczas operacji,
właściwewydajesiępodanie4do5cyklischematuBEP(odczwartegocyklubezbleomycyny,wcelu
zmniejszeniaryzykatoksycznegodziałanianapłuca).Ponieważnowotworyzarodkowesąwrażliwena
chemioterapię, nawet w zaawansowanej postaci choroby można przeprowadzić operację
zachowującą płodność. Jednakże u starszych kobiet po menopauzie leczenie przebiega zgodnie ze
standardowymplanempostępowania.
Wprzypadkunowotworówzatokiendodermalnej,szczególnegopodtypunowotworówzarodkowych
o bardziej agresywnym wzroście zaleca się chemioterapię adjuwantową, z wyjątkiem pacjentów w
stadium IA, które po leczeniu można objąć obserwacją obejmującą monitorowanie stężenia αfetoproteiny*(AFP)wekrwi.
Nowotworyzesznurówpłciowychipodścieliska
U młodych pacjentek z nowotworem ze sznurów płciowych i podścieliska, który wydaje się być
chorobą zlokalizowaną można rozważyć operację zachowującą płodność, natomiast nie zaleca się
pełnegozabieguchirurgicznegookreślaniastadiumzaawansowania.
WiększośćztychnowotworówrozpoznajesięwstadiumI,autakichpacjentekniezalecasięterapii
adjuwantowej*.Niektórzylekarzesugerująterapięadjuwantowąwpostacichemioterapiiopartejna
związku platyny w przypadku pacjentek z nowotworem w stadiumIC i wysokim stopniem
zróżnicowania (stopień3). Najczęściej stosowanym skojarzeniem jest schemat BEP (Bleomycyna*,
Etopozyd*icisPlatyna),jednakżestosujesiętakżekilkainnychskojarzeńleków.
W przypadku nowotworów z komórek ziarnistych wiążących się z większym ryzykiem wskazanajest
chemioterapia* adjuwantowa obejmująca bleomycynę*, etopozyd i cisplatynę lub karboplatynę i
paklitaksel.
W przypadku nowotworów z komórek Sertolego i Leydiga chemioterapię adjuwantową należy
rozważyćwprzypadkupacjentekzguzemwstadiumIiwysokimstopniemzróżnicowania(stopień3)
lubelementamiheterologicznymiwykrytymiwbadaniuhistopatologicznym.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona23
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Leczenie choroby zaawansowanej przebiega zgodnie z ogólnymi wytycznymi leczenia nowotworów
jajnika. Operacja cytoredukcyjna*, o ile jest wykonalna, stanowi najskuteczniejszą metodę leczenia
przerzutówlubwznowynowotworówzkomórekziarnistych.Upacjentekzzaawansowanymstadium
chorobyaktualniestosowanajestchemioterapiaopartanazwiązkuplatyny.
Mięsakorak*
Wszystkie mięsakoraki są wysokiego stopnia, nawet rozpoznane w stadiumI. W związku tym
zalecana jest chemioterapia* adjuwantowa* karboplatyną* w połączeniu z paklitakselem*. U
starszychpacjentekwzłymstanieogólnymmożnarozważyćmonoterapięsamąkarboplatyną.
Nowotworydrobnokomórkoweineuroendokrynne*
Zastosowanie mają standardowe zasady leczenia chirurgicznego. Jednakże w przypadku młodszych
pacjentekzizolowanymguzemjajnikamożnarozważyćoperacjęzachowującąpłodnośćwpołączeniu
zchemioterapią*adjuwantową*.Chemioterapiazwykleobejmujezwiązekplatynyietopozyd*.
Wolejajnikowezłośliwe
Zaleca się leczenie chirurgiczne obejmujące histerektomię* i obustronną salpingo-owariektomię u
wszystkich kobiet po menopauzie oraz u kobiet przed menopauzą, które nie chcą już zachodzić w
ciążę. W przypadku młodszych kobiet chcących zachować płodność, można rozważyć operację
zachowującą płodność pod warunkiem, że nie doszło do rozprzestrzenienia się nowotworu przez
torebkęjajnika,iżenietowarzyszymupotworniak*dojrzałytorbielowaty.Wprzypadkuwyraźnego
rozprzestrzenienia się guza wskazane jest bardziej agresywne leczenie chirurgiczne. Terapia
adjuwantowa*niejestzalecana.
Po zakończeniu chirurgicznego leczenia wola jajnikowego złośliwego należy rozważyć scyntygrafię
całego ciała z zastosowaniem radioaktywnego izotopu jodu*. Jest to badanie obrazowe
umożliwiające wykrycie obecności tkanki tarczycy* w każdym miejscu ciała. Podany dożylnie*
radioaktywny izotop jodu* jest wychwytywany przez czynnościową tkankę tarczycy. W ten sposób
badanie to może wykryć resztkowe tkanki guza po operacji i w okresie obserwacji. Przed
obrazowaniem usuwa się chirurgicznie tarczycę*, aby zapobiec wychwyceniu większości lub całego
podanegojoduprzeztarczycę,zamiastprzeztkankęguza.
Rakpłaskonabłonkowypowstającywobrębietorbieli*skórzastej*/potworniaka*
Jeżeliguzjestograniczonydownętrzajajnikainiedoszłodopęknięciatorebkijajnika,leczeniejest
ograniczone i może obejmować tylko salpingo-owariektomię* (usunięcie jajnika i jajowodu). W
przypadku bardziej zaawansowanej choroby należy przeprowadzić standardowe chirurgiczne
określenie stadium zaawansowania. Jeżeli nie udało się całkowicie usunąć guza podczas pierwszej
operacji, nie zaleca się powtórnego zabiegu. Wskazana jest chemioterapia adjuwantowa*
obejmującajedenzeschematówopartychnazwiązkuplatyny:bleomycynę*,etopozyd*icisplatynę
lubkarboplatynę*ipaklitaksel*.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona24
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
JAKIESĄPOTENCJALNEDZIAŁANIANIEPOŻĄDANE(SKUTKIUBOCZNE)LECZENIA?
Leczeniechirurgiczne
Ogólnezagrożeniaidziałanianiepożądane
Pewne zagrożenia są wspólne dla wszystkich interwencji chirurgicznych przeprowadzanych w
znieczuleniu ogólnym*. Powikłania takie zdarzają się rzadko i obejmują zakrzepicę żył głębokich*,
problemy z sercem lub oddychaniem, krwawienie, zakażenie lub niepożądaną reakcję na
znieczulenie. Zapobiega się im przez dokładną ocenę medyczną przed zabiegiem i odpowiednie
postępowanie.
Jajniki, jajowody i macica znajdują się w miednicy* razem z węzłami chłonnymi*, pęcherzem
moczowym, dużymi naczyniami krwionośnymi i częścią jelita. Podczas interwencji chirurgicznej,
koniecznej w zależności od zakresu rozprzestrzenienia się nowotworu, może dojść do uszkodzenia
niektórych z tych struktur. Dokładne określenie stadium zaawansowania przed operacją ułatwią
zminimalizowanietakiegozagrożenia.
Usunięcie węzłów chłonnych* z miednicy i z okolicy aorty może spowodować uszkodzenie lub
zablokowanie dróg chłonnych, powodując obrzęk limfatyczny – stan, w którym dochodzi do
akumulacji limfy w nogach i ich obrzęku. Może dojść do tego wkrótce po operacji, jak również
później.
Utratazdolnościrozrodczych
Standardowy plan leczenia nowotworu jajnika obejmuje chirurgiczne usunięcie obu jajników i
jajowodów oraz macicy. W efekcie po takim leczeniu pacjentka nigdy nie będzie już mogła zajść w
ciążę.Pacjentkaotrzymaodpowiedniąporadęizostanieskierowanadospecjalistówzapewniających
wsparcie. U wybranych pacjentek można przeprowadzić operację zachowującą płodność, co oznacza, że
zachowany zostanie jeden jajnik razem z jajowodem, jak również macica. Operację zachowującą
płodność można rozważyć w przypadku pacjentek, które chcą
zachować zdolność do zajścia w ciążę, pod warunkiem, że
przeprowadzono dokładne określenie stadium zaawansowania,
narządy przeznaczone do zachowania są zdrowe, a pacjentka
otrzymałaodpowiedniąporadę.
Utrata czynności obu jajników po ich usunięciu powoduje także
przerwanie produkcji żeńskich hormonów. U kobiet w wieku
rozrodczympowodujetozakończeniekrwawieńmiesiączkowychi
wystąpienieobjawówmenopauzy*.Należydokładnieocenić,czyhormonalnaterapiazastępcza*jest
wskazana czy też przeciwwskazana*, bowiem kwestia ta zależy od typu nowotworu jajnika, stanu
ogólnegodanejpacjentkiijejpreferencji.
Usunięcienarządówjamybrzusznej
Wprzypadkupacjentekzzaawansowanąchorobąoperacjacytoredukcyjna*możeobjąćchirurgiczne
usunięcieróżnychnarządówjamybrzusznejzajętychprzeznowotwór.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona25
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Usunięcie części jelita, części wątroby i pęcherzyka żółciowego może powodować zaburzenia ze
strony przewodu pokarmowego. Konieczne może być chirurgiczne wyłączenie( zmiana przebiegu)
przewodupokarmowego(ileostomia*lubkolostomia*)wceluumożliwianiazbieraniai/lubusuwania
stolca.
Usunięcie śledziony prowadzi do zwiększenia podatności na pewne zakażenia; ponadto po takim
zabiegunależyrozważyćszczepienieiprofilaktycznąantybiotykoterapię.
Utrata czynności pęcherza moczowego (zbieranie i wydalanie moczu) zdarza się rzadziej, a
koniecznośćchirurgicznegowyłączenia*(zmianyprzebieguprzepływumoczu)występujerzadko.
Chemioterapia*
Działania niepożądane chemioterapii występują bardzo często. Zależą one od rodzaju podawanego
leku(leków)idawkowania,orazichtypizakresróżniąsięwzależnościodpacjentki.Jeślipacjentka
miaławprzeszłościinneproblemyzdrowotne,zastosowanezostanąpewneśrodkiostrożnościi/lub
zmiany w schemacie leczenia. Jednoczesne podawanie kilku leków powoduje zazwyczaj więcej
działań niepożądanych niż przyjmowanie tylko jednego leku. W przypadku pewnych działań
niepożądanychmożliwejestzapobieganieimlubichłagodzenie;kwestiętęnależyomówićwcześniej
zlekarzamiipielęgniarkami.
Poniżej wymieniono ogólne działania niepożądane, których występowanie stwierdzono przy
stosowaniu leków stosowanych zwykle w chemioterapii nowotworu jajnika. Charakter, częstość
występowania i nasilenie działań niepożądanych będą różne w zależności od zastosowanego leku
chemioterapeutycznego.
Najczęstszedziałanianiepożądanesąnastępujące:
utratalubprzerzedzeniewłosów(zwyjątkiemkarboplatyny*,
przyktórejstosowaniuzdarzasiętorzadko), • zmniejszenie liczby krwinek, które może wywoływać
niedokrwistość (anemię)*, krwawienia i powstawanie
zasinieńorazzakażenia,
• zmęczenie,
• mdłościlubwymioty.
Doinnych,częstowystępującychdziałańniepożądanychnależą:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
owrzodzeniawjamieustnej,
utratalubzmianasmaku(nametaliczny),
biegunka,
drętwienielubmrowieniepalcówurąkinóg(neuropatiaobwodowa*),
różnegorodzajubólstawówimięśni,
łagodne reakcje alergiczne obejmujące wysypkę, zaczerwienienie twarzy, gorączkę lub
dreszcze,
zapalenieskórywokółmiejscapodawaniakroplówki,
reakcjeskórne-zaczerwienienie,ściemnienielubpogrubienie.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona26
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Inne,okazjonalnedziałanianiepożądane:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zmianyczynnościwątroby,
stanzapalnypłucpowodującykaszel,dusznośćibólwklatcepiersiowej(bleomycyna*),
zaparcie,
nieostrewidzenie,
ciężkareakcjaalergiczna,
niskieciśnienietętniczekrwi(mogącepowodowaćzawrotygłowy),
powolnapracaserca,
bólwjamiebrzusznej,
bólgłowy.
Należy także zauważyć, że w przypadku kobiet, które przeszły operację zachowującą płodność,
niektóre leki chemioterapeutyczne* mogą działać na pozostały jajnik i spowodować bezpłodność.
Ponadtopewnelekichemioterapeutycznemogązaszkodzićnienarodzonemudzieckurozwijającemu
sięwmacicyi/lubniemowlęciukarmionemupiersią,ponieważmogąprzenikaćdomlekamatki.
Oprócz tych wspólnych objawów, każdy lek może powodować inne charakterystyczne niepożądane
działania. Najczęstsze z nich wymienione są poniżej, chociaż nie wystąpią one u każdej pacjentki, a
stopieńichnasileniamożebyćróżny.
Paklitaksel* może spowodować neuropatię obwodową*, zależną od podanej dawki, czasu trwania
infuzji (kroplówki) oraz harmonogramu podawania leku. Możliwe występujące objawy obejmują
drętwienie, parestezje* i piekący ból dłoni i stóp, sprawiający wrażenie noszenia parzących
rękawiczekiskarpetek.Objawyteczęstowystępująsymetrycznieizwyklezaczynająsięwstopachi
nogach.Pacjentkinajczęściejzgłaszająjednoczesnewystąpienieobjawówwpalcachstópidłoni,ale
zdarzająsięteżniesymetrycznepoczątki.Wrzadkichprzypadkachparestezjeobejmujątwarz.Objawy
o niewielkim nasileniu ustępują częściowo lub całkowicie w ciągu kilku miesięcy po zakończeniu
leczenia, natomiast w przypadku pacjentek, u których dojdzie do ciężkiej neuropatii*, objawy takie
mogąutrzymywaćsiędłużej.
Karboplatyna*podawanarazemzpaklitakselem*zwiększaryzykoneuropatii*.
Cisplatyna* może powodować upośledzenie słuchu i uszkodzenie nerek. Czynność nerek oceniana
jestnapodstawietestówkrwiprzedrozpoczęciemleczenia.Podczasleczeniabardzoważnejestpicie
dużychilościpłynów,abyzapobiecuszkodzeniunerek.
Ciężkiedziałanianiepożądane,jakiemogąwystąpićpodczasleczeniatopotekanem*tociężkiereakcje
alergiczne,sinalubnietypowobladaskóralubpaznokcie,gorączka,dreszcze,uporczywebólegardła,
ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, uporczywy lub ciężki kaszel, przewlekły, silny ból,
zaczerwienienielubobrzękwmiejscuwstrzyknięcia,przewlekły,silnybólżołądka,skurcze,znacznie
nasilona męczliwość lub osłabienie, duszność, skłonność do powstawania siniaków lub krwawienia
orazzażółcenieskórybądźoczu.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona27
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Częste działania niepożądane bleomycyny* to dreszcze, splątanie, ciemne pasma w paznokciach,
utratawłosów,swędzenie,utrataapetytu,zaczerwienienie,ściemnienielubtkliwośćskóry,bóljamy
ustnejispadekmasyciała.Łącznadawkableomycyny,jakąmożnapodaćjestograniczonazuwagina
ryzyko wystąpienia włóknienia płuc, prowadzącego do duszności; w razie wystąpienia takiego
objawu, należy zgłosić to lekarzowi. Stwierdzono także występowanie nadwrażliwości na
bleomycynę, jednakże nie jest ona zależna od dawki i zwykle występuje w ciągu godzin od jej
podania.
Ifosfamid*powinienbyćpodawanyrazemzlekiemchroniącymdrogimoczowe.Należyzwrócićsięo
poradę do lekarza w razie pojawienia się krwi w moczu lub ciemnego zabarwienia moczu, w razie
wystąpienia śpiączki lub splątania lub zmniejszenia ilości wydalanego moczu. Lek ten może także
spowodowaćzażółcenieskóryluboczu.
Bewacyzumab*
Najczęstsze działania niepożądane bewacyzumabu* to nadciśnienie, uogólnione osłabienie, ból, ból
wjamiebrzusznej,mdłościiwymioty,słabyapetyt,zaparcie,zakażeniagórnychdrógoddechowych,
małaliczbabiałychkrwinek(cozwiększaryzykozakażeń),białkomocz,krwawienieznosa,biegunka,
utratawłosów,owrzodzeniajamyustnejibólgłowy.
Leczeniebewacyzumabem*możepowodowaćtakżerzadkie,leczpoważnepowikłania,takiejak:
- perforacjaprzewodupokarmowego,
- powstanieprzetoki,
- zaburzeniagojeniasięran,
- silnekrwawienie,
- przełomnadciśnieniowy(nagły,dużywzrostciśnieniakrwi),
- zespół nerczycowy - stan charakteryzujący się bardzo dużym stężeniem białka w moczu
(białkomocz),małymstężeniembiałkawekrwiorazobrzękiem(zwłaszczaokolicyoczu,dłoni
i stóp); zespół ten spowodowany jest uszkodzeniem drobnych naczyń krwionośnych w
nerkach,któreodfiltrowujązkrwiszkodliwesubstancjeinadmiarwody,tworzącmocz,który
spływadopęcherzamoczowego.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona28
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
COSIĘSTANIEPOZAKOŃCZENIULECZENIA?
Dosyć często w fazie następującej po leczeniu u pacjentek
onkologicznychpojawiająsięobjawyzwiązanezleczeniem.
•
•
•
Pacjentki mogą odczuwać lęk, trudności ze snem lub
depresję;
mogą
też
potrzebować
wsparcia
psychologicznego.
Podczasleczeniaipojegozakończeniuproblememmoże
byćwłaściweodżywianiepacjentkizuwaginaosłabiony
apetyt,mdłościiogólniezłesamopoczucie.
Dość częste działania niepożądane chemioterapii* podawanej dożylnie* to trudności z
koncentracjąizaburzeniapamięci.
Wizytykontrolne*ulekarzy
Pozakończeniuleczenialekarzezaproponująprogramwizytkontrolnych(obserwacji)wcelu:
• wykrywaniaizapobieganiadziałaniomniepożądanymleczenia,
• wykryciaewentualnegonawrotu*chorobyizleceniaodpowiedniegoleczenia,
• zapewnienianiezbędnychinformacjimedycznychipomocypsychologicznejorazskierowania
do specjalistów zapewniających odpowiednie wsparcie, aby zoptymalizować powrót do
codziennegożycia.
Z uwagi na różnorodność różnych typów nowotworów jajnika nie ma jednego, ogólnie przyjętego
schematuobserwacjipacjentek.
Protokół obserwacji w przypadku nowotworu nabłonkowego (raka) jajnika obejmuje wywiad
dotyczący ogólnego stanu zdrowia i objawów związanych z chorobą oraz badanie przedmiotowe,
włącznie z dwuręcznym badaniem miednicy* przeprowadzane co 3miesiące przez 2lata, co
4miesiące w trzecim roku, a co 6miesięcy w czwartym i piątym roku. Korzystne jest oznaczanie
stężenia CA125 w ramach obserwacji u pacjentek reagujących na leczenie po zakończeniu
chemioterapii*,bowiem,jakwykazano,wskaźniktenmożeprognozowaćnawrótnowotworujajnika.
Stwierdzenie progresji lub wznowy* choroby na podstawie stężenia CA125 w surowicy wymaga
stwierdzenia stopniowego zwiększania wartości CA125 w serii kolejnych pomiarów. Zwiększone
stężenie musi być potwierdzone przez dwa osobne oznaczenia przeprowadzone w odstępie co
najmniej 1tygodnia. W razie zwiększenia stężenia CA125 można odłożyć rozpoczęcie chemioterapii
doczasuwystąpieniaobjawówwznowynowotworu.Należyjednakpamiętać,żesamwzroststężenia
CA125możewskazywaćnawznowękwalifikującąsiędousunięciachirurgicznego,wzwiązkuzczym
pacjentkapowinnabyćodpowiedniopoinformowana,bymogłapodjąćświadomądecyzję.
W razie objawów progresji choroby (klinicznych lub zwiększonego stężenia CA125) należy
przeprowadzić obrazowanie TK*. Wydaje się, że obrazowanie PET jest dokładniejsze od TK w
wykrywaniu większej liczby lokalizacji nowotworu, zwłaszcza w węzłach chłonnych, otrzewnej* lub
podtorebkąwątroby.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona29
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Swoisteaspektyobserwacjipacjentekznienabłonkowymnowotworemjajnika
Zwykleobserwacjaprzebiegataksamo,jakwprzypadkunabłonkowegonowotworujajnika,jednakże
wpewnychprzypadkachwystępująróżnice.Wizytykontrolnemusząobejmowaćwywiaddotyczący
ogólnego stanu zdrowia i objawów związanych z chorobą oraz badanie przedmiotowe, włącznie z
badaniem miednicy* oraz oznaczenie markerów nowotworowych przeprowadzane co 3miesiące
przez2lata,anastępnieco6miesięcywtrzecim,czwartymipiątymroku.Wprzypadkupacjentek,
które przeszły operację zachowującą płodność, należy wykonywać USG* miednicy co 6miesięcy,
natomiast obrazowanie TK* jamy brzusznej i miednicy przeprowadza się zwykle wg wskazań
klinicznych. W przybliżeniu 75% przypadków nowotworów zarodkowych powraca w ciągu roku od
pierwszego leczenia. Z drugiej strony powolny przebieg nowotworów ze sznurów płciowych i
podścieliska z tendencją do późnej wznowy (mediana czasu do wznowy wynosi około 4 do 6lat)
wymaga długiego okresu obserwacji. W kilku doniesieniach opisywano wznowę pojawiającą się
ponad20lat(do37lat)porozpoznaniu.
Wiele nowotworów z komórek ziarnistych* to guzy wolno rosnące; może dojść do ich wznowy po
wielulatach,częstonawet20latporozpoznaniu.Częstooznaczasięstężenieestradiolu*,hormonu
luteinizującego (LH), hormonu folikulotropowego (FSH) i inhibiny*, jednakże oznaczenia te są
najbardziejwiarygodneupacjentekpomenopauzielubpousunięciuobujajników.
W przypadku pacjentek z neuroendokrynnym* nowotworem jajnika po operacji przeprowadza się
obrazowanie z wykorzystaniem oktreotydu w celu wykrycia komórek nowotworowych, jakie mogą
znajdować się w innych miejscach w ciele (patrz punkt „W jaki sposób ustalane jest rozpoznanie
nowotworujajnika?”).Badaniepoleganadożylnym*podaniulekuonazwieoktreotydznakowanego
substancjąradioaktywną;lektenwiążesięzkomórkaminowotworuneuroendokrynnego*obecnymi
w organizmie, co umożliwia badanie, a zwłaszcza zobrazowanie komórek takiego nowotworu
niezależnie od ich lokalizacji w ciele. Standardowe postępowanie obejmuje też analizę hormonów
przewodupokarmowego*(GUT).
Wprzypadkupacjentekleczonychzpowodunowotworuzarodkowego,oznaczeniezawartościhCG*,
AFP* i LDH* może ułatwić wykrycie wznowy* choroby. Obrazowanie MRI* stosowane jest częściej,
niżTK,abyuniknąćstosowaniapromieniowaniawtejgrupiezwyklemłodychpacjentek.
W przypadku pacjentek z wolem jajnikowym złośliwym konieczne jest badanie przedmiotowe i
leczenie zastępcze hormonami tarczycy* w dawce, która całkowicie zahamuje uwalnianie hormonu
tyreotropowego (TSH). Zamiast scyntygrafii całego ciała z zastosowaniem radioaktywnego izotopu
jodu*obecniestosujesięseryjnepomiarystężeniatyreoglobuliny*(Tg).Obserwacjatrwadokońca
życiaiobejmujegłówniemonitorowanieczynnościtarczycyistężeniaTg.
Zalecany okres obserwacji pacjentek leczonych z powodu raka płaskonabłonkowego powstałego w
obrębietorbieli*skórzastej*wynosi5latiobejmujebadaniaprzedmiotoweiobrazowe.
Powrótdonormalnegożycia
Powrót do normalnego, codziennego życia ze świadomością, że możliwy jest nawrót nowotworu
możebyćtrudny.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona30
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Wizyty kontrolne u lekarzy stanowią dla pacjentki okazję do uzyskania informacji medycznych i
pomocy psychologicznej oraz skierowania do specjalistów zapewniających odpowiednie wsparcie.
Przydatne mogą być też dodatkowe porady udzielone przez specjalistę psychologa, a niektóre
pacjentki mogą znaleźć pomoc w grupach zrzeszających pacjentki lub mediach informacyjnych
skierowanych do pacjentek. Dietetyk może udzielić porad na temat prawidłowego żywienia.
Pracownicy społeczni mogą ułatwić dostęp do odpowiednich zasobów, aby umożliwić skuteczną
rehabilitację.
Mogą pojawić się obawy dotyczące możliwego zagrożenia dla krewnych pacjentki. W większości
przypadków ryzyko jest bardzo małe, bowiem 90% nowotworów jajnika nie wiąże się z żadną
dziedzicznąmutacją*genową.Jednakżepacjentkiznowotworempowiązanymzdziedzicznąmutacją
oraz pacjentki obawiające się takiej możliwości powinny omówić ze swoim lekarzem ewentualne
zaleceniadlaswoichkrewnych.
Corobić,jeślidojdziedowznowynowotworu?
Jeślinowotwórpowróci,sytuacjatabędzieokreślanamianemnawrotulubwznowy*.Decyzjacodo
leczeniabędziezależećodtypunowotworujajnika,czasuicharakteruwznowy,zakresustosowanej
uprzedniochemioterapii*ireakcjipacjentkinaniąorazogólnegostanuzdrowiapacjentki.Czynnikite
powinnybyćdokładnieocenioneindywidualniedlakażdejpacjentki.
Ponadto należy zwrócić szczególną uwagę na działania niepożądane leczenia, których znaczenie się
zwiększa wraz z siłą stosowanego leczenia. W szczególności pacjentki otrzymujące ponownie
schemat chemioterapii skojarzonej zawierający związek platyny i paklitaksel w ciągu roku od
zakończenia poprzedniego mają znacząco zwiększone ryzyko działań niepożądanych w obrębie
układunerwowego*.
W ramach spersonalizowanego planu leczenia lekarz będzie przez cały czas omawiać z każdą
pacjentkąrealistycznemożliwościleczenia.Wmiaręmożliwościwwyborzesposobuleczenianależy
uwzględnićpreferencjepacjentki.
W zależności od konkretnej sytuacji, leczenie wznowy nowotworu nabłonkowego jajnika może
obejmowaćnastępującemetody:
•
Chirurgiczneusunięcienawrotowegoguza.
Możliwość tę można rozważyć u pacjentek, które dobrze zareagowały na uprzednią chemioterapię,
zwłaszczajeślidoszłodoizolowanejwznowypodługimokresieodzakończenialeczenia,apacjentka
jest w dobrym stanie ogólnym. Interwencja chirurgiczna może być także konieczna w celu
złagodzeniaobjawów,naprzykładniedrożnościjelitspowodowanejprzezguz.
•
Chemioterapia
Wybór schematu chemioterapii zależy od czasu, jaki upłynął od ostatniej dawki pierwszej
chemioterapiiopartejnazwiązkuplatynydowystąpieniawznowychoroby.Poniżejopisanesącztery
kategoriezależneoddługościtegoodstępuczasowego,razemzmożliwościamileczeniadostępnymi
wkażdejsytuacji.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona31
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Chorobajestuważanazaodpornąnazwiązkiplatyny,jeślidoszłodoprogresjinowotworupodczas
chemioterapii lub w ciągu 4tygodni od ostatniej dawki lub za oporną na związki platyny, jeśli
wznowawystąpiławciągu6miesięcyodostatniejdawki.Planleczeniatakichpacjentekpowinienbyć
skupiony na zapewnieniu zindywidualizowanego leczenia podtrzymującego mającego na celu
utrzymanie i/lub poprawę jakości życia oraz opanowanie objawów. Leki, jakie można stosować, to
paklitaksel, topotekan, pegylowana doksorubicyna liposomalna* i gemcytabina. Ponieważ nie
wykazano wyraźnej przewagi żadnej metody leczenia nad innymi, wybór leczenia powinien być
oparty na potrzebach pacjentki po omówieniu oczekiwanych działań niepożądanych i wygodzie
podawania leku/leków. Podawanie więcej niż jednego leku jednocześnie nie przynosi żadnych
korzyści.
Chorobajestuważanazaczęściowowrażliwąnazwiązkiplatyny,jeślidoszłodowznowynowotworu
wokresieod6do12miesięcyodostatniejdawkilubzawrażliwąnazwiązkiplatyny,jeśliwznowa
wystąpiła ponad 12miesięcy od ostatniej dawki. Pacjentki takie mają dużą szansę na ponowną
reakcjęnachemioterapięzawierającązwiązekplatyny*.Preferowanymschematemjestskojarzenie
karboplatyny z paklitakselem, można jednak zaproponować inne połączenia po omówieniu
oczekiwanych działań niepożądanych i wygody podawania leku/leków. W szczególności połączenie
karboplatyny i pegylowanej doksorubicyny liposomalnej* wiąże się z mniejszym wskaźnikiem
długotrwałych działań niepożądanych. Pacjentki z chorobą częściowo wrażliwą na związki platyny
mogą także odnieść korzyść z leczenia połączeniem trabektedyny* i pegylowanej doksorubicyny
liposomalnej.
•
Terapiacelowana*
W razie wystąpienia wznowy można zaproponować leczenie bewacyzumabem* pacjentkom z
chorobą wrażliwą na związki platyny, jeżeli nie otrzymywały tego leku uprzednio. Korzyści ze
stosowaniabewacyzumabuwraziewznowyupacjentekzchorobąodpornąnazwiązkiplatynyniesą
wyraźnieokreślone.
Sposóbleczenia wznowynowotworównienabłonkowychpowinien być oceniany indywidualnie dla
każdegopodtypu.Zaleceniadlakonkretnychsytuacjisąnastępujące:
•
Wprzypadkunowotworówdrobnokomórkowychwleczeniuwznowystosujesięopartyna
ifosfamidzie schemat VICE (winkrystyna*, ifosfamid, karboplatyna* i etopozyd*). U
pacjentek w złym stanie ogólnym można zastosować schemat chemioterapii CAVE
(cyklofosfamid,doksorubicyna*,winkrystyna*ietopozyd*).
•
W przypadku pacjentek z nowotworem zarodkowym leczonych uprzednio związkiem
platyny, u których wznowa wystąpiła ponad 6miesięcy od zakończenia chemioterapii,
można rozważyć połączenie ifosfamid/związek platyny (IP), ewentualnie razem z
paklitakselem lub bez. Inne skuteczne schematy chemioterapii to połączenie winblastyny,
ifosfamidu i cisplatyny (VeIP) lub cisplatyny, winblastyny i bleomycyny (PVB). Pacjentki, u
którychdoszłodowznowyprzedupływem6miesięcyodzakończeniachemioterapiiopartej
na związku platyny, mogą otrzymywać połączenie winkrystyny, aktynomycynyD i
cyklofosfamidu(VAC)lubpaklitakseluigemcytabiny.Niestwierdzonowyraźnie,czykolejna
operacja cytoredukcyjna* może przynieść korzyść. Może przynieść pewne korzyści u
niektórych pacjentek, zwłaszcza pacjentek z niedojrzałym potworniakiem lub zespołem
rosnącegopotworniaka(growingteratomasyndrome,GTS).
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona32
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
•
W przypadku pacjentek z mięsakorakiem* jajnika wykazano skuteczność ifosfamidu* w
leczeniuwznowy.
•
W przypadku pacjentek z nowotworami ze sznurów płciowych i podścieliska, wykazano
aktywność karboplatyny* i paklitakselu* jako chemioterapii drugiego rzutu. Nie jest jasne,
czychemioterapiaprzynosijakąśkorzyśćpacjentkomzuporczywymnowotworemkomórek
Sertolego i Leydiga, jednakże istnieją doniesienia o wystąpieniu poprawy u pacjentek.
Ponieważ guzy z komórek ziarnistych wykazują ekspresję receptorów hormonów
sterydowych, rozważa się stosowanie terapii hormonalnej. U części pacjentek leczonych
agonistamihormonugonadoliberyny(GnRH),tamoksyfenem,progestynamilubinhibitorami
aromatazywykazanokorzyśćztakiegoleczenia.
•
U pacjentek z rakiem płaskonabłonkowym powstałym w obrębie torbieli*
skórzastej*/potworniakastosujesięradioterapięmiednicywprzypadkuizolowanejwznowy
wobrębiemiednicy.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona33
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
SŁOWNICZEK
5-fluorouracyl
Lek stosowany w leczeniu objawów raka jelita grubego, piersi (sutka), żołądka i trzustki. Ponadto
stosowany jest w postaci kremu w leczeniu pewnych chorób skóry. 5-fluorouracyl hamuje
wytwarzanie DNA* przez komórki i może zabijać komórki nowotworowe. Należy do klasy środków
antymetabolicznych.Określanyjesttakżejako5-FUifluorouracyl.
Adenomioza
Stan patologiczny, w którym tkanka endometrium stanowiąca normalną wyściółkę jamy macicy i
która powinna znajdować się tylko tam, występuje także w mięśniu macicy powodując ból i
dyskomfort,aniekiedytakżenadmiernekrwawieniamenstruacyjne.
Alfa-fetoproteina(AFP)
Białkownormalnychwarunkachwytwarzaneprzezpłód.Uzdrowychmężczyznlubkobiet(którenie
są w ciąży) zawartość AFP we krwi jest przeważnie niewykrywalna. Zwiększona zawartość AFP
sugerujeobecnośćpierwotnegorakawątrobylubnowotworuzarodkowego.
Androgen
Typhormonu,którypobudzarozwójiutrzymywaniemęskichcechpłciowych.
Badanieginekologiczne/badanienarządówmiednicy
Badanie przedmiotowe, podczas którego lekarz będzie poszukiwał dotykiem guzków lub zmian
kształtupochwy,szyjkimacicy,macicy,jajowodów,jajnikówiodbytnicy.Lekarzposłużysięrównież
wziernikiem*,abyrozchylićściankipochwyipobraćpróbkidobadaniacytologicznego*.
Badanieimmunohistochemiczne
Technika stosowana w celu identyfikacji specjalnych cząsteczek w różnych typach tkanek. Tkanka
takapoddawanajestdziałaniuprzeciwciała,którewiążesięztakącząsteczką.Przeciwciałozwiązane
zcząsteczkąstajesięwidocznepodmikroskopemdziękizastosowaniureakcjibarwnej,radioizotopu,
złotakoloidalnegolubbarwnikafluorescencyjnego.Badanieimmunohistochemicznestosowanejest
w celu ułatwienia rozpoznania chorób, takich jak nowotwory, oraz w celu wykrywania
mikroorganizmów. Stosowane jest też w ramach badań podstawowych w celu poznania sposobów
wzrostuiróżnicowania(specjalizacji)komórek.
Badaniekliniczne
Rodzaj badania naukowego, w którym oceniana jest przydatność innowacyjnych rozwiązań w
medycynie. Może ono dotyczyć nowych metod badań przesiewowych, metod zapobiegania,
rozpoznawaniabądźleczeniadanejchoroby.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona34
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Bewacyzumab
Bewacyzumab jest przeciwciałem monoklonalnym* zaprojektowanym w celu rozpoznawania i
wiązania się ze swoistą strukturą (zwaną antygenem) występującą na pewnych komórkach w
organizmie lub obecnych w krwiobiegu. Zadaniem tego leku jest wiązanie się z naczyniowym
czynnikiem wzrostu śródbłonka (VEGF*), białkiem krążącym we krwi, które pobudza wzrost naczyń
krwionośnych. Bewacyzumab, wiążąc się z VEGF, blokuje jego działanie. W efekcie komórki
nowotworoweniemogąrozbudowywaćwłasnychnaczyńzaopatrującychguzwkreworazcierpiąna
niedobórtlenuisubstancjiodżywczych,cospowalniarozrostguza.
BiałkaCD99
Białka występujące w niemal wszystkich tkankach człowieka, a w szczególnie dużych ilościach w
pewnychnowotworach.Oznaczeniepoziomuichekspresjiwtkancejajnikamożeułatwićpostawienie
dokładnegorozpoznaniapewnychnowotworówjajnika.
Białko
Niezbędne składniki odżywcze zbudowane z aminokwasów. Są one niezbędne dla funkcjonowania
wielu organizmów, w tym organizmu człowieka. Odpowiadają za transport i komunikację między
komórkami,zazmianychemiczne,atakżezautrzymywaniestruktury,m.in.komórek.
BiałkoMelan-A
Białko występujące w prawidłowych melanocytach (komórkach wytwarzających pigment melaninę)
w skórze i siatkówce oka. Występują także w większości przypadków czerniaka (nowotworu
wywodzącegosięzmelanocytów).SzczepionkizawierającefragmentybiałkaMelan-Abadanesąpod
kątem wzmacniania odpowiedzi odpornościowej na komórki nowotworowe u pacjentów z
czerniakiem.OkreślanejesttakżejakoantygenMART-1.
Biopsja
Pobranie komórek lub tkanek* do badania przez patomorfologa*. Patomorfolog może zbadać uzyskany
materiałpodmikroskopemlubprzeprowadzićnaniminnebadania.Istniejewieleróżnychtypówbiopsji.Do
najczęściej wykonywanych zalicza się: (1) biopsja z pobraniem wycinka, podczas której pobierana jest
wyłącznie próbka tkanki*; (2) biopsja wycinająca, podczas której usuwany jest cały guzek lub podejrzany
obszaroraz(3)biopsjaigłowa,podczasktórejpróbkatkankilubpłynupobieranajestzapomocąigły.Gdy
używanajestigłaodużejśrednicy,zabiegnosinazwębiopsjigruboigłowej.Gdyużywanajestigłaomałej
średnicy,zabiegnosinazwębiopsjiaspiracyjnejcienkoigłowej.
Bleomycyna
Substancja czynna leku stosowanego w leczeniu wielu rodzajów nowotworów oraz poddawana
badaniom w leczeniu różnych innych rodzajów nowotworów. Pochodzi ona z bakteriiStreptomyces
verticillus. Bleomycyna uszkadza DNA* komórek i może zabijać komórki nowotworowe. Należy do
grupyantybiotykówprzeciwnowotworowych.
Chemioterapia
Rodzaj leczenia przeciwnowotworowego, w którym stosowane są leki niszczące i/lub ograniczające
wzrostkomóreknowotworowych.Lekitesąprzeważniepodawanepacjentomwpowolnymwlewie
dożylnym (kroplówce), ale mogą być również stosowane doustnie, w bezpośrednich wlewach do
kończynylubwewlewiedowątroby,wzależnościodlokalizacjinowotworu.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona35
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Chorobazapalnamiednicy
Choroba, w której dochodzi do stanu zapalnego żeńskich narządów rozrodczych. Może obejmować
miednicę, jajowody, jajniki i pewne więzadła. Choroba zapalna miednicy jest zwykle spowodowana
przezzakażeniebakteryjne.Możepowodowaćbezpłodnośćizwiększoneryzykociążypozamacicznej
(ciążywobrębiejajowodu).
Chromosom
Zorganizowana struktura zawierająca geny stanowiące kod organizmu odpowiedzialny za
charakterystyczne cechy, takie jak kolor włosów czy płeć. Komórki człowieka zawierają 23pary
chromosomów(łącznie46chromosomów).Komórkinowotworowelubbiałaczkoweczęstozawierają
nieprawidłowości chromosomalne, czyli zmiany chromosomów, takie jak duplikacja, czyli obecność
dodatkowego chromosomu (47chromosomów) lub delecja, czyli brak któregoś z chromosomów
(45chromosomów). Do inwersji genetycznej lub chromosomalnej dochodzi wtedy, gdy nie jest
dodawanyaniusuwanyżadenchromosom,alezachodziodwróceniejegofragmentu.
Cisplatyna
Lek stosowany w leczeniu wielu typów nowotworów. Cisplatyna jest jednym ze związków platyny.
Mechanizm zabijania komórek nowotworowych polega na uszkadzaniu ich DNA* i hamowaniu
podziałów.Cisplatynanależydoklasylekówalkilujących.
Częstośćwystępowania
Liczbanowychprzypadkówdanejchorobyrozpoznawanychkażdegoroku.
Czynnikwzrostuśródbłonkanaczyń(VEGF)
Substancjawytwarzanaprzezkomórkistymulującatworzenienowychnaczyńkrwionośnych.
Dehydrogenazamleczanowa(LDH)
Jeden z grupy enzymów obecnych we krwi i w innych tkankach organizmu, uczestniczący w
wytwarzaniu energii w komórkach. Zwiększona aktywność dehydrogenazy mleczanowej może być
oznaką uszkodzenia tkanek, pewnych rodzajów nowotworów lub innych chorób. Nazywany jest on
równieżdehydrogenaząkwasumlekowegoiLDH.
DNA
Skrótodkwasudeoksyrybonukleinowego.DNA*jestnośnikieminformacjigenetycznej.
Docetaksel
Docetakselnależydogrupylekówprzeciwnowotworowychzwanychtaksanami*.Docetakseluniemożliwia
komórce zniszczenie wewnętrznego „szkieletu” niezbędnego do podziału i mnożenia się komórek. Gdy
szkieletpozostajenamiejscu,komórkaniemożesiępodzielićiostatecznieumiera.Docetakselwpływatakże
nakomórkinienowotworowe,takiejakkrwinki,coprowadzidodziałańniepożądanych.
Doksorubicyna
Lek stosowany w leczeniu wielu rodzajów nowotworów oraz poddawany badaniom w leczeniu różnych
innychrodzajównowotworów.DoksorubicynapochodzizbakteriiStreptomycespeucetius.UszkadzaDNA*i
może zabijać komórki nowotworowe. Należy do grupy antracyklinowych* antybiotyków
przeciwnowotworowych.WystępujeteżpodnazwąAdriblastina,Caelyxlubchlorowodorekdoksorubicyny.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona36
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Dożylny
Dotyczyumieszczaniawżylelubwprowadzaniadoniej.Określenie„dożylny”dotyczyzazwyczajdrogi
podania leku lub innej substancji za pomocą igły lub cewnika umieszczonego w żyle. Określane też
skrótem„i.v.”.
Dysgenetycznegonady/dysgenezjagonad
Nieprawidłowyrozwójgonady(jajnikalubjądra).Mężczyźnizdysgenezjągonadmająwiększeryzyko
wystąpienianowotworujądra.Dysgenezjagonadzwyklewystępujejakoczęśćzespoługenetycznego.
Endometrioza
Łagodny (niezłośliwy) stan patologiczny, w którym tkanka przypominająca tkankę endometrium
wzrastawnietypowychmiejscachwjamiebrzusznej.
Estradiol
Estradiol jest hormonem płciowym. Uważany jest za hormon żeński, jednakże występuje także u
mężczyzn. Estradiol ma wiele funkcji, m.in jest istotny dla rozwoju gruczołów sutkowych i żeńskich
narządówrozrodczych.
Estrogen
Typ hormonu wytwarzanego przez organizm, umożliwiający rozwój i utrzymanie żeńskich cech
płciowych oraz wzrost długich kości. Estrogeny mogą też być wytwarzane w laboratorium. Są
stosowane jako środki antykoncepcyjne oraz w celu leczenia objawów menopauzy*, zaburzeń
miesiączkowania,osteoporozyiinnychstanów.
Etopozyd
Lekstosowanywleczeniunowotworówjądrainiedrobnokomórkowegonowotworupłuca.Jesttakże
badanypodkątemstosowaniawkilkuinnychtypachnowotworów.Etopozydblokujepewneenzymy
koniecznedopodziałówkomórkowychinaprawyDNA;możezabijaćkomórkinowotworowe.Należy
doklasypochodnychpodofilotoksynyiklasyinhibitorówtopoizomerazy.
Gemcytabina
Substancja czynna leku stosowanego w leczeniu raka trzustki w stadium zaawansowanym lub w
stadium rozsianym. Jest także stosowana w połączeniu z innymi lekami w leczeniu rozsianego raka
piersi,zaawansowanegorakajajnikaorazzaawansowanegolubrozsianegoniedrobnokomórkowego
raka płuca. Jej zastosowanie w leczeniu innych nowotworów jest wciąż przedmiotem badań.
GemcytabinablokujewytwarzanieDNAprzezkomórkiimożezabijaćkomórkinowotworowe.Należy
doklasyśrodkówantymetabolicznych.
Histerektomia
Zabiegchirurgicznyobejmującyusunięciemacicy,niekiedyrazemzszyjkąmacicy.Jeśliusuwanajest
macicarazemzszyjką,zabiegtakinazywasięhisterektomiącałkowitą.Jeśliusuwanyjesttylkotrzon
macicy, mówimy o histerektomii częściowej lub nadszyjkowej. Histerektomia radykalna oznacza
usunięciemacicy,szyjkimacicyiczęścipochwy.Operacjamożebyćpołączonazusunięciemjajników,
jajowodówipobliskichwęzłówchłonnych*.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona37
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Histeroskopia
Badanie jamy macicy przy użyciu wąskiego instrumentu, zwanego endoskopem, wprowadzonego
przez szyjkę macicy. Zabieg ten może być przeprowadzony w ramach rozpoznawania choroby w
jamiemacicylubjakowspomaganiezabieguchirurgicznego.
Hormonalnaterapiazastępcza
Leczeniepolegającenapodawaniuhormonówwceluzłagodzeniapewnychobjawów,np.objawów
menopauzy.
Hormonyprzewodupokarmowego(GUT)
Grupahormonówwytwarzanychwżołądku,trzustceijelitach.
Ifosfamid
Lekstosowanywpołączeniuzinnymilekamiwleczeniugerminalnychnowotworówjądra,którenie
zareagowałynainneleki.Jesttakżebadanypodkątemstosowaniawinnychnowotworach.Dołącza
się do DNA komórek i może zabijać komórki nowotworowe. Należy do grupy leków alkilujących i
antymetabolitów.
Ileostomia
Otwór w ścianie jamy brzusznej łączący jelito kręte (część jelita cienkiego) z zewnętrzem ciała.
Ileostomiastanowinowądrogęusuwaniazorganizmuzbędnychproduktówmetabolizmu(stolca)po
usunięciuczęścijelita.
Inhibina
Hormon należący do rodziny hormonów transformującego czynnika wzrostu beta (TGFβ),
wytwarzanych głównie w jajnikach. Hamuje on syntezę i wydzielanie FSH i ma działanie hamujące
aktywnośćnowotworów.
Inhibinaskładasięzdwóchpodjednostek:alfaorazbetaAlubbetaB(inhibinaAiB).Inhibinaiwolna
podjednostkaalfasąwytwarzaneprzezdwatypynowotworówjajnika,wzwiązkuzczymmogąbyć
stosowanejakomarkerytejchoroby.
Inwazyjny
Określeniedotyczynowotworu,któryrozprzestrzeniłsiępozawarstwętkanki,wktórejsięrozwinąłi
wrastawotaczającezdrowetkanki.
Kalretyniny
Typ białek zależnych od witaminyD, które wiążą się z wapniem. Występują w dużych ilościach w
neuronach. Kalretynina występuje także w komórkach produkujących sterydy, takich jak niektóre
komórki jajnika. Oznaczenie poziomu jej ekspresji w tkance jajnika może ułatwić postawienie
dokładnegorozpoznaniapewnychnowotworówjajnika.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona38
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Karboplatyna
Lek stosowany w leczeniu zaawansowanego, nieleczonego uprzednio raka jajnika lub objawów
wznowy raka jajnika po leczeniu innymi lekami przeciwnowotworowymi. Jest także stosowany w
połączeniu z innymi lekami w leczeniu zaawansowanego, przerzutowego* lub nawrotowego*
niedrobnokomórkowego raka płuca; jest też poddawany badaniom w leczeniu innych rodzajów
nowotworów. Karboplatyna stanowi postać przeciwnowotworowego leku o nazwie cisplatyna* i
powoduje mniej działań niepożądanych. Dołącza się do DNA* komórek i może zabijać komórki
nowotworowe.Jestjednymzezwiązkówplatyny.
Kariotyp
Zestaw(liczbaiwygląd)chromosomów,czylimateriaługenetycznegokomórki.
Kolostomia
Otwór w ścianie jamy brzusznej łączący okrężnicę (jelito grube) z zewnętrzem ciała. Kolostomia
stanowinowądrogęusuwaniazorganizmuzbędnychproduktówmetabolizmu(stolca)pousunięciu
częściokrężnicy.
KomórkiLeydiga
Typ komórek stanowiących część struktury kanalików w jądrach. W obecności hormonu
luteinizującego(LH)wytwarzająonetestosteron.
Komórkiosłonkowe
Komórki tworzące zewnętrzną warstwę rozwijającego się pęcherzyka jajnikowego (pęcherzyk
jajnikowyzawierakomórkęjajową,mającązasadniczeznaczeniedlarozrodczościkobiety).Komórki
osłonkowebiorąudziałwprodukcjihormonówzwiązanychzrozrodczością.
KomórkiSertolego
Komórkipodporoweznajdującesięwjądrach.KomórkiSertolegowywodząsięzesznurówpłciowych,
struktury zarodkowej, która w późniejszym okresie rozwija się do jąder u mężczyzn i jajników u
kobiet.
Komórkizarodkowe
Komórkizarodkowesąodpowiedzialnezarozmnażanie;obejmująkomórkijajoweiplemniki.
Komórkiziarniste
Komórkiwydzielająceestrogeny,którewchodząwskładtkankiwyścielającejpęcherzykiwjajnikach.
Dostarczająoneskładnikiodżywczekomórcejajowejbiorącejudziałwrozmnażaniu.
Konsylium
Podejściedoplanowanialeczeniapolegającenaspotkaniulekarzybędącychspecjalistamiwróżnych
gałęziach medycyny (specjalizacjach), w celu zapoznania się ze stanem ogólnym konkretnego
pacjentaiomówieniamożliwościjegoleczenia.Składkonsyliówonkologicznychzazwyczajobejmuje
onkologaklinicznego(specjalizującegosięwleczeniunowotworówlekami),chirurgaonkologicznegoi
radioterapeutę(specjalistęradioterapiionkologicznej,czylileczeniapromieniowaniem).Nieformalnie
takiespotkanienazywanejest„kominkiem”.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona39
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Kortyzol
Hormon wytwarzany przez korę nadnerczy (zewnętrzną warstwę nadnerczy). Wspomaga on
wykorzystanie przez organizm glukozy, białek i tłuszczów. Kortyzol wytwarzany syntetycznie (w
laboratorium)jestnazywanyhydrokortyzonem.Jestonstosowanywleczeniuwieluzaburzeń,wtym
stanuzapalnego,alergiiipewnychnowotworów.Kortyzoljesthormonemglikokortykosterydowym.
Krezka
Błonaotrzewnowa*łączącajelitaześcianąjamybrzusznejwokolicypleców.
Laparoskopia
Operacja, podczas której narzędzia chirurgiczne wprowadzane są do jamy brzusznej lub miednicy*
przez niewielkie nacięcia oraz pod kontrolą kamery wideo. Określana jest też jako operacja „przez
dziurkęodklucza”.
Laparotomia
Chirurgiczneotwarciejamybrzusznej.
Leczenieadjuwantowe
Wonkologiileczenieadjuwantowetorodzajleczeniaułatwiającyosiągnięciezamierzonegoceluinnej
terapii i wzmacniający jej działanie. Na przykład radio- i/lub chemioterapia ułatwia osiągnięcie celu
operacji,jakimjestusunięcieguzanowotworowego.
Leczeniepaliatywne
Leczeniestosowanewceluzłagodzeniaobjawówizmniejszeniacierpieniawywoływanegoprzeznowotwóri
innechorobyzagrażająceżyciu.Leczeniepaliatywnewchorobienowotworowejstosujesięłączniezinnymi
metodami leczenia przeciwnowotworowego, od momentu rozpoznania, w trakcie leczenia, okresu
przeżycia,wprzypadkunawrotu*,wzaawansowanymstadiumchorobyorazuschyłkużycia.
Lekpobudzającypłodność
Lekstosowanywceluzwiększeniazdolnościdospłodzeniapotomstwa.Ukobietlekitakiestymulują
owulację.
Limfadenektomia
Zabiegchirurgiczny,podczasktóregousuwanesąwęzłychłonne*,anastępniepróbkatkankibadana
jest pod mikroskopem pod kątem obecności komórek nowotworowych. Podczas limfadenektomii
regionalnej usuwane są niektóre z węzłów chłonnych położone w okolicy, w której występuje guz;
podczaslimfadenektomiiradykalnejusuwanajestwiększośćlubwszystkiewęzłychłonnepołożonew
tejokolicy.Określanajestrównieżjakowycięciewęzłówchłonnych.
Ludzkagonadotropinakosmówkowa(hCG)
Hormonobecnywekrwiimoczuwokresieciąży.Występujetakżewwiększejniżnormalnieilościu
pacjentówzpewnymitypaminowotworów,wtymznowotworamijądra,jajnika,wątroby,żołądkai
płuc,orazzinnymizaburzeniami.Oznaczeniezawartościludzkiejgonadotropinykosmówkowejbeta
we krwi lub moczu pacjentów z nowotworem może ułatwić rozpoznanie nowotworu lub ocenę
skutecznościjegoleczenia.Ludzkagonadotropinakosmówkowejbeta(beta-hCG)jesttypemmarkera
nowotworowego.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona40
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Łagodny
Niezłośliwy (w odniesieniu do nowotworu). Łagodne guzy mogą dorastać do dużych rozmiarów,
jednakniedochodzidoichrozsiewudoinnychobszarówciała.
Marker
Wskaźnikdiagnostyczny,któryinformujeomożliwościrozwojuchoroby.
Menarche
Pierwszekrwawieniemiesięczne(okres)wżyciukobiety.Zwyklewystępujewokresiepokwitania.
Menopauza
Okreswżyciukobiety,podczasktóregozatrzymujesięwytwarzaniehormonówwjajnikachidochodzi
do zatrzymania krwawień miesiączkowych. Naturalna menopauza ma miejsce zazwyczaj około 50
roku życia. Mówi się, że kobieta jest w okresie menopauzy, jeśli miesiączka nie wystąpiła u niej w
ciągu 12 kolejnych miesięcy. Do objawów menopauzy należą uderzenia gorąca, wahania nastroju,
nocnepoty,suchośćpochwy,problemyzkoncentracjąibezpłodność.
Miednica
Najniższaczęśćbrzuchapołożonapomiędzykośćmibiodrowymi.
Mięsakorak
Nowotwór złośliwy* stanowiący połączenie raka (nowotworu złośliwego pochodzącego z tkanki
nabłonkowej, czyli skóry i tkanki pokrywającej lub wyścielającej narządy wewnętrzne) i mięsaka
(nowotworuzłośliwegopochodzącegoztkankiłącznej*,takiejjakkość,chrząstkalubtłuszcz).
Mięśniakimacicy
Niezłośliwe(łagodne*)nowotworyrozwijającesięwścianiemacicy.
Mutacja
Zmiana w sekwencji par zasad w DNA* tworzących dany gen. Mutacje w danym genie nie zawsze
prowadządojegotrwałejzmiany.
Nabłonek
Określenie„nabłonek”odnosisiędokomórekwyścielającychwnętrzepustychnarządówigruczołów
oraz tworzących zewnętrzną powierzchnię ciała. Komórki nabłonka chronią lub otaczają narządy.
Większośćznichprodukujeśluzlubinnewydzieliny.
Nawrót(wznowa)
Nowotwórlubchoroba(zwykleautoimmunologiczna),którawystąpiłaponownie,zwyklepookresie,
wktórymbyłanieobecnalubniewykrywalna.Wznowamożewystąpićwtymsamymmiejscu,coguz
oryginalny (pierwotny) - tzw. wznowa miejscowa, lub w innym miejscu ciała. Innym określeniem
ponownegopojawieniasięnowotworujestchorobanawrotowa.
Neuroendokrynne(nowotwory)
Termin dotyczący interakcji między układem nerwowym a układem dokrewnym. „Neuroendokrynny”
opisujepewnekomórkiuwalniającehormonydokrwiwodpowiedzinastymulacjęzukładunerwowego.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona41
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Neuropatiaobwodowa
Uszkodzenienerwówobjawiającesiębólem,drętwieniem,mrowieniem,obrzękiemlubosłabieniem
mięśniwróżnychczęściachciała.Zwyklerozpoczynasięwdłoniachlubstopachinarastazczasem.
Neuropatiaobwodowamożebyćspowodowanaprzezurazfizyczny,zakażenie,substancjetoksyczne,
choroby (takie jak nowotwór, cukrzyca, niewydolność nerek lub niedożywienie) lub leki, w tym leki
przeciwnowotworowe.Nazywanatakżeneuropatią.
Niedokrwistość(anemia)
Stan charakteryzujący się niedoborem czerwonych krwinek* lub hemoglobiny. Żelazo zawarte w
hemoglobinieuczestniczywprzenoszeniutlenuzpłucdokomórekcałegociała.Wprzypadkuanemii
procestenjestupośledzony.
Niestrawność
Określasięjąrównieżmianemrozstrojużołądka.Jesttostan,któryzwykleobejmujeprzewlekłylub
nawracający ból w górnej części brzucha w połączeniu z wzdęciem, zgagą lub mdłościami.
Niestrawność jest częstą dolegliwością, jednakże w rzadkich przypadkach może być pierwszym
objawemnowotworu.
Nowotwórgraniczny/złośliwynowotwórgranicznyjajnika
Stan, w którym komórki potencjalnie mogące stać się złośliwe, tworzą cienką warstwę tkanki
pokrywającąjajnik.Wsytuacjitakiejrzadkodochodzidoszerzeniasiękomóreknowotworowychpoza
jajnik.Określanyjesttakżejakoguzjajnikaoniskimpotencjalezłośliwości.
Nowotwórzłośliwy
Termin „złośliwy” stosowany jest do opisu ciężkiej i stopniowo pogarszającej się choroby. Guz
złośliwytosynonimnowotworuzłośliwego.
Obrazowanierezonansumagnetycznego(MRI)
Technika obrazowania stosowana w medycynie. Wykorzystuje zjawisko rezonansu magnetycznego.
Niekiedywtrakciebadaniawstrzykiwanyjestpłyn(tzw.środekkontrastowy),którywzmacniaróżnicę
międzyodmiennymitkankami*isprawia,żesąonewyraźniejwidoczne.
Obustronnasalpingo-owariektomia
Zabiegchirurgicznyobejmującyusunięcieobujajnikówijajowodów.
Okołoaortalnewęzłychłonne
Grupawęzłówchłonnych*znajdującasiębezpośrednioprzedlędźwiowymodcinkiemkręgosłupa,w
okolicyaorty.
Operacjacytoredukcyjna
Chirurgiczneusunięciemożliwiejaknajwiększejczęściguza.Operacjacytoredukcyjnazwiększaszansę
zabicia przez chemioterapię lub radioterapię wszystkich komórek nowotworowych. Może być też
stosowanawceluzłagodzeniaobjawówlubwydłużeniaokresuprzeżyciapacjentki.
Otrzewna
Tkankawyścielającaścianęjamybrzusznejipokrywającawiększośćjejnarządów.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona42
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Otrzewnowy
Dotyczącyotrzewnejściennej(tkankiwyścielającejścianęjamybrzusznejijamymiednicy)iotrzewnej
trzewnej (tkanki pokrywającej większość narządów jamy brzusznej, w tym jelita). Chemioterapia
dootrzewnowa-leczeniepodawanedojamyotrzewnowej.
Paklitaksel
Lek stosowany w leczeniu raka sutka, jajnika i związanego z AIDS mięsaka Kaposiego*. Ponadto, w
połączeniuzinnymlekiem,stosowanyjestwleczeniuniedrobnokomórkowegorakapłuca.Paklitaksel
jest również poddawany badaniom w leczeniu innych typów nowotworów. Blokuje on wzrost
komórekpoprzezhamowaniepodziałówkomórkowych;możezabijaćkomórkinowotworowe.Należy
doklasyśrodkówantymitotycznych.
Parestezje
Nieprawidłowe wrażenia czuciowe, takie jak pieczenie lub kłucie, pojawiające się bez bodźca
zewnętrznego.
Patomorfolog
Lekarz specjalizujący się w histopatologii, zajmującej się badaniem pod mikroskopem tkanek i
komórekobjętychchorobą.
Pegylowanadoksorubicynaliposomalna
Postać doksorubicyny, leku przeciwnowotworowego, zawartego w bardzo małych, tłuszczowych
cząsteczkach.Możemiećmniejdziałańniepożądanychidziałaćskutecznejniżzwykładoksorubicyna.
Stosowanajestwleczeniurakajajnika,mięsakaKaposiegozwiązanegozAIDSiszpiczakamnogiegou
pacjentów, u których inne leki przeciwnowotworowe nie przyniosły żadnej poprawy. Może być
stosowana w połączeniu z innymi lekami przeciwnowotworowymi. Jest także badana pod kątem
stosowania w innych nowotworach. Pegylowana doksorubicyna liposomalna należy do grupy
antracyklinowychantybiotykówprzeciwnowotworowych.
Płukaniejamyotrzewnowej
Zabieg przeprowadzany w trakcie operacji, polegający na wprowadzeniu roztworu soli do jamy
otrzewnowej*, a następnie jego odessaniu. Uzyskany płyn jest wysyłany do laboratorium w celu
zbadaniagowkierunkukomóreknowotworowych.
Podtorebkowa(chorobawątroby)
Dotyczy obszaru położonego pod zewnętrzną błoną pokrywającą wątrobę. Termin odnosi się do
stanówpatologicznychrozwijającychsięwtymobszarze.
Podwiązaniejajowodów
Operacja polegająca na podwiązaniu jajowodów w celu ich zamknięcia. Zabieg ten uniemożliwia
zajściewciążęprzezzablokowanieprzejściakomórekjajowychzjajnikówdomacicy.
Potworniak
Podtyp nowotworu zarodkowego, który może zawierać kilka różnych typów tkanek, np. włosy,
mięśnieczykość.Potworniakiwystępująnajczęściejwjajnikachukobiet,wjadrachumężczyznoraz
wkościogonowejudzieci.Niewszystkiepotworniakisązłośliwe.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona43
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Pozytonowatomografiaemisyjna(PET)
Badanie, podczas którego niewielka ilość promieniotwórczejglukozy(cukru) wstrzykiwana jest
dożyły, a następnie dzięki skanerowi otrzymywane są szczegółowe, przetwarzane komputerowo
obrazy obszarów wewnątrz ciała, w których wykorzystywana jest glukoza. Ponieważ komórki
nowotworowezazwyczajzużywająwięcejglukozyniżzdrowekomórki,obrazymożnawykorzystywać
dolokalizacjikomóreknowotworowychworganizmie.OkreślanejesttakżejakoobrazowaniePET.
Przeciwciałomonoklonalne
Przeciwciała monoklonalne stanowią zbiór identycznych przeciwciał, ponieważ są one wytwarzane
przezklonytejsamejkomórkimacierzystej(wyjściowej).
Przeciwwskazanie
Schorzenie lub objaw, który uniemożliwia podanie danego leczenia lub zastosowanie danego zabiegu u
pacjenta.Przeciwwskazaniadzieląsięnabezwzględne,cooznacza,żeupacjentówzdanymschorzeniemlub
objawem nigdy nie wolno zastosować określonego leczenia, i względne, co oznacza, że u niektórych
pacjentówzdanymschorzeniemlubobjawemkorzyścimogąprzeważaćnadzagrożeniami.
Przedrakowy
Termin stosowany do opisu stanu, który może się stać (lub najprawdopodobniej stanie się)
nowotworemzłośliwym.
Przerzut/przerzuty
Rozsiew choroby nowotworowej z jednej części ciała do innej. Guz składający się z komórek, które
uległy rozsiewowi nazywany jest nowotworem przerzutowym lub inaczej przerzutem. Nowotwór
przerzutowyzawierakomórkiwywodzącesięznowotworupierwotnego.
Radioaktywnyizotopjodu
Radioaktywnapostaćjodu,częstostosowanawbadaniachobrazowychlubwleczeniunadczynności
tarczycy,nowotworówtarczycylubpewnychinnychnowotworów.Wprzypadkubadańobrazowych
pacjent otrzymuje małą dawkę izotopu jodu, który gromadzi się w komórkach tarczycy i pewnych
typach nowotworów, co można wykryć przy użyciu skanera. W przypadku leczenia nowotworu
tarczycy pacjent otrzymuje dużą dawkę radioaktywnego jodu, który zabija komórki tarczycy.
Radioaktywny izotop jodu stosowany jest także w brachyterapii (wewnętrznej radioterapii)
nowotworu prostaty, czerniaka śródgałkowego (oka) i rakowiaków. Radioaktywny izotop jodu
podawanyjestdoustniewpostacipłynulubkapsułek,winfuzjidożylnej(kroplówce)lubzamkniętyw
ziarnach,umieszczonychwśrodkulubwpobliżuguzawceluzabijaniakomóreknowotworowych.
Rokowanie
Przewidywanyrezultatlubprzebiegchoroby;prawdopodobieństwowyzdrowienialubwznowy*.
Rozrost
Patologicznezwiększenieliczbyprawidłowychkomórekwnarządzielubtkance.
Sieć
Fałdotrzewnej*(cienkiejtkankiwyścielającejjamębrzuszną)otaczającejżołądekiinnenarządyjamy
brzusznej.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona44
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Schematyleczeniaopartenazwiązkachplatyny
Sposóbleczenia,wktórymwykorzystujesięlekizawierającezwiązkipierwiastkaonazwieplatyna.Do
lekówtychzaliczasięcisplatynę*,karboplatynęioksaliplatynę.
Tarczyca/tkankatarczycy
Gruczoł znajdujący się poniżej krtani wytwarzający hormony tarczycowe oraz kalcytoninę. Tarczyca
bierzeudziałwregulacjiwzrostuimetabolizmu.
Terapiacelowana
Metoda leczenia wykorzystująca leki lub inne substancje, takie jak przeciwciała* monoklonalne, w
celuidentyfikacjiiatakowaniakomórekkonkretnegonowotworu.Terapiacelowanamożemiećmniej
skutkówubocznych,niżinnetypyleczeniaprzeciwnowotworowego.
Testosteron
Hormon wytwarzany głównie przez jądra (część męskiego układu rozrodczego). Jest konieczny do
rozwojuiutrzymaniamęskichcechpłciowych,takichjakowłosienietwarzy,niskigłosiwzrostmięśni.
Testosteron może być też wytwarzany w laboratorium; stosuje się go w leczeniu pewnych stanów
medycznych.
Tomografiakomputerowa(TK)
Rodzaj badania radiologicznego, podczas którego narządy ciała są skanowane za pomocą
promieniowania rentgenowskiego, zaś wyniki poddawane są komputerowej obróbce, dzięki której
otrzymywanesątrójwymiaroweobrazyczęściciała.
Topotekan
Topotekan jest lekiem przeciwnowotworowym i należy do grupy leków zwanych „inhibitorami
topoizomerazy”. Blokuje on enzym zwany topoizomeraząI, biorący udział w podziale DNA*.
Zablokowanie tego enzymu powoduje rozpad nici DNA. Topotekan uniemożliwia podział komórek
nowotworowychiostatecznieprowadzidoichśmierci.
Torbiel
Pęcherzlubtorebkawewnątrzciała.Możebyćwypełnionapłynemlubinnymmateriałem.
Torbielskórzasta
Podtyp łagodnego (niezłośliwego) nowotworu zarodkowego (nowotworu wywodzącego się z
komórek, z których powstają plemniki lub komórki jajowe), a który często zawiera kilka różnych
typówtkanek,np.włosy,mięśnieczykość.Określanyjesttakżejakopotworniak*dojrzały.
Trabektedyna
Lek stosowany w leczeniu wznowy nowotworu jajnika, który jest wrażliwy na związki platyny.
Stosowany jest w połączeniu z pegylowaną doksorubicyną liposomalną* (inny lek
przeciwnowotworowy).Stosowanajesttakżewleczeniuzaawansowanegomięsakatkanekmiękkich,
rodzaju nowotworu złośliwego powstającego w miękkich tkankach podporowych, gdy leczenie
antracyklinami i ifosfamidem (inny lek przeciwnowotworowy) przestało być skutecznie lub pacjent
niemożeotrzymywaćtychleków.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona45
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Typhistologiczny
Kategoria, do której zaliczany jest dany nowotwór w zależności od charakterystyki jego komórek i
innychstrukturwidocznychpodmikroskopem.
Tyreoglobulina(Tg)
Postać, w jakiej hormony tarczycowe są przechowywane w komórkach tarczycy. Po usunięciu
tarczycywekrwiniepowinnabyćobecnatyreoglobulina.Lekarzeoznaczająstężenietyreoglobuliny
wekrwiwceluwykryciakomóreknowotworutarczycypozostałychworganizmiepoleczeniu.
Układnerwowy
Zorganizowanasiećtkankinerwowejwciele.Obejmujeonośrodkowyukładnerwowy(mózgirdzeń
kręgowy),obwodowyukładnerwowy(nerwywychodzącezrdzeniakręgowegodoresztyciała)oraz
innetkankinerwowe.
Ultrasonografia(USG)
Badanie, podczas którego fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości odbijają się od tkanek lub
narządów wewnętrznych, tworząc echo. Obrazy echa prezentowane są na ekranie urządzenia do
ultrasonografii,tworzącobraztkanekorganizmunazywanyultrasonogramem.
Węzełchłonny
Zaokrąglona masa złożona z tkanki limfatycznej* otoczona torebką z tkanki łącznej. Węzły chłonne
filtrują chłonkę (limfę) i magazynują limfocyty (rodzaj białych krwinek). Położone są wzdłuż naczyń
limfatycznych.Określanyjesttakżejakogruczołchłonny.
Winkrystyna
Substancjaczynnalekustosowanegowleczeniuostrejbiałaczki.Stosujesięjąwskojarzeniuzinnymi
lekami
w
leczeniu
chłoniaka*
Hodgkina,
chłoniaków
nieziarniczych,
mięsaka
prążkowanokomórkowego, nerwiaka zarodkowego (neuroblastoma) i guza Wilmsa. Skuteczność
winkrystynyjestrównieżpoddawanabadaniomwleczeniuinnychtypównowotworów.Blokujeona
wzrostkomórekpoprzezhamowanieichpodziałów.Należydogrupyalkaloidówbarwinka(łac.Vinca)
iśrodkówantymitotycznych.
Wirylizacja
Rozwinięcie się drugorzędowych męskich cech płciowych, takich jak obniżenie głosu, nasilenie
owłosienia ciała i twarzy, zmniejszenie wielkości piersi, powiększenie łechtaczki i łysienie typu
męskiego.
Wodobrzusze
Patologicznenagromadzeniesiępłynuwjamiebrzusznej,któremożewywoływaćobrzęk.Wpóźnym
stadium nowotworu w płynie obecnym w jamie brzusznej mogą znajdować się komórki
nowotworowe.Wodobrzuszewystępujerównieżupacjentówzchorobamiwątroby.
Wyłączeniechirurgiczne(przewodupokarmowegoidrógmoczowych)
Chirurgiczna zmiana przebiegu przepływu moczu lub treści przewodu pokarmowego. Może
obejmować utworzenie otworu w ścianie jamy brzusznej, przez który mocz lub treść przewodu
pokarmowegobędzieodprowadzanaizbieranawworkuznajdującymsięnazewnątrzciała.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona46
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Wyrostekrobaczkowy
Niewielkakieszeńwkształciepalcawystającazjelitaślepego,czylikątnicy(pierwszegoodcinkajelita
grubego),bliskozakończeniajelitacienkiego.
Wysiękopłucnowy
Patologiczne nagromadzenie płynu pomiędzy cienkimi warstwami tkanki (opłucnej) okrywającej
płucaiwyścielającejścianęklatkipiersiowej.
Zachyłkiprzyokrężnicze
Przestrzenie pomiędzy okrężnicą wstępującą i zstępującą (boczne części okrężnicy) a ścianą jamy
brzusznej.
Zakrzepicażyłgłębokich
Powstawanie skrzepów krwi w głębokich żyłach nóg lub dolnej części miednicy*. Objawy mogą
obejmować ból, obrzęk, wzmożone ucieplenie i zaczerwienienie obszaru objętego chorobą.
NazywanatakżeZŻGlubDVT(ang.deepveinthrombosis).
ZespółCushinga
Stan, w którym w organizmie znajduje się zbyt dużo kortyzolu*. Zespół Cushinga może być
spowodowanyprzezprzyjmowaniezbytdużejilościlekówsterydowychlubprzezpewnenowotwory.
Guzy produkujące hormon adrenokortykotropowy (ACTH) powodują wydzielanie przez nadnercza
zbytdużychilościkortyzolu*.ObjawyzespołuCushingaobejmująokrągłątwarz,cienkieręceinogi,
silne zmęczenie i osłabienie mięśni, wysokie ciśnienie krwi, duże stężenie cukru we krwi, fioletowe
lubróżowerozstępynaskórzeorazzwiększeniemasyciała,zwłaszczawokolicybrzucha.
Znieczulenie
Odwracalny stan utraty świadomości, w którym pacjent nie czuje bólu, ma zniesione odruchy oraz
zmniejszoną reakcję na stresujące bodźce. Stan ten wywoływany jest sztucznie poprzez stosowanie
określonychsubstancjinazywanychśrodkamiznieczulającymi(anestetykami).Znieczuleniemożebyć
całkowite(ogólne)lubczęściowe(miejscowe).Umożliwiaonopacjentompoddawaniesięzabiegom
chirurgicznym.
Nowotworyzłośliwejajnika:poradnikdlapacjentek–
informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2014.1
Strona47
NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.
Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytku
prywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.
Poradniki dla pacjentów European Society for Medical Oncology
(Europejskie Towarzystwo Onkologii Medycznej, ESMO) / Anticancer
Fund (Fundacja przeciwko rakowi, ACF) zostały opracowane, aby pomóc
pacjentom oraz ich rodzinom i opiekunom w lepszym zrozumieniu
natury różnych rodzajów nowotworów złośliwych i ocenie optymalnych
dostępnych metod leczenia. Informacje medyczne podane w tych
poradnikach są oparte na wytycznych praktyki klinicznej opracowanych
przez ESMO przeznaczonych dla onkologów medycznych jako pomoc przy
rozpoznawaniu, obserwacji i leczeniu różnych rodzajów nowotworów.
Poradniki te publikowane są przez Fundację Przeciwko Rakowi
w ścisłej współpracy z Grupą Roboczą ESMO ds. wytycznych
oraz Grupą Roboczą Pacjentów Onkologicznych ESMO.
Więcej informacji można uzyskać na stronach internetowych
www.esmo.org i anticancerfund.org.
www.anticancerfund.org
www.esmo.org