George Gershwin

George Gershwin (1898-1937)
Biografia Georga Gershwina
• Małżeństwo Gershowitzów zamieszkało - jak wielu innych żydowskich
emigrantów - w biednej dzielnicy Lower East Side. W 1896 roku Róża
urodziła pierwszego syna - Israela (Irę), a dwa lata później Jacoba
(George'a). Rodzina Gershowitzów zmieniła swe nazwisko na Gershwin,
mające bardziej amerykańskie brzmienie. Rodzice kupili fortepian, na którym
grał 12-letni George i marzył o karierze pianisty. Ojciec wysłał go jednak do
szkoły księgowych. George'a nie interesowała księgowość i w 1914 roku
zrezygnował z nauki. Zatrudnił się jako „song plugger”, czyli muzyk
prezentujący piosenki na fortepianie, co spotkało się ze zdecydowanym
sprzeciwem ojca. Już jako nastolatek napisał kilka piosenek. Sława
Gershwina zaczęła się w 1920 roku, gdy miał 22 lata. Gershwin pragnął być
kompozytorem muzyki poważnej. Chciał jednak połączyć ją z energiczną
amerykańską muzyką ludową. W 1924 roku opublikował on Błękitną
rapsodię. W 1930 roku razem z bratem Irą napisał muzykę do filmu za 100
tys. dolarów. Zaczął komponować opery, wykorzystując w nich muzykę
czarnych (jazz). Jego kariera rozwijała się i rosła sława. Znał go cały świat.
W wieku 38 lat w czerwcu zaczął miewać zawroty głowy. 9 lipca zapadł w
śpiączkę. Badania wykazały zaawansowanego guza mózgu. Przeprowadzono
natychmiastową operację, lecz kompozytor nie odzyskał już nigdy
przytomności.
Morris i Rose
Gershwin
- rodzice
George’a
Najsłynniejsze utwory Gershwina
Musicale:
Funny Face
The Rainbow Revue
Girl Crazy
Oh, Kay!
Lady, Be Good
Primrose:
George White's Scandals
Tell Me More
La La Lucille
Of Thee I Sing
Muzyka Filmowa:
Shall we dance?
The Goldwyn Follies
A Damsel In Distress
Opery:
Porgy and Bess
utwory fortepianowe
Rialto Ripples
utwory orkiestrowe
Błękitna Rapsodia
Amerykanin w Paryżu
Uwertura Kubańska
Koncert fortepianowy F-dur
Druga Rapsodia, na fortepian i orkiestrę
Piosenki:
Summertime
Swanee
Oh, Lady Be Good!
I Got Rhytm
The Man I Love
George Gershwin
Błękitna Rapsodia – czyli to, co
przyniosło sławę Gershwinowi
• Błękitna rapsodia była utworem napisanym na zamówienie znanego
muzyka jazzowego Paula Whitemana, który razem ze swoją
orkiestrą po raz pierwszy wykonał go 12 lutego 1924 roku. Sam
Gershwin tak opisuje proces powstania utworu:
To było w pociągu. Jego mechaniczny rytm, te stuki i łomoty,
nierzadko okazuje się inspiracją dla kompozytorów - ja sam często
słyszę muzykę w samym sercu hałasu. I właśnie wtedy, w pociągu,
nagle usłyszałem, wręcz zobaczyłem na papierze, całą strukturę
Rapsodii, od początku do końca.
• Wypływając z jazzu, kompozycja nie ma jednak dużo z nim
wspólnego. Uważana jest za muzykę wybitnie amerykańską;
Gershwin nazywa ją „muzycznym kalejdoskopem Ameryki”.
• Utwór rozsławił przede wszystkim samego Gershwina, który z dnia
na dzień stał się nie tylko znanym kompozytorem, lecz również
bogatym człowiekiem.
• Gershwin pierwotnie postanowił nazwać tworzony przez siebie utwór
koncertowy American Rhapsody. Gdy powiedział o tym bratu, Ira, który
właśnie tego popołudnia oglądał w galerii dwa obrazy Whistlera: Nocturne
in Blue and Green i Harmony in Gray and Green i rozmyślał jeszcze o
powiązaniu pewnych kolorów z pewnymi nastrojami, zaproponował
George’owi zmianę tytułu na RHAPSODY IN BLUE.
Harmony in Gray and
Green J.A. Whistler
Nocturne in Blue and Green J.A. Whistler
Pierwsza strona
BŁĘKITNEJ
RAPSODII
Materiał tematyczny
BŁĘKITNEJ RAPSODII
• 7 stycznia George rozpoczął spisywanie „Rapsodii” na czysto, w wersji na
•
•
•
•
dwa fortepiany. Miał bardzo mało czasu na pisanie, zaś to, co stworzył, było
dosłownie kartka po kartce zabierane przez współpracownika i
instrumentowane na wersję orkiestrową.
Gershwin ułatwiał sobie pracę: w partiach solowych, czysto fortepianowych
– których miał być wykonawcą – zostawiał puste miejsca, zamierzając
zagrać te fragmenty z pamięci. Nie ulegało bowiem wątpliwości, że to on
będzie pierwszym solistą Rhapsody in Blue.
4 lutego 1924 roku w lokalu „Palais Royal” Gershwin zagrał Rapsodię po raz
pierwszy z orkiestrą. Reakcja zaproszonych na próbę nie była jednakowa;
niektórzy przyjęli muzykę Gershwina entuzjastycznie, inni – z dużą rezerwą.
George’owi zwrócono uwagę, iż można by środkową partię uczynić bardziej
efektowną przez zakończenie wznoszącego się pasażu fermatą (którą to
sugestię kompozytor przyjął i zastosował).
We wtorek 12 lutego 1924 roku, na Czterdziestej Trzeciej ulicy – mimo
śnieżnej pogody – zaczął się gromadzić przed Aeolian Hall potężny tłum.
Bilety na wszystkie miejsca zostały rozchwytywane błyskawicznie.
Program koncertu podzielony był na jedenaście krótkich części,
demonstrujących obecność elementów jazzowych w różnych gatunkach,
różnych formach muzycznych.
WRESZCIE…
…NADSZEDŁ CZAS NA RHAPSODY IN BLUE
• Nastrój na sali, który na początku koncertu był prawie niezwykły, po
kilku pierwszych punktach programu zaczął ustępować pewnemu
rozczarowaniu, a później wręcz znużeniu. Repertuar nie został
najlepiej ułożony, a może po prostu zawinił upał panujący na sali.
Gershwin nie miał więc wdzięcznego zadania: musiał przełamać
zniechęcenie i rozbudzić widownię.
• Ross Groman przeszedł samego siebie – jego klarnetowe glissando
momentalnie ożywiło całą Aeolian Hall, stało się swoistym sygnałem
zapowiadającym rzeczy nowe i nadzwyczajne. Gershwin również
grał jak nigdy dotąd – nie zgubił żadnego efektu, nie załamał
nigdzie pulsacji muzycznej – jakby w interpretacji skoncentrował
wszystkie swoje pragnienia, swoje marzenia i swoje ambicje. Jakby
od tego jednego koncertu zależały losy jego kariery i jego muzyki…
• Gdy skończył, poderwał się z krzesła. Odpowiedzią nie były brawa,
lecz jeden wielki i radosny hałas, który wypełniał całą salę! Oklaski
mieszały się z okrzykami, z chóralnym domaganiem się bisów, z
tupaniem tych, którzy na stojąco przeczekali cały nieciekawy
program, by w końcu usłyszeć coś, co ich zafascynowało.
Opinie…
• Osgood – „Rhapsody” to dzieło wybitniejsze od „Święta wiosny”
•
•
•
•
•
Strawińskiego.
Henry T. Finck – Gershwin „znacznie przewyższa Schönberga,
Milhauda i resztę swych futurystycznych kolegów”.
Gershwin to wielki talent, od którego wiele można oczekiwać.
OGROMNE POWODZENIE UTWORU U PUBLICZNOŚCI
Sukces utworu nie był oparty na przelotnej modzie – sklepy
muzyczne sprzedały milion płyt z nagraniem „Błękitnej rapsodii”,
dokonanym przez Gershwina z Whitemanem dla firmy RCA „Victor”.
Do dzisiaj „Rapsodia” jest utworem bardzo kasowym; w tysiącach
przeróbek i adaptacji można ją słyszeć niemal z każdej estrady, z
każdej rozgłośni radiowej, w każdym lokalu rozrywkowym. Jest
najbardziej znanym utworem amerykańskiego kompozytora w
Europie, gdzie po raz pierwszy wprowadził ją na estrady John
Ouwerx, grając utwór w brukselskiej Salle de Centaure w 1925 roku.
Kilka ciekawostek    
• Jego piosenkę pt. Swanee spopularyzował śpiewak Al Jonson.
• Błękitną Rapsodię zamówił u niego król Jazzu Paul Witeman.
• George gry na pianinie uczył się u pianisty i kompozytora operetek –
•
•
•
•
Ch. Hambitzera.
Rewia, która przyniosła mu wielki rozgłos, nosi tytuł La La Lucille.
Amerykański zespół, który 24 stycznia 1956 r. wystąpił w Warszawie,
nosił nazwę: Zespół Nowojorskiej Opery Muzycznej.
Tytuł musicalu braci Gershwinów, który jako pierwszy otrzymał
nagrodę Pulitzera, nosi tytuł Of Thee Sing.
Teksty do wielu utworów Georga tworzył jego brat. Przykładami
tego są utwory I Got Rhythm, So Wonderful i Embraceable You.
Ręce sławnego kompozytora
Okładka pierwszej
wydanej piosenki
Georga Gershwina
OPERA W TRZECH AKTACH
I CZTERECH OBRAZACH:
PORGY - Robert Todd Duncan
BESS - Anne Brown
30 września 1935 roku w
Bostonie ma miejsce
prapremiera „Porgy and Bess”
CROWN - Warren Coleman
CLARA - Abbie Mitchell
SPORTING LIFE - John Bubbles
JAKE - Eddie Matthews
Scena końcowa z „Porgy and Bess” – Porgy
udaje się na poszukiwanie swojej Bess.
Baryton Robert Todd Duncan
w czasie prapremiery „Porgy
i Bess” odtwarza rolę tytułowego
bohatera. W USA śpiewa tę rolę
1200 razy.
- Do skomponowania opery zachęciła Gershwina znajomość z Bélą Bartókiem i
Igorem Strawińskim.
- Libretto napisał Edwin Du Bose Heyward na podstawie własnej noweli „Porgy”,
którą ze swoją żoną przerobił już na sztukę kryminalną. Do podjęcia tematu
skłoniły go przeżycia w jego rodzinnym mieście Charleston w południowej
Karolinie. Do postaci Porgy posłużył Heywardowi za wzór czarny „Goat-Sammy”,
znany w całym mieście, który z powodu swego kalectwa musiał jeździć na wózku.
Razem z Irą Gershwinem, bratem kompozytora, Du Bose Heyward napisał też teksy
do piosenek w dialekcie czarnych mieszkańców Ameryki.
- Muzyka Gershwina przedstawia się jako jednolita wielka forma, w którą
wbudowane są bluesy, spirituale, songi ze stanów południowych i elementy jazzu.
Gdzieniegdzie występuje dialog, ale kompozytor przykładał szczególną wagę, by
nie był to żaden musical, lecz prawdziwa opera.
- Po tzw. przedpremierze w Colonial Theatre w Bostonie właściwa premiera odbyła
się 10 października 1935 r. w nowojorskim Alvin Theatre na Brodwayu. Krytycy bez
wyjątku byli nastawieni negatywnie; dyskryminacja rasowa początkowo hamuje
rozpowszechnianie opery. Przyjęła się ona dopiero podczas II wojny światowej.
50 lat po bostońskiej prapremierze „Porgy and Bess” George’a
Gershwina utwór ten został po raz pierwszy wystawiony w nowojorskiej
Metropolitan Opera.
Zarówno prawykonanie w 1935 r. w Bostonie, jak i realizacja wkrótce
potem w jednym z nowojorskich teatrów na Brodwayu nie odniosły
sukcesu z powodu ówczesnego podejścia do problemów rasowych.
Jeszcze 20 lat później, 7 stycznia 1955 r., sensacją stał się pierwszy
występ w MET czarnoskórej Marian Anderson, altu.
Simon Estes, Grace Bumbry i Theatre of Harlem odnieśli z „Porgy and
Bess” wielki sukces.