Bioróżnorodność w rolnictwie - Copa
advertisement
Bioróżnorodność w rolnictwie Czerwiec 2010 1 Wstęp Sektor rolnictwa ma unikalną zdolność do zapewniania społeczeństwu pozytywnych działań w zakresie bioróżnorodności, zajmując się jednocześnie produkcją żywności. Komitety Copa-Cogeca, które reprezentują europejskich rolników i ich spółdzielnie, korzystają z okazji, jaką jest międzynarodowy rok bioróżnorodności, aby pokazać zaangażowanie sektora rolnictwa w ochronę bioróżnorodności. Chcemy pokazać zaangażowanie rolników, przedstawiając konkretne przykłady połączenia interesów rolnych z celami w zakresie bioróżnorodności. W tej broszurze zostały zebrane przykłady konkretnych przypadków, pochodzące z całej Europy, dostarczone przez organizacje Komitetów Copa-Cogeca. Pokazują one, jak rolnictwo tworzy bioróżnorodność oraz dowodzą, że: • nasz krajobraz wiejski, a szczególnie wiele cennych siedlisk, zależy od rolnictwa • skuteczne i produktywne użytkowanie gruntów rolnych, gwarantujące wystarczające dochody dla rolników, może odbywać się przy respektowaniu celów związanych z ochroną natury • rolnicy są gotowi dostosować swoje metody rolne, aby wzmocnić bioróżnorodność, przy wykorzystaniu innowacyjności ekologicznej • rolnicy potrzebują pomocy finansowej oraz pomocy niematerialnej, aby lepiej pogodzić interesy ekonomiczne i cele w zakresie bioróżnorodności. Działania rolne odgrywały i nadal odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu europejskich krajobrazów. Rolnictwo jest podstawą wielu ekosystemów, charakteryzujących się bogatą bioróżnorodnością, przyczynia się ono do utrzymania różnorodności gatunków i posiada duże rezerwy materiału genetycznego. Nawet jeśli grunty rolne wykorzystywane są przede wszystkim do produkcji zdrowej i dobrej jakościowo żywności oraz odnawialnych surowców, ochrona bioróżnorodności i trwała działalność rolna są ściśle ze sobą związane. ulepszeń, aby lepiej zintegrować bioróżnorodność ze Wspólną Polityką Rolną. Jednakże, trzeba powiedzieć, że w wielu przypadkach, potrzeba wiele czasu pomiędzy dostosowaniem praktyk a pojawieniem się pozytywnych efektów w zakresie bioróżnorodności. Rolnicy celowo zarządzający bioróżnorodnością muszą być odpowiednio wynagradzani. Ma to kluczowe znaczenie, aby uniknąć porzucania ziemi, a także wspomaga to rozwój zagrożonych ekosystemów. Grunty rolne usytuowane w strefie NATURA 2000 oraz grunty orne o wysokiej wartości naturalnej, często charakteryzujące się niską produktywnością oraz praktykami rolnymi wymagającymi dużych nakładów pracy, są również zagrożone. Płatności za usługi ekosystemowe są aspektem centralnym i zachęcają rolników do utrzymania i do wzmocnienia praktyk rolnych respektujących środowisko, przyczyniając się w ten sposób do walki z utratą bioróżnorodności. Konieczne są rentowne i odpowiednie rozwiązania, a nawet odnowienie ekosystemów. Rolnictwo stanie w przyszłości przed poważnymi wyzwaniami. Zmiany klimatu będą miały bezpośredni wpływ na bioróżnorodność; konieczne adaptacje obecnie stosowanych praktyk mogą mieć również wpływ na bioróżnorodność. Na ryzyko mogą być narażone zwłaszcza siedliska, które są w znacznym stopniu zależne od konkretnego typu hodowli. Ponadto, krajobrazy rolne i charakteryzująca je bioróżnorodność mogą być poważnie zagrożone (np. z powodu urbanizacji i zbyt rozwiniętej infrastruktury), co prowadzi do przekształcania i rozdrabniania gruntów rolnych. Jeżeli rolnicy mają nadal dostarczać coraz więcej żywności ze skończonych i cennych źródeł oraz zmagać się ze zmianami klimatu i redukować swój wpływ na środowisko, silna Wspólna Polityka Rolna, posiadająca odpowiedni budżet, będzie w przyszłości ważniejsza niż kiedykolwiek wcześniej. Jedynie rentowane gospodarstwa są w stanie wnieść dodatkowy wkład na rzecz ochrony i zachowania dobrego stanu środowiska. Dlatego też, aby móc walczyć z utratą bioróżnorodności oraz z degradacją usług w zakresie ekosystemów, potrzebne jest aktywne zaangażowanie rolników, zważywszy, że są oni głównymi zarządcami ziemi w Europie. Jednakże, produkcja żywności nie powinna konkurować z wkładem rolnictwa w świadczenie usług środowiskowych, takich jak bioróżnorodność. Przeciwnie, te dwa ważne cele mogą być równocześnie realizowane. Rolnicy chcą mieć możliwość uczestniczenia w ochronie bioróżnorodności, na zasadach partnerskich. Współpraca pomiędzy obrońcami środowiska i rolnikami jest bardzo ważna. Należy uznać zaangażowanie rolników, które wykazują już od wieków, w utrzymanie różnorodności europejskich krajobrazów. Wtedy właśnie rolnicy będą zmotywowani i gotowi do kontynuowania aktywnej ochrony bioróżnorodności. Należy podkreślić, że w trakcie ostatnich refom zrealizowano wiele 2 Kluczowe Wiadomości 1. Rolnictwo tworzy bioróżnorodność Przez pokolenia, działalność rolnicza doprowadziła do zwiększenia liczebności gatunków i siedlisk, które są dzisiaj chronione. Utrzymanie zrównoważonego użytkowania gruntów ma kluczowe znaczenie dla ochrony bioróżnorodności i ochrony dziedzictwa kulturowego oraz pomaga uniknąć opuszczania gruntów rolnych. 2. Konkurencyjność gospodarstwa rolnego nie powinna być zagrożona Koniecznie trzeba wziąć pod uwagę zarówno zapotrzebowanie na żywność i energię odnawialną, jak i konieczność powstrzymania utraty bioróżnorodności. Istnieje niebezpieczeństwo, że zmiany klimatu, połączone z globalizacją i wzrastającą mobilnością, spowodują znaczny wzrost szerzenia się szkodników, co znacznie wpłynie na produkcję żywności. Komitety wzywają do pomocy europejskim rolnikom w zarządzaniu tym procesem w sposób przyjazny dla bioróżnorodności, bez narażania na szkodę rentowności, konkurencyjności i trwałości rolnictwa, a więc przyszłości europejskiego sektora rolnego. 3. Rolnicy jako partnerzy w ochronie środowiska Rolnicy Komitetów Copa-Cogeca bardzo poważnie podchodzą do swojej roli w zakresie ochrony bioróżnorodności i w razie potrzeby, zobowiązują się do dostosowania swoich działań. Aby to osiągnąć, ważne będzie w przyszłości większe zaangażowanie rolników w dyskusje na temat ochrony przyrody. Społeczeństwo, jako użytkownicy i konsumenci korzyści środowiskowych dostarczanych przez rolników, musi również być gotowe na dzielenie tej odpowiedzialności z rolnikami. 4. Natura 2000 – sukces jest możliwy tylko we współpracy z rolnictwem Komitety Copa-Cogeca wzywają do konstruktywnego dialogu i uzgodnień pomiędzy decydentami w zakresie rolnictwa i rolnikami w zakresie realizacji ogólnoeuropejskiej sieci NATURA 2000 w celu zachowania cennych ekosystemów oraz ochrony zagrożonych gatunków rodzimych, dzięki praktykom uzgodnionym z rolnikami. 5. Sukces poprzez wolontariat – ochrona przyrody na podstawie umów i instrumentów rolno-środowiskowych Najlepszym sposobem realizowania celów i osiągania sukcesu w zakresie ochrony bioróżnorodności jest wspólne podejście oraz dobrowolne zaangażowanie rolników. Kiedy rolnictwo dostosowuje się do realizacji celów bioróżnorodności, powinno być traktowane jak działalność gospodarcza i odpowiednio wynagradzane. 3 6. Zachęty finansowe i doradztwo w zakresie praktyk respektujących bioróżnorodność Muszą być udostępnione odpowiednie środki. Rolnicy powinni być wspierani poprzez szkolenia zawodowe i doradztwo w celu zwiększenia wiedzy w zakresie ekologii oraz aby mogli oni świadczyć ekosystemowi usługi, przynosząc wzajemne korzyści dla społeczeństwa, środowiska i rolników. 7. Rolnicy włączają ochronę bioróżnorodności do praktyk rolnych W ramach reform WPR, szczególnie podczas ostatniego Przeglądu, rolnicy zareagowali na potrzebę podjęcia działań na rzecz powstrzymania procesu utraty bioróżnorodności i uczestniczą aktywnie w tym procesie poprzez przystosowywanie swoich praktyk rolnych. 8. Nie ma typowego rozwiązania dla utrzymania bioróżnorodności – przykłady pasów roślinności Ciężar walki z utratą bioróżnorodności jest nierównomiernie rozłożony w EU-27, tak samo jak różnorodność ekosystemów, gatunków oraz dziedzictwa genetycznego. Komitety CopaCogeca podkreślają, że konieczne są odpowiednie rozwiązania dla każdego z przypadków w ramach wspólnotowych. 9. Badania i innowacje w rolnictwie w służbie bioróżnorodności Innowacje techniczne, zarówno w dziedzinie zarządzania, jak i maszyn, mogą pomóc w spełnianiu potrzeb w zakresie bioróżnorodności, zachowując przy tym konkurencyjność sektora rolnego. Trzeba poczynić więcej wysiłków w dziedzinie badań, aby lepiej zrozumieć interakcje zarządzania rolnego z bioróżnorodnością, oraz aby rolnictwo respektowało w jeszcze większym stopniu środowisko. 10. Zachowanie różnorodności genetycznej w rolnictwie Komitety Copa-Cogeca podkreślają konieczność ochrony starych ras zwierząt gospodarskich i tradycyjnych odmian roślin. Są one częścią bioróżnorodności i przyczyniają się do zachowania cennych siedlisk. Należy też skupić się na odmianach roślin jeszcze nie wykorzystywanych w produkcji rolnej. Przykłady 1. Rolnictwo tworzy bioróżnorodność Zróżnicowane krajobrazy w Europie są w dużej części wynikiem wielowiekowej działalności rolniczej. Wiele dzikich zwierząt i roślin, które postanowiono chronić, rozprzestrzeniło się w całej Europie dzięki rolnictwu. Wiele z nich znamy jako gatunki synantropijne (dzikie gatunki żyjące w pobliżu ludzi). Typowym przedstawicielem tych gatunków jest bocian, ale należy do nich również wiele gatunków dzikich roślin polnych, między innymi chaber i kąkol. Wiele siedlisk w naturalnym stanie zależnych jest od ekstensywnego rolnictwa i każda zmiana intensywności upraw – intensyfikacja, ale też zaniechanie – ma negatywny wpływ na gatunki autochtoniczne. Tradycyjne siedliska na łąkach, zarówno na terenach górskich, jak i w dolinach oraz na torfowiskach charakteryzują bogactwem gatunków. Utrzymanie i waloryzacja trwałych łąk są częścią wielu programów rolno-środowiskowych. Na południu Niemiec w 2010 roku zostały zorganizowane pierwsze mistrzostwa łąk. Wygrywają ci rolnicy, którzy otrzymają dobre zbiory paszy i dzięki temu wypracują wystarczające zyski przy jednoczesnym zachowaniu większej wartości ekologicznej swoich łąk i pastwisk. Celem tych działań jest uświadomienie rolnikom i społeczeństwu wartości łąk kwiatowych i zagwarantowanie ich ochrony. Podobnie w Danii, istnieje tam wiele projektów zachowania pastwisk na terenach napływowych i podmokłych, na przykład opracowanie konceptu pastwiska na 100 ha na północy półwyspu Djursland. Sady na pastwiskach ze starymi drzewami i trwałe łąki są prawdziwymi skarbami bioróżnorodności. Na dużych powierzchniach w Europie jeszcze kilkadziesiąt lat temu krajobraz taki rozciągał się wokół miasteczek. Obecnie porzucanie ziemi, a zwłaszcza urbanizacja, stanowią dla tych krajobrazów coraz większe zagrożenie. W ramach międzynarodowego projektu Interreg III A, promuje się w Słowenii i w Chorwacji utrzymanie i regenerację starych sadów na pastwiskach i starych samotnych drzew. Jeden z celów projektu został zrealizowany poprzez założenie szkółki przeznaczonej do zbioru i mnożenia starych odmian owoców. Od tego czasu w całej Europie powstają takie szkółki. Pierwszą założono w Gembloux w Belgii w latach 70-tych i liczy ona obecnie 2650 starych odmian owoców. Tylko dzięki udanej regeneracji istniejących sadów na pastwiskach i tworzeniu nowych sadów to dziedzictwo kulturowe może zostać zachowane, a wraz z nim cenne siedliska rzadkich roślin i zwierząt. A. Černelč Tereny pokryte lasami i pastwiskami są także ważnymi siedliskami na przykład na północy, gdzie występuje połączenie drzew iglastych i brzóz lub na południu Hiszpanii i Portugalii, gdzie często występuje połączenie dębu korkowego i dębu ostrolistnego. W takich tradycyjnych systemach lasów i pastwisk zwierzęta pasą się pod drzewami, a pastwiska są częściowo przeplatane terenami uprawnymi, które zmieniają się z roku na rok. Jedynie kontynuacja ekstensywnego wypasu może ochronić bioróżnorodność, a dobre zarządzanie łąkami może ją nawet umocnić. N. Geršak 4 W gospodarstwie na południowym zachodzie Finlandii bioróżnorodność stała się częścią myślenia o gospodarstwie. Krajobraz pozostaje otwarty dzięki hodowli była mięsnego rasy Hereford i dzięki temu zwiększa się bioróżnorodność. Mozaika ziem uprawnych przeznaczonych na produkcję zbóż i pasz oraz łąk wykorzystywanych w sposób ekologiczny stanowi siedlisko dla lokalnej fauny. Bydło pasie się wzdłuż koryta rzeki Koski Manor i dzięki temu można było przywrócić typowe pastwiska podmokłe. Ale nawet mieszkańcy stref przejściowych pomiędzy lasem, polem i łąką korzystają z takiego wykorzystania tych terenów, które pozwala oszczędzać naturę. Słabsza wydajność podobnych praktyk rolnych może być finansowo zrekompensowana przez odpowiednie programy rolno-środowiskowe i przez autopromocję produktów respektujących środowisko. Fredrik von Limburg - Stirum 5 2. Konkurencyjność gospodarstwa rolnego nie powinna być zagrożona Grunty rolne służą przede wszystkim do produkcji żywności i coraz częściej są również źródłem odnawialnych surowców « zielonej gospodarki». Europejskie rolnictwo gwarantuje bezpieczeństwo dostaw zdrowej i dobrej jakości żywności około 500 milionom obywateli UE. Zważywszy na fakt, że samo rolnictwo uzależnione jest od zdrowych podstaw dla produkcji - żyznej gleby, wystarczającej dostępności wody oraz zmniejszonego występowania szkodników – jego zdolność do utrzymania tych pozytywnych właściwości, a nawet do ich faworyzowania, na przykład poprzez wzmocnienie bioróżnorodności gleb, jest wysoka. Jednakże, rentowność gospodarstwa, nawet w perspektywie średnioterminowej, nie powinna na tym ucierpieć. Rolnicy muszą koniecznie otrzymywać wystarczające dochody za swoje działania rolne. Jedynie wtedy trwałe bezpieczeństwo zaopatrzenia w żywność będzie mogło być zagwarantowane w Europie. Często, konieczne jest wsparcie finansowe dla rolnika za jego wysiłki prowadzone w celu zwiększenia bioróżnorodności w swoim gospodarstwie. Dzieje się tak szczególnie wtedy, kiedy utworzenie i utrzymanie bioróżnorodności stają się głównymi celami. Ponadto, istnieje cała seria przykładów, które ilustrują produkty pochodzące z produkcji przyjaznej bioróżnorodności, za które płacona jest wyższa cena rynkowa. W ten sposób, wprowadzanie do obrotu produktów produkowanych z owoców pochodzących z sadów na pastwiskach jako specjalności regionalnych, może na przykład przyczynić się do zachowania tych sadów na pastwiskach. Zakładając, że produkty pochodzące ze starych ras zwierząt domowych będą sprzedawane jako produkty pierwszej jakości, chów tych zwierząt w niektórych oddalonych miejscach pozostanie ekonomicznie opłacalny w pewnym stopniu. Jednakże, rzadko zdarza się, że siła i małe wymagania tych zwierząt oraz wyższe ceny pozwalają na pełną rekompensatę obniżonej wydajności w zakresie produkcji mięsa i mleka. Ponadto, istnieje również wiele przykładów, w których udało się utworzyć nowe praktyki gospodarowania na korzyść bioróżnorodności. Częściowe niezbieranie lucerny jest jednym z nich. Pozwala to na obecność kwiatów, dzięki którym rośliny są bardziej atrakcyjne dla owadów, w tym dla pszczół. Rolnik ponosi pewne straty ekonomiczne. Jednak, przy kolejnych zbiorach, inny obszar pozostaje nieskoszony, co minimalizuje straty w zbiorach, a tym samym straty ekonomiczne. Zmienne pasy o szerokości 7 m na polach lucerny są mało kosztowną alternatywą dla pasów zieleni, gdzie zbiory nie są w żadnym wypadku dozwolone. Francuska spółdzielnia Terrena postanowiła zwiększyć bioróżnorodność na polach i między nimi, bez negatywnych skutków ekonomicznych. Aby zilustrować swoje działania, utworzyła ona pole pokazowe. Udana konwersja na ekologiczne metody zwalczania szkodników, tak jak w projekcie « Zdrowe owoce» hiszpańskiej spółdzielni, może okazać się pozytywna dla zysku realizowanego przez gospodarstwo. Konieczne jest jednak, aby dodatkowe koszty produkcji (koszty siły roboczej i inwestycji), związane z wprowadzeniem pożytecznych organizmów, były rekompensowane przez wyższe wartości na rynku. Rolnik będzie gotów zrezygnować ze stosowania chemicznych produktów ochrony roślin jedynie wtedy, kiedy będzie pewien, że sprzeda swoje produkty i kiedy uda się zminimalizować ryzyko spadku rentowności. Francuski program « Agrifaune » ma również na celu pogodzenie produkcji rolnej z ochroną bioróżnorodności. Indywidualny plan polepszenia bioróżnorodności na terenie gospodarstwa został przygotowany dla każdego uczestnika. W związku z tym, możliwe jest zidentyfikowanie instrumentów łatwych do wdrożenia i mało kosztownych. W tym kontekście, chodzi o zredukowanie w miarę możliwości stosowania nawozów i produktów ochrony roślin, a 6 rolnicy są zachęcani do wdrożenia metod gospodarowania, które chronią gleby. Poplony są również zalecane. Ponadto, rolnik otrzymuje instrukcje w zakresie utrzymania istniejących elementów krajobrazu. Udaje się w ten sposób zintegrować ochronę bioróżnorodności do produkcji rolnej oraz polepszyć w znaczny sposób między innymi siedliska dziczyzny obecnej na terenach rolnych. W ramach belgijskiego projektu „ECO²” (ekonomia x ekologia), rolnicy zachęcani są do udziału w zarządzaniu krajobrazami i przyrodą poprzez tworzenie innowacyjnych systemów. Projekt ten został rozpoczęty w celu zidentyfikowania, zaplanowania oraz wdrożenia rolnoprzyrodniczych środków ochrony. W rzeczywistości, istnienie kilku gospodarstw było zagrożone w związku z utratą gruntów rolnych, której powodem były instrumenty przeznaczone na odszkodowanie za negatywny wpływ na środowisko projektów prowadzonych na dużą skalę. Dzięki utworzeniu zgrupowań rolników korzystających ze współpracy, specjalizacji oraz z korzyści skali, udało się zintegrować ochronę krajobrazów i bioróżnorodność z kontekstem ekonomicznym. W związku z tym można zagwarantować, że grunty rolne nie będą utracone z powodu utrzymania przyrody, ale przeciwnie, waloryzacja elementów środowiskowych krajobrazu rolnego przyniesie rolnikom dodatkowe korzyści ekonomiczne. Obecnie, 6 grup rolników (zwanych grupami zarządzania rolnośrodowiskowego, każda liczy średnio 15 rolników) wspólnie pracuje w zakresie ochrony i utrzymania gatunków, siedlisk i krajobrazów w zależności od poszczególnych miejsc. Rolnicy korzystają ze wsparcia ekspertów i konsultantów w ramach podziału wiedzy i rozwoju zdolności. ECO² 7 3.Rolnicy jako partnerzy w ochronie środowiska Aby skutecznie wdrażać działania na rzecz ochrony bioróżnorodności, ważne jest, aby rolnicy od wczesnego etapu zostali włączeni do dyskusji na temat środowiska. Wiele przykładów pokazuje, że koncepty upraw opracowane w ramach ochrony środowiska nie mogły zostać zastosowane w związku z ograniczeniami w gospodarstwach. Projekty opracowywane w sposób partnerski mają więcej szans na ukończenie (nawet jeśli nie zawsze pozwalają na natychmiastowe osiągnięcie optymalnych rezultatów w dziedzinie ochrony środowiska). Ważne jest, aby rolnicy mieli możliwość zrozumienia, dlaczego należy zmienić aktualne praktyki rolne. W związku z tym, dobrze byłoby zilustrować cel konkretnymi przykładami. Rolnicy uprawiają ziemię przede wszystkim po to, aby produkować żywność. Jeśli społeczeństwo chce, aby metody upraw chroniły bioróżnorodność, musi to być odpowiednio wynagradzane. Samo rolnictwo nie może zahamować utraty bioróżnorodności, jest to zadanie całego społeczeństwa. Partnerstwa pomiędzy rolnikami, ekologami, myśliwymi i pszczelarzami są bardzo obiecujące. Jak pokazuje wiele przykładów, partnerstwa pozwalają rozwijać i wdrażać metody upraw respektujące bioróżnorodność. W celu polepszenia warunków życia pożytecznych zwierząt i roślin żyjących na ziemiach rolnych, ekolodzy wraz z rolnikami opracowują projekty. Jeśli okażą się one skuteczne w ochronie przyrody i zadowalające dla rolników, projekty te, na razie na małą skalę, mogą zostać przekształcone w działania rolno-środowiskowe. Przykładami mogą być pasy zieleni oraz utrzymywanie łąk bogatych gatunkowo dzięki konkretnym wymogom dotyczącym zarządzania. Aby osiągnąć szeroką akceptację tych środków, należało opracować wymogi dotyczące zarządzania wspólnie z rolnikami. Dla pasów zieleni ważne było opracowanie odpowiednich mieszanek nasion na rok lub wiele lat. Musi się to odbywać we współpracy z rolnikami i przy wzięciu pod uwagę typowego płodozmianu. Wtedy działania ta będą dostatecznie akceptowane przez rolnictwo. W niektórych projektach to rolnicy stają się obserwatorami i obrońcami środowiska. Na przykład w Szwecji 200 rolników chroni ptaki i tworzy na swoich polach okienka lęgowe (niezasiane przestrzenie przeznaczone do wylęgu) oraz ogranicza stosowanie środków ochrony roślin wzdłuż pól, dostosowuje okresy koszenia i instaluje poidła. Otrzymują oni w tym zakresie pomoc ze strony ekologów. Również w innych krajach coraz bardziej docenia się praktykę obserwacji ptaków. Na przykład, dzięki zmianom wprowadzonym do uprawy lucerny znacznie wzrosła liczba owadów, motyli i ptaków. Dzięki współpracy rolników z pszczelarzami i pracownikami zakładu suszenia lucerny, cześć zbioru lucerny nie została skoszona przed kwitnieniem i stała się tym samym źródłem pożywienia dla pszczół. Celem jest wprowadzenie takich praktyk na 70000 ha lucerny przeznaczonej do suszenia i nadzorowanej przez członków spółdzielni « Coop de France Déshydratation ». Wykorzystanie odłogowanych ziem w roli siedlisk i źródeł pożywienia dla małej dziczyzny i ptaków gniazdujących na ziemi, co stosuje się w wielu krajach, również jest przykładem skutecznego partnerstwa pomiędzy rolnikami i myśliwymi, na przykład projekt „Agrifaune” we Francji. 8 4.Natura 2000 – sukces jest możliwy jedynie wspólnie z rolnictwem Unijna sieć Natura 2000 jest największą na świecie siecią terenów chronionych obejmującą 17% terytorium UE. Sieć składa się z regionów uznanych za godne ochrony według założeń Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej. Wiele z terenów należących do sieci Natura 2000 wykorzystywanych jest do celów rolnych. Niemal jedna czwarta siedlisk uznanych ze godne ochrony zależy od rolnictwa lub korzysta z niego, głównie z rolnictwa ekstensywnego. Wiele roślin i zwierząt zasługujących na ochronę jest zależnych od siedlisk dostarczanych przez rolnictwo, na przykład kuropatwa, chomik, zając. W związku z tym, rolnictwo ma pełną świadomość swojej odpowiedzialności w zapobieganiu utracie gatunków i siedlisk. Jednak należy udostępnić wystarczające fundusze w celu utrzymania i wprowadzania odpowiednich praktyk rolnych. Tylko w ten sposób lokalni rolnicy mogą uzyskać odpowiednie dochody i zapobiec opuszczaniu ziemi, które ma negatywny wpływ na środowisko. Tereny objęte programem Natura 2000 są blisko związane z przyległymi do nich terenami. Przykładem jest zachowanie gęstych łąk jako chronionego siedliska na terenach Natura 2000 w Black Forest, w Niemczech. Dzięki usunięciu krzewów i przywróceniu wypasu ekstensywnego np. kóz, możliwe było odzyskanie 72 ha. Rouge du Roussillon Wiele zwierząt zasługujących na ochronę żyje poza terenami chronionymi, występują tam również rzadkie odmiany roślin. Dlatego też wielu rolników uprawiających ziemię w pobliżu terenów chronionych staje wobec rosnących wymagań w zakresie ochrony środowiska. ośrodka i pól pokazowych utworzonych z funduszy LIFE, zawierających środki z Unii Europejskiej, gdzie dawano rolnikom niezbędną wiedzę techniczną. Równie dużym sukcesem okazał się projekt dla rolników wokół mokradeł na przedmieściach Sewilli w Andaluzji. Tereny te są też ważne z punktu widzenia ochrony ptaków. W projekcie skupiono się głównie na ochronie gleby. Sukcesem okazało się wprowadzenie praktyk polegających na pozostawieniu ziemi niezaoranej. Ponadto, opracowano alternatywne metody zwalczania chwastów, inne niż tradycyjne palenie. Rolnicy mogli otrzymać również certyfikat EMAS, wspólnotowego systemu ekozarządzania i audytu. Uczestniczące gospodarstwa mogą wykorzystać te certyfikaty przy sprzedaży produktów. W Austrii, 42 rolników zaczęło współpracę przy konwersji upraw na pastwiskach na obszarze 100 ha okalającym teren chroniony. Było to możliwe dzięki wsparciu z unijnego programu LEADER Plus i z krajowych programów ochrony środowiska. Dzięki temu projektowi ekstensywnie uprawiano 42 ha nizinnych wrzosowisk okalających teren „Auswiesen Zickenbachtal” należący do sieci Natura 2000. Bydło ras Galloway i Aberdeen Angus pasie się na nienawożonych pastwiskach już od 24 miesięcy. Trawy i zioła tam rosnące nadają mięsu charakterystyczny smak, za który konsumenci gotowi są płacić więcej. A to polepsza sytuacją ekonomiczną rolników. Jednak taka bliskość terenów chronionych może też stanowić korzyść. Na przykład, dzięki współpracy z 5000 rolników na terenach okalających słone bagna rzeki Doñana na południu Hiszpanii oraz wzdłuż rzeki Guadiamar, jeden projekt trwale zmienił lokalne praktyki rolne na korzyść bioróżnorodności. Zastosowano praktyki chroniące glebę i wprowadzono mniej osadu i składników odżywczych do wrażliwego ekosystemu. Płodność gleby może być zwiększana poprzez ochronę przed erozją i zwiększenie zdolności retencji wody. To z kolei zmniejsza zapotrzebowanie na nawozy mineralne. Uprawa oliwek w tym regionie prowadzona była z wykorzystaniem Zickentaler Moorochse 9 wielu terenach zaniechanie działalności. Zakrzaczenie i wzrost lasów prowadzą do utraty siedlisk i wyjątkowego charakteru tych terenów. Dzięki wspomnianym projektom możliwe było wspieranie rzadkich i dodatkowych biotopów istniejących w i na kamiennych murach. Umożliwiło to ochronę owadów i dzikich pszczół oraz zapewniło warunki do życia na przykład jaszczurkom zielonym. Ryś, według Dyrektywy Siedliskowej, jest jednym z chronionych europejskich drapieżników. Dzięki ochronie jego siedlisk w Portugalii prawdopodobnie uchroni się gatunek rysia iberyjskiego przed wyginięciem. Dzięki współpracy z rolnikami można utworzyć żerowiska i kryjówki dla dzikich królików, które są głównym pożywieniem rysi. Rolnicy byli zachęcani do utrzymania podszycia oraz do plantacji odpowiednich drzew, aby dokonać waloryzacji siedliska rysia. Współpraca z rodzimymi mieszkańcami, włącznie z rolnikami, właścicielami ziemskimi, administracją i ekologami oraz dysponowanie wsparciem dla badań są konieczne, aby ochrona rysia była możliwa. Rainer Vogeler Piętrowe winnice na terenach pagórkowatych jasno ukazały, jak ważne jest utrzymanie rolnictwa w regionach trudnodostępnych. Same mury, ale też pasy zieleni przebiegające wzdłuż nich są ważnymi siedliskami. Na przykład w Dolnej Austrii znaleziono 550 odmian roślin, a wśród nich wiele śródziemnomorskich gatunków chronionych, takich jak rozchodnik Forstera i rośliny typowe dla suchych łąk, takie jak astry amellus i piołun. Jednak finansowanie budowy i odbudowy kamiennych murów jest obecnie niewystarczające, a wysokie koszty prowadzenia rolnictwa na wzgórzach spowodowały na Rainer Vogeler Carrapato 10 5. Sukces poprzez wolontariat – ochrona przyrody na podstawie umów i instrumentów rolno-środowiskowych Od dawna istnieje już w Europie Środkowej tradycja umów o ochronie przyrody. Rolnicy dobrowolnie zobowiązują się, w zamian za odpowiednie wynagrodzenie, do stosowania środków ochrony rzadkich roślin i zwierząt obecnych na gruntach rolnych, pozwalając w ten sposób na zachowanie bioróżnorodności i cennych siedlisk. Pośród tych środków możemy wymienić późne koszenie podmokłych łąk, aby nasiona roślin zielnych o późnym kwitnieniu mogły dojrzeć, a ich obecność mogła być w ten sposób zapewniona w perspektywie długoterminowej. Dzięki wypasowi owiec i kóz na wrzosowiskach i suchych łąkach, możliwe jest uniknięcie sytuacji, w której zarośla i lasy zajmowałyby więcej miejsca na tych powierzchniach. Tym samym, ogławiane wierzby i żywopłoty, typowe dla Europy Północnej, podlegają regularnemu przycinaniu. W wielu przypadkach, przywrócenie i zachowanie tradycyjnych metod utrzymania jest pożądane. Zważywszy na fakt, że wielu rolników posiada niezbędny savoir-faire w zakresie gospodarowania i ochrony, a także maszyny, znajdują się oni na najlepszej pozycji do utrzymania krajobrazów. Trzeba zrekompensować wynikające z tego koszty pracy i konieczne inwestycje. Może to zapewnić kontynuację wykorzystania gruntów rolnych na mniej urodzajnych terenach. premię na hektar i w zamian za to zobowiązuje się do uczestnictwa w ochronie przez co najmniej 5 lat. Państwa członkowskie muszą finansować między 20 i 50% premii przy pomocy funduszy krajowych. Reszta pochodzi ze wspólnotowego budżetu. Oprócz instrumentów rolnośrodowiskowych współfinansowanych przez UE, państwa członkowskie mogą zaproponować środki ochrony przyrody w pełni finansowane na poziomie krajowym. Dla wielu państw członkowskich, które mają ograniczone środki finansowe, współfinansowanie wspólnotowe jest nieodzownym warunkiem dla promocji metod gospodarowania respektujących środowisko, aby móc zachować pożądany stan gruntów rolnych o wysokiej wartości naturalnej. Pozytywne doświadczenia w zakresie dobrowolnej ochrony przyrody w oparciu o umowy były punktem wyjścia dla wprowadzenia środków rolno-środowiskowych współfinansowanych przez UE na początku lat 90. Od momentu reformy rolnej w 2000 roku, instrumenty te stały się integralną częścią Wspólnej Polityki Rolnej i wszystkie państwa członkowskie UE oferują tego typu instrumenty w ramach rozwoju obszarów wiejskich. Oprócz instrumentów przeznaczonych w szczególności na ochronę bioróżnorodności, istnieją również środki zwane środkami horyzontalnymi, których głównym celem jest ochrona źródeł. Wśród nich znajdujemy niektóre instrumenty mające na celu zmniejszenie stosowania nawozów lub stosowania produktów ochrony roślin. Jest to korzystne zarówno dla ochrony jakości wody, jak i dla ochrony bioróżnorodności. Środki rolno-środowiskowe służą często do „otwarcia drzwi”. Rolnicy mają ułatwiony udział we wdrażaniu praktyk respektujących środowisko, co stanowi sposób na zwiększanie ich świadomości w zakresie kwestii środowiskowych. W ten sposób dla wielu przypadków można tworzyć w trwały sposób zmienione metody gospodarowania. Jednym z przykładów tutaj jest uprawianie gleby bez orki, która ma wiele korzyści dla bioróżnorodności i która może nawet, w odpowiednich warunkach, stanowić korzyści ekonomiczne dla gospodarstwa. Tak na przykład dzieje się przy projekcie z programu LIFE z Andaluzji, gdzie skutecznie wdrożono zaniechanie orki. Dla rolników najważniejsza jest zasada dobrowolności w zakresie środków rolno-środowiskowych. Mogą oni wybrać środki, które są dla nich najbardziej stosowne w ramach krajowych lub regionalnych programów rolnośrodowiskowych i mogą sami zadecydować o powierzchni, na której mają być one stosowane. Rolnik otrzymuje stałą Środowiskowa inicjatywa « Campaign for the Farmed Environment » (kampania dla środowiska rolnego), rozpoczęta w 2009 roku, w Anglii, przewidziana na okres 5 lat, również wpisuje się w ten kontekst. Inicjatywa ta została rozwinięta jako alternatywa dla ustawy regulacyjnej, a celem jest było utrzymanie pozytywnego 11 wkładu, jaki reprezentuje dla środowiska cykliczne obowiązkowe odłogowanie, które zostało zniesione. Rolnicy są zachęcani do zwiększenia swoich dobrowolnych wysiłków w zakresie ochrony środowiska oraz do zapewnienia dodatkowych siedlisk dla zwierząt obecnych na gruntach rolnych. Jednym z celów jest to, aby metody gospodarowania respektujące środowisko i praktyczne z ekonomicznego punktu widzenia, były wdrożone na 70% użytków rolnych w Anglii. Kampanie informacyjne oraz rozszerzone szkolenia rozwojowe powinny pozwolić na znaczny wzrost stosowania specyficznych instrumentów ochrony niektórych biotopów, jak ochrona poprzez właściwe utrzymanie płodozmianów, cennych dla ochrony przyrody. Na około 30 tysiącach dodatkowych hektarów, praktykowana jest gospodarka respektująca środowisko poza formalnymi ramami programów rolnośrodowiskowych. Inicjatywa ta, utworzona przez 12 partnerów rolnictwa i ochrony przyrody, opiera się na dobrowolnym uczestnictwie rolników oraz faworyzuje lepsze zrozumienie środków rolno-środowiskowych i większe zaangażowanie dla tych środków. W związku z brakiem odpowiedniej promocji, wiele cennych dla ochrony przyrody obszarów nie może być utrzymanych w pożądanym stanie. Kwieciste łąki doceniane przez turystów i przez osoby poszukujące wypoczynku są w wielu wypadkach wynikiem gospodarowania, w ramach którego zrezygnowano w szerokim stopniu ze stosowania nawozów mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin. Jedynie odpowiednia pomoc może zachęcić rolników do rezygnacji z tych środków produkcji, które pozwalają na zwiększenie uzysku. Tylko wtedy, pożądany przez społeczeństwo obraz rolnictwa oraz cenne siedliska dla fauny i flory będą mogły być zachowane. Utrzymanie ekstensywnej eksploatacji łąk i pastwisk na nizinach i w górskich regionach Europy jest często jedynie możliwe dzięki odpowiednim programom. Na Łotwie, w dolinie rzeki Abava, bogate gatunkowo łąki, usytuowane na zboczach, bagnach i terenach zalewowych, mogą często być utrzymane dzięki tradycyjnym praktykom rolnym, włącznie z corocznym koszeniem, przeznaczonym na utrzymanie chronionych roślin, takich jak pachnące storczyki lub roślina mięsożerna Pinguicula vulgaris. Wymaga to odpowiedniego wynagrodzenia dla rolników. Potencjalne znaczenie, jakie może mieć pastwisko dla niektórych roślin ilustruje w szczególności przykład goryczki żółtej, gatunku górskiego. Potrzebuje ona nawet 10 lat do pierwszego kwitnienia. Pomimo jej bardzo powolnego rozwoju, goryczka żółta może być jeszcze dzisiaj spotykana na pastwiskach górskich. Zawiera ona gorzką substancję i nie jest więc spożywana przez wypasane zwierzęta, jednak nie może przetrwać w przypadku regularnego koszenia lub stosowania pestycydów. Jednak, umowy o ochronie przyrody oraz środki rolnośrodowiskowe przeznaczone na ochronę bioróżnorodności są również ważne w strefach przeznaczonych na produkcję rolną, gdzie utrzymanie płodozmianów oraz ochrona żyjącej tam fauny przyczynia się do zachowania bioróżnorodności. 12 6. Zachęty finansowe i doradztwo w zakresie praktyk respektujących bioróżnorodność W wielu przypadkach, odchodzenie od metod gospodarowania lub ich niepraktykowanie związane jest z czynnikami ekonomicznymi oraz z czynnikami związanymi z pracą. Wynika z tego, że bioróżnorodność nie może być utrzymana na pożądanym poziomie ani przywrócona. Gospodarowanie przystosowane do ochrony środowiska pociąga za sobą dodatkowe koszty, a w wielu przypadkach, powoduje również mniejsze zbiory. Nawet w ramach środków nieobciążających kosztami w perspektywie długoterminowej, czy też pozwalających osiągnąć korzyści, pierwsza faza oznacza zazwyczaj koszty związane zarówno z koniecznymi inwestycjami, jak i z „nauką praktyki”. stały się integralną częścią Wspólnej Polityki Rolnej. W tym przypadku, aby otrzymać premię, rolnik musi respektować całą serię wymogów w zakresie gospodarowania, które zostały precyzyjnie określone. Typowymi przykładami są tutaj ekstensywna eksploatacja trwałych łąk, poplonów, instalowanie pasów buforowych: instrumenty, które oprócz ochrony bioróżnorodności, służą również do ochrony gleb i od poprawy jakości wody. Dlatego też, dobrowolne instrumenty ochrony przyrody będą przyjęte jedynie wtedy, kiedy rolnicy będą otrzymywali odpowiednie wsparcie finansowe. Często okazuje się, że usługi w zakresie wyspecjalizowanego doradztwa w zakresie ochrony przyrody są użyteczne, a nawet nieodzowne, szczególnie aby pomóc rolnikom podczas fazy reorganizacji. W ten sposób, możliwe jest uniknięcie problemów związanych z brakiem savoirfaire oraz ustanowienie trwałych zmienionych praktyk gospodarowania. Istnieje wiele możliwych praktyk finansowania, publicznych (unijnych lub krajowych) lub prywatnych, aby zaoferować zachętę finansową do udziału w ochronie bioróżnorodności. Często, łączy się wiele źródeł finansowania, aby zgromadzić potrzebny kapitał. Końcowe wykorzystanie środków finansowych oraz ich wysokość zależą od ustalenia celów, w zależności od danego przypadku, od zainteresowanych stron oraz od znaczenia, jakie ogólnie ma ochrona bioróżnorodności w tym kontekście. Najbardziej powszechne są dobrowolne instrumenty rolno-środowiskowe, współfinansowane przez UE, które Ponadto, istnieje cała seria inicjatyw przeznaczonych do ochrony bioróżnorodności w rolnictwie, realizowanych jedynie przy pomocy funduszy LIFE, jak na przykład zapobieganie odkładaniu się składników odżywczych i osadów poprzez konwersję gleby na słonych bagnach w dorzeczu Donany, jednego z kluczowych miejsc postoju ptaków wędrownych w południowej Hiszpanii. Fundusze promocyjne pochodzące z funduszy strukturalnych UE są również wykorzystywane na przykład dla projektu ochrony sadów na pastwiskach w Słowenii. Wiele projektów w zakresie bioróżnorodności mogło być między innymi zrealizowanych dzięki darowiznom fundacji, stowarzyszeń na rzecz ochrony przyrody, stowarzyszeń łowieckich i pszczelarskich oraz dzięki udziałowi organizacji rolnych i ich członków. Francuski projekt poświęcony uprawom lucerny przyjaznej pszczołom finansowany jest wspólnie przez wszystkie wskazane zainteresowane strony, przez spółdzielnię przetwórczą, przez jej rolników oraz przez stowarzyszenie pszczelarzy. Ponadto, projekt ten otrzymuje pomoc regionalną i CEMAGREF 13 krajową, gdyż ma pozytywny wpływ na krajobrazy i może być kopiowany. Ukierunkowane szkolenie pozwala nie tylko na znaczne polepszenie skuteczności instrumentów ochrony przyrody, ale również na ograniczenie strat finansowych. W Danii, dwóch doradców wspólnie obsługuje całe wdrażanie konceptu pastwisk na podmokłych łąkach: jeden zajmuje sie kwestiami związanymi z ochroną przyrody, a drugi zajmuje się aspektami związanymi z zarządzaniem gospodarstwem. Niemiecki projekt tworzenia okienek lęgowych na polach dla skowronków, których gniazda tworzone są na ziemi, mógł zostać zrealizowany jedynie dzięki darowiznom niemieckiej fundacji federalnej na rzecz ochrony środowiska (Deutsche Bundesstiftung Umwelt) oraz dzięki zaangażowaniu stowarzyszenia ochrony przyrody i organizacji rolniczej. Ale w tym przypadku, uczestniczący rolnicy nie otrzymali żadnego wynagrodzenia finansowego. Jasne instrukcje pozwalające na mało kosztowną realizację okienek lęgowych, ułatwiają uczestnictwo w ochronie bioróżnorodności. Często potrzebna jest jednak szczególna wiedza, aby zrealizować ustalone cele w zakresie bioróżnorodności. W tym przypadku, ukierunkowane szkolenie utrwalające wiedzę rolników jest niezbędne, jak na przykład dla wdrażania wykorzystywania ekologicznego produktów ochrony roślin. W ramach projektu „Zdrowe owoce”, inicjatywy hiszpańskiej spółdzielni, prawie 1000 członków, głównie gospodarstwa rodzinne, chce przekazać niezbędną wiedzę w zakresie rozpoznania i kontroli szkodników. FNPC 14 7.Rolnicy włączają ochronę bioróżnorodności do praktyk rolnych W ostatnim czasie bardzo wzrosło znaczenie utrzymywania bioróżnorodności. Jest to dążenie wielu rolników do zrównoważonego rolnictwa. Zwiększenie unijnych standardów środowiskowych (Ramowa Dyrektywa Wodna, Dyrektywa Siedliskowa i Ptasia, Dyrektywa w sprawie zrównoważonego stosowania środków ochrony roślin) oraz wzrost popytu na żywność dobrej jakości i o dużej wartości dodanej, dały rolnikom powód do krytycznego spojrzenia na dotychczas stosowane metody rolnictwa i pozwoliły je odpowiednio zmienić. Ostatnie unijnie reformy rolnictwa pomogły również polepszyć ochronę bioróżnorodności w rolnictwie. W związku z tym, bardzo ważne jest połączenie płatności bezpośrednich z wypełnieniem kryteriów środowiskowych, do których zalicza się spełnianie wymogów dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (GAEC) oraz utrzymywanie trwałych łąk. Od roku 2009, w wyniku Przeglądu WPR, wypłata wsparcia została przeniesiona do kategorii rozwoju obszarów wiejskich, gdzie wsparcie to można wykorzystać na przykład na ochronę bioróżnorodności. Przy stale rosnących cenach energii, nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, rolnicy próbowali zwiększać naturalny potencjał wydajności swoich ziem. Jest to między innymi precyzyjne ulepszanie płodności gleby, na przykład poprzez wzbogacanie jej materią organiczną, utrzymanie i zwiększanie liczby owadów zapylających i pożytecznych organizmów. Często prowadzi się systematyczne włączanie usług ekosystemowych do rolnictwa ukierunkowanego na produkcję, jednak nie jest to praktyka powszechna, nawet jeśli w większości przypadków dodatkowe koszty krótko i średnioterminowe przekładają się na długoterminowe korzyści. Jednak coraz więcej rolników gotowych jest wypróbować te właściwe metody w swoich gospodarstwach. Dlatego też, w dwuletnim projekcie rozpoczętym w Holandii, udział wzięło 100 rolników z 3 regionów. Stworzono nowe możliwości zwiększania i wykorzystania bioróżnorodności, biorąc pod uwagę aspekty ekonomiczne. Celem projektu jest jak najlepsze wykorzystanie bioróżnorodności do stabilizacji produkcji rolnej, a jednocześnie zmniejszenie zależności od zewnętrznych środków produkcji, takich ja nawozy, środki ochrony roślin, farmaceutyki i irygacja. Kolejny z serii projektów w ramach funkcjonalnej agrobioróżnorodności miał za cel wykorzystanie i zwiększenie, tam gdzie to korzystne, bioróżnorodności, zwłaszcza różnorodności gleb. Duże zainteresowanie wynikami projektu i chęć udziału świadczyły o zaangażowaniu rolników we włączanie ochrony bioróżnorodności do swoich praktyk rolnych oraz w dobre wykorzystanie usług ekosystemowych. 15 Zintegrowane metody ochrony przed szkodnikami, gdzie chemiczna ochrona roślin jest stosowana tylko wtedy, kiedy przekroczony zostanie określony próg, cieszą się coraz większą popularnością. Pozwoliło to znacznie zmniejszyć stosowanie insektycydów na terenach produkcji owoców. Ma to również pozytywny wpływ na dzikie rośliny i zwierzęta i znacznie zwiększyło liczbę hodowanych ptaków. Zintegrowana uprawa ryżu również stanowi korzyść dla bioróżnorodności. Innym sposobem poprawy ochrony bioróżnorodności jest zintegrowanie nowych upraw do płodozmianu. Pozwoliłoby to zmniejszyć zapotrzebowanie na pestycydy i nawozy sztuczne, szczególnie, jeśli rośliny niezbożowe są włączone do płodozmianów zdominowanych przez uprawy zbożowe. Może to pomóc w uniknięciu kompresji gleby w przypadku, kiedy sadzone są rośliny o głęboko sięgających korzeniach. Przykładami są tutaj rośliny strączkowe, len i konopie. Odpowiednie doradztwo może znacznie pomóc w stosowaniu ochrony bioróżnorodności na poziomie gospodarstwa. Daje ono możliwość utworzenia współfinansowanego przez UE systemu doradztwa w rolnictwie, również w kwestii ochrony środowiska. Kiedy rolnicy otrzymują jednoczenie porady w sprawie ochrony środowiska i zarządzania gospodarstwem, umacnia to ich chęć stosowania praktyk przyjaznych środowisku. Odpowiednie doradztwo jest szczególnie ważne w przypadku skomplikowanych zmian profilu produkcji, na przykład przejścia na rolnictwo ekologiczne lub stosowanie ekologicznych metod ochrony przed szkodnikami. Im mniejsze jest ryzyko ekonomiczne, tym większa jest wola rolników do zmiany praktyk rolnych, aby respektowały w większym stopniu środowisko. 8.Nie ma typowego rozwiązania dla utrzymania bioróżnorodności – przykłady pasów roślinności Stosowanie pasów roślinności na ziemiach uprawnych jest bez wątpienia jednym z głównych narzędzi zwiększania bioróżnorodności na terenach rolnych. Jednak pasy te nie zastępują siedlisk dla lokalnej mikrofauny. Dzika roślinność, w której występuje duża różnorodność zwierząt, a zwłaszcza roślin i którą widzimy wzdłuż pól, dróg i ścieżek jest prawdziwym siedliskiem dla tych zwierząt. Należy więc je chronić i uznać ich wartość. Te wielokolorowe pasy wzdłuż dróg i ścieżek nadal są częścią krajobrazu, zwłaszcza na terenach o niskiej wydajności. W Niemczech od wielu lat stosuje się zachęty finansowe do tworzenia pasów roślinności. W regionie Kolonii/Bonn w 2010 roku celowo utworzono pasy roślinności wzdłuż dróg. Stało się to w ramach współpracy i partnerstwa z lokalnymi rolnikami. Krajobraz tego zurbanizowanego regionu został w ten sposób dostosowany do potrzeb osób poszukujących spokoju. Mieszanka dzikich ziół i traw stanowi przede wszystkim źródło pożywienia i schronienie dla licznych gatunków zwierząt żyjących wokół pól. Pozwala to połączyć ochronę środowiska i produkcję rolną. . W regionach, gdzie dominuje rolnictwo, pasy roślinności mogą nie tylko trwale upiększyć krajobraz, ale również dostarczyć pożywienia i schronienia owadom i innym dzikim zwierzętom. Ponadto, mogą one stanowić źródło pożywienia dla pszczół. Nouricia W 2009 roku, na przykład, rolnicy z francuskiej spółdzielni Nouricia rozpoczęli tworzenie pasów roślinności we współpracy z pszczelarzami, a w 2010 roku 15 pszczelarzy zasiało na 32 ha rośliny kwiatowe, które stały się źródłem nektaru i pyłku. Od pierwszego roku połowa zebranego przez pszczoły pyłku pochodziła z tych pasów roślinności, co dowodzi, jak ważne jest to dodatkowe źródło pożywienia. Istnieje inicjatywa, finansowana przez przemysł, zatytułowana „Operacja zapylacz”, której celem jest zwiększenie liczby lokalnie występujących owadów zapylających na terenach rolnych. Wiele upraw przemysłowych zależy od zapylania przez owady, na przykład drzewa i krzewy owocowe, rzepak, słonecznik, truskawki. Polepszenie zapylania pozwala zwiększyć wydajność i jakość. W inicjatywie tej biorą udział rolnicy 16 z 13 państw Europy (Portugalia, Hiszpania, Francja, Belgia, Holandia, Irlandia, Wielka Brytania, Szwecja, Niemcy, Szwajcaria, Włochy, Węgry i Grecja). Otrzymują oni mieszankę specjalnych nasion oraz pomoc w postaci doradztwa w tworzeniu pasów roślinności. W przypadku złych zbiorów dostają oni rekompensatę. Jako że w pasach roślinności nie stosuje się środków ochrony roślin, stanowią one nie tylko cenne siedliska dla lokalnie występujących owadów, ale pozwalają również zmniejszyć ryzyko wytworzenia odporności u szkodników, takich jak mszyce. w programie tym wzięło udział 39000 rolników, którzy udostępnili powierzchnię 24000 ha. Należy też pamiętać o pozytywnym wpływie roślin kwiatowych na tereny odłogowane. Na przykład, 300 ha ziemi należącej do francuskiej spółdzielni Terrena-Poitou przekształcono w łąkę miodonośną, na której rosną między innymi facelie i lucerna. Część nasion została bezpłatnie przekazana rolnikom. W latach szczególnie suchych można wyjątkowo skosić tą lucernę i wtedy tereny zasiane lucerną służą za rezerwuar paszy dla bydła. FNSEA W Anglii, celem dobrowolnej inicjatywy rozpoczętej w roku 2009, “Campaign for the Farmed Environment” było zachowanie, a nawet przekroczenie korzyści środowiskowych oferowanych przez odłogowanie, wcześniej wymagane w ramach Systemu Płatności Jednolitej (SPS). Korzyści wynikające z zarządzania ziemią, wspieranego przez tę inicjatywę pozwolą na poprawę jakości wody oraz na ochronę gleby, zwiększając przy tym populacje dzikich zwierząt żyjących na gruntach rolnych. Jedynym z celów kampanii jest przeznaczenie 60.000 ha nieuprawianej ziemi na ochronę środowiska, dzięki między innymi tworzeniu pasów zieleni. W Austrii tworzenie pasów roślinności jest częścią programów rolno-środowiskowych. Uczestnicy tych programów muszą przeznaczać co najmniej 2% swojej powierzchni rolnej na pasy roślinności i pasy dla pożytecznych zwierząt. Znacznie wzrosły dzięki temu liczba i zagęszczenie pożytecznych zwierząt, takich jak chrząszcze, muchówki i dzikie pszczoły. W 2009 roku 17 Powierzchnia ta może być źródłem pożywienia i schronieniem dla pożytecznych zwierząt lub siedliskiem dla małej dziczyzny, a także łąką miodonośną. Od wyboru celu zależy koncepcja pasów i terenów zielonych, a zwłaszcza dobór nasion. Ponadto, czynniki lokalne, takie jak cechy gleby i czynniki związane z gospodarstwem (system eksploatacji, płodozmian, uprawy jednoroczne lub wieloletnie) również mają wpływ na wielkość tych terenów i dobór roślin. W każdym przypadku, tereny zielone przyczyniają się o wzrostu bioróżnorodności na terenach rolnych. Badania nad rolnictwem i bioróżnorodnością są dyscypliną czerpiącą z wielu innych, należącą zarówno do nauk przyrodniczych, jak i społecznych. Z jednej strony wyjaśniają one jak i w jakim stopniu współczesne rolnictwo wpływa na środowisko. Z drugiej strony, opracowują one rozwiązanie służące pozytywnym zmianom w praktykach rolnych, tak aby chronić środowisko, pamiętając zarówno o nieodłącznych czynnikach działalności rolniczej, jak i o warunkach ekonomicznych. Tylko w taki sposób uda się połączyć naukę i praktykę i włączyć ochronę bioróżnorodności do produkcji rolnej. Zwiększone stosowanie rozwiązań technicznych i innowacyjnego podejścia może być w tym przypadku sprzyjające. gatunków. Takie rozwiązania, kiedy rolnik sam staje sie ekspertem w dziedzinie ochrony środowiska, są również stosowane przy ochronie ptaków. Tak dzieje sie w Szwecji, gdzie rolnicy są szkoleni do obserwacji ptaków. Już 200 gospodarstw o całkowitej powierzchni 30 000 ha bierze udział w tym przedsięwzięciu i chroni w ten sposób ptaki dzięki konkretnym narzędziom, między innymi niezasiane przestrzenie przeznaczone do wylęgu. Gattermaier 9. Badania i innowacje w rolnictwie w służbie bioróżnorodności FNSEA Aby wyniki badań były wdrażane przez rolników, ważne jest przekonanie ich do skuteczności i wykonalności tego zadania. Dlatego waloryzacja i branie pod uwagę wiedzy lokalnej i tradycyjnej są bardzo ważne. Samodzielny nadzór nad łąkami przez rolnika jest właśnie przykładem takiego podejścia. Określa on bioróżnorodność swoich łąk wykorzystując listę gatunków opracowaną przy wsparciu naukowców oraz metodę transektu. Selekcja do listy gatunków specyficznych dla danego regionu okazała się sukcesem. Dzięki temu gatunki są łatwo rozpoznawalne, bardzo wrażliwe na zmiany praktyk i są typowymi przedstawicielami dla łąk bogatych gatunkowo. W Austrii i w Niemczech podejście takie jest wspomagane finansowo, jako instrument rolnośrodowiskowy. W ramach praktyk ukierunkowanych na wyniki rolnicy otrzymują premię na łąki, która jest różna w zależności od bogactwa Gattermaier Taka strategia jest również stosowana w ramach niemieckiego projektu prowadzonego wspólnie przez obrońców przyrody i stowarzyszenie rolników. Rolnicy zachęcani są do pozostawienia niezasianych okienek dla skowronków. Prawdziwą nowością jest innowacyjne podejście, które zachęciło rolników do udziału. Zwrócono uwagę rolników na takie działania za pośrednictwem prasy i wezwań do udziału. Zasada stosowania niezasianych okienek jest łatwa do pokazania- wystarczy jedynie na krótko podnieść siewnik, dzięki czemu powstaje wolna od zasiewu powierzchnia około 20 m², żadne inne działania dostosowawcze nie są konieczne. Wszyscy rolnicy, którzy chcą uczestniczyć w tych działaniach mogą o tym poinformować odpowiednie osoby wysyłając formularz. W ten sposób poinformowano rolników w całych Niemczech. Początkowym cel 1000 pól przyjaznych skowronkom został znacznie przekroczony w roku 2010. 18 Aktualne projekty selekcji ochronnej opierają się na najnowszych odkryciach naukowych. Obecnie można precyzyjnie udowodnić pochodzenie starych ras zwierząt gospodarskich dzięki badaniom genetycznym. Istnieją modele ułatwiające dobór zwierząt do rozrodu. Można uzyskać znaczną redukcję ryzyka pokrewieństwa dzięki sztucznemu zapłodnieniu i wszczepieniu embriona do macicy. Stosowanie procedury przetargów jest kolejnym innowacyjnym rozwiązaniem. W takim przypadku rolnik sam decyduje o tym, za jaką premię gotów jest dostosować swoje praktyki rolne do wymogów ochrony środowiska. W 2009 roku 19 rolników ze Szlezwiku-Holsztynu w Niemczech wzięło udział w tej inicjatywie, oferując 54 łąki o całkowitej powierzchni 151 ha. Aby szybciej wprowadzać w życie nową wiedzę, często wykorzystuje się gospodarstwa lub powierzchnie pokazowe. Zwiększa się w ten sposób gotowość rolników do zastosowania nowych technik, zwłaszcza wtedy, kiedy wybierze się do pokazów typowe gospodarstwo w regionie. Tak samo oswaja się rolników z technikami GPS/SIG. Precyzyjne rolnictwo może również chronić bioróżnorodność, na przykład poprzez redukcję stosowania środków ochrony roślin. W tym wypadku stosuje się praktykę ochrony roślin dostosowaną do potrzeb lub nienawożenie w strefach buforowych w pobliżu wrażliwych biotopów. W Holandii stosuje się specjalne strefy pokazowe w trzech miejscach, aby zilustrować z punktu widzenia bioróżnorodności wybrane przykłady mieszanek traw, wykorzystania ziemi i nawożenia kompostem. Ponadto, opracowano „skrzynkę z narzędziami” zawierającą rady i wyjaśnienia dotyczące 15 działań w rolnictwie związanych z bioróżnorodnością, łatwych w zastosowaniu i niedrogich. Są to na przykład urządzenia stosowane do mierzenia kompresji gleby i ciśnienia lub też pomoc w zakładaniu gniazd dla skowronków. Anneloes Visser (CLM) 19 Paul Weiss 10.Zachowanie różnorodności genetycznej w rolnictwie Stare rasy zwierząt hodowlanych i tradycyjne uprawy muszą w przyszłości zachować swoje miejsce w europejskim rolnictwie, nie tylko jako część odwiecznej tradycji hodowli, ale również jako cenny rezerwuar zwierząt dla przyszłej hodowli i selekcji. Uprawy i rasy o zbyt jednolitym dziedzictwie genetycznym są bardziej narażone na choroby i szkodniki oraz gorzej adaptują się do zmiennych warunków środowiskowych. Sektor rolnictwa zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności za zachowanie różnorodności genetycznej zwierząt hodowlanych i upraw przemysłowych. Wielu rolników uczestniczy w programach selekcji zachowawczej. Jednak z powodu często mniejszej wydajności, potrzebna jest w tym zakresie pomoc finansowa zabezpieczająca dochody rolników. W Słowenii, na przykład, hodowla zwierząt jest wspierana przez 11 ras autochtonicznych zwierząt hodowlanych przy użyciu unijnych funduszy – w tym 4 rasy owiec, 3 rasy koni i po 1 rasie świń, kóz i kur. Hodowcy zwierząt pochodzących z 9 wyselekcjonowanych ras tradycyjnych otrzymują wsparcie finansowe. Rolnicy są w skoordynowany sposób zachęcani do hodowli pierwotnej i ekstensywnej, w tradycyjnym środowisku, co pozwala wykorzystać siłę i zdolności adaptacyjne tych ras i zachować ich cechy. Oprócz zwierząt w gospodarstwach istnieje krajowy bank danych genetycznych, który jest częścią europejskiego banku genetycznego dla zwierząt gospodarskich. Pomimo tych wysiłków, 5 ras znajduje się obecnie w sytuacji krytycznej, 3 są zagrożone, a dla 10 kolejnych ryzyko wymarcia jest duże. Jedynie 9 ras ma zapewniona kontynuację hodowli. Również we Francji rolnicy angażują się w ochronę ras zwierząt gospodarskich. Dzięki krajowemu programowi 13 ras bydła uratowano od wyginięcia. Mimo że zwierzęta te stanowią jedynie 0,5% całkowitej populacji bydła we Francji, jest to połowa wszystkich francuskich ras bydła, a tym samym bardzo ważna rezerwa genetyczna. Cregene Aby uniknąć pokrewieństwa i wyselekcjonować pożądane cechy, zapewnia się rolnikom pomoc w krzyżowaniu. Na przykład dzięki programowi SAUVAGE stosowanemu we Francji, można wybrać samce do reprodukcji wśród rzadkich ras owiec i kóz. Symulacje w programie VARGEN pokazały możliwość zredukowania o 20% poziomu pokrewieństwa bydła i kóz, przy zachowaniu tego samego poziomu postępu genetycznego. Ponadto, w krajowym francuskim banku genetycznym – Kriobanku – znajduje się materiał genetyczny 137 ras. Dzięki temu technicznemu rozwiązaniu można uzupełnić selekcję ochronną w gospodarstwach rolnych, ale nie można jej zastąpić. Jedynie wtedy, kiedy rolnicy będą mieli ekonomiczne perspektywy w hodowli tradycyjnych ras, uda się je zachować w perspektywie długoterminowej. Dlatego też w Słowenii promuje się produkcję i handel serem tradycyjnym wyrabianym z mleka ras autochtonicznych. Produkty te są chronione i mają specjalne oznakowanie. Banki genetyczne odgrywają również kluczową rolę w utrzymaniu tradycyjnych upraw. Istnieje też wiele projektów z serii „Arka Noego”, na przykład w regionie Molise, we Włoszech, w związku z tą inicjatywą możliwe było odzyskanie 13 starych odmian pszenicy, 3 odmian winogron oraz odmiany winogron, która obecnie używana jest do produkcji wysokiej jakości wina. Rolnicy wybierają tradycyjne odmiany i otrzymują w ten sposób nasiona i sadzonki do rozmnażania. Możliwe stało się przywrócenie w kuchni warzyw i owoców niemal zapomnianych i sprzedawanie ich jako specjałów regionalnych. Cika cattle, Jernej Vrtačnik 20 Stosowanie tradycyjnych odmian w uprawach pozwala na ocenę ich prawdziwej wartości. Potrzebna jest wiec duża baza genetyczna, aby selekcjonować odmiany o ulepszonych cechach. Tradycyjne odmiany są na przykład stosowane w ulepszaniu u współczesnych odmian zdolności wchłaniania składników odżywczych lub odporności na suszę i choroby. Taki jest cel europejskiej platformy „plants for the future“, w której uczestniczą Komitety Copa-Cogeca i ich organizacje członkowskie. Stosowanie narzędzi określających genotyp i fenotyp pozwala wykryć korzystne cechy w materiale genetycznym, zwłaszcza w starych odmianach oraz w gatunkach poprzedzających obecnie uprawiane gatunki. Obecnie prowadzone są obiecujące prace nad pszenicą, która jest głównym europejskim zbożem. Polegają one na reprodukcji krzyżówek pomiędzy dzikimi trawami, z których pochodzi współczesna pszenica. Przykłady zawarte w niniejszej broszurze pokazują, że rolnicy odgrywają kluczową rolę w ochronie nie tylko środowiska i bioróżnorodności, ale również atrakcyjnych krajobrazów dla mieszkańców wsi, gości i turystów. Ale jeśli rolnicy mają przetrwać i wypełniać swoją rolę, potrzebują stabilnej bazy produkcyjnej i wsparcia. Nie należy zapominać, że produkowanie zgodnie z wysokimi standardami środowiskowymi i ochrona bioróżnorodności wiąże się z kosztami i/lub utrzymaniem systemów produkcji o niskiej dochodowości. Jednak unijni rolnicy bezpośrednio konkurują z importem, który nie podlega takim ograniczeniom. Dlatego potrzebujemy silnej polityki na poziomie UE, wspierającej rolników w ich wysiłkach dotyczących ochrony bioróżnorodności i dlatego nie można wymagać od rolników respektowania dodatkowych wymogów prawnych. Przy silnej polityce i wystarczających funduszach, unijne gospodarstwa będą mogły nadal stanowić miejsca pracy dla około 28 milionów ludzi na ternach wiejskich, gwarantować bezpieczeństwo i stabilność żywności oraz jednocześnie prowadzić gospodarkę rolną przyjazną środowisku i bioróżnorodności. 21 Poniżej znajdą Państwo dostarczone przez organizacje członkowskie Komitetów Copa-Cogeca przykłady do tej broszury. Dla każdego projektu/ inicjatywy jest wymieniona nazwa, organizacja, która zebrała przykłady, kraj, jej główne cele i centralne osiągnięcia – ekologiczne, gospodarcze lub społeczne. Nazwa projektu/inicjatywy Główny cel Wyniki USŁUGI EKOSYSTEMOWE Utrzymanie gleby, ochrona bioróżnorodności w strefach podmokłych NATURA 2000 (ASAJA, Hiszpania) Poszukiwanie rozwiązań „korzystnych dla obu stron”, mających na celu zredukowanie utarty żyznej gleby oraz ochronę cennych siedlisk podmokłych stref, unikając utraty substancji odżywczych i osadów 60 ha terenów demonstracyjnych poświęconych eksploatacji przystosowanych praktyk; Utworzenie rolno-środowiskowego centrum szkoleniowego; wprowadzenie europejskiego systemu ekozarządzania i audytu EMAS Lucerna, potężny rezerwuar bioróżnorodności na obszarach dużych upraw (Coop de France, Francja) Zmiana praktyk koszenia na polach lucerny oraz kontrola korzyści w zakresie bioróżnorodności przy pomocy różnych wskaźników Znaczny wzrost liczby ptaków, motyli, pszczół i nietoperzy ; porozumienie pomiędzy rolnikami, organizacjami środowiskowymi i operatorami fabryk suszenia lucerny ; udział 45 rolników Kwiaty dla pszczół, ogniwo trwałego łańcucha (Coop de France, Francja) Pszczelarze i rolnicy poprawiają dostępność żywności dla pszczół w ramach strategii spółdzielczej poprzez selekcję roślin dostarczających nektar i pyłek, które rosną na ziemiach leżących odłogiem Udział 12 pszczelarzy i 15 rolników na powierzchni 32 ha ; wspólna selekcja odpowiednich miejsc dla implantacji schronień dla pszczół, w ciągu 3 lat Operacja zapylanie (między innymi NFU, Wielka Brytania) Przemysł rozpoczął tę inicjatywę przeznaczoną do faworyzowania zapylania w całej Europie, tworząc 10 000 ha siedlisk do tego przeznaczonych Udział rolników w 13 krajach europejskich; ścisły związek z badaniami, płatności kompensacyjne pomiędzy 500 i 1000 €/ha Pola przegrodzone rzędami drzew, sady i ugory kwiatów w produkcji mleka (FNSEA – FNPL, Francja) Wzbogacenie bioróżnorodności biorąc pod uwagę potencjał indywidualnych gospodarstw Redukcja stosowania nawozów mineralnych poprzez implantację białej koniczyny na pastwiskach ; dostarczenie pożywienia dla owadów i dzikiej fauny ; plantacja drzew owocowych dających cień na pastwiskach Spółdzielnia Terrena Poitou hoduje kwiaty dla pszczół (Coop de France, Francja) Uprawy roślin kwiatowych stanowią dla pszczół i dla innych owadów rezerwuar białek i przyczyniają się do zwiększania różnorodności gatunków na gruntach rolnych 300 ha ugorów z roślinami kwiatowymi ; rośliny motylkowe przyjazne dla pszczół i dla żyzności gleb, które są interesujące jako pasze dla zwierząt hodowlanych w ramach odstępstwa w roku suchym Trwała Doñana: chroniąc przy tym gleby oraz bioróżnorodność Doñany (ASAJA, Hiszpania) Redukcja erozji związanej z działaniami rolnymi i poprawą statusu konserwacji rzeki Guadiamar (dotykając główny dopływ mokradeł Doñana) Udział 5000 rolników w różnych inicjatywach informacyjnych; instalacja ponad 300 ha terenów demonstracyjnych, gdzie prezentowane są trwałe techniki zarządzania gruntami; lepsze pokrycie gleby w gajach oliwnych oraz dla innych drzew Kontrola ekologiczna szkodników w celu poprawienia jakości owoców, redukując przy tym negatywny wpływ na środowisko Redukcja stosowania produktów ochrony roślin, poprawiając przy tym jakość produktów, tworzenie instalacji szkoleniowych dla 1000 członków spółdzielni ACTEL Zdrowe owoce (Spółdzielnie rolnospożywcze, Hiszpania) 22 AGRIFAUNE – W jaki sposób pogodzić trwałe rolnictwo i ochronę dzikiej fauny? (APCA, Francja) Faworyzowanie brania pod uwagę dzikiej fauny na gruntach rolnych oraz integrowanie jej potrzeb do praktyk rolnych Redukcja kosztów zarządzania gruntami przy pomocy technik konserwacji; implantacja pasów traw wzdłuż żywopłotów; wzrost populacji dziczyzny, takiej jak szare kuropatwy, bażanty, dzikie króliki Rolnicy wykorzystują bioróżnorodność (LTO, Holandia) Połączenie „funkcjonalnego” stosowania bioróżnorodności, udział w bioróżnorodności „genetycznej” i „naturalnej” Rolnicy korzystają z bioróżnorodności integrując ją w ich zarządzanie gospodarstwem: lepsza bioróżnorodność gleb, aby poprawić ich żyzność FLOWERWATCH – włączenie rolników w kontrolę bioróżnorodności ((LKÖ, Austria) Flowerwatch, program dobrowolnej kontroli, ma na celu uczulić rolników na znaczenie bioróżnorodności oraz na polepszenie jej zrozumienia Działanie mające na celu ochronę łąk o małej produktywności; ten instrument jest uzupełnieniem pozostałych instrumentów; rolnikom płaci się 30€/ ha za kontrolę roślin kwiatowych Bioróżnorodność na łonie intensywnego rolnictwa ekologicznego (AEI) : oś strategiczna Terrena vision 2015 (Coop de France, Francja) Członkowie spółdzielni są wspierani, aby produkcja pozostała opłacalna, integrując bioróżnorodność na polach (mieszanki gatunków, brzegi pól itd.) oraz chroniąc sąsiadujące siedliska (cechy charakterystyczne krajobrazu) Organizacja pierwszej międzynarodowej konferencji na temat intensywnego rolnictwa ekologicznego w 2010 roku; 14 ha terenów demonstracyjnych dotyczących innowacyjnych strategii, włącznie z 1 ha poświęconym szczególnie bioróżnorodności 23 SIEDLISKA Sady na łąkach – skarbem bioróżnorodności i wiedzy (KGZS, Słowenia) Konserwacja i rewitalizacja łąk i starych sadów na łąkach, gdzie rosną drzewa owocowe, w Słowenii i w Chorwacji; celem jest połączenie ludzi i przyrody Ochrona sadów jako siedlisk dla ptaków i innych gatunków zwierząt; tworzenie szkółek leśnych dla starych drzew owocowych; tradycyjne przetwórstwo owoców jako działalność gospodarcza gospodarstwa rolnego Pasy kwiatów są silnym instrumentem rolnośrodowiskowym (LKÖ, Austria) Poza ich udziałem w waloryzacji krajobrazów, pasy kwiatowe oferują pożywienie i atrakcyjne siedliska dla naturalnych drapieżników Instrument rolno-środowiskowy wraz z 23 968 ha w ramach umowy ; biorące udział gospodarstwa przekształcają minimalnie 2% sowich gruntów w tego typu siedliska Natura 2000 staje się sukcesem dla wszystkich dzięki kształtowaniu krajobrazu przez rolników (DBV, Niemcy) Usuwanie krzewów i wprowadzenie systemów pastwisk ekstensywnych w celu ochrony gęstych łąk Dzięki spółdzielczemu podejściu i wsparciu finansowemu, możliwe było podniesienie wartości ekologicznej 72 ha na terenie objętym Naturą 2000 Na poziomie gospodarstwa, produkcja zbóż jest zastąpiona poprzez zalesianie i tworzenie podmokłych stref Tworzenie nowych siedlisk, bogatych bioróżnorodność na gruntach rolnych całkowitej powierzchni 10% Poprawa przestrzeni poprzez małą dziczyznę oraz ptaki gniazdujące na ziemi (DBV, Niemcy) Odłogi przekształcone w kępy bioróżnorodności dzikiej fauny zielne 50 ha odłogowania wzmocnione poprzez strategię we współpracy z rolnikami, myśliwymi i administracją Bydło Zickentaler hodowane na torfowiskach (LKÖ, Austria) Produkcja dobrej jakości mięsa, dostarczająca dochody rolnikom, respektując przy tym cele ochrony przyrody 42 rolników wspólnie przekształciło 100 ha gruntów ornych w pastwiska w pobliżu chronionych torfowisk Z a g w a r a n t o w a n i e bioróżnorodności w strefach podmokłych dzięki pastwiskom (DAFC, Dania) Utrzymanie stref podmokłych wykorzystywanych przez rolnictwo w celu ochrony roślin o dużej wartości botanicznej Porozumienie pomiędzy właścicielami ziemskimi strefy około 100 ha; wykorzystanie niektórych części jako źródeł nasion, aby propagować pożądane odmiany roślinne Ścianki z kamieni : ważne siedliska (LKÖ, Austria) Konserwacja i przywrócenie ścianek z kamieni w winnicach, aby chronić rodzime gatunki Identyfikacja 550 gatunków roślinnych wydłuż ścianek z kamieni; tworzenie dodatkowych siedlisk, na przykład dla dzikich pszczół Ochrona terenów zielonych w dolinie rzeki Abava (ZSA, Łotwa) Ochrona krajobrazu i rzadkich roślin poprzez gospodarkę łąkami na brzegach rzeki w sposób przyjazny środowisku Gospodarstwo „Drubazas”, 40 ha, stado bydła służy jako gospodarstwo pokazowe do opracowywania rekomendacji w oparciu o badania naukowe w celu ochrony łąk bogatych gatunkowo Pasy kwiatowe Niemcy) Waloryzacja krajobrazów rolnych poprzez wprowadzanie pasów kwiatowych, które przynoszą wartość dodaną dla działań rekreacyjnych i dla bioróżnorodności Współpraca pomiędzy rolnikami a organizacją ochrony przyrody, fundacją na rzecz utrzymania kulturowych krajobrazów oraz administracją regionalną; tworzenie pasów kwiatowych wzdłuż ścieżek do celów rekreacyjnych Cassinazza – tworzenie krajobrazów i środowiska (Coldiretti, Włochy) 2010 (DBV, w o 24 GATUNKI 1000 pól dla skowronków (DBV, Niemcy) Małe „ okienka” nie uprawiane na polach zbóż, aby poprawić sukces reprodukcji Wraz z 2000 okienkami tego typu na polach zbóż do końca stycznia 2010, cel został już podwojony: wykorzystanie różnych mediów, aby skontaktować się z rolnikami; straty ekonomiczne w wysokości 5€ na okienko Wzmocnienie siedliska rysia iberyjskiego w regionie Alentejo (CAP, Portugalia) Udział w zachowaniu bioróżnorodności, dodanie wartości oraz wzmocnienie regionalnego dziedzictwa naturalnego jako podstawy trwałości Znaczna poprawa warunków życia królików, głównej ofiary rysia; udział 5 partnerów reprezentujących rolników, właścicieli ziemskich, administrację, stowarzyszenia zajmujące się konserwacją przyrody i badaniami Mistrzostwa łąk „AllgäuOberschwaben 2010”: regionalny konkurs dla rolników w zakresie ochrony przyrody (DBV, Niemcy) Zarządzanie łąkami i pastwiskami, aby zapewnić dużą różnorodność gatunków oraz wysoką dostępność pasz Udział łąk ekologicznych i konwencjonalnych gospodarstw rolnych; cena podzielona na 3 kategorie: łąki bogate gatunkowo, pastwiska bogate gatunkowo oraz sady bogate gatunkowo Obserwatorzy współpracujący Szwecja) Pogodzenie interesów zachowania przyrody oraz 200 gospodarstw o powierzchni średnio 150 bierze udział; wdrażanie korzystnych instrumentów dla ptaków gruntów rolnych Ochrona przez rolników rzadkich roślin na trwałych łąkach, przy pomocy procedury przetargu, aby wybrać uczestników Projekt demonstracyjny z dużą liczbą uczestników (obecnie 19 rolników z 151 ha); udział poprzez procedurę przetargu ptaków i rolnicy (LRF, Region kwiatowy zwany Steinburg – łąki bogate w odmiany (DBV, Niemcy) 25 rolników GENETYKA Ochrona francuskich rzadkich odmian bydła (Instytut hodowli, Francja) Zarządzanie reprodukcją rzadkich odmian bydła francuskiego we współpracy z rolnikami 13 ras bliskich wyginięciu zostało uratowanych i ich populacja na nowo wzrasta; ich zmienność genetyczna jest zapewniona Stan źródeł genetycznych zwierząt hodowlanych w (KGZS, Słowenia i Węgry) Zbieranie danych dotyczących rodzimych ras słoweńskich zwierząt hodowlanych Bank genetyczny w postaci nasienia i tkanek ; konserwacja gatunków zwierząt hodowlanych in situ; 13 ras rodzimych i 16 tradycyjnych ras Arka Noego – ochrona starych odmian upraw (CIA, Włochy) Zbiór i ponowne wprowadzenie starych odmian jabłek, gruszek, pszenicy, kukurydzy i winogron w gospodarstwach w regionie Molise Implantacja 43 ha sadów ze starymi odmianami jabłek i gruszek; przywrócenie 13 starych odmian pszenicy, 3 kukurydzy i 1 winogron, wykorzystywanej dzisiaj do produkcji wina o bardzo wysokiej jakości SAUVAGE, oprogramowanie przeznaczone na zarządzanie małą populacją zawierającą osobniki z rodowodem (Instytut hodowli, Francja) Program oparty na elementarnych regułach zarządzania zmiennością genetyczną zagrożonych ras kóz i owiec Utrzymanie zmienności genetycznej wśród małych populacji Francuski Francja) (UNCEIA, Ochrona zwierzęcych źródeł genetycznych w perspektywie długoterminowej (zmienność ras gatunków hodowlanych) Udział 12 badawczych organizacji francuskich, organizacji zajmujących się reprodukcją i administracji; 137 ras pochodzących od 8 gatunków (materiał genetyczny) VARGEN : zestaw instrumentów, aby zapobiec występowaniu pokrewieństwa we francuskich programach selekcji wołowiny i mięsa owczego (Instytut hodowli, UNCEIA, Francja) Instrumenty zaprojektowane, aby umożliwić francuskim firmom zajmującym się reprodukcję zarządzanie zmiennością genetyczną w ich programach hodowli bydła i owiec oraz dystrybucji nasienia Znaczne ograniczenie ryzyka pojawienia się wad genetycznych; utrzymanie znacznego rezerwuaru genetycznego dla przyszłych potrzeb Lepszy stan roślin pozwala na zachowanie i na rozwój bioróżnorodności uprawianych gatunków (LIMAGRAIN, Francja) Dynamiczne zarządzanie źródłami genetycznymi pozwalającymi na lepszą odporność na stres biotyczny i abiotyczny Krzyżówki pomiędzy starymi i nowymi odmianami pszenicy do celów żywnościowych i poza żywnościowych; spółdzielnia posiada duży zasób odmian pszenicy i próbuje poszerzyć bioróżnorodność genetyczną odmian uprawnych poprzez reprodukcję krzyżowanej współczesnej pszenicy. Kriobank 26 INNE ECO² = Ekologia x ekonomia. Rolnicy uczestniczą w zarządzaniu krajobrazami (Boerenbond, Belgia) Wspólne podejście w grupach rolników wdrażające ochronę rolno-środowiskową i gospodarkę tworzącą korzyści ekonomiczne oraz zrównoważoną środowiskowo Ustanowienie 6 grup rolników uczestniczących w zarządzaniu krajobrazami i środowiskiem w konkretnych miejscach, na podstawie danych ekonomicznych, przy wykorzystaniu innowacji systemowej; rolnicy zyskują doświadczenie poprzez dzielenie się wiedzą i budowanie umiejętności ze strony ekspertów rolno-środowiskowych i konsultantów organizacyjnych Bioróżnorodność jest naszą pasją – tworzy ona synergię (MTK, Finlandia) Zwiększenie bioróżnorodności poprzez przystosowanie praktyk rolnych, chroniąc przy tym zasoby wody oraz walcząc ze zmianami klimatu Produkcja ekologiczna jakościowego mięsa; zachęta dla pozostałych rolników do podążania za tym przykładem; tworzenie siedlisk o wysokiej wartości na gruntach rolnych Kampania dla środowiska rolnego (między innymi NFU, Wielka Brytania) Przywrócenie a nawet przekraczanie korzyści płynących z wcześniej praktykowanego odłogowania (to znaczy: ochrona źródeł, ptaków i dzikiej fauny gruntów rolnych) Zaangażowanie 12 organizacji partnerskich na poziomie krajowym i regionalnym; poprawa uczestnictwa i zrozumienia systemów rolnośrodowiskowych; dobrowolne stosowanie praktyk respektujących środowisko w całej Anglii 27 EKOMITETY COPA I COGECA : GŁOS EUROPEJSKICH ROLNIKÓW I ICH SPÓLDZIELNI Komitety Copa-Cogeca są zjednoczonym głosem rolników i ich spółdzielni w Unii Europejskiej. Wspólnie, organizacje te pracują na rzecz zrównoważonego, innowacyjnego i konkurencyjnego europejskiego rolnictwa, które może gwarantować bezpieczeństwo zaopatrzenia w żywność dla 500 milionów europejskich obywateli. Komitet Copa reprezentuje ponad 13 milionów rolników i ich rodzin, a Komitet Cogeca reprezentuje interesy 38 000 spółdzielni rolnych. Liczą one 77 organizacji członkowskich z różnych państw członkowskich UE. 61, Rue de Trèves B - 1040 Bruxelles Telephone 00 32 (0) 2 287 27 11 Telefax 00 32 (0) 2 287 27 00 www.copa-cogeca.eu EN(10)3236 28
