wykład 6: pamięć - dr Mateusz Hohol

WYKŁAD 6:
PAMIĘĆ
Psychologia poznawcza
dr Mateusz Hohol
MAGAZYNOWY MODEL
ATKINSONA I SHIFFRINA (1968)
•
§
(ultrakrótkotrwała)
od kilkudziesięciu
do kilkuset milisekund
jeśli informacje nie
są powtarzane,
znikają po 15-30
sekundach
informacje
mogą być
przechowywane
bardzo długo
PAMIĘĆ SENSORYCZNA
efekt świecącego
punktu (pochodni)
podtrzymywany jest w
układzie wzrokowym
pamięć ikoniczna
(przetrwanie efektów
wzrokowych)
Sperling, 1960
PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA A
PAMIĘĆ OPERACYJNA
•
Pojemność pamięci krótkotrwałej szacowana była początkowo na ok.
7 elementów (Miller, 1956), później na ok. 4 elementy (Cowan, 2001).
•
Konstrukt pamięci krótkotrwałej, rozumianej jako magazyn spedycyjny,
wyparty został przez teorię pamięci operacyjnej (zwanej również
roboczą lub WM), zaproponowaną przez Baddeleya (1974, 1998,
2007).
•
Pamięć operacyjna: „system zdolny do zapamiętania informacji przez
krótki czas i manipulowania nimi; odgrywa istotną rolę w organizacji
złożonych funkcji poznawczych” (Jaśkowski, 2006).
komputerowa
dygresja...
STRUKTURA PAMIĘCI OPERACYJNEJ
(WM) MODEL BADDELEY’A
•
Centralny mechanizm wykonawczy - kontroluje procesami poznawczymi i
steruje zasobami uwagi.
•
Podręczna pamięć werbalna - składa się z magazynu fonologicznego,
przechowującego na krótko informacje akustyczne, i pętli fonologicznej,
która odświeża informacje poprzez bezgłośne powtarzanie.
•
Notes wzrokowo-przestrzenny - przechowuje na krótko informacje
wzrokowe i dane o relacjach przestrzennych.
•
Bufor epizodyczny - trafiają do niego na krótko zintegrowane informacje w
wydarzeniach
JAK BADAĆ SPRAWNOŚĆ ODŚWIEŻANIA
INFORMACJI W PAMIĘCI ROBOCZEJ?
ZDANIE N-WSTECZ
W zadaniu n-wstecz (n-back) osobom badanym kolejno wyświetla się: „ciąg bodźców
(np. liter albo figur) i wymaga sprawdzania, czy aktualny bodziec jest identyczny z
bodźcem prezentowanym n bodźców wstecz. Zadanie wymaga szczególnego nadzoru
nad oceną znaczenia pamiętanych bodźców w odniesieniu do ich aktualnej pozycji
względem bieżącego wzorca (czyli wartości n), gdyż ten sam bodziec na pozycji n−1
jest dystraktorem (może wywołać niewłaściwą reakcję, jeśli jest identyczny z bodźcem
aktualnym), na pozycji n staje się wzorcem do wykrycia, a następnie, na pozycji n + 1
staje się nie- przydatnym szumem, który należy usunąć z pamięci. Sprawność pamięci
roboczej okazuje się relatywnie bardzo niska, jako że osoby badane rzadko są w stanie
wykonywać poprawnie zadanie, gdy n jest większe niż cztery (choć występują w tym
zakresie znaczne róż- nice interindywidualne;), a wysoki poziom dystrakcji znacznie
obniża poziom wykonania zadania” (opis z: Chuderski, 2010, 31-2)
JAK BADAĆ SPRAWNOŚĆ ODŚWIEŻANIA
INFORMACJI W PAMIĘCI ROBOCZEJ?
ZDANIE N-WSTECZ
proszę samodzielnie wykonać zadanie dostępne na:
http://www.millisecond.com/download/library/v5/NBack/SingleTask/SingleTaskNBack_letters.web
ODRĘBNOŚĆ PAMIĘCI
OPERACYJNEJ I DŁUGOTRWAŁEJ
•
Obustronne lezje hipokampa skutkują
niemożnością zapamiętywania faktów
w pamięci długotrwałej, ale nie
upośledzają pamięci roboczej.
•
Amnezja następcza: osoby z lezjami
hipokampa potrafią myślec logicznie
przetwarzając materiał słowny lub
wizualny, ale nie pamietają co działo
sie z nimi kilka minut wcześniej.
struktura pamięci długotrwałej
model Squire'a i Zoli-Morgana
(1991), za: Jaśkowski, 2006
CASE STUDY: PACJENT H.M.
Aby złagodzić napady padaczki, usunięto część płata skroniowego,
obejmującą 2/3 hipokampa, skutkiem obocznym była amnezja następcza.
PAMIĘĆ UTAJONA:
PAMIĘĆ PROCEDURALNA
•
Pamięć utajona (niedeklaratywana): „zdolność do nieświadomego
zapamiętywania przeszłych zdarzeń, objawia się tym, że doświadczenia z
przeszłości mają wpływ na aktualne zachowanie” (Jaśkowski, 2006).
•
Chociaż pacjenci z lezjami hipokampa mają kłopot z zapamiętywaniem
informacji, potrafią nauczyć się czynności, takich jak np. jazda na rowerze.
•
Hipokamp odgrywa rolę w nabywaniu wspomnień, ale nie w przyswajaniu
umiejętności.
•
Jednym z typów pamięci utajonej jest pamięć proceduralna, dotycząca
działań i umiejętności (uczenie się jest powolne, ale niemal „dożywotnie”).
Badania pamięci proceduralnej: test z lustra
Częste obcowanie z określonymi typami
twarzy sprawia, że uczymy się je rozróżniać.
PAMIĘĆ UTAJONA:
UCZENIE PERCEPCYJNE I PRYMOWANIE
•
Uczenie percepcyjne: „specyficzna i długotrwała modyfikacja percepcji
oraz zachowania na skutek odbierania i wykorzystywania w działaniu
określonych bodźców (…). Wcześniejsza prezentacja bodźca w sposób
istotny wpływa na reakcję układu zmysłowego” (Jaśkowski, 2006).
•
Prymowanie (priming; torowanie): zwiększenie efektywności
przetwarzania pewnych aspektów bodźca (X) na skutek wcześniejszej
ekspozycji na podobny bodziec (Y)
•
prymowanie percepcyjne: aspekty percepcyjne (X); bodziec o
podobnych cechach (Y)
•
promowanie koncepcyjne: znaczenie (X); bodziec o podobnym
znaczeniu (Y)
PRYMOWANIE PERCEPCYJNE
•
Warrington & Weiskrantz (1974): Osobom z amnezją
prezentowano listę słów, po kilku minutach pokazywano im cztery
litery i proszono o dokończenie słowa; badane osoby układały
najczęściej słowa, które prezentowane były wcześniej na liście, choć
nie potrafiły sobie ich przypomnieć.
•
Podobny efekt zaobserwować można również, gdy osobom
badanym prezentowany jest inny typ materiału.
•
Pamięć niedeklaratywna jest dosłownie utajona, tzn. działa poza
świadomością, wpływając na zachowanie.
PRYMOWANIE KONCEPCYJNE
(SEMANTYCZNE)
KRZESŁO
PIES
+
STÓŁ
+
<
STÓŁ
NIEJAWNE UCZENIE SIĘ
GRAMATYK
•
Nie zawsze najpierw uczymy się reguł, a następnie stosując je świadomie (pod
kontrolą uwagi) stopniowo automatyzujemy stosowanie tych reguł.
•
Paradygmat z pomiarem czasu rekacji seryjnej:
•
zadania z reakcją z wyborem, w których osoba badana musi reagować jak
najszybciej tylko może
•
bodziec pojawia się w jednej z kilku pozycji (np. na poziem linii), trzeba na
niego zareagować przyciskiem odpowiadającym tej pozycji
•
kolejność pojawiania się bodźców wyznaczana jest przez nieznany osobie
badanej zbiór reguł („gramatyka”)
•
w wyniku treningu czas rekacji osób badanych skracają się; nabywają w
sposób niejawny wiedzę na temat „gramatyki”.
PAMIĘĆ DEKLARATYWNA
(JAWNA)
•
Pamięć deklaratywna: „zdolność do świadomego
zapamiętywania przeszłych faktów i zdarzeń” (Jaśkowski,
2006).
•
Podział pamięci deklaratywnej wg Tulvinga (1972):
•
pamięć semantyczna: fakty i znaczenia („wiedza
oparta na koncepcjach”)
•
pamięć epizodyczna: zdarzenia (przeszłe
okoliczności).
CASE STUDIES…
•
Pacjent Jon z okołoporodowymi uszkodzeniami
hipokampa przejawiał deficyty pamięci przeszłych
zdarzeń, ale potrafił przyswajać wiedzę na temat
faktów.
•
Pacjentka (opis: DeRenzi et al., 1987) nie pamiętała
nazw przedmiotów, ale potrafiła zrelacjonować
wydarzenia z poprzedniego dnia.
•
Pamięć epizodyczna jest bramą pamięci semantycznej: wiedza na
temat okoliczności, w których poznane zostały fakty stopniowo
zaciera się.
•
Engram: stabilny ślad pamięciowy.
•
Konsolidacja: „proces stopniowej stabilizacji śladu
pamięciowego” (Jaśkowski, 2006; za Lechner et al, 1999).
•
Przyśrodkowa część płata skroniowego (obejmująca hipokamp) pełni
rolę „książki adresowej”, która odsyła do różnych sieci neuronów:
•
•
konsolidacja synaptyczna: od kilku minut do kilku godzin; integruje
różnorodne informacje zmysłowe (cechy bodźca), kodując
„lokalny” ślad pamięciowy w postaci sieci neuronowych w korze
•
konsolidacja systemowa: wielkoskalowe zmiany struktury sieci
neuronowych w okresie od dni do lat.
Reaktywacja: podczas snu / relaksu hipokamp odtwarza aktywacje
mózgowe obecne podczas odbioru bodźca, tworząc rozproszony w
sieci mózgowej stabilny engram (uniezależniony od hipokampa).
PAMIĘĆ PRZESTRZENNA:
ROLA HIPOKAMPA
Richard Frackowiak
EFEKT KAMINA
(WARTO O NIM PAMIĘTAĆ:))
WPŁYW SNU NA WYKONANIE
ZADAŃ PAMIĘCIOWYCH
za Jaśkowski, 2006
(dane poglądowe)
•
Zasada specyficzności kodowania (Tulving & Thompson,
1973): „zdolność do odtwarzania czegoś z pamięci,
zależy od tego czy aspekty przetwarzane podczas
kodowania informacji były podobne do tych, których
wymagano w fazie testowania (…); zapamiętujemy
zdarzenia wraz z całym kontekstem” (Jaśkowski, 2006).
•
Rekapitulacja - proces odwrotny do zapamiętywania
(„odpamiętywanie”):
•
efekt zależności od nastroju
•
efekt zależności od kontekstu
EFEKT ZALEŻNOŚCI OD KONTEKSTU:
GODDON & BADDELEY (1975)
osoby, które zapamiętywały
listę słów pod wodą,
odtwarzały ją skuteczniej
pod wodą niż na lądzie
osoby uczące się słów na
lądzie odtwarzały je
skuteczniej na lądzie niż
pod wodą
FAŁSZYWE WSPOMNIENIA
•
Tendencyjność przekonań:
•
ogólna wiedza i wspomnienia
„nakładają się na siebie”
•
jesteśmy błędnie przekonani
o spójności i stałości
własnych przekonań mimo
upływu czasu.
ABY WIEDZIEĆ WIĘCEJ…
Ale tym razem
nieobowiązkowo…
rozdziały: 4, 5, 6