AUTOREFERAT dr n. med. Joanna Niemiec

Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
AUTOREFERAT
1. IMIĘ I NAZWISKO
dr n. med. Joanna Niemiec
ubiegająca się o nadanie stopnia doktora habilitowanego
2. POSIADANE DYPLOMY, STOPNIE NAUKOWE – Z PODANIEM NAZWY, MIEJSCA I ROKU ICH
UZYSKANIA ORAZ TYTUŁU ROZPRAWY DOKTORSKIEJ
1998: MAGISTER BIOLOGII

Praca magisterska pt.: „Wpływ składników ECM na hodowane komórki Leydiga”

Miejsce wykonania: Pracownia Endokrynologii Zwierząt i Hodowli Tkanek przy
Zakładzie Fizjologii Zwierząt Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Promotor: prof. dr. hab. Barbara Bilińska
2003: DOKTOR NAUK MEDYCZNYCH W DZIEDZINIE BIOLOGIA MEDYCZNA

Praca doktorska pt.: „Prognostyczne znaczenie wybranych biologicznych cech
płaskonabłonkowego operacyjnego raka płuca”

Miejsce wykonania: Pracownia Radiobiologii Klinicznej, Centrum Onkologii - Instytut im.
Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie.

Promotor: prof. dr hab. Anna Gasińska

Stopień nadany przez Radę Naukową Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii
Skłodowskiej-Curie w Warszawie, ul. W.K. Roentgena 5, 02-781 Warszawa
3. INFORMACJE O DOTYCHCZASOWYM ZATRUDNIENIU W JEDNOSTKACH NAUKOWYCH
Od 1999 do chwili obecnej Zakład Radiobiologii Klinicznej, Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie.

od 2000 do 2004 asystent naukowo-badawczy.

od 2004 adiunkt naukowo-badawczy.
1
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
4. WSKAZANIE OSIĄGNIĘCIA WYNIKAJĄCEGO Z ART. 16 UST. 2 USTAWY Z DNIA 14 MARCA
2003 R. O STOPNIACH NAUKOWYCH I TYTULE NAUKOWYM ORAZ O STOPNIACH I TYTULE
W ZAKRESIE SZTUKI (DZ. U. NR 65, POZ. 595 ZE ZM)
4a) TYTUŁ OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO:
Prognostyczne znaczenie immunofenotypu komórek nowotworowych i komórek
podścieliska u chorych na przewodowego naciekającego raka piersi nieleczonych
chemicznie lub leczonych antracyklinami lub/i taksanami. Porównanie immunofenotypu
komórek ogniska pierwotnego raka i synchronicznego przerzutu w węźle chłonnym.
4b) AUTOR/AUTORZY, TYTUŁ/TYTUŁY, ROK WYDANIA, NAZWA WYDAWNICTWA:
W przedstawionym poniżej opisie cyklu dziewięciu prac cytowane są publikacje
wykazane w tabeli 1. Każda z wymienionych publikacji posiada swój numer, którym
oznaczona jest również każda z załączonych do dokumentu prac.
Tabela 1. Cykl prac wchodzących w skład osiągnięcia
PRACA: autorzy, tytuł, wydawca, rok wydania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Niemiec J, Ryś J. Morfologia i immunocharakterystyka raka piersi w świetle nowych poglądów na
temat karcinogenezy [Morphology and immunocharacteristics of breast cancer in light of new views
about carcinogenesis]. Pol J Pathol. 2011;62(S4):1-9.
Niemiec J, Ryś J. Podtyp podstawny raka piersi – jednostka o specyficznej charakterystyce
immunofenotypowej? [Basal subtype of breast cancer--a unit of specific characteristics of
immunophenotyping?]. Pol J Pathol. 2011;62(S4):36-44.
Niemiec JA, Adamczyk A, Małecki K, Majchrzyk K, Ryś J. Relationships Between Immunophenotype,
Ki-67 Index, Microvascular Density, Ep-CAM/P-cadherin, and MMP-2 Expression in Early-stage
Invasive Ductal Breast Cancer. Appl Immunohistochem Mol Morphol. 2012;20(6):550-60.
Niemiec J, Adamczyk A, Ambicka A, Mucha-Małecka A, Wysocki W, Mituś J, Ryś J.
Lymphangiogenesis assessed using three methods is related to tumour grade, breast cancer subtype
and expression of basal marker. Pol J Pathol. 2012;63(3):165-71.
Adamczyk A, Niemiec J, Ambicka A, Małecki K, Wysocki W, Mituś J, Ryś J. Expression of
ER/PR/HER2, basal markers and adhesion molecules in primary breast cancer and in lymph nodes
metastases. Pol J Pathol. 2012;63(4):228-34.
Niemiec J, Adamczyk A, Małecki K, Ambicka A, Ryś J. Tumor grade and MMP-2 expression in stromal
fibroblasts help to stratify the high risk group of early breast cancer patients identified on the basis
of St. Gallen recommendations. Clin Breast Cancer. 2013;13(2):119-28.
Niemiec J, Adamczyk A, Ambicka A, Mucha-Małecka A, Wysocki W, Ryś J. Triple negative, basal
marker expressing, and high grade breast carcinomas are characterised by high lymphatic vessel
density and expression of podoplanin in stromal fibroblasts. Appl Immunohistochem Mol Morphol.
2014; 22(1):10-6.
Adamczyk A, Niemiec J, Ambicka A, Mucha-Małecka A, Mituś J, Ryś J. CD44/CD24 as potential
prognostic markers in node-positive invasive ductal breast cancer patients treated with adjuvant
chemotherapy. J Mol Histol. 2014;45(1):35-45.
Niemiec J, Adamczyk A, Ambicka A, Mucha-Małecka A, Wysocki MW, Ryś J. Distribution of
podoplanin-positive tumour vessels predicts disease-specific survival of node-positive breast cancer
patients treated with anthracyclines and/or taxanes. Cancer Invest. 2014;32(5):168-77.
SUMA:
* impact factor za rok 2012
2
Impact
Factor
0,347
0,347
1,828
0,490
0,490
2,422*
1,828*
1,551*
2,238*
11,541
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
4c) OMÓWIENIE CELU NAUKOWEGO WW. PRAC I OSIĄGNIĘTYCH WYNIKÓW WRAZ Z
OMÓWIENIEM ICH EWENTUALNEGO WYKORZYSTANIA
W omawianym cyklu prac prezentowane są wyniki, uzyskane podczas realizacji
dwóch grantów przyznanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego: (i) Nr N
N401 2344 33, pt.: "Immunofenotypowa charakterystyka klonów komórek przewodowego
naciekającego raka piersi (typ "luminalny" i "bazalny") i ocena jej wartości predykcyjnej w
ustaleniu wskazań do uzupełniającego leczenia chemicznego" realizowany w latach 20072010, (ii) Nr NN 401 096 137, pt.: „Porównanie immunofenotypu komórek guza pierwotnego
z immunofenotypem komórek przerzutów w węzłach chłonnych oraz próba wyróżnienia
komórek macierzystych i ocena ich biologicznego znaczenia w podtypach raka piersi
różniących się immunofenotypowo”, realizowany w latach 2009-2012. W pierwszym z nich
pełniłam funkcję kierownika, w drugim wykonawcy.
Wyniki będące tematem cyklu publikacji były ponadto prezentowane w formie
wykładów i plakatów na kongresach krajowych lub zagranicznych. Trzy wykłady
wygłosiłam w Polsce (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 4, wiersz 7-8, tabela 6, wiersz
3) jeden w USA (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 6, wiersz 4). Jeden wykład dotyczący
ww. zagadnień wygłoszony został w
USA przez współautora (wykaz dorobku
habilitacyjnego: tabela 7, wiersz 19). Przygotowano 13 plakatów, z czego 4 zaprezentowano
na kongresach zagranicznych (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 5, wiersz 12-14; tabela
7, wiersz 14), zaś 9 na krajowych (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 5, wiersz 10-11, 15;
tabela 7, wiersz 4, 8, 12, 16-18).
Ponadto za jedno spośród wymienionych wyżej doniesień plakatowych autorom
przyznano I miejsce w konkursie plakatów organizowanym podczas IV Kongresu
Współczesnej Onkologii w roku 2012 (wykaz dorobku habilitacyjnego: punkt IIj; tabela 5,
wiersz 10).
4.C.1. WSTĘP
Podstawy teoretyczne, które pozwoliły zaplanować badania opisane w cyklu prac
zawarte zostały w pracach przeglądowych opublikowanych w języku polskim [tabela 1:
artykuł 1 i artykuł 2].
Prawidłowy gruczoł piersiowy zbudowany jest z 15–25 płatów, oddzielonych
przegrodami z tkanki łącznej włóknistej i tłuszczowej. Każdy płat piersi ma własny przewód
3
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
wyprowadzający, który przed ujściem w obrębie brodawki rozszerza się, tworząc zatokę
mleczną. Przewód mleczny rozdziela się na szereg mniejszych przewodów (są to kolejno
przewody segmentalny, subsegmentalny i końcowy z częścią zewnątrzzrazikową i
wewnątrzzrazikową), do której uchodzą ślepo zakończone pęcherzyki wydzielnicze.
W prawidłowym gruczole piersiowym zarówno ściana przewodów, jak i pęcherzyków
wydzielniczych (przewodzików) zbudowana jest z dwóch warstw komórek: wewnętrznej
(luminalnej) z jednowarstwowego nabłonka gruczołowego, walcowatego lub sześciennego i
zewnętrznej (podstawnej) z komórek mioepitelialnych. Te dwie warstwy komórek można
rozróżnić nie tylko na podstawie ich lokalizacji, ale także ekspresji markerów
immunohistochemicznych. [tabela 1: artykuł 1].
Uważa się, że zarówno komórki warstwy luminalnej jak i komórki warstwy
podstawnej wywodzą się ze wspólnej komórki macierzystej/progenitorowej, która cechuje
się ekspresją specyficznych markerów oraz zdolnością do samoodnawiania się i utrzymania
swych pluripotentnych właściwości. Cechy powyższe uwarunkowane są właściwościami
samych komórek macierzystych, a także oddziaływaniem bezpośrednio otaczającego je
mikrośrodowiska czyli niszy, w skład której wchodzą składniki substancji pozakomórkowej,
białka adhezyjne znajdujące się na innych komórkach oraz substancje działające auto- i
parakrynowo. Wśród markerów komórek macierzystych gruczołu piersiowego wymienia się
brak ekspresji receptora estrogenowego (ER), ekspresję cytokeratyny 5 (CK5), ekspresję
dehydrogenazy aldehydowej (ALDH1), immunofenotyp CD44+/CD24- i szereg innych.
[tabela 1: artykuł 1]
Uważa się, że poszczególne podtypy raka piersi: luminalny A i B, z nadekspresją
receptora dla naskórkowego czynnika wzrostu 2 (HER2) i potrójnie ujemny (TNP); cechujące
się różnym immunofenotypem [tabela 1: artykuł 2] wywodzą się z różnych stadiów
różnicowania komórek progenitorowych (które z kolei wywodzą się z komórki macierzystej
raka). Zgodnie z aktualnymi hipotezami raki podtypu podstawnego (lub inaczej raki z
komórek typu podstawnego, do których zalicza się raki TNP) wywodzą się z
niezróżnicowanej
komórki
macierzystej
lub
częściowo
zróżnicowanej
komórki
progenitorowej dla warstwy mioepitelialnej. Stąd raki te cechuję się niskim stopniem
zróżnicowania, brakiem ekspresji ER i znacznie częściej niż inne podtypy ekspresją
markerów niespecyficznych dla komórek gruczołowych warstwy luminalnej prawidłowych
przewodów: CK5/6, aktyny gładkomięśniowej (SMA), kadheryny P, naskórkowego czynnika
wzrostu 1 (EGFR) i wimentyny. Z kolei raki luminale wywodzą się z częściowo zróżnicowanej
4
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
luminalnej komórki progenitorowej. Stąd raki te cechuje wysoki stopień zróżnicowania,
ekspresja receptora estrogenowego, cytokeratyny 8/18 (CK8/18) i znamiennie częściej brak
ekspresji CK5, SMA, kadheryny P, EGFR (markerów podstawnych) i wimentyny (markera
komórek mezenchymalnych). Ponadto w poszczególnych podtypach raka wykazano różny
charakter aberracji chromosomowych [tabela 1: artykuł 1].
Poszczególne podtypy molekularne raka po raz pierwszy zidentyfikowano na
podstawie
badań
wykonanych
techniką
mikromacierzy,
jednakże
równocześnie
poszukiwano ich markerów immunohistochemicznych. Obecnie podtypy raka piersi
wyróżnia się na podstawie ekspresji receptora estrogenowego (ER) i progesteronowego
(PR), naskórkowego czynnika wzrostu 2 (HER2) i potencjału proliferacyjnego (indeks
wiązania Ki-67 – IWKi-67) [tabela 1: artykuł 2 i artykuł 6]. Według najnowszej klasyfikacji
podtyp luminalny A cechuje się ekspresją receptorów steroidowych (ER i PR) oraz małym
indeksem proliferacyjnym, zaś w podtypie luminalnym B stwierdza się ekspresję receptorów
steroidowych i nadekspresję HER2 (HER2 dodatni rak luminalny B) lub ekspresję
receptorów steroidowych, brak ekspresji HER2 i duży indeks proliferacyjny (HER2 ujemny
rak luminalny B). Z kolei podtyp z nadekspresją białak HER2 wyróżnić można na podstawie
nadekspresji HER2 i braku ekspresji ER i PR. Ostatni z podtypów: rak potrójnie ujemny,
odpowiadający rakowi z komórek podtypu podstawnego, cechuje się brakiem ekspresji ER,
PR i HER2 [tabela 1: artykuł 2 i artykuł 6].
Wykazano, że raki podstawne oraz inne podtypy raka piersi cechują się odmiennymi
cechami biologicznymi, histologicznymi i posiadają inny profil zmian genetycznych [tabela
1: artykuł 2].
Pomimo
istnienia
immunohistochemicznych
markerów
pozwalających
na
wyróżnienie poszczególnych podtypów nadal niewiele wiadomo na temat roli podścieliska
nowotworu w progresji poszczególnych podtypów raka. Ponadto nie zidentyfikowano
wszystkich markerów o prognostycznym/predykcyjnym znaczeniu dla poszczególnych
rodzajów leczenia stosowanego w podtypach raka piersi (chemioterapia, hormonoterapia,
terapia celowana – trastuzumab). Nie wiadomo także, czy prawdopodobieństwo wystąpienia
zmiany immunofenotypu komórek raka piersi w jego ogniskach wtórnych jest jednakowe we
wszystkich podtypach molekularnych. Wszystkie powyższe przesłanki skłoniły nas do
zaplanowania badań, których wyniki zaprezentowano w artkułach 3-9 [tabela1].
5
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
4.C.2. CEL
1.
Wyróżnienie
i
ocena
prognostycznego
znaczenia
immunofenotypów
komórek
nowotworowych i komórek podścieliska w oparciu o ekspresję:

ER/PR/HER2 i Ki-67 (marker proliferacji)

markerów podstawnych (CK5/6, EGFR, SMA, kadheryna P 1, brak/błonowa ekspresja CK
8/18) i mezenchymalnych (wimentyna) (rycina 1),

białek adhezji komórkowej: Ep-CAM (epithelial cell adhesion molecule) (rycina 1),

białek zaangażowanych w ruch komórek: CD44, fascyna, laminina 5 gamma2 (rycina 1),

markerów podścieliska raka: CD4/CD8, metaloproteinaza macierzowa 2 (MMP-2),
gęstość naczyń limfatycznych i krwionośnych (rycina 1)
w dwóch grupach chorych na przewodowego naciekającego raka piersi:
(i) chorych nieleczonych chemicznie oraz
(ii) chorych leczonych adjuwantowo antracyklinami lub/i taksanami (rycina 1).
2. Porównanie immunofenotypu komórek ogniska pierwotnego raka i synchronicznego
przerzutu w węźle chłonnym.
1
2
kadheryna P jest także białkiem adhezji komórkowej
laminina 5 gamma jest także białkiem substancji pozakomórkowej, a więc składnikiem podścieliska guza.
6
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
CHORE NA PRZEWODOWEGO NACIEKAJĄCEGO RAKA PIERSI
leczone radykalnie miejscowo
T1-T2, N0, M0
T2, N1, M0
nieleczone chemicznie
leczone antracyklinami lub/i taksanami
BADANE PARAMETRY
ER/PR/HER2
IWKi-67
EGFR
CK5/6
CK8/18
SMA
Ep-CAM
Kadheryna P
Wimentyna
Fascyna
CD44/CD24
CD4/CD8
Laminina 5
MMP-2
Gęstość naczyń krowionośnych
Gęstość naczyń limfatycznych
PARAMETRY ISTOTNIE WPŁYWAJĄCE NA
PRAWDOPODOBIEŃSTWO PRZEŻYCIA CHORYCH
IWKi-67
IWKi-67
ER/PR/HER2
CD44/CD24
MMP-2
Gęstość naczyń limfatycznych
Rycina 1. Parametry analizowane i wpływające na prawdopodobieństwo przeżycia w dwóch grupach chorych
na przewodowego naciekającego raka piersi: (i) u chorych nieleczonych chemicznie, (ii) u chorych leczonych
uzupełniająco taksanami lub/i antracyklinami. Poziome strzałki wskazują, w której z badanych grup dany
parametr był analizowany. ER – receptor estrogenowy; PR – receptor progesteronowy, HER2 – receptor dla
naskórkowego czynnika wzrostu 2; IWK-67 – indeks wiązania Ki-67 (marker proliferacji); EGFR – receptor dla
naskórkowego czynnika wzrostu 1; CK5/6 – cytokeratyna 5/6, CK8/18 – cytokeratyna 8/18; SMA – aktyna
gładkomięśniowa; Ep-CAM – epithelial cell adhesion molecule; MMP-2 – metaloproteinaza macierzowa 2.
7
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
4.C.3. MATERIAŁ I METODY
Do badania włączono 365 chorych na przewodowego naciekającego raka piersi: 209
chorych na raka T1-T2, N0, M0 nieleczonych chemicznie [szczegóły w artykułach 3 i 6 tabela 1] i 156 chorych T1, N1, M0 leczonych uzupełniająco antracyklinami lub/i
taksanami [szczegóły w artykułach 4-5, 7-9 – tabela 1] (rycina 1).
Wszystkie
markery
(rycina
1)
analizowano
w
oparciu
o
barwienia
immunohistochemicznie na skrawkach parafinowych z materiału utrwalonego w formalinie
[szczegóły w artykułach 3-9 – tabela 1].
Opis stosowanych procedur statystycznych znajduje się w każdej z cytowanych prac
[prace 3-9 – tabela 1].
4.C.4. WYNIKI
4.C.4.1. Immunofenotypowa charakterystyka komórek przewodowego naciekającego
raka piersi w poszczególnych podtypach raka piersi
Wykazano, że raki potrójnie ujemne istotnie częściej w porównaniu do raków
luminalnych wykazują ekspresję markerów podstawnych (CK5/6, EGFR, błonowa ekspresja
CK8/18) i mezenchymalnych (wimentyna), istotnie częściej cechują się wysokim stopniem
złośliwości histologicznej i dużym indeksem proliferacyjnym (ocenionym w oparciu o
ekspresję białka Ki-67 uwidocznionego przy użyciu klonu MIB-1 przeciwciała – indeks
wiązania Ki-67: IWKi-67) [tabela 1: artykuł 3, artykuł 6, artykuł 9]. Z kolei w rakach
podtypu luminalnego istotnie częściej stwierdzano brak ekspresji kadheryny P i białka EpCAM (epithelial cell adhesion molekule), mały IWKi-67-1, niski stopień złośliwości
histologicznej, brak ekspresji markerów podstawnych i mezenchymalnych [tabela 1:
artykuł 3, artykuł 6, artykuł 9], oraz brak ekspresji CD44 i fascyny [tabela 1: artykuł 8,
artykuł 9].
Reasumując, nasze badania wykazały, że komórki podtypu luminalnego raka piersi
(cechującego się ekspresją receptorów steroidowych) istotnie częściej niż raka podtypu
podstawnego (lub potrójnie ujemne), wykazują cechy charakterystyczne dla komórek
gruczołowych warstwy luminalnej prawidłowych przewodów (ekspresja ER/PR, brak
ekspresji markerów podstawnych, mały IW Ki-67-1 i wysoki stopień zróżnicowania). Wynik
ten potwierdza słuszność hipotezy mówiącej o pochodzeniu raków luminalnych z częściowo
zróżnicowanej komórki progenitorowej dla warstwy luminalnej przewodów [dyskusja w
8
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
artykule 3 – tabela 1]. Dodatkowo raki podtypu luminalego A istotnie częściej niż raki TNP
nie wykazywały ekspresji białek zaangażowanych w ruch komórek (CD44, fascyna), co
sugeruje mniejszą inwazyjność tego podtypu i tłumaczy mniejsze ryzyko progresji, które
stwierdza się w tym podtypie nowotworu [dyskusja w artykule 8 i 9 – tabela 1].
4.C.4.2. Różnice w budowie podścieliska pomiędzy poszczególnymi
immunofenotypami przewodowego naciekającego raka piersi
4.C.4.2.1. Ekspresja metaloproteinazy macierzowej 2 w komórkach podścieliska
W przewodowym naciekającym raku piersi (T1-T2, N0, M0) w rakach TNP i z
nadekspresją HER2, (a także rakach o wysokim stopniu złośliwości histologicznej i rakach z
ekspresją markerów podstawnych i dużym IWKi-67), istotnie częściej niż w rakach
luminalnych (rakach o niskim stopniu złośliwości histologicznej, bez ekspresji markerów
podstawnych i z małym IWKi-67) obserwowano brak ekspresji MMP-2 (metaloproteinazy
macierzowej 2) w leukocytach podścieliska. Ponadto w rakach bez ekspresji Ep-CAM i
kadheryny P oraz w rakach o małym IWKi-67 istotnie częściej nie obserwowano ekspresji tej
metaloproteinazy w fibroblastach podścieliska [tabela 1: artykuł 3].
4.C.4.2.2. Gęstość unaczynienia
We wszystkich badanych przewodowych naciekających rakach piersi (T1-T2, N0, M0 i
T1, N1, M0) stwierdzono obecność naczyń krwionośnych wykazujących ekspresję
markera CD34. Ponadto (w rakach T1-T2, N0) wykazano istotną statystycznie zależność
pomiędzy dużą gęstością naczyń krwionośnych a parametrami charakterystycznymi dla
potrójnie ujemnego immunofenotupu: ekspresja CK5/6, braki lub/i błonowa ekspresja
CK8/18, nadekspresja Ep-CAM, brak ekspresji MMP-2 w fibroblastach podścieliska raka
[tabela 1: artykuł 3].
W 79% badanych przewodowych naciekających rakach piersi (T1, N1, M0)
stwierdzano obecność naczyń limfatycznych wykazujących ekspresję podoplaniny. Istotnie
większą gęstość naczyń limfatycznych stwierdzono w rakach: z nadekspresją białka HER2 i
potrójnie ujemnych, cechujących się dużym stopniem złośliwości histologicznej i ekspresją
CK5/6, P-kadheryny, a także w rakach o ekspresji podoplaniny w fibroblastach podścieliska
guza i nowotworach, w których stwierdzano naciek leukocytarny [tabela 1: artykuł, 4, 7, 9].
9
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
4.C.4.2.3. Ekspresja podoplaniny w fibroblastach podścieliska nowotworu
W 39% badanych przewodowych naciekających rakach piersi (T1, N1, M0)
stwierdzano ekspresję podoplaniny w fibroblastach podścieliska raka. Brak ekspresji
podoplaniny w tych komórkach istotnie częściej obserwowano w rakach o wysokim stopniu
zróżnicowania, rakach luminalnych i nowotworach niewykazujących ekspresji CK5/6,
Kadheryny P i SMA [tabela 1: artykuł 7, 4]. Ponadto raki o ekspresji podoplaniny w
fibroblastach podścieliska cechowały się większym IWKi-67 i większą gęstością naczyń
limfatycznych niż raki bez ekspresji tego białka w podścielisku nowotworu [tabela 1:
artykuł 7, 9].
Uzyskane wyniki sugerują, że podtypy raka piersi różnią się nie tylko cechami samych
komórek nowotworowych, ale także cechami podścieliska nowotworu. Na obecnym etapie
trudno stwierdzić, czy komórki nowotworowe indukują przebudowę podścieliska, czy też
podścielisko modyfikuje ich immunofenotyp [dyskusja w artykułach: 3-4, 7 – tabela 1].
4.C.4.3. Prognostyczne znaczenie analizowanych parametrów biologicznych
U chorych na przewodowego naciekającego rak piersi (T1-T2, N0, M0) nieleczonych
chemicznie, niezależnymi niekorzystnymi czynnikami rokowniczymi wpływającymi na
prawdopodobieństwo przeżycia całkowitego, liczonego jako czas od zabiegu operacyjnego
do zgonu spowodowanego przez chorobę były: (i) nie-luminalny immunofenotyp raka
(ER+/PR+/HER2+ lub ER+/PR+/HER2-/IWKi-67>15% lub ER-/PR-/HER2+ lub ER-/PR/HER2-); (ii) wysoki stopień złośliwości histologicznej (G3) w połączeniu z brakiem
ekspresji MMP-2 w fibroblastach podścieliska. Dla IWKi-67 wartość 15% była istotnym
statystycznie punktem odcinającym [tabela 1, artykuł 6] (rycina 1). Korzystny efekt
ekspresji MMP-2 w fibroblastach podścieliska (przejawiający się mniejszym ryzykiem
progresji raka) można tłumaczyć, ich zaangażowaniem w proces produkcji kolagenu, który
otacza grupy komórek nowotworowych i tym samym ogranicza ich wzrost i przeciwdziała
ich progresji [dyskusja w artykule 6 – tabela 1].
U chorych na przewodowego naciekającego rak piersi (T1, N1, M0) leczonych
antracyklinami lub/i taksanami niezależnymi niekorzystnymi czynnikami rokowniczymi
wpływającymi na prawdopodobieństwo przeżycia bezobjawowego, liczonego jako czas od
zabiegu operacyjnego do progresji (wznowy miejscowej lub przerzutu odległego) były: (i)
mała gęstość naczyń limfatycznych (vs. brak naczyń limfatycznych jak i duża ich gęstość); (ii)
10
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
pN3 (vs.pN2+pN1), (iii) immunofenotyp inny niż CD44+/CD24- (CD44+/CD24+ lub CD44/CD24+ lub CD44-/CD24-) [tabela 1: artykuł 8 i artykuł 9] (rycina 1).
Korzystny wpływ barku naczyń limfatycznych na prawdopodobieństwo przeżycia
chorych leczonych chemicznie można tłumaczyć małym ryzykiem rozsiewu ich drogą. Z kolei
korelacja pomiędzy dużą gęstości naczyń limfatycznych a większym prawdopodobieństwem
przeżycia może wynikać z lepszego drenażu guza nowotworowego i tym samym lepszego
efektu działania zastosowanego cytostatyku [dyskusja w artykule 9 – tabela 1]. W
jednoparametrycznej analizie punktem odcinającym dla IWKi-67 było 28%, nie zaś 15% –
jak w grupie chorych na raka N0, nieleczonych chemicznie. Różnica ta może wynikać z różnej
charakterystyki klinicznej badanych grup kobiet. Ponadto w przypadku chorych na raka
piersi nieleczonych chemicznie (T1-T2, N0, M0) analizowano naturalny przebieg choroby,
zaś w przypadku chorych N+, M0 leczonych chemicznie – oceniano wrażliwość nowotworu
na zastosowane schematy leczenia. Dodatkowo wspomniana wyżej różnica może wynikać z
aspektów
metodycznych
–
zastosowania
systemów
detekcji
pierwszorzędowego
przeciwciała o różnej czułości [dyskusja w artykule 9 – tabela 1, kolejne prace badawcze
w toku].
4.C.4.4. Porównanie immunofenotypu komórek ogniska pierwotnego nowotworu i
synchronicznego przerzutu w węźle chłonnym
Wykazano, że w ponad 90% przypadków ekspresja ER/PR, HER2, CK5/6 i EGFR
utrzymywała się na takim samym poziomie w ognisku pierwotnym i synchronicznym
przerzucie do węzła chłonnego. W przypadku ekspresji Ep-CAM i kadheryny P wykazano
znacznie większe różnice w poziomie ekspresji pomiędzy tymi dwoma lokalizacjami.
Ponadto stwierdzono, że wszystkie zmiany poziomu ekspresji HER2 miały miejsce w rakach
z nadekspresją HER2 i ekspresją receptorów steroidowych (rakach luminalnych B) [tabela
1: artykuł 5].
4.C.5. WNIOSKI, NOWATORSKI CHARAKTER UZYSKANYCH WYNIKÓW I ICH
POTENCJALNE WYKORZYSTANIE

Po raz pierwszy wykazano, że EKSPRESJA METALOPROTEINAZY MACIERZOWEJ 2
W FIBROBLASTACH PODŚCIELISKA RAKA, W POŁĄCZENIU Z NISKIM STOPNIEM
ZŁOŚLIWOŚCI HISTOLOGICZNEJ JEST NIEZALEŻNYM KORZYSTNYM CZYNNIKIEM
11
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
ROKOWNICZYM W GRUPIE CHORYCH NA PRZEWODOWEGO NACIEKAJĄCEGO
RAKA PIERSI (T1-T2, N0, M0) nieleczonych chemicznie.

Ponadto po raz pierwszy zasugerowano, że U CHORYCH NA RAKA PIERSI (T1, N1,
M0) LECZONYCH ANTRACYKLINAMI LUB/I TAKSANAMI DUŻA GĘSTOŚĆ
UNACZYNIENIA LUB BRAK NACZYŃ LIMFATYCZNYCH MOŻE BYĆ KORZYSTNYM
CZYNNIKIEM ROKOWNICZYM. Powyższe wyniki mogą być pomocne w planowaniu
przyszłych terapii ukierunkowanych molekularnie o tarczach zlokalizowanych w
podścielisku raka.

Uzyskane
wyniki
sugerują,
że
NIE
TYLKO
FENOTYP
KOMÓREK
NOWOTWOROWYCH, LECZ TAKŻE PARAMETRY ZWIĄZANE Z PRZEBUDOWĄ
PODŚCIELISKA WPŁYWAJĄ NA DŁUGOŚĆ PRZEŻYCIA CHORYCH (EKSPRESJA
METALOPROTEINAZY MACIERZOWEJ 2 W FIBROBLASTACH PODŚCIELISKA,
GĘSTOŚĆ NACZYŃ LIMFATYCZNYCH).

CZYNNIKI
PROGNOSTYCZNE/PREDYKCYJNE
NIELECZONYCH
CHMICZNIE
MOGĄ
BYĆ
DLA
PRZEŻYCIA
RÓŻNE
OD
CHORYCH
CZYNNIKÓW
PROGNOSTYCZNYCH/PREDYKCYJNYCH DLA PRZEŻYCIA CHORYCH PO LECZENIU
CHEMICZNYM. W GRUPIE CHORYCH NIELECZONYCH CHEMICZNIE (RAK PIERSI
T1-T2, N0, M0) WYZNACZONO WARTOŚĆ PROGNOSTYCZNĄ IMMUNOFENOTYPU
RAKA OCENIONEGO W OPARCIU O KRYTERIA ST. GALLEN 2011, ZAŚ W GRUPIE
CHORYCH LECZONYCH (T1, N1, M0) – NIE. PONADTO PUNKT ODCINAJĄCY DLA
IWKi-67 BYŁ INNY W OBYDWU GRUPACH: 15% W PRZYPADKU CHORYCH
NIELECZONYCH, 28% W PRZYPADKU CHORYCH LECZONYCH.

EKSPRESJA CZĘŚCI Z ANALIZOWANYCH W NINIEJSZYM CYKLU PRAC BIAŁEK (ER,
PR, HER2, CK5/6, EGFR) JEST KONSERWATYWNA I NIE ZMIENIA SIĘ POMIĘDZY
OGNISKIEM PIERWOTNYM RAKA I SYNCHRONICZNYM PRZERZUTEM DO WĘZŁA
CHŁONNEGO. Sugeruje to, że wyżej wymienione markery mogą być oceniane
zarówno w materiale pochodzącym z ogniska pierwotnego jak i z synchronicznego
przerzutu w węźle chłonnym.

Po raz pierwszy wykazano, że W PRZYPADKU Ep-CAM I KADHERYNY P RÓŻNICE W
NATĘŻENIU
REAKCJI
IMMUNOHISTOCHEMICZNEJ
POMIĘDZY
OGNISKIEM
PIERWOTNYM RAKA A PRZERZUTEM W WĘŹLE CHŁONNYM ZDARZAJĄ SIĘ
CZĘSTO. Sugeruje to, że markery te nie mogą być wykorzystywane w monitorowaniu
12
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
procesu przerzutowania i nie powinny być rozważane jako tarcze dla terapii
ukierunkowanej molekularnie w rozsianym raku piersi.
4.C.6. PRZYSZŁE CELE, KTÓRE ZAINSPIROWANE ZOSTAŁY WYNIKAMI
DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ
1. Potwierdzenie uzyskanych wyników w bardziej liczebnych grupach chorych.
2. Analiza wpływu różnic w metodzie oceny IWKi67 na jego prognostyczną wartość.
3. „Próba wyróżnienia biologicznych czynników determinujących obniżoną wrażliwość na
trastuzumab u chorych na raka piersi z nadekspresją białka HER2”, grant badawczy Nr
2013/09/B/NZ5/00764 przyznany przez Narodowe Centrum Nauki na lata 2014-2017, w
którym będę pełniła funkcję KIEROWNIKA
5. OMÓWIENIE POZOSTAŁYCH OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO-BADAWCZYCH
Oprócz 9 opisanych powyżej prac, włączonych do cyklu publikacji (łączny IF =
11,541; tabela 1, wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 1), jestem autorem/współautorem
15 prac opublikowanych w krajowych i zagranicznych czasopismach naukowych o
łącznym IF = 20,107 (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 2 i 3). Mój sumaryczny IF
wynosi 31,648. W przypadku czterech prac jestem pierwszym autorem (wykaz dorobku
habilitacyjnego: tabela 2, wiersz 2-4; tabela 3, wiersz 2).
Jestem autorem/współautorem 48 doniesień konferencyjnych (wykaz dorobku
habilitacyjnego: tabela 4-7). Spośród wymienionych wyżej 25 streszczeń opublikowano w
materiałach zjazdowych (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 4-5). W 12 z nich jestem
pierwszym autorem (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 4; tabela 5, wiersz 6, 10, 12, 15),
spośród wymienionych wyżej 8 zaprezentowałam w formie wykładu (wykaz dorobku
habilitacyjnego: tabela 4). Pozostałe 23 streszczenia opublikowano w czasopismach
naukowych (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 6-7). W 11 z nich jestem pierwszym
autorem (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 6; tabela 7, wiersz 1, 3-4, 8, 12, 14, 16), zaś
cztery zaprezentowałam ustnie (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 6). Jeden z
wykładów wygłosiłam w USA (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 6, wiersz 4).
Moje zainteresowania badawcze dotyczą poszukiwania biologicznych czynników o
znaczeniu
diagnostycznym, prognostycznym
(wskazujących
na
wynik leczenia)
i
predykcyjnym (pozwalających na wybór optymalnego leczenia) dla terapii stosowanych we
13
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
współczesnej
onkologii
(radioterapii,
chemioterapii
oraz
terapii
ukierunkowanej
molekularnie).
Przed uzyskaniem stopnia doktora nauk medycznych zaangażowana byłam w
badania nad prognostycznym znaczeniem tempa proliferacji komórek w nowotworach
mózgowia. Wyniki mojej pracy doktorskiej, która dotyczyła czynników o
prognostycznym znaczeniu w płaskonabłonkowym raku płuca, to drugi kierunek
badawczy, który podjęłam. Oprócz wymienionych wyżej tematów zaangażowana
byłam w badania dotyczące raka odbytu, piersi i szyjki macicy (trzeci, czwarty i piąty
kierunek badawczy).
5.1. PIERWSZY KIERUNEK BADAWCZY
(PUBLIKACJE PRZED I PO UZYSKANIU STOPNIA DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH)
Przed a także po uzyskaniu stopnia doktora nauk medycznych, uczestniczyłam
w badaniach kierowanych przez prof. dr hab. Annę Gasińską, dotyczących
prognostycznego znaczenia tempa proliferacji komórek w nowotworach mózgowia
(glejakach). Wyniki tych badań przedstawiono w pięciu publikacjach oryginalnych
(tabela 2; wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 2, wiersz 1-2, 6; tabela 3, wiersz 1, 3)
oraz zaprezentowano na ośmiu konferencjach krajowych lub zagranicznych (wykaz
dorobku habilitacyjnego: tabela 4, wiersz 1-5 i tabela 5, wiersz 1, 3 i 5), w tym 5 w
formie wystąpienia ustnego (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 4, wiersz 1-5).
Za udział w pracach dotyczących tempa proliferacji guzów mózgu, w roku 2000
otrzymałam Nagrodę Dyrektora Krakowskiego Oddziału Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Skłodowskiej Curie dla młodych pracowników (wykaz dorobku
habilitacyjnego: punkt IIj).
Tematykę przedstawioną w cyklu prac wymienionych w tabeli 2, podjęto gdyż wyniki
leczenie chirurgicznego i radioterapii nowotworów mózgowia były (i nadal są)
niezadowalające, zaś tempo proliferacji komórek jest istotnym czynnikiem decydującym o
agresywności wielu nowotworów złośliwych, a także parametrem związanym z wrażliwością
komórek na napromienianie.
Celem wymienionych wyżej prac była ocena prognostycznego znaczenia tempa
proliferacji i ploidalności w nowotworach mózgowia. Indeks proliferacyjny oceniono przy
14
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
użyciu czterech metod: (i) indeksu wiązania bromodeoksyurydyny (IW BrdUrd), ocenionego
cytofluorymetrycznie jako odsetek komórek zdolnych do wbudowania BrdUrd w fazie
syntezy DNA, podczas jednogodzinnej inkubacji; (ii) odsetka komórek w fazie S cyklu
komórkowego (SPF), ocenionego cytofluorymetrycznie jako odsetek komórek o ilości DNA
charakterystycznej dla fazy S cyklu komórkowego; (iii) indeksu wiązania Ki-67, ocenionego
immunohistochemicznie, jako odsetek komórek o ekspresji markera proliferacji – Ki-67
(IWKi-67) oraz (iv) testu AgNOR oceniającego obecność, liczbę i wielkość regionów
jąderkotwórczych (AgNOR), które odzwierciedlają aktywność proliferacyjną komórek.
Ploidalność (liczbę chromosomów) analizowano cytofluorymetrycznie na podstawie ilości
DNA w jądrze komórkowym. Stopień złośliwości histologicznej glejaków oceniano w oparciu
o klasyfikację Kernohana pozwalającą wyróżnić glejaki niezłośliwe (AI-AII) oraz glejaki
złośliwe (AIII-AIV).
Tabela 2. Prace dotyczące prognostycznego znaczenia tempa proliferacji komórek w
nowotworach mózgowia.
PRACA: autorzy, tytuł, wydawca, rok wydania
Impact
Factor
Publikacje przed uzyskaniem stopnia doktora
1
2
1.
3
Gasinska A, Krzyszkowski T, Niemiec J, Adamczyk A, Skolyszewski J. Prognostic significance of DNA
ploidy and proliferation rate in human astrocytic gliuomas. Folia Histochem Cytobiol 2000; 38:175180
Niemiec J. Ki-67 labelling index in brain tumours. Folia Histochem Cytobiol 2001; 36:259-262
0,388
Gasinska A, Niemiec J, Adamczyk A. DNA ploidy, bromodeoksyuridine labelling index, S-phase
fraction and AgNOR countsin brain tumours. Rep Pract Oncol Radiother 2000; 5:75-81
-
0,594
Publikacje po uzyskaniu stopnia doktora
1
2
Gasińska A, Skołyszewski J, Gliński B, Niemiec J, Adamczyk A, T. Krzyszkowski. Prognostic
significance of proliferation rate and DNA ploidy in astrocytic gliomas treated with radiotherapy.
Rep Pract Oncol Radiother 2005;10: 231 – 238
Gasinska A, Skolyszewski J, Gliński B, Niemiec J, Adamczyk A, Krzyszkowski T, Zabek M. Age and
Bromodeoxyuridine labelling index as prognostic factors in high-grade gliomas treated with surgery
and radiotherapy. Clinical Oncology, 2006; 18: 459-465
-
SUMA:
2,453
1,471
Oświadczenie określające mój indywidualny wkład w powstanie wymienionych publikacji przedstawiono w
wykazie dorobku habilitacyjnego: tabela 2 i 3
Wykazano istotną korelację pomiędzy parametrami odzwierciedlającymi tempo
proliferacji nowotworów mózgowia. Ponadto stwierdzono, że glejaki złośliwe posiadają
istotnie większy potencjał proliferacyjny oceniony w na podstawie IW Ki-67, IW BrdUrd i
liczby AgNOR/jądro komórkowe niż glejaki niezłośliwe. Z kolei przerzuty do mózgowia
15
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
cechowały się większą zdolnością do proliferacji (IW Ki-67) niż glejaki. Nowotwory
aneuploidalne istotnie częściej obserwowano w glejakach AIII niż AIV.
Wykazano, że młody wiek chorych, niski stopień złośliwości histologicznej, małe
tempo proliferacji (IW BrdUrd) i konwencjonalna lub hipofrakcjonowana radioterapia były
istotnie statystycznie skorelowane z większym prawdopodobieństwem przeżycia chorych na
nowotwory mózgowia (AI-AIV). W analizie wieloparametrycznej wykazano, że: wiek (>50
lat), wysoki stopień złośliwości histologicznej i przyspieszona radioterapia były
niezależnymi
niekorzystnymi
czynnikami
rokowniczymi
wpływającymi
na
prawdopodobieństwo przeżycia chorych na glejaki AI-AIV.
Wieloparametryczna analiza Coxa wykazała, że u chorych, na glejaki AIII-AIV duży IW
BrdUrd i wiek chorych (>51 lat) są niezależnymi niekorzystnymi czynnikami rokowniczymi.
Przedstawione powyżej wyniki, opisane szczegółowo w pracach wymienionych w tabeli 2 są
wkładem w ocenę prognostycznego znaczenia tempa proliferacji i głosem w dyskusji nad
przydatnością różnych metod jego oceny.
5.2. DRUGI KIERUNEK BADAWCZY
(PUBLIKACJE PO UZYSKANIU STOPNIA DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH, PODSUMOWUJĄCE PRACĘ
DOKTORSKĄ)
Ocena czynników prognostycznych w płaskonabłonkowym raku płuca to kolejny
kierunek badań, w który byłam włączona między rokiem 2001 a 2005. Trzy prace,
których jestem pierwszym autorem są podsumowaniem mojej pracy doktorskiej
(tabela 3; wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 2, wiersz 3-4; tabela 3, wiersz 2).
Pracę wymienioną w tabeli 3 w wierszu drugim, nagrodzono w roku 2005, Nagrodą
Dyrektora Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii Skłodowskiej Curie w kategorii
najlepsza praca naukowa wykonana całkowicie w Centrum Onkologii (wykaz dorobku
habilitacyjnego: punkt IIj; tabela 2, wiesz 5).
Wyniki powyższe prezentowałam także na kongresach. Trzy prezentacje
przedstawiłam w formie ustnej (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 4, wiersz 6 i
tabela 6, wiersz 1-2), zaś jedną w formie plakatu (wykaz dorobku habilitacyjnego:
tabela 7, wiersz 1), który w roku 2002, wyróżniono I nagrodą przyznaną przez Polskie
Towarzystwo Radioterapii Onkologicznej, w kategorii radioterapia i leczenie
16
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
paliatywne na I Kongresie Onkologii Polskiej (wykaz dorobku habilitacyjnego: punkt
IIj, tabela 7, wiersz 1).
Celem prac była ocena prognostycznego znaczenia ekspresji naskórkowego czynnika
wzrostu 1 (EGFR), indeksu proliferacyjnego (indeksu wiązania Ki-67) i gęstości unaczynienia
(w oparciu o ekspresję czynnika von Willebranda), a także uznanych czynników
prognostycznych takich jak: wielkość guza, stopień złośliwości histologicznej, obecność
przerzutów w węzłach chłonnych u chorych na płaskonabłonkowego raka płuca leczonych
operacyjnie. Powyższy cel realizowałam także w mojej pracy doktorskiej pt.: „Prognostyczne
znaczenie wybranych biologicznych cech płaskonabłonkowego operacyjnego raka płuca”.
Ponadto badano biologiczne różnice pomiędzy litą i jamistą postacią raka płuca. Wymienione
wyżej postaci zidentyfikowano na podstawie badań radiologicznych.
Tabela 3. Prace dotyczące czynników prognostycznych w płaskonabłonkowym raku płuca.
PRACA: autorzy, tytuł, wydawca, rok wydania
Impact
Factor
1
Niemiec J, Kołodziejski L, Dyczek S, Gasińska A. Prognostic significance of epidermal growth factor
receptor in surgically treated squamous cell lung cancer patients. Folia Histochem Cytobiol 2004;
42: 111-118
0,672
2
Gasińska A, Kołodziejski L, Niemiec J, Dyczek S. Clinical significance of biological differences
between cavitated and solid form of squamous cell lung cancer. Lung Cancer 2005; 49:171 – 179 –
PRACA NAGRODZONA
3,172
3
Niemiec J, Kołodziejski L, Dyczek S. The prognostic significance of vascular density in patients with
squamous cell lung cancer treated surgically. Nowotwory 2005; 55(1):54-57
-
4
Niemiec J, Kolodziejski L, Dyczek S. EGFR LI and Ki-67 LI are independent prognostic parameters
influencing survivals of surgically treated squamous cell lung cancer patients. Neoplasma 2005; 52:
231-237
0,731
SUMA:
4,575
Oświadczenie określające mój indywidualny wkład w powstanie wymienionych publikacji przedstawiono w
wykazie dorobku habilitacyjnego: tabela 2 i 3
Inspiracją dla rozpoczęcia wymienionych wyżej badań była potrzeba wskazania
markerów pozwalających wyróżnić chorych na płaskonabłonkowego raka płuca, którzy
wymagają dodatkowego leczenia, cechującego się większą agresywnością niż stosowane
podówczas standardy (chirurgia i napromienianie) lub/i terapii
ukierunkowanej
molekularnie. Szczególne zainteresowanie budziła ocena prognostycznego znaczenia
ekspresji EGFR, gdyż parametr ten był potencjalnym markerem wrażliwości na leki
blokujące kaskady sygnałowe pochodzące od tego receptora.
17
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
Badane markery oceniono przy użyciu technik immunohistochemicznych na skrawkach
parafinowych z materiału nowotworowego utrwalonego w formalinie.
Wykazano istotną statystycznie pozytywną korelację pomiędzy wielkością guza
(parametr pT) a ekspresją EGFR (odsetkiem komórek cechujących się błonową ekspresją
EGFR) i odwrotną korelację pomiędzy wymienionym wyżej parametrem a stopniem
złośliwości histologicznej lub wiekiem. Indeks wiązania Ki-67 był istotnie większy w rakach
o wysokim stopniu złośliwości histologicznej oraz w litej postaci płaskonabłonkowego raka
płuca.
Wykazano, że czynnikami istotnie wpływającymi na zwiększone ryzyko zgonu z powodu
płaskonabłonkowego raka płuca były: obecność przerzutów w węzłach chłonnych, jamista
postać raka, mały indeks wiązania Ki-67, pośredni indeks wiązania EGFR i duża gęstość
naczyń krwionośnych.
Badania powyższe stanowiły głos w dyskusji nad doborem markerów pozwalających na
wyodrębnienie grupy chorych na raka płuca potencjalnie odnoszących korzyść z
uzupełniającego leczenia (w tym terapii ukierunkowanej na EGFR).
5.3. TRZECI KIERUNEK BADAWCZY
(PUBLIKACJE PO UZYSKANIU STOPNIA DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH)
W latach 2003-2006 byłam zaangażowana (jako wykonawca) w realizację
grantu badawczego zamawianego przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Nr PBZKBN-091/P05/50 pt.: „Ocena wpływu wybranych czynników biologicznych raka
odbytnicy na skojarzone leczenie chirurgiczne i napromienianiem”, realizowanego w
latach 2003-2006, którego kierownikiem była prof. dr hab. Anna Gasińska (wykaz
dorobku habilitacyjnego: punkt IIi).
Część wyników powyższego grantu opublikowano (tabela 4; wykaz dorobku
habilitacyjnego: tabela 2, wiersz 7, 9, 12), Część zaprezentowano na 8 kongresach
zagranicznych lub krajowych (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 5, wiersz 2, 4, 67, 16 i tabela 7, wiersz 2, 5, 7)
18
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
Tabela 4. Prace dotyczące oceny wybranych czynników biologicznych raka odbytnicy na
skojarzone leczenie chirurgiczne i napromienianiem.
PRACA: autorzy, tytuł, wydawca, rok wydania
1
2
3
Gasinska A, Skolyszewski J, Popiela T, Richter P, Darasz Z, Nowak K, Niemiec J, Biesaga B, Adamczyk
A, Bucki K, Malecki K, Reinfuss M, Kowalska T. Bromodeoxyuridine labeling index as an indicator of
early tumor response to preoperative radiotherapy in patients with rectal cancer. J Gastrointest
Surg. 2007;11(4):520-8.
Gasinska A, Richter P, Darasz Z, Niemiec J, Bucki K, Malecki K, Sokolowski A. Gender-related
differences in repopulation and early tumor response to preoperative radiotherapy in rectal cancer
patients. J Gastrointest Surg. 2011;15(9):1568-76.
Gasinska A, Adamczyk A, Niemiec J, Biesaga B, Darasz Z, Skolyszewski J. Gender-Related Differences
in Pathological and Clinical Tumor Response Based on Immunohistochemical Proteins Expression in
Rectal Cancer Patients Treated with Short Course of Preoperative Radiotherapy. J Gastrointest Surg.
2014 Apr 23. DOI 10.1007/s11605-014-2526-0
SUMA
Impact
Factor
2,272
2,826
2,361*
7,459
* impact factor za rok 2012
Oświadczenie określające mój indywidualny wkład w powstanie wymienionych publikacji przedstawiono w
wykazie dorobku habilitacyjnego: tabela 2
Celem prac była ocena znaczenia parametrów biologicznych dla wczesnej reakcji raka
na przedoperacyjne napromienianie u chorych na niezaawansowanego raka odbytnicy. W
badaniu porównano reakcję nowotworów na dwa schematy leczenia różniące się przerwą
pomiędzy radioterapią (RT) a operacją. Pierwszy polegał na krótkim napromienianiu (RT,
5Gy/frakcję/5 dni), które przeprowadzano ok. 1 tygodnia przed zabiegiem chirurgicznym. W
drugim schemacie przerwa pomiędzy napromienianiem a leczeniem chirurgicznym wynosiła
4-5 tygodni. Materiał nowotworowy do analizy pobierano przed RT i w trakcie zabiegu
chirurgicznego.
Tempo proliferacji raków oceniono trzema metodami o różnej czułości. Zastosowano:
(i) indeks wiązania bromodeoksyurydyny (IW BrdUrd), (ii) odsetek komórek w fazie S cyklu
komórkowego (SPF) oraz (iii) indeks wiązania MIB-1 (IW MIB-1) oceniony jako odsetek
komórek o ekspresji markera proliferacji – Ki-67 (wykrywanego przy użyciu klonu MIB-1
przeciwciała monoklonalnego). Więcej szczegółów na temat wymienionych wyżej metod
znajduje się w opisie pierwszego zadania badawczego. Dodatkowo dla każdego z
wymienionych wyżej markerów oceniono stosunek wartości markera po i przed leczeniem
(marker zahamowania proliferacji po RT).
Na podstawie wszystkich zastosowanych metod oceny tempa proliferacji wykazano
zmniejszenie liczby dzielących się komórek po radioterapii. Wykazano, że raki o dużym
tempie proliferacji
(ocenionej przed
leczeniem)
lepiej odpowiadały na leczenie
napromienianiem (stwierdzano w nich większe zahamowanie proliferacji po RT). Ponadto
19
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
stwierdzono, że przyspieszona repopulacja komórek nowotworowych (występująca w
przerwie pomiędzy RT a operacją) zachodzi: (i) jedynie w nowotworach pochodzących od
kobiet, (ii) rakach cechujących się małą zdolnością do podziałów, (iii) około cztery tygodnie
po napromienianiu. Badane markery proliferacji oceniane przed leczeniem nie były
czynnikami pozwalającymi przewidzieć kliniczną i histologiczną odpowiedź nowotworu na
przedoperacyjne napromienianie.
Wyniki uzyskane w niniejszych badaniach dają wgląd w biologię popromiennej reakcji
raka odbytu, która jest istotnym czynnikiem warunkującym powodzenie przedoperacyjnej
radioterapii nowotworów tej lokalizacji.
5.4. CZWARTY KIERUNEK BADAWCZY
(PUBLIKACJE PO UZYSKANIU STOPNIA DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH)
Czwarty kierunek badawczy, w który byłam i nadal jestem zaangażowana, to
inne zagadnienia związane z biologią raka piersi. Część z tych badań zrealizowano w
ramach grantu badawczego, Nr N401 173 31/3808, pt.: „Ocena wartości predykcyjnej
parametrów biologicznych związanych ze zjawiskiem oporności wielolekowej u
chorych na raka piersi leczonych uzupełniająco antracyklinami”, przyznanego przez
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, realizowanego w latach 2006-2009,
którego kierownikiem była dr Beata Biesaga. W projekcie tym pełniłam rolę
wykonawcy (wykaz dorobku habilitacyjnego: punkt IIi).
Drugą część niniejszego kierunku badawczego stanowią prace, których
kierownikiem badawczym jest prof. COOK dr hab. med. Beata Sas-Korczyńska. Dotyczą
one rzadkiego nowotworu, jakim jest rak piersi występujący u mężczyzn.
Część wyników prowadzonych prac badawczych opublikowano (tabela 5, wykaz
dorobku habilitacyjnego: tabela 2, wiersz 8, 10, 11). Ponadto były one prezentowane
na kongresach krajowych i zagranicznych (wykaz dorobku habilitacyjnego: tabela 5,
wiersz 17 i tabela 7, wiersz 9-11, 13, 15)
Po leczeniu antracyklinami u około 60% chorych na raka piersi o tym samym stopniu
zaawansowania dochodzi do progresji choroby. Świadczy to, między innymi, o istnieniu
indywidualnych różnic w reakcji na antracykliny między poszczególnymi chorymi.
20
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
Wyróżnienie markerów oporności na antracykliny może pozwolić na zastosowanie innych
schematów chemioterapii (np. opartych na karboplatynie).
Tabela 5. Prace dotyczące zagadnienia oporności wielolejkowej i biologii raka piersi.
PRACA: autorzy, tytuł, wydawca, rok wydania
Impact
Factor
1
Biesaga B, Niemiec J, Ziobro M, Wysocka J, Kruczak A. Prognostic potential of topoisomerase IIα and
HER2 in a retrospective analysis of early advanced breast cancer patients treated with adjuvant
anthracycline chemotherapy. Breast. 2011;20(4):338-50.
2,491
2
Biesaga B, Niemiec J, Ziobro M.Microvessel density and status of p53 protein as potential prognostic
factors for adjuvant anthracycline chemotherapy in retrospective analysis of early breast cancer
patients group. Pathol Oncol Res. 2012;18(4):949-60.
1,555
3
Sas-Korczyńska B, Niemiec J, Harazin-Lechowska A, Korzeniowski S, Martynów D, Adamczyk A,
Sokołowski A. The biological markers and results of treatement In male breast cancer pationts. The
Cracow experience. Neoplasma. 2014;61(3):331-9.
1,574*
SUMA
5.620
* impact factor za rok 2012
Oświadczenie określające mój indywidualny wkład w powstanie wymienionych publikacji przedstawiono w
wykazie dorobku habilitacyjnego: tabela 2
Celem prac, które realizowano w ramach grantu badawczego, Nr N401 173 31/3808
była ocena szeregu parametrów, które zaangażowane są w proces oporności wielolekowej i
w związku z tym mogą potencjalnie wpływać na zwiększone ryzyko progresji po leczeniu
antracyklinami. Do badania włączono 172 chore na raka piersi (T1-T2, N1-N2, M0) leczone
miejscowo radykalnie i uzupełniająco antracyklinami w Centrum Onkologii, Oddział Kraków,
w latach 2001 – 2004. Oprócz białek wpływających na proces oporności wielolejkowej:
topoizomerazy II (TOPOII), P-glikoproteiny, białek oporności wielolekowej (MRP1, MRP2,
MRP3, MRP5), BCRP/ABCG2 (breast cancer resistance protein), badano także prognostyczne
znaczenie ekspresji receptorów steroidowych, HER2, P53, cytokeratyny 5/6 (CK5/6), a także
tempo proliferacji (indeks wiązania Ki-67 – IWKi-67), gęstość unaczynienia – GU (na
podstawie ekspresji markera CD34), oraz poziom apoptozy metodą TUNEL.
Wykazano, że brak nadekspresji TOPOII i P53, duża GU i niski stopień złośliwości
histologicznej
wskazywały
na
istotnie
mniejsze
ryzyko
progresji
raka
piersi.
Wieloparametryczna analiza Coxa wykazała, że mała ekspresja TOPOII połączona z niskim
stopniem złośliwości histologicznej, a także duża gęstość unaczynienia GU są niezależnymi
korzystnymi czynnikami rokowniczymi dla przeżycia bezobjawowego chorych na raka piersi
leczonych uzupełniająco antracyklinami.
21
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
Uzyskane wyniki świadczą o tym, że istnieją parametry biologiczne pozwalające na
wyróżnienie grupy chorych, które odnoszą korzyści
z
uzupełniającego
leczenia
antracyklinami i stąd nie wymagają dodatkowego postępowania terapeutycznego. Wyniki
tych badań wyznaczają kolejne cele badawcze, jakimi jest analiza wymienionych wyżej
czynników w liczebniejszych grupach chorych, jak i badania prospektywne nad oceną ich
znaczenia predykcyjnego.
Zainteresowanie biologią raka piersi u kobiet dało mi możliwość włączenia się w
badania dotyczące raka piersi występującego u mężczyzn. Jest to rzadka odmiana tego raka,
która stanowi 0,5 – 1% wszystkich diagnozowanych raków piersi (w Polsce i na świecie).
Badaniem objęto 81 mężczyzn chorych na raka piersi, leczonych w latach 1976-2010
w Krakowskim Oddziale Centrum Onkologii. Celem pracy była ocena prognostycznego
znaczenia ekspresji receptorów steroidowych, HER2, CK5/6, kadheryny P, wimentyny oraz
IWKi-67, a także klinicznych i histopatologicznych czynników prognostycznych w raku piersi
u mężczyzn.
Wykazano istotną, pozytywną korelację pomiędzy dużym IWKi-67 a: stopniem
zaawansowania raka, brakiem ekspresji receptorów steroidowych, ekspresją EGFR i
wimentyny.
Analiza przeżycia wykazała, że brak ekspresji receptorów dla hormonów
steroidowych, ekspresja wimentyny i duży IWKi-67 są czynnikami wpływającymi na
mniejsze prawdopodobieństwo przeżycia bezobjawowego i całkowitego u mężczyzn chorych
na raka piersi.
5.5. PIĄTY KIERUNEK BADAWCZY
(PUBLIKACJE PO UZYSKANIU STOPNIA DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH)
W latach 2006-2009 byłam zaangażowana w badania dotyczące czynników
prognostycznych/predykcyjnych dla radioterapii lub/i chemioterapii w raku szyjki
macicy. Wyniki tych badan zaprezentowane zostały na 4 konferencjach (wykaz
dorobku habilitacyjnego: tabela 5, wiersz 8-9 i tabela 7, wiersz 3, 6)
Niniejszy temat badawczy obejmuje dwa niezależne problemy. Pierwszym z nich jest
ocena wpływu infekcji wirusem HPV16/18, a także ekspresji Ki-67 (markera proliferacji) i
P53 (białka zaangażowanego w naprawę DNA) na wyniki radioterapii u chorych na raka
22
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
szyjki macicy (n=70, IA-IIIB według FIGO). Wszystkie badane parametry oceniono na
skrawkach parafinowych z materiału nowotworowego utrwalonego w formalinie, który
pobrany został od chorych przed napromienianiem. Obecność infekcji HPV16/18 oceniano
metodą hybrydyzacji in situ, zaś ekspresję Ki-67 i P53 immunohistochemicznie.
Wykazano, że 100% chorych po menopauzie, u których w raku szyjki macicy
stwierdzano sygnał punktowy HPV (reprezentujący zintegrowany DNA wirusa) i rozlany
(pochodzący od episomalnego DNA) w więcej niż 46% komórek nowotworowych
przeżywały okres dwóch lat od radioterapii bez objawów choroby; istotnie dłużej niż: (i)
chore przed menopauzą lub (ii) z sygnałem punktowym lub (iii) z sygnałem w mniej niż 46%
komórek. U chorych przed menopauzą duży indeks wiązania Ki-67 wskazywał na mniejsze
ryzyko progresji. Wieloparametryczna analiza Coxa potwierdziła, że chore po menopauzie, u
których stwierdzano sygnał punktowy i rozlany w ponad połowie komórek raka nie
wymagają bardziej agresywnego niż radioterapia leczenia. Uzyskane wyniki sugerują, że
infekcja wirusem HPV to nie tylko uznany czynnik zwiększający ryzyko zachorowania na
raka szyjki macicy, ale także potencjalny parametr o znaczeniu prognostycznym.
Drugim problemem badawczym, który analizowano u chorych na raka szyjki macicy
(IIB-IIIB według FIGO) był wpływ ogólnej liczby limfocytów i ich subpopulacji CD4/CD8 na
prawdopodobieństwo przeżycia po leczeniu napromienianiem i chemicznym (cisplatyną) z
następową brachyterapią. Subpopulacje limfocytów T oceniano cytofluorymetrycznie w
próbkach krwi pobranych od chorych przed leczeniem. Wykazano istotnie większe ryzyko
progresji u chorych z mniejszym odsetkiem limfocytów T (<18%) oraz stosunkiem CD4/CD8
większym niż 2,3. Ponadto istotnie niższy stosunek CD4/CD8 wykazano u chorych, u których
wystąpiła całkowita lub częściowa regresja. Uzyskane wyniki sugerują, że stan układu
odpornościowego może wpływać na wyniki leczenia chorych na raka szyjki macicy.
5.6. AKTYWNOŚĆ NAUKOWA, WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA, DOROBEK
DYDAKTYCZNY I DZIAŁALNOŚĆ POPULARYZATORSKA

Przygotowałam i wygłosiłam 11 wykładów autorskich (wykaz dorobku habilitacyjnego:
punkt IIIb)

Byłam członkiem komitetu organizacyjnego kongresu Polskiego Towarzystwa Badań
Radiacyjnych. Ponadto przewodniczyłam sesji pt. “Canceromics” na konferencji pt.:
23
Autoreferat, dr n. med. Joanna Niemiec
“International Conference on Omics Studies” odbywającej się w Orlando, FL, USA (wykaz
dorobku habilitacyjnego: punkt IIIc)

Brałam udział w pracach zespołu opracowującego 2 suplementy czasopisma Polish
Journal of Pathology, jestem redaktorem Działu Biologia Molekularna w czasopiśmie
Diagnostyka Laboratoryjna (wykaz dorobku habilitacyjnego: punkt IIIg)

Jestem członkiem trzech towarzystw naukowych. W roku 2013 zostałam wybrana na
stanowisko
prezesa
Krakowskiego
Oddziału
Polskiego
Towarzystwa
Badań
Radiacyjnych (wykaz dorobku habilitacyjnego: punkt IIIh).

Jestem autorem/współautorem: (i) 4 artykułów popularnonaukowych (Wszechświat),
(ii) 2 krótkich doniesień naukowych (Nowotwory), (iii) 1 artykułu z dziedziny bioetyki
(Kwartalnik Filozoficzny) (iv) 6 tłumaczeń artykułów przeglądowych (Medycyna
Praktyczna Onkologia) (wykaz dorobku habilitacyjnego: punkt IIIi)

Prowadziłam zajęcia dydaktyczne ze studentami kierunku Kosmetologia w Górnośląskiej
Wyższej Szkole Handlowej, oraz ze studentami Akademii Górniczo Hutniczej, byłam
promotorem 23 i recenzentem 56 prac licencjackich w Górnośląskiej Wyższej Szkole
Handlowej (wykaz dorobku habilitacyjnego: punkt IIIj)

Wykonałam 9 recenzji dla czasopism naukowych (wykaz dorobku habilitacyjnego: punkt
IIIp).

Uczestniczyłam w licznych kursach i szkoleniach zawodowych (wykaz dorobku
habilitacyjnego: punkt IIIq)
24