Prezentacja – oś I - Archiwum Podkarpackie.pl
advertisement
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Studium wykonalności projektu Oś I RPO Województwa Podkarpackiego dr inż. Marta Kołodziej-Hajdo 1 Źródło: 1. Metodologia opracowania studium wykonalności projektu na potrzeby Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego 2007-2013. 2. Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych (Fundusz Strukturalny – EFRR, Fundusz Spójności i ISPA) – www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/Str ony/poradnik_projekty_inwestycyjne.aspx 3. Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści. Dokument roboczy 4, sierpień 2006. Opracowany przez KOMISJĘ EUROPEJSKĄ, DYREKCJĘ GENERALNĄ ds. POLITYKI REGIONALNEJ ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/2007/workin g/wd4_cost_pl.pdf – 4. Wytyczne MRR 2 Plan prezentacji 1. Miejsce i rola studium wykonalności w procesie inwestycyjnym. 2. Podstawowe definicje. 3. Podstawowe informacje prezentowane w studium wykonalności: Analiza otoczenia. Zidentyfikowane problemy. Definicja celów projektu. Identyfikacja projektu. Analiza potencjału instytucjonalnego wnioskodawcy. Analiza rozwiązań alternatywnych. Analiza techniczna. Analiza finansowa projektu. 3 Plan prezentacji 4. 5. Analiza kosztów i korzyści. Analiza wrażliwości i ryzyka. Ramowa struktura studium wykonalności. Błędy najczęściej popełniane w studium. 4 1. Miejsce i rola studium wykonalności w procesie inwestycyjnym Studium wykonalności (feasibility study) jest kompendium wiedzy na temat projektu inwestycyjnego oraz jego otoczenia. Celem realizacji feasibility study jest dostarczenie wszelkich danych istotnych do podjęcia decyzji inwestycyjnych, zarówno samemu inwestorowi, jak i instytucji finansującej, która na jego podstawie przeprowadza ocenę inwestycji. W związku z tym studium obejmuje wszelkie aspekty handlowe, techniczne, finansowe, ekonomiczne związane ze środowiskiem naturalnym, uwarunkowania projektu inwestycyjnego. 5 1. Miejsce i rola studium wykonalności w procesie inwestycyjnym Studium wykonalności jest dokumentem, który: dostarcza danych do podjęcia decyzji o realizacji bądź rezygnacji z projektu inwestycyjnego, pozwala zaplanować i zarządzać inwestycją z uwzględnieniem jej specyfiki. Przygotowanie studium wykonalności powinno poprzedzać rozpoczęcie realizacji każdej inwestycji podejmowanej przez jednostki samorządu terytorialnego z uwagi na potrzebę racjonalizacji środków. 6 1. Miejsce i rola studium wykonalności w procesie inwestycyjnym Rzetelne przygotowanie projektu i przeprowadzenie stosownych analiz daje inwestorowi możliwość podjęcia właściwych decyzji co do wszystkich kwestii związanych z planowaną inwestycją na wszystkich jej fazach. Studium Wykonalności, które wykazuje bezzasadność realizacji inwestycji, również posiada dużą wartość, gdyż zapobiega złej alokacji środków. 7 2. Studium wykonalności - definicje Cele ogólne/pośrednie – cele wskazują dlaczego projekt jest ważny dla społeczeństwa w kategoriach długoterminowych korzyści dla beneficjentów i szerszych korzyści dla innych grup. Cel bezpośredni – cel odnoszący się do kluczowego problemu i jest definiowany w kategoriach korzyści dla beneficjentów lub grup docelowych, jest rezultatem wykorzystania powstałych produktów. Działania – czynności wykonane w celu dostarczenia dobra lub usługi. 8 2. Studium wykonalności - definicje Produkt – bezpośredni, materialny efekt zrealizowanych działań, musi być osiągnięty w trakcie „życia” projektu, przyczynia się do osiągnięcia rezultatów, a przez to celów bezpośrednich. Wskaźniki produktu - wskaźniki odnoszące się do działalności. Liczone są w jednostkach materialnych lub monetarnych (np. długość zbudowanej drogi, ilość firm, które uzyskały pomoc). 9 2. Studium wykonalności - definicje Rezultat – fizyczny efekt osiągnięcia celu bezpośredniego i bezpośredni wpływ zrealizowanych działań/stworzonych produktów, osiągany natychmiast po realizacji projektu; określa zmiany jakie nastąpiły u bezpośrednich beneficjentów. Wskaźniki rezultatu - wskaźniki odpowiadające bezpośrednim z natychmiastowych efektów wynikających z programu. Dostarczają one informacji o zmianach np. zachowania, pojemności lub wykonania, dotyczących beneficjentów. Takie wskaźniki mogą przybierać formę wskaźników materialnych (skrócenie czasu podróży, liczba skutecznie przeszkolonych, liczba wypadków drogowych, itp.) lub finansowych (zwiększenie się środków finansowych sektora prywatnego, zmniejszenie kosztów transportu). 10 2. Studium wykonalności - definicje Oddziaływanie – długofalowe konsekwencje z wytworzenia produktów dla beneficjentów pośrednich, a także pośrednie konsekwencje dla innych adresatów. Wskaźniki oddziaływania - wskaźniki odnoszące się do skutków danego programu wykraczających poza natychmiastowe efekty dla beneficjentów (np. wpływ projektu na sytuację społeczno-gospodarczą w pewnym okresie od zakończenia jego realizacji). Oddziaływanie szczegółowe to te efekty, które pojawią się po pewnym okresie czasu, niemniej jednak są bezpośrednio powiązane z podjętym działaniem. Oddziaływanie globalne obejmuje efekty długookresowe dotyczące szerszej populacji. 11 2. Studium wykonalności - definicje Analiza ekonomiczna: analiza posługująca się wartościami ekonomicznymi, które odzwierciedlają wartości, jakie społeczeństwo byłoby gotowe zapłacić za określone dobro lub usługę. Analiza ekonomiczna wycenia wszystkie czynniki zgodnie z ich wartością użytkową lub kosztem alternatywnym dla społeczeństwa. Analiza ekonomiczna jest szczególnym rodzajem analizy kosztów i korzyści – przeprowadzana jest w drodze skorygowania wyników analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne oraz odchylenia cenowe (ceny rozrachunkowe). 12 2. Studium wykonalności - definicje Analiza finansowa: analiza mająca na celu ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, weryfikację trwałości finansowej projektu oraz ustalenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE. Dokonywana jest ona zazwyczaj z punktu widzenia właściciela infrastruktury. W przypadku, gdy właściciel i operator (np. infrastruktury) są odrębnymi podmiotami, można zastosować skonsolidowaną metodę analizy. W analizie finansowej, w celu ustalenia wskaźników efektywności finansowej oraz wyliczenia luki w finansowaniu, stosuje się metodę zdyskontowanego przepływu środków pieniężnych (DCF). 13 2. Studium wykonalności - definicje Analiza kosztów i korzyści (ang. Cost-Benefit Analysis CBA): schemat analityczny, mający na celu ustalenie, czy lub w jakiej mierze dany projekt zasługuje na realizację z publicznego lub społecznego punktu widzenia. Analiza kosztów i korzyści różni się od zwykłej oceny finansowej tym, że uwzględnia wszystkie zyski (korzyści) i straty (koszty), niezależnie od tego, kto je ponosi (również jako Analiza K/K). Analiza K/K przybiera często postać analizy ekonomicznej, w której koryguje się wyniki analizy finansowej o efekty fiskalne, efekty zewnętrzne oraz odchylenia. Wyniki analizy K/K można wyrazić na wiele sposobów, w tym w postaci wewnętrznej stopy zwrotu, bieżącej wartości netto i współczynnika korzyści-koszty. 14 2. Studium wykonalności - definicje Efekty zewnętrzne: w analizie projektów efekt zewnętrzny jest to rezultat projektu odczuwany przez jego otoczenie i stąd nie uwzględniony w ewaluacji projektu jako takiego. Ogólnie rzecz biorąc, efekt zewnętrzny występuje wtedy, gdy fakt produkcji lub konsumpcji dobra lub usługi przez jedną jednostkę gospodarczą ma bezpośredni wpływ na poziom dobrobytu producentów lub konsumentów wchodzących w skład innej jednostki. Efekty zewnętrzne mogą być pozytywne lub negatywne. 15 2. Studium wykonalności - definicje Koszty operacyjne: całość kosztów poniesionych w związku z eksploatacją i utrzymaniem inwestycji przedstawione w układzie rodzajowym i podziale na zmienne i stałe. Nakłady inwestycyjne: nakłady poniesione na realizację projektu (poniesione w okresie realizacji projektu – na poszczególnych jego etapach, obejmujące zarówno wydatki kwalifikowane, jak i niekwalifikowane), do momentu oddania do użytkowania majątku powstałego w wyniku realizacji projektu. 16 2. Studium wykonalności - definicje Nakłady odtworzeniowe: nakłady inwestycyjne ponoszone w fazie eksploatacji projektu (po zakończeniu jego realizacji), przeznaczone na odtworzenie bądź ulepszenie pewnych elementów projektu i powiększające wartość tych elementów majątku powstałego w wyniku realizacji projektu, którego dotyczą. Przychody operacyjne: oczekiwane, należne jednostce kwoty za sprzedane produkty, towary, materiały i inne rzeczowe oraz finansowe składniki zasobów majątkowych. 17 2. Studium wykonalności - definicje Projekt generujący dochód: w myśl art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 są to wszelkie projekty współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego lub Funduszu Spójności, których całkowity koszt przekracza 1 mln EUR, obejmujące inwestycję w infrastrukturę, korzystanie z której podlega opłatom ponoszonym bezpośrednio przez korzystających oraz wszelkie projekty pociągające za sobą sprzedaż gruntu lub budynków lub dzierżawę gruntu lub najem budynków, lub wszelkie inne odpłatne świadczenie usług, dla których wartość bieżąca przychodów w rozumieniu art. 55 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 przewyższa wartość bieżącą kosztów operacyjnych. 18 2. Studium wykonalności - definicje Projektami generującymi dochody nie są projekty, które: • podlegają zasadom pomocy publicznej, • projekty współfinansowane przez Europejski Fundusz Społeczny oraz • projekty współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego lub Funduszu Spójności, których całkowity koszt nie przekracza 1 mln EUR. W celu ustalenia, czy całkowity koszt danego projektu przekracza powyższy próg, należy zastosować kurs wymiany EUR/PLN, stanowiący średnią miesięcznych obrachunkowych kursów stosowanych przez Komisję Europejską z ostatnich sześciu miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku o dofinansowanie. 19 2. Studium wykonalności - definicje W art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 wyróżniono dwie kategorie projektów generujących dochód: - projekty infrastrukturalne oraz inne projekty, dla których istnieje możliwość obiektywnego oszacowania dochodu z wyprzedzeniem (art. 55 ust. 2). - projekty, dla których nie można obiektywnie oszacować dochodu z wyprzedzeniem (art. 55 ust 3). 20 2. Studium wykonalności - definicje - dla projektów, dla których istnieje możliwość oszacowania dochodu z wyprzedzeniem - jest to różnica między wartością bieżącą przychodów w rozumieniu art. 55 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 oraz wartością bieżącą kosztów operacyjnych, spodziewanych w trakcie realizacji projektu oraz w późniejszym okresie funkcjonowania. Jeżeli różnica ta jest dodatnia zdyskontowany przychód netto należy powiększyć o zdyskontowaną wartość rezydualną. - dla projektów, dla których nie można obiektywnie oszacować dochodu z wyprzedzeniem – jest to różnica pomiędzy rzeczywistymi przychodami wygenerowanym w okresie do 5 lat po zakończeniu projektu a rzeczywistymi kosztami operacyjnymi projektu. 21 2. Studium wykonalności - definicje W art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 wyróżniono dwie kategorie projektów generujących dochód: projekty infrastrukturalne oraz inne projekty, dla których istnieje możliwość obiektywnego oszacowania dochodu z wyprzedzeniem (art. 55 ust. 2) projekty, dla których nie można obiektywnie oszacować dochodu z wyprzedzeniem (art. 55 ust 3). 22 2. Studium wykonalności - definicje Możliwość oszacowania dochodu Taryfy Szacowany popyt Projekty art. 55 ust.2 Jasno określona – TAK i przewidywalna polityka taryfowa, Dostępność danych i modeli, na których opierają się opinie ekspertów Projekty art. 55 ust. 3 -NIE Brak danych, opinie ekspertów wysoce subiektywne Brak danych, nowy popyt generowany przez podaż 23 2. Studium wykonalności - definicje Dochód generowany przez projekt: • dla projektów, dla których istnieje możliwość oszacowania dochodu z wyprzedzeniem - jest to różnica między wartością bieżącą przychodów w rozumieniu art. 55 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 oraz wartością bieżącą kosztów operacyjnych, spodziewanych w trakcie realizacji projektu oraz w późniejszym okresie funkcjonowania. Jeżeli różnica ta jest dodatnia zdyskontowany przychód netto należy powiększyć o zdyskontowaną wartość rezydualną, • dla projektów, dla których nie można obiektywnie oszacować dochodu z wyprzedzeniem – jest to różnica pomiędzy rzeczywistymi przychodami wygenerowanym w okresie do 5 lat po zakończeniu projektu a rzeczywistymi kosztami operacyjnymi projektu. 24 2. Studium wykonalności - definicje Wartość rezydualna: wartość bieżąca netto majątku w ostatnim roku okresu odniesienia przyjętego do analizy, obliczana jako wartość bieżąca przewidywanych przepływów pieniężnych netto w tych latach gospodarczego życia projektu, które wykraczają poza okres odniesienia. Wartość rezydualna występuje wtedy, gdy okres ekonomicznej użyteczności środków trwałych jest dłuższy niż okres ich eksploatacji wynikający z przyjętego okresu odniesienia. W przypadku gruntów wartość rezydualna wynosi 100% wartości początkowej. W przypadku, w którym budynki użyteczności publicznej będące przedmiotem projektu (np. szpitale, muzea, uniwersytety) będą wykorzystywane w tym samym celu po zakończeniu okresu odniesienia i nie ma możliwości potencjalnego osiągnięcia korzyści finansowej w wyniku sprzedaży obiektu, można przyjąć, iż wartość rezydualna wynosi 0. Wnioskodawca powinien uzasadnić we wniosku o dofinansowanie przyjętą wartość rezydualną. 25 2. Studium wykonalności - definicje Wpływ: to każde zwiększenie stanu środków pieniężnych podmiotu (projektu). Oznacza to, że nie wszystkie wpływy są jednocześnie przychodami. Przy porównywaniu wpływów z przychodami istnieje możliwość rozbieżności czasowej pomiędzy nimi, która odzwierciedlona jest w postaci zmiany stanu należności i rozliczeń międzyokresowych np. wystawienie dowodu sprzedaży z odroczonym terminem płatności (powstanie przychodu i należności) poprzedza wpływ środków pieniężnych (uregulowanie należności). Przykładem wpływów, które nie prowadzą do powstania przychodów są np. zaciągnięcie kredytów, pożyczek itp. 26 2. Studium wykonalności - definicje Wydatek: to każde zmniejszenie stanu środków płatniczych podmiotu (projektu). Wynika z tego, że nie wszystkie wydatki są jednocześnie kosztami. Przykładem wydatków, które nie prowadzą do powstania kosztów są np. spłata kredytów bankowych, wypłaty z zysku itp.; natomiast wszystkie koszty w podmiocie połączone są z koniecznością ponoszenia wydatków. Przy porównywaniu wydatków z kosztami istnieje możliwość rozbieżności czasowej pomiędzy nimi, która odzwierciedlona jest w postaci zmiany stanu zapasów, zobowiązań i rozliczeń międzyokresowych np. naliczanie wynagrodzeń dla pracowników (koszty wynagrodzeń) poprzedza wypłatę wynagrodzeń (wydatek z tego tytułu). 27 2. Studium wykonalności - definicje Wskaźnik „luki w finansowaniu”: to ta część zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych pierwotnej inwestycji, która nie jest pokryta zdyskontowanym dochodem netto z projektu, generowanym w okresie referencyjnym. 28 3. Podstawowe informacje prezentowane w studium wykonalności W opracowaniu beneficjent powinien wykazać, że: - projekt jest wykonalny, - dane, na podstawie których oceniany jest projekt są wiarygodne (i - na ile to możliwe - porównywalne), - planowana inwestycja jest spójna z założonymi celami, - postulowany wariant jest najlepszy z punktu widzenia społeczeństwa, - postulowana kwota dofinansowania jest niezbędna do osiągnięcia celów, - zapewniona zostanie trwałość inwestycji po jej realizacji. 29 3.1. Analiza otoczenia Prezentacja informacji związanych ze społecznogospodarczym kontekstem i przyczynami realizacji projektu. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na: społeczność objętą potencjalnym oddziaływaniem projektu, podstawowe dane demograficzne, podstawowe dane na temat rozwoju gospodarczego, jakie są potrzeby interesariuszy w zakresie projektu? jaki jest obecny stan infrastruktury? 30 3.1. Analiza otoczenia Prezentacja powinna zawierać najistotniejsze informacje i dane statystyczne odnoszące się do zakresu i typu projektu oraz mogących mieć wpływ na jego przewidywane skutki w sferze społecznej i gospodarczej (zawsze należy, w przypadku danych statystycznych należy określić ich źródło; dane nie powinny być starsze niż 2 lata, zaś źródła danych finansowych nie starsze niż 1 rok). 31 3.2. Zidentyfikowane projekty W tym miejscu należy wymienić oraz scharakteryzować grupy wszystkich beneficjentów projektu, m.in. grupy społeczne, instytucje oraz podmioty (np. przedsiębiorstwa, instytucje publiczne), które będą korzystały z infrastruktury przewidzianej do realizacji w ramach projektu. Punkt ten powinien przede wszystkim zawierać: opis i analizę problemów, które dotykają bezpośrednich i pośrednich beneficjentów (ale tylko w kontekście przedmiotu projektu), uzasadnienie powiązań pomiędzy problemami a badaną analizą otoczenia projektu oraz opis związków przyczynowoskutkowych pomiędzy problemami, selekcję problemów i wybór tych, które projekt rozwiąże lub przyczyni się do ich rozwiązania. 32 3.2. Zidentyfikowane projekty W tym punkcie studium wykonalności należy określić główny problem projektu, który będzie ściśle powiązany z głównym celem przedsięwzięcia. 33 3.3. Definicja celów projektu Identyfikacja celów powinna odpowiedzieć na pytanie: Jakie korzyści społeczno-ekonomiczne można osiągnąć dzięki wdrożeniu projektu? Analiza celów projektu polega na sprawdzeniu tego, czy: 1. Występują społeczno-ekonomiczne zmienne, na które inwestycja będzie mieć wpływ. 2. Projektodawca wskazał szczegółowe cele polityki regionalnej, polityki spójności UE, wzrostu konkurencyjności, które projekt miałby realizować, a zwłaszcza to, w jaki sposób udane wdrożenie projektu wpłynie na osiągnięcie tych celów. 34 3.3. Definicja celów projektu W odniesieniu do określenia celów socjoekonomicznych, projektodawca musi być w stanie odpowiedzieć na następujące kluczowe pytania: 1. Czy można powiedzieć, że ogólny wzrost dobrobytu wynikający z realizacji projektu uzasadnia jego koszt? 2. Czy wzięto pod uwagę wszystkie najważniejsze bezpośrednie i pośrednie społeczno-ekonomiczne skutki projektu? 3. Jeśli brak stosownych danych uniemożliwia pomiar wszystkich bezpośrednich i pośrednich skutków społeczno-ekonomicznych, czy zidentyfikowano jakieś równoważne wskaźniki powiązane z danym celem? 35 3.3. Definicja celów projektu Cel ogólny - wskaźnik oddziaływania Cel bezpośredni – wskaźnik rezultatu Cel Działania – wskaźnik produktu W tym miejscu istotna jest kwantyfikacja wskaźników! Ta część studium powinna być tożsama z wnioskiem aplikacyjnym w punkcie: Cele i wskaźniki. Cele projektu muszą być zgodne z celami działania zawartymi w RPO WP. 36 3.4. Identyfikacja projektu Identyfikacja projektu powinna dostarczyć zwięzłej i jednoznacznej informacji na temat całościowej koncepcji i logicznych ram projektu. Obejmuje ona zatem następujące kwestie: a) zarys i ogólny charakter projektu (tj. prezentację projektu jako przedmiotu przedsięwzięcia wraz z opisem, całkowitym kosztem inwestycji, lokalizacją, itd.), b) analizę projektu w kontekście całego układu infrastruktury, tj. funkcjonalne i rzeczowe powiązania między danym projektem a istniejącą infrastrukturą. 37 3.4. Identyfikacja projektu Identyfikacja projektu powinna jasno wskazywać, do którego z pojęć odnosi się analiza, mając na uwadze, że zdefiniowany projekt powinien stanowić samodzielną jednostkę analizy. Niekiedy dla celów analizy należy uznać kilka podprojektów za jeden duży projekt, szczególnie w przypadku, gdy któraś z faz realizacji nie może być uznana sama w sobie za operacyjną 38 3.4. Identyfikacja projektu W szczególności projekt jest wyraźnie zdefiniowany gdy, przedmiot stanowi samowystarczalną jednostkę poddawaną analizie, efekty pośrednie i sieciowe są stosowanie uwzględnione, przyjęto prawidłową perspektywę społeczną pod kątem uwzględnienia właściwych partnerów („kto się kwalifikuje”?). 39 3.4. Identyfikacja projektu Identyfikacja projektu wymaga również ustalenia całkowitego kosztu projektu w celu określenia, czy analizowany projekt został uznany za projekt duży w myśl art. 39 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 oraz czy podlega zasadom pomocy publicznej. Niezbędne jest także ustalenie - na podstawie wyników analizy finansowej oraz przy uwzględnieniu wszystkich przesłanek wskazanych w art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 - czy projekt należy do którejś z kategorii projektów generujących dochód. 40 3.5. Analiza potencjału instytucjonalnego wnioskodawcy W tym miejscu studium wykonalności należy podać informacje służące do ustalenia i oceny czy Wnioskodawca jest gotowy do realizacji projektu oraz ma możliwości jego utrzymania w przyszłości – czy projekt ma trwałość organizacyjną i finansową?. 41 3.5. Analiza potencjału instytucjonalnego wnioskodawcy Omawiając to zagadnienie należy w szczególności przedstawić: charakterystykę wnioskodawcy, partnerów i zasady partnerstwa (jeśli dotyczy), operatora projektu (podmiot odpowiedzialny za eksploatację projektu), doświadczenie wnioskodawcy w realizacji projektów inwestycyjnych, uwarunkowania formalno-prawne projektu. 42 3.6. Analiza rozwiązań alternatywnych Celem analizy opcji jest doradzenie potencjalnemu beneficjentowi i zarządzającemu dotacjami, która opcja pozwala na uzyskanie efektu projektu przy najniższym koszcie dla całego społeczeństwa Analiza opcji jest decydująca dla właściwej identyfikacji zakresu inwestycji oraz wyboru najbardziej opłacalnego rozwiązania technicznego. 43 3.6. Analiza rozwiązań alternatywnych Analiza wariantów alternatywnych powinna być wykonana na wczesnym etapie przygotowania projektu, w miarę możliwości we wstępnym studium wykonalności. W sytuacji, gdy potencjalny beneficjent poniósł już znaczne koszty inwestycji (np. projekty techniczne), bardzo trudno jest nakłonić go do rozwiązania alternatywnego. 44 3.6. Analiza rozwiązań alternatywnych Analiza opcji powinna faktycznie przyczyniać się do określania zakresu projektu. W związku z tym beneficjent powinien skupić się na ograniczonej liczbie istotnych technicznie wykonalnych opcji. Analiza opcji ma celu zaprezentowanie rozwiązań technicznych osiągnięcia celu projektu i wybór optymalnego jego optymalnego rozwiązania Informacje uzyskane w wyniku tej analizy powinny jasno wskazywać i potwierdzać zasadność wyboru danego wariantu realizacji projektu. 45 3.6. Analiza rozwiązań alternatywnych W wyniku przeprowadzenia analizy wykonalności i rozwiązań alternatywnych wnioskodawca powinien dokonać wyboru wariantu realizacji projektu oraz sformułować uzasadnienie wyboru danego wariantu realizacji projektu. Instrumentem oceny optymalności rozwiązania, w zależności od specyfiki projektu, może być: a) analiza ilościowa DGC – dynamiczny koszt jednostkowy: 46 3.6. Analiza rozwiązań alternatywnych Konstrukcja wskaźnika DGC powinna być następująca: t n DGC KI t KE t t 0 t n (1 r)t EE t (1 r) t 0 . t gdzie: KIt – nakłady inwestycyjne poniesione w danym roku; KEt – koszty eksploatacyjne poniesione w danym roku; EEt – wskaźnik rezultatu (efektu) w danym roku; r – stopa dyskontowa; t – kolejny rok, przyjmuje wartości od 0 do n, gdzie 0 jest rokiem, w którym ponosimy pierwsze koszty, natomiast n jest ostatnim rokiem funkcjonowania projektu. W praktyce r=0 jest rokiem wykonania analizy. 47 3.6. Analiza rozwiązań alternatywnych b) analiza jakościowa – analiza wielokryterialna W analizie jakościowej metodą wielokryterialną należy wykorzystać kluczowe kryteria „miękkiej płaszczyzny” projektów, a więc przede wszystkim: wpływ na ogólny rozwój gospodarczy danego obszaru (np. liczony dwoma wskaźnikami: PKB per capita, stopa bezrobocia), wpływ na wzrost zatrudnienia w sektorze, wpływ na wzrost przeciętnych dochodów w danym sektorze na danym obszarze, wpływ na wzrost produktywności (wydajności pracy) w danym sektorze, itp. 48 3.7. Analiza techniczna Analiza techniczna ma za zadanie określenie zasadności zaproponowanych rozwiązań technicznych i technologicznych w projekcie. 49 3.7. Analiza techniczna Powinna szczegółowo uzasadniać wybór rozwiązania technologicznego oraz proponowane zmiany, (które mają przynieść rezultaty zmierzające do osiągnięcia celów projektu) i wykazać, że zaproponowane rozwiązanie jest: wykonalne pod względem technicznym/technologicznym, zgodne z najlepszą praktyką w danej dziedzinie, zgodne z obowiązującymi normami prawnymi oraz przepisami dotyczącymi ochrony środowiska, optymalne pod względem zaspokojenia popytu ze strony interesariuszy, najbardziej odpowiednie spośród rozważanych opcji. 50 3.8. Analiza finansowa Analiza finansowa - ma na celu wykorzystanie danych o prognozowanych przepływach w ramach projektu w celu wyliczenia odpowiednich wskaźników rentowności (stóp zwrotu), w szczególności: • Finansowej Wewnętrznej Stopy Zwrotu (FRR/C i FRR/K), • Finansowej Zaktualizowanej Wartości Netto (FNPV/C i FNPV/K). 51 3.8. Analiza finansowa Cele opracowania analizy finansowej: 1. ocena finansowej rentowności inwestycji i kapitału własnego (krajowego) poprzez ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu; 2. weryfikacja trwałości finansowej projektu i beneficjenta/operatora; 3. wykazanie potrzeb finansowych projektu (tj. że dla jego realizacji niezbędna jest dotacja ze środków publicznych) i ustalenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE. 52 3.8. Analiza finansowa Powinna ona obejmować: 1. Określenie założeń dla analizy finansowej. 2. Zestawienie przepływów pieniężnych projektu, w tym planu inwestycyjnego projektu. 3. Ocenę finansowej efektywności inwestycji oraz kapitału własnego. 4. Określenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania projektu z funduszy UE. 5. Weryfikację trwałości finansowej projektu. 53 3.8. Analiza finansowa 1. Horyzont czasowy (okres odniesienia). 2. Ceny stałe. 3. Stopa dyskontowa – 5%. 4. Podatek VAT? 5. Wartość rezydualna nie powinna być niższa od wartości netto aktywów projektu dofinansowanego z funduszy UE i związanych z nim inwestycji odtworzeniowych na koniec ostatniego roku okresu odniesienia przyjętego do analizy. 6. Nakłady inwestycyjne projektu planowanego do dofinansowania z funduszy UE mogą obejmować rezerwy na nieprzewidziane wydatki. 7. Analiza finansowa w pełnym zakresie powinna być sporządzona dla wszystkich projektów generujących dochód, niezależnie od wartości całkowitych kosztów. 54 3.8. Analiza finansowa 8. Spójne prognozy makroekonomiczne zgodnie z informacjami, które będą aktualizowane na stronach MRR. 9. Obejmuje także niekwalifikowane koszty finansowe projektu (odsetki od kredytu na współfinansowanie części inwestycji). 10. Okres amortyzacji odpowiadający rzeczywistemu okresowi użytkowania. 55 3.8. Analiza finansowa 11. Okres odniesienia (okres referencyjny) należy jednoznacznie określić. Zgodnie z definicją pierwszym rokiem okresu referencyjnego jest rok, w którym poniesiono pierwszy wydatek inwestycyjny, w zależności od projektu składowa tego horyzontu czasowego może być różna. Dotyczy to długości okresu realizacji i eksploatacji. Wobec powyższego za okres projekcji finansowej / analizy finansowej i ekonomicznej należy przyjąć okres odniesienia/referencyjny liczony od roku złożenia wniosku o dofinansowanie, zgodnie ze wskazaniem dla poszczególnych sektorów podanych poniżej. 56 3.8. Analiza finansowa Energetyka – 15-25 lat, Gospodarka wodna i ochrona środowiska – 30 lat, Kolejnictwo – 30 lat, Porty morskie i lotnicze – 25 lat, Drogi – 25-30 lat, Przemysł – 10 lat, Inne – 15 lat. Niezależnie od przypadku okres odniesienia nie może być krótszy od wymaganego deklarowanego okresu trwałości projektu . 57 3.8. Analiza finansowa Kategorie inwestycji: Wyróżnia się dwie kategorie inwestycji, które są przedmiotem różnych metod analizy finansowej. Kwalifikacji poszczególnej inwestycji do danej kategorii dokonuje się na podstawie odpowiedzi uzyskanych na następujące pytania: a) Czy możliwe jest oddzielenie strumienia przychodów inwestycyjnych od ogólnego strumienia przychodów beneficjenta? b) Czy możliwe jest oddzielenie strumienia kosztów operacyjnych i nakładów związanych z inwestycją od ogólnego strumienia kosztów operacyjnych i nakładów beneficjenta? 58 3.8. Analiza finansowa Kategoria 1 dotyczy inwestycji, dla których możliwe jest oddzielenie przepływów pieniężnych od ogólnych przepływów pieniężnych beneficjenta. W tej sytuacji możliwe jest zastosowanie metody standardowej. Kategoria 2 dotyczy inwestycji, dla których niemożliwe jest rozdzielenie przepływów pieniężnych, zarówno osobno dla kategorii przychodów oraz kosztów, jak i dla obydwu kategorii równocześnie. W tym przypadku niemożliwe jest zastosowanie metody standardowej, w związku z czym analiza finansowa przeprowadzana jest metodą złożoną, która opiera się na różnicowym modelu finansowym. 59 3.8. Analiza finansowa 60 3.8. Analiza finansowa Przepływy pieniężne nettot = wpływyt -wydatkit Prognoza przyszłych przepływów gotówkowych projektu musi zostać wykonana dla rocznych przedziałów czasowych dla całego horyzontu czasowego. W analizie efektywności finansowej pod uwagę bierze się wyłącznie przepływ środków pieniężnych, tj. rzeczywistą kwotę pieniężną wypłacaną lub otrzymywaną przez dany projekt. W rezultacie niepieniężne pozycje rachunkowe, jak np. amortyzacja, czy rezerwy na pokrycie nieprzewidzianych wydatków nie mogą być uwzględniane w analizie. 61 3.8. Analiza finansowa Finansowe wpływy gotówkowe zawierają: - Przychody ze sprzedaży produktów i usług. - Wartość rezydualną (zwykle dodawana na koniec roku prognozy). 62 3.8. Analiza finansowa Finansowe wydatki gotówkowe zawierają: - Nakłady inwestycyjne. - Nakłady odtworzeniowe. - Zmianę w zapotrzebowaniu na kapitał obrotowy. - Koszty operacyjne. 63 3.8. Analiza finansowa Wskaźniki oceny efektywności finansowej projektów: • dyskontowe (NPV, IRR). 64 3.8. Analiza finansowa Zaktualizowana wartość netto (NPV) – suma bieżących wartości wszystkich przyszłych przepływów gotówkowych. NPV NCF d ... NCFndn 0 0 NCFt – różnica pomiędzy wpływami i wydatkami w okresie t , dt – współczynnik dyskontowy w okresie t. 65 3.8. Analiza finansowa Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) Maksymalna stopa dyskontowa przy której projekt będzie do zaakceptowania (opłacalny). Stopa przy której przepływy gotówkowe dają zerową wartość NPV. NPV = 0 66 3.8. Analiza finansowa Do wyliczenia wskaźników efektywności finansowej inwestycji (FNPV/C i FRR/C) stosuje się następujące kategorie strumieni pieniężnych: 1. 2. 3. 4. Przychody operacyjne. Wartość rezydualna. Koszty operacyjne (bez amortyzacji). Całkowite nakłady inwestycyjne. 67 3.8. Analiza finansowa Do wyliczenia wskaźników efektywności finansowej z kapitału (FNPV/K i FRR/K) stosuje się następujące kategorie strumieni pieniężnych: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Przychody operacyjne. Wartość rezydualna. Koszty operacyjne (bez amortyzacji). Spłata kredytów. Kapitał własny prywatny. Krajowy wkład publiczny (na poziomie lokalnym, regionalnym i centralnym). Nie bierze się w tym przypadku nakładów w części refinansowanej dotacją z UE. 68 3.8. Analiza finansowa Dla projektów ubiegających się o dofinansowanie ze środków UE, finansowe wskaźniki efektywności powinny przyjąć następujące zależności: Finansowa wartość bieżąca netto (FNPV/C i FNPV/K): powinna być mniejsza od zera. Finansowa stopa zwrotu (FRR/C i FRR/K): powinna być mniejsza niż finansowa stopa dyskontowa (5% dla cen stałych i 8% dla cen bieżących). 69 3.8. Analiza finansowa Finansowa trwałość – projekt posiada finansową trwałość, gdy skumulowane przepływy pieniężne w kolejnych latach horyzontu czasowego są dodatnie. Analiza trwałości projektu obejmuje następujące działania: 1. Analizę zasobów finansowych 2. Analizę sytuacji finansowej beneficjenta 3. Określenie źródeł finansowani nakładów inwestycyjnych współfinansowanych z funduszy UE 70 3.8. Analiza finansowa PRZYCHODY ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NAKŁADY INWESTYCYJNE KOSZTY OPERACYJNE (bez amortyzacji) INNE WYDATKI (M.IN. PODATKI I KOSZTY FINANSOWE) PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO SKUMULOWANE PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO 71 3.8. Analiza finansowa Projekt jest trwały finansowo wtedy, kiedy skumulowane (niezdyskontowane) przepływy pieniężne netto są dodatnie w całym okresie referencyjnym. 72 3.8. Analiza finansowa – poziom dofinansowania Określenie poziomu pomocy wspólnotowej opiera się na stopie „luki w finansowaniu” w danym projekcie, czyli tej części zdyskontowanego nakładu inwestycji, która nie jest pokryta zdyskontowanym dochodem netto projektu. Artykuł 55 ust.2 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. utrzymuje metodę luki w finansowaniu, jako podstawę obliczania dotacji UE dla wszystkich projektów (nie tylko dużych) generujących dochody. 73 3.8. Analiza finansowa – poziom dofinansowania Metodyka ta nie dotyczy projektów: z obszaru pomocy publicznej. Poziom dotacji w tym przypadku określa się w oparciu schemat wsparcia i procedury obliczania dopuszczalnej pomocy Państwa. generujących nadwyżkę kosztów operacyjnych nad przychodami. projektów o wartości poniżej 1 mln. EUR 74 3.8. Analiza finansowa – poziom dofinansowania Etapy określania dotacji UE w okresie programowania 20072013 Krok 1. Badanie dochodowości projektu Jeżeli (zdyskontowane przychody – zdyskontowane koszty operacyjne) > 0 to wykonaj Krok 2 i następne 75 3.8. Analiza finansowa – poziom dofinansowania Jeżeli (zdyskontowane przychody – zdyskontowane koszty operacyjne) < 0 to R =1 i wykonaj Krok 4 i następne 76 3.8. Analiza finansowa – poziom dofinansowania Etapy określania dotacji UE w okresie programowania 20072013 Krok 2. Określenie wartości DNR DNR - zdyskontowany przychód (dochód) netto DNR = zdyskontowane przychody – zdyskontowane koszty operacyjne + zdyskontowana wartość rezydualna 77 3.8. Analiza finansowa – poziom dofinansowania Krok 3. Określenie wskaźnika luki finansowej R = Max EE / DIC Max EE - maksymalny kwalifikowany wydatek Max EE = DIC - DNR DIC - zdyskontowany nakład inwestycyjny, 78 3.8. Analiza finansowa – poziom dofinansowania Krok 4. Określenie „kwoty decyzji”, tzn. „kwoty, dla której ma zastosowanie stopa współfinansowania dla danej osi priorytetowej”: DA = EC * R gdzie: EC - koszty kwalifikowane niezdyskontowane Krok 5. Określenie maksymalnej wartości dotacji UE Dotacja UE = DA * Max CRpa Max CRpa - to maksymalna stopa współfinansowania określona dla osi priorytetowej. 79 3.8. Analiza finansowa – poziom dofinansowania Podsumowując: – Beneficjent musi ponieść 15% wydatków kwalifikowanych (czyli luki finansowej) oraz 100% wydatków wykraczających poza lukę Przykład: • Wartość projektu: 6 mln PLN • Stopa luki finansowej 75% • Wydatki kwalifikowane 5,2 mln PLN, wydatki niekwalifikowane 0,8 mln PLN • Stopa dofinansowania priorytetu/działania: 85% DA = 5,2 mln PLN x 75% = 3,9 mln PLN Dotacja UE = 3,9 mln PLN x 85% = 3,32 mln PLN 80 3.9. Analiza kosztów i korzyści Analiza kosztów i korzyści społecznych: przeprowadzona z punktu widzenia całego społeczeństwa, a nie beneficjenta, uwzględnia koszty i korzyści zewnętrzne, uwzględnia wszelkie zniekształcenia o charakterze np. podatkowym, które mają wpływ na rzeczywistą efektywność ekonomiczno-społeczną inwestycji. 81 3.9. Analiza kosztów i korzyści 82 3.9. Analiza kosztów i korzyści Korekty fiskalne: należy odliczyć podatki pośrednie (np. VAT), subwencje i wpłaty mające charakter wyłącznie przekazu pieniężnego (np. wpłaty z tytułu ubezpieczeń społecznych). Jednakże ceny muszą być powiększone o podatki bezpośrednie. Również w przypadku, gdy konkretne podatki pośrednie/subwencje mają za zadanie zmienić efekty zewnętrzne, należy je uwzględnić w cenie. Korekta dotycząca efektów zewnętrznych: niektóre skutki projektu mogą oddziaływać na inne czynniki gospodarcze bez żadnego odszkodowania. Skutki te mogą być negatywne (np. nowa droga powodująca zwiększenie się poziomu zanieczyszczenia) lub pozytywne (np. nowa linia kolejowa powodująca zmniejszenie się korków w ruchu drogowym). Ponieważ efekty zewnętrzne, z samej definicji, następują bez pieniężnego odszkodowania, nie są one uwzględnione w analizie finansowej, w związku z czym muszą zostać oszacowane i wycenione. 83 3.9. Analiza kosztów i korzyści Przekształcenie z cen rynkowych w ceny rozrachunkowe (ukryte – shadow prices): oprócz zniekształceń spowodowanych czynnikami fiskalnymi i efektami zewnętrznymi również i inne czynniki mogą oderwać ceny od równowagi konkurencyjnego (tj. skutecznego) rynku: monopole, bariery handlowe, regulacje w zakresie prawa pracy, niepełna informacja, itp. We wszystkich tych przypadkach obserwowane ceny rynkowe (tj. finansowe) są mylące; należy zatem w ich miejsce stosować ceny rozrachunkowe (ukryte), odzwierciedlające koszt alternatywny wkładu w projekt oraz gotowość klienta do zapłaty za produkt końcowy. Ceny rozrachunkowe oblicza się poprzez zastosowanie do cen finansowych czynników konwersji. 84 3.9. Analiza kosztów i korzyści Wskaźnik Korzyści/Koszty (B/C) Bierzemy pod uwagę sumę zdyskontowanych korzyści oraz koszty (w okresie projekcji) a nie absolutne wartości korzyści. n K NPV (Bt) K NPV (Ct) Bt (1 r) t 0 n t Ct (1 r) t 0 t Bt - korzyści w okresie t, Ct - koszty w okresie t r - stopa dyskontowa 85 3.9. Analiza kosztów i korzyści Dla projektu należy określić następujące ekonomiczne wskaźniki efektywności: • Ekonomiczna wartość bieżąca netto (ENPV): powinna być większa niż zero dla projektu potrzebnego z gospodarczego punktu widzenia. • Ekonomiczna stopa zwrotu (ERR): powinna być wyższa niż społeczna stopa dyskontowa (5,5%). • Stosunek korzyści do kosztów (B/C): powinien być większy niż 1. 86 3.10. Analiza wrażliwości i ryzyka Analiza ryzyka może być przeprowadzona w dwóch płaszczyznach: • Analiza ryzyka czynników jakościowych, • Analiza wrażliwości wskaźników efektywności finansowej przedsięwzięcia na zmianę kluczowych parametrów ilościowych. Analizowany poziom odchyleń winien znajdować się w przedziale +/- 20%, chyba, że uzasadnione będzie dokonanie analizy w innym przedziale wrażliwości. 87 3.10. Analiza wrażliwości i ryzyka Do jakościowych czynników ryzyka, które mogą być poddane analizie, można zaliczyć: • • • • Ryzyko formalno-instytucjonalne. Uwarunkowania społeczno-ekonomiczne. Ryzyko ekologiczne, techniczne i technologiczne. Ryzyko związane z przygotowaniem i realizacją przedsięwzięcia. 88 3.10. Analiza wrażliwości i ryzyka Analiza ryzyka może być przeprowadzona w dwóch płaszczyznach: • Analiza ryzyka czynników jakościowych, • Analiza wrażliwości wskaźników efektywności finansowej przedsięwzięcia na zmianę kluczowych parametrów ilościowych. Analizowany poziom odchyleń winien znajdować się w przedziale +/- 20%, chyba, że uzasadnione będzie dokonanie analizy w innym przedziale wrażliwości. 89 3.10. Analiza wrażliwości i ryzyka Ryzyko \ scenariusz makroekonomiczny 10% spadek popytu na usługi w ciągu 2 lat po zakończeniu realizacji projektu 5% spadek taryf w ciągu 2 lat po zakończeniu realizacji projektu 20% przekroczenie budżetu inwestycji podczas wdrażania projektu 10% wzrost najbardziej istotnego kosztu eksploatacyjnego (np. cen paliwa w przypadku transportu miejskiego) Podst. Pesymist. Inne istotne czynniki 90 3.10. Analiza wrażliwości i ryzyka Jakościowa analiza ryzyka trwałości finansowej Ryzyko/Zmiana parametru Prawdopodobieństwo Niskie Średni Wysokie Komentarz np. 10% wzrost nakładów inwestycyjnych 20% wydłużenie okresu realizacji projektu 15% wzrost największego kosztu eksploatacyjnego Zmiana innych istotnych czynników…. 91 4. Ramowa struktura studium wykonalności 1. Streszczenie 2. Przyczyny realizacji projektu 2.1. Opis uwarunkowań społeczno-gospodarczych występujących na obszarze oddziaływania projektu 2.2. Identyfikacja problemów beneficjentów projektu 3. Opis projektu 3.1. Przedmiot i produkty projektu 3.2. Lokalizacja 3.3. Wskaźniki rezultatu projektu 3.4. Cel projektu, oddziaływania społecznogospodarcze, powiązania z innymi projektami 3.5. Spójność projektu z celami RPO oraz spójność z dokumentami programowymi/strategicznymi (krajowymi, regionalnymi, lokalnymi) 92 4. Ramowa struktura studium wykonalności 4. Analiza techniczna/technologiczna projektu 4.1. Opis i ocena wariantów alternatywnych 4.2. Trwałość technologiczna 5. Uwarunkowania formalno-prawne 5.1. Uwarunkowania wynikające z procedur prawa budowlanego i zagospodarowania przestrzennego 5.2. Prawo do dysponowania nieruchomościami na cele budowlane 5.3. Zgodność z prawem zamówień publicznych 5.4. Specyficzne uwarunkowania prawne 93 4. Ramowa struktura studium wykonalności 6. Analiza potencjału instytucjonalnego Wnioskodawcy 6.1. Charakterystyka wnioskodawcy 6.2. Partnerzy i opis zasad partnerstwa 6.3. Opis podmiotu odpowiedzialnego za eksploatację przedmiotu inwestycji po jej zakończeniu 6.4. Doświadczenie w realizacji projektów inwestycyjnych 7. Analiza finansowa 7.1. Harmonogram, nakłady inwestycyjne i odtworzeniowe 7.2. Specyfikacja działań podejmowanych w ramach promocji projektu 7.3. Analiza popytu 7.4. Przychody 94 4. Ramowa struktura studium wykonalności 7.5. Koszty operacyjne 7.6. Analiza wyniku finansowego – wskaźników finansowych 7.7. Dochody netto generowane przez projekt – obliczanie luki w finansowaniu 7.8. Trwałość finansowa projektu 7.9. Źródła finansowania 8. Analiza ekonomiczna 8.1. Korzyści wynikające z realizacji projektu 8.2. Nakłady i koszty społeczno-gospodarcze związane z realizacją projektu 8.3. Analiza wskaźników ekonomicznych 9. Analiza ryzyka i wrażliwości 10. Analiza oddziaływania na środowisko 95 5. Błędy w studium wykonalności Studium wykonalności powinno ocenić dane przedsięwzięcie w trzech płaszczyznach: Zgodności z założeniami strategii rozwoju (lub innych dokumentów programowych), Sytuacji ekonomicznej, gospodarczej, społecznej i możliwości funkcjonowania w niej przedsięwzięcia, Wykonalności projektu. 96 5. Błędy w studium wykonalności Studium wykonalności dąży do tego by zapewnić że projekty które zostaną wybrane będą: Poprawne pod względem instytucjonalnym, Możliwe do wykonania z technicznego punktu widzenia, Rentowne pod względem finansowym, Ekonomicznie uzasadnione, Będą pasować do środowiska naturalnego. 97 5. Błędy w studium wykonalności Błędy studiów wykonalności: 1. Zachwiana struktura studium oraz błędy formalne. 2. Nadmierna sztywność planu. 3. Błędnie sformułowane cele. 4. Brak realizmu. 5. Tworzenie planu wyłącznie dla zewnętrznego odbiorcy. 6. Nieprzestrzeganie konwencji studium wykonalności. 98 … dziękuję za uwagę 99
