3. opracowanie nowych programów wspierających osoby
advertisement
SPRAWOZDANIE z prac zrealizowanych przez Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych w okresie od maja 2004 r. do października 2005 r. Warszawa, październik 2005 I. Działania legislacyjne Zakres prac prowadzonych przez Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych i jego Biuro w roku 2004 oraz 2005 związany był w zasadniczej mierze z akcesją Polski do Unii Europejskiej i zmianami, jakie należało wprowadzić w celu dostosowania instrumentów wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych do wspólnotowych reguł pomocy publicznej. Rozwiązania zawarte w znowelizowanej w grudniu 2002 r. ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a wchodzące w życie z dniem 1 stycznia 2004 r., okazały się niespójne z przepisami rozporządzenia Komisji WE nr 2204/2002 z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa w zakresie zatrudnienia. W dodatku znowelizowana ustawa nie określała precyzyjnie warunków dopuszczalności pomocy publicznej dla przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne, jak również dla samych osób niepełnosprawnych rozpoczynających bądź kontynuujących działalność gospodarczą. W tej sytuacji niezbędne okazało się przygotowanie szeregu programów pomocowych (rozporządzeń Rady Ministrów lub ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego) w celu określenia tych warunków. Brak takich programów uniemożliwiłby stosowanie pomocy publicznej dla przedsiębiorców po dniu akcesji. Biorąc pod uwagę powyższy kontekst oraz sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy (niska aktywność zawodowa, niski wskaźnik zatrudnienia, niewielka obecność tych osób na otwartym rynku pracy), za niezbędne uznałem również podjęcie prac nad przygotowaniem projektu nowej ustawy, który uwzględniałby odmienne okoliczności oraz nadał nowy impuls zasadom wspierania ze środków publicznych rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych – w szczególności na otwartym rynku pracy. W rezultacie w lipcu 2004 roku został przygotowany projekt ustawy o wspieraniu zatrudnienia oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych (druk Sejmowy nr 3339) wraz z 29 kierunkowymi projektami rozporządzeń do tej ustawy. Wynikająca z przepisów wspólnotowych konieczność ograniczenia pomocy dla przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne do wysokości faktycznie ponoszonych podwyższonych kosztów wywołała zdecydowane niezadowolenie. Dialog z przedstawicielami pracodawców był szczególnie utrudniony w związku z wysokością stosowanej przed akcesją pomocy publicznej (nadwyżka pomocy nad faktycznymi kosztami wynikająca z braku wyraźnego związku pomiędzy wysokością tej pomocy, a rzeczywistymi kosztami zatrudniania osób niepełnosprawnych). 2 W wyniku prowadzonych uzgodnień ze stroną społeczną dwukrotnie znowelizowano Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne, zwiększając zakres stosowanej pomocy oraz określając stawki ryczałtowe rekompensaty dla przedsiębiorców z tytułu ponoszonych podwyższonych kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych. Jednocześnie prowadzono rozmowy w celu zawarcia porozumienia z przedstawicielami pracodawców co do formy oraz ostatecznej wysokości wsparcia ze środków publicznych przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne. Ostatecznie zawarte Porozumienie z dnia 10 listopada 2004 r. pomiędzy Ministrem Polityki Społecznej a czterema największymi organizacjami pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne dotyczyło stopniowego urealnienia (zmniejszenia) wysokości pomocy oraz wycofania dofinansowania składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne jako instrumentu pomocy publicznej – z częściowym wyrównaniem tej formy pomocy w innych składnikach rekompensaty z tytułu ponoszonych podwyższonych kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych. W ramach powołanych przeze mnie dwóch roboczych zespołów oraz prac Krajowej Rady Konsultacyjnej do Spraw Osób Niepełnosprawnych prowadzono uzgodnienia rządowego projektu autopoprawki do znajdującego się w Sejmie projektu ustawy. Projekt autopoprawki został skierowany do Sejmu we wrześniu 2004 r. (druk Sejmowy 3339A). Projekt nowej ustawy wraz z autopoprawką miał na celu: zapewnienie równego dostępu pracodawców do pomocy związanej z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych - zaproponowano uzależnienie wysokości wsparcia od stopnia koncentracji osób niepełnosprawnych w zatrudnieniu oraz od stopnia i rodzaju ich niepełnosprawności, a nie od statusu przedsiębiorcy, jak to ma miejsce dzisiaj uporządkowanie przepisów odnoszących się do pomocy publicznej – dokonanie stosownych korekt uwzględniających w pełni reguły pomocy publicznej, które wiążą nas po akcesji do Unii Europejskiej, w tym związanych z urealnieniem stosowanej pomocy w odniesieniu do rzeczywistych podwyższonych kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych – zgodnie z zawartym Porozumieniem, odejście od finansowania składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne tj. pomocy mającej charakter automatyczny w celu zapewnienia większej przejrzystości udzielanej pomocy, uproszczenia systemu wsparcia oraz zapewnienia możliwości sprawnego monitorowania udzielonej pomocy wprowadzenie nowych instrumentów wspierających zatrudnianie osób niepełnosprawnych tj. pomocy związanej z rekrutacją pracowników 3 niepełnosprawnych, pomocy regionalnej związanej z tworzeniem nowych stanowisk pracy dla tych osób oraz wyższej pomocy na ich szkolenia wprowadzenie zasady programowania dla dystrybucji około 50% środków PFRON wprowadzenie możliwości wspierania ze środków PFRON rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej Zaniechanie przez Parlament prac nad projektem ustawy wraz z autopoprawką skłonił mnie do zaproponowania zmian do obowiązującej ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przedłożone do uwzględnienia w projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z członkostwem Polski w Unii Europejskiej zmiany obejmują: - wprowadzenie możliwości otrzymania przez pracodawcę ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zwrotu 60% kosztów płacy osoby niepełnosprawnej, w przypadku zatrudnienia przez pracodawcę (będącego beneficjentem pomocy w rozumieniu przepisów dotyczących pomocy publicznej) osoby niepełnosprawnej bezrobotnej lub poszukującej pracy i niepozostającej w zatrudnieniu, która została skierowana do pracy przez powiatowy urząd pracy, - zmiany przepisów dotyczących udzielania pomocy w formie miesięcznego dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych, polegającej na ich dostosowaniu do przepisów rozporządzenia Komisji (WE) nr 2204/2002 z dnia 5 grudnia 2002 w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa w zakresie zatrudnienia – w zakresie sankcjonowania, stwierdzonych u beneficjenta pomocy, nieprawidłowości w zatrudnianiu lub wpłacie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. Niezależnie od prac nad nową ustawą i autopoprawką w 2004 i 2005 roku przygotowano szereg rozporządzeń - aktów wykonawczych do ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w tym tzw. programów pomocowych (rozporządzenia Rady Ministrów lub ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego) regulujących kwestie pomocy publicznej dla przedsiębiorców zatrudniających osoby niepełnosprawne oraz pomocy dla osób niepełnosprawnych rozpoczynających lub kontynuujących działalność gospodarczą. Dzięki wprowadzeniu tych programów możliwe jest wspieranie zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zmienionych warunkach prawnych związanych z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. 4 Ostatecznie w okresie od maja 2004 r. do października 2005 r. opracowano i wdrożono 15 aktów prawnych. Są to: 1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy na prowadzenie działalności gospodarczej przez osoby niepełnosprawne (Dz.U. Nr 114, poz.1192) – dotyczy dofinansowania w wysokości do 50% odsetek od kredytów zaciąganych przez osoby niepełnosprawne na kontynuowanie działalności gospodarczej w ramach zasady de minimis – podstawa art. 13 ustawy o rehabilitacji. 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy na szkolenia pracowników niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 114, poz. 1193) – dotyczy pomocy na szkolenia niepełnosprawnych pracowników udzielanej przedsiębiorcom przez starostę - podstawa art. 41 ustawy o rehabilitacji. 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne (Dz.U. Nr 114, poz. 1194) – dotyczy rekompensaty dla przedsiębiorców z tytułu ponoszonych podwyższonych kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych obejmującej dofinansowanie do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników oraz finansowanie składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne od wynagrodzeń zatrudnianych osób niepełnosprawnych w części dotyczącej pracodawcy –dwukrotnie nowelizowane w październiku i grudniu 2004 (patrz: pkt 8 i 9 – postawa art. 25 i 26a ustawy o rehabilitacji). 4. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 26 lipca 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad udzielania, oprocentowania, spłaty, rozkładania na raty i umarzania pożyczek dla osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 174, poz. 1810) - dotyczy pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej przez osoby niepełnosprawne udzielanych w ramach zasady de minimis – podstawa art. 12 ustawy o rehabilitacji. 5. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 lipca 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania przy udzielaniu zakładom pracy chronionej pomocy finansowej ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 175, poz. 1821) – dotyczy pomocy na szkolenia niepełnosprawnych pracowników w związku z koniecznością zmiany profilu produkcji – na podstawie art. 32 ust. 1 pkt 2. 5 6. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 6 sierpnia 2004 r. w sprawie określenia zadań samorządu województwa, które mogą być dofinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 187, poz. 1940) – dotyczy pomocy udzielanej m.in. przedsiębiorcom na realizacje robót budowlanych dotyczących obiektów służących rehabilitacji w związku z potrzebami osób niepełnosprawnych. Pomoc udzielana jest na podstawie art. 35 ust 1 pkt 5 ustawy o rehabilitacji, w ramach zasady de minimis. 7. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 15 września 2004 r. w sprawie zwrotu kosztów przystosowania stanowisk pracy, adaptacji pomieszczeń i urządzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu (Dz.U. Nr 215, poz. 2186) – dotyczy pomocy na cele wymienione w tytule rozporządzenia, udzielanej m. in. przedsiębiorcom przez starostę – podstawa art. 26 ust. 9 ustawy o rehabilitacji. 8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 października 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne Dz.U. Nr, 234, poz. 2345) - wprowadza nową formę rekompensaty z tytułu ponoszonych podwyższonych kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych tj. ryczałt, obejmuje dodatkowo składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne po stronie pracownika. Określa wartość ryczałtu (90%, 70% i 40% najniższego wynagrodzenia +15% składek). 9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne (Dz.U. Nr 264, poz. 2630) – podwyższa wartość ryczałtu z tytułu ponoszonych podwyższonych kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych do 100% składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne po stronie pracodawcy i pracownika, powala na wybór mieszanej formy rekompensaty (zaliczka do rozliczenia i ryczałt dla wybranych grup pracowników niepełnosprawnych). 10.Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 23 grudnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 283, poz. 2835) wprowadza zmiany do formularzy zgłoszeniowych i rozliczeniowych dotyczących refundacji podwyższonych kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych – w związku ze zmianami wprowadzonymi do rozporządzenia RM z 18 maja 2004 r. 6 11.Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy regionalnej na wspieranie nowych inwestycji w formie dofinansowania oprocentowania kredytów inwestycyjnych (Dz.U. Nr 57, poz. 493 z dnia 6 kwietnia 2005 r.) – reguluje zasady udzielania pomocy zakładom pracy chronionej w formie dofinansowania do wysokości 50% odsetek od zaciągniętych kredytów bankowych. 12.Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 24 maja 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 94, poz. 793) porządkuje sprawy proceduralne związane z ustalaniem wysokości dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych w związku z podwyższonymi kosztami ich zatrudniania. 13.Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy de minimis przedsiębiorcom prowadzącym zakłady pracy chronionej (Dz.U. Nr 189, poz.1591) - zapewnia pracodawcom prowadzącym zakłady pracy chronionej możliwość wydatkowania zgodnie z zasadą de minimis posiadanych środków na rachunku zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych pochodzących ze źródeł nieobjętych dotychczasową regulacją oraz wydatkowania tych środków na cele, które mogły być pokrywane z tych środków do 1 maja 2004 r. Wydatki, których przed wprowadzeniem nowelizacji nie można było ponosić, ze środków zfron zgromadzonych po akcesji, to koszty związane z zapewnieniem podstawowej i specjalistycznej opieki medycznej i usług rehabilitacyjnych dla niepełnosprawnych pracowników zakładu, finansowanie szkolenia i przekwalifikowania niepełnosprawnych pracowników w celu nabycia lub podnoszenia kwalifikacji zawodowych, dodatkowe wynagrodzenia pracowników za znajomość i posługiwanie się językiem migowym oraz wynagrodzenia lektorów dla pracowników niewidomych, a także inne wydatki ponoszone w ramach indywidualnych programów rehabilitacji pracowników niepełnosprawnych. 14. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 11 października 2005 r. w sprawie wzorów półrocznych informacji o pracodawcach zwolnionych z wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub zobowiązanych do tych wpłat oraz sposobu ich przekazywania. 15. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 11 października 2005 r. w sprawie wzoru i sposobu przekazywania przez wojewodę informacji dotyczących wydanych decyzji oraz stanu zatrudnienia w zakładach pracy chronionej. Potrzeba wydania rozporządzeń wymienionych w pkt 14 i 15 wynikała z konieczności zapewnienia precyzyjnych danych o pracodawcach 7 zwolnionych z wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz zobowiązanych do tych wpłat, a także gromadzonych przez wojewodów informacji o zakładach pracy chronionej i zakładach aktywności zawodowej. Rozporządzenia te pozwolą na realizację przewidzianego w ustawie instrumentu mającego na celu dostarczenie niezbędnych danych, których nie można było uzyskać ze sprawozdawczości prowadzonej dotychczas przez PFRON i wojewodów. Na ostatnim etapie prac legislacyjnych (oczekiwanie na zwolnienie z Komisji Prawniczej) znajdują się: rozporządzenie w sprawie wzorów i sposobu przedstawiania informacji o szkoleniach, zatrudnieniu i osobach niepełnosprawnych, rozporządzenie w sprawie sprawozdań rzeczowo-finansowych o zadaniach zrealizowanych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz rozliczeń finansowych samorządu z Funduszem. Wdrożenie rozwiązań zawartych w wyżej wymienionych projektach pozwoli na określenie jednolitych wzorów i przedmiotowego zakresu informacji oraz sposobu przedstawiania danych, które będą służyły planowaniu liczby i rodzajów szkoleń niezbędnych dla osób niepełnosprawnych, co w konsekwencji powinno wpłynąć na racjonalne wydatkowanie środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych przeznaczanych na ten cel, a także na zapewnienie Państwowemu Funduszowi Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych danych o realizacji przez samorząd powiatowy i wojewódzki zadań finansowanych ze środków tego Funduszu. Nowa sytuacja podmiotów korzystających z pomocy w ramach ustawy o rehabilitacji, wynikająca z konieczności stosowania przepisów wspólnotowych, skłoniła mnie do wydania szeregu stanowisk stanowiących interpretację przepisów: znak: BON-II-42110-198-WK/04 w sprawie finansowania ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych osobom niepełnosprawnym bezrobotnym albo poszukującym pracy niepozostającym w zatrudnieniu usług lub instrumentów rynku pracy (np. szkoleń), z dnia 8 lipca 2004 r. znak: BON-III-02933-38-EB-MZ04/ w sprawie środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, dofinansowania do wynagrodzeń oraz pomocy de minimis, 16 lipca 2004 r. znak: BON-III-02936-26-MZ-EB/04 w sprawie terminów obowiązujących w procedurze ubiegania się o dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, 8 z dnia 9 listopada 2004 r. znak: BON-III-02935-403/04 w sprawie stosowania reguły de minimis do zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, z dnia 19 listopada 2004 r. BON.III.02936/45/LK/04 w sprawie ustalenia wysokości zwiększonych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych, z dnia 22 września 2005 r. BON-III-02933-125-EB-MZ/05 w sprawie finansowania szkoleń ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, z dnia 11 października 2005 r. znak BON.III.02933/17/05/LK w sprawie stosowania przepisów nowelizacji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy de minimis przedsiębiorcom prowadzącym zakłady pracy chronionej. W ramach obecnie prowadzonych prac legislacyjnych: na etapie uzgodnień międzyresortowych i społecznych znajdują się: projekt rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej zmieniającego rozporządzenie w sprawie dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych – projekt ten przewiduje możliwość przekazywania niezbędnych informacji do Systemu Obsługi Dofinansowań również w wersji elektronicznej, projekt rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej zmieniającego rozporządzenie w sprawie turnusów rehabilitacyjnych. Projekt zmiany powstał w związku koniecznością wykonania zalecenia Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych w zakresie usunięcia klauzuli dot. zgody osoby ubiegającej się o przyznanie dofinansowania na przetwarzanie jej danych osobowych. na etapie uzgodnień z Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych znajdują się 2 projekty rozporządzeń w sprawie gospodarki i gospodarowania środkami Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, których wydanie wynika z potrzeby dostosowania ich treści do zmienionej ustawy o finansach publicznych, na etapie konsultacji wewnętrznych w MPS znajduje się projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, opracowany w związku z koniecznością usunięcia, stwierdzonych przez NIK, nieprawidłowości związanych z organizacją i finansowaniem warsztatów terapii zajęciowej. II. Działania o charakterze pozalegislacyjnym 9 Niezależnie od prowadzonych prac legislacyjnych w okresie sprawowania przeze mnie funkcji Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych podejmowałem także szereg innych inicjatyw, których podstawowym celem jest poprawa sytuacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Do najważniejszych prac należą: 1. wspólna kampania społeczna, której celem jest zwiększenie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych oraz promocja ich zatrudnienia Kampania ta realizowana jest na mocy porozumienia zawartego we wrześniu 2004 r. pomiędzy Pełnomocnikiem Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych a Stowarzyszeniem Przyjaciół Integracji,. Dotychczas w ramach kampanii wydano broszurę adresowaną do potencjalnych pracodawców osób niepełnosprawnych zawierającą podstawowe informacje dotyczące wspierania zatrudnienia oraz wydano publikację na temat wspierania zatrudniania osób niepełnosprawnych w krajach Unii Europejskiej. Publikacje te zawierają kompendium wiedzy, pomocnej zarówno osobom poszukującym pracy, jak i pracodawcom rozważającym zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Promowano również nowoczesne technologie autoprezentacji oraz szkolenia dla osób niepełnosprawnych Ponadto opracowano kilka spotów reklamowych, które emitowane są przez telewizję publiczną oraz anonsy (layouty) publikowane na łamach prasy. Emisję spotów kampanii zatrudnieniowej przewidziano w trzech falach emisyjnych: maj-czerwiec 2005, listopad-grudzień 2005 oraz styczeńmarzec 2006. 2. realizacja projektu „Krajowe Dni Informacyjne – System Informacji dla Osób Niepełnosprawnych w Polsce” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej i Ministerstwa Polityki Społecznej. Realizacja tego projektu przyczyniła się do zidentyfikowania istniejących obecnie luk informacyjnych oraz barier w dostępie do informacji, a także umożliwiła wypracowanie założeń optymalnego systemu takiej informacji dla osób niepełnosprawnych. W grudniu 2004 uruchomiono stronę internetową projektu wraz z forum dyskusyjnym, które miało na celu zebranie opinii samych zainteresowanych na temat systemu informacji dla osób niepełnosprawnych. Przeprowadzono również badanie ankietowe wśród osób niepełnosprawnych i organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych, dotyczące dostępności do informacji (do końca kwietnia 2005 r. wpłynęło ponad 9 tys. wypełnionych ankiet). Uzyskane i opracowane dane posłużyły m.in. jako materiał roboczy do zaprezentowania na konferencji poświęconej analizie stanu informacji dla osób niepełnosprawnych w Polsce oraz wypracowaniu założeń systemu takiej informacji. 10 Konferencja odbyła się w dniach 7-8 czerwca 2005 r. w Warszawie, a jej uczestnikami byli przedstawiciele instytucji rządowych i samorządowych, instytucji publicznych zajmujących się problematyką osób niepełnosprawnych, samych osób niepełnosprawnych i ich organizacji, pracodawców, instytucji naukowo-badawczych, placówek oświatowych, mediów oraz goście zagraniczni i wreszcie samie osoby niepełnosprawne. Dorobek „Krajowych Dni Informacyjnych” oraz doświadczenia zaprezentowane i omówione na konferencji zostały wykorzystane w trakcie prac nad ogólnopolskim programem „Ośrodki Informacji dla Osób Niepełnosprawnych”. 3. opracowanie nowych programów wspierających osoby niepełnosprawne Ustawa o rehabilitacji, poza systemowymi mechanizmami służącymi rehabilitacji i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, przewiduje możliwość finansowania programów zatwierdzonych przez Radę Nadzorcza PFRON. Dzięki temu istnieje szansa na wdrożenie takich instrumentów wsparcia, które mogą skutecznie oddziaływać na mobilność i aktywność osób niepełnosprawnych. Wykorzystując te możliwości zainicjowałem szereg nowych programów, które powinny przyczynić się do osiągnięcia tego celu. Są to: 1) Pilotażowy program Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (realizowany w okresie od listopada 2004 do końca czerwca 2005) oraz przewidziany do realizacji w okresie kilku lat program „Ośrodki Informacji dla Osób Niepełnosprawnych”. Program ten ma na celu dostarczenie osobom niepełnosprawnym oraz podmiotom prowadzącym działalność na ich rzecz, a także pracodawcom aktualnych i rzetelnych informacji niezbędnych osobom niepełnosprawnym do uzyskania właściwej pomocy i wsparcia, organizacjom do jego udzielania, a pracodawcom do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Adresatami programu są osoby niepełnosprawne, ich rodzice i opiekunowie, instytucje i organizacje działające na rzecz osób niepełnosprawnych, pracodawcy osób niepełnosprawnych. Program realizowany będzie przez gminy i powiaty oraz organizacje pozarządowe, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. 2) Program „Dostępność”, którego celem jest zwiększenie dostępności obiektów użyteczności publicznej dla osób niepełnosprawnych poprzez dofinansowanie inwestycji prowadzonych przez samorząd gminny i powiatowy oraz organizacje pozarządowe. Działania takie mają 11 przyczynić się do ograniczenia dyskryminacji osób niepełnosprawnych w dostępie do usług świadczonych na rzecz ogółu obywateli wynikającej z braku odpowiednio przystosowanych do potrzeb tych osób obiektów użyteczności publicznej. 3) Program „Edukacja” Celem programu „Edukacja” jest wyrównanie szans dzieci niepełnosprawnych i młodzieży niepełnosprawnej w dostępie do nauki oraz poprawę warunków pobytu dzieci i młodzieży w placówkach zapewniających im edukację i całodobową opiekę. Poprzez realizację tego programu powinny zaistnieć warunki umożliwiające prowadzenie procesu edukacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnych na poziomie porównywalnym ze szkolnictwem ogólnodostępnym. Powinna również nastąpić poprawa infrastruktury socjalno-bytowej w placówkach zapewniających im całodobową opiekę. Beneficjentami pomocy w ramach programu mogą być jednostki samorządu gminnego i powiatowego prowadzące specjalne ośrodki szkolno - wychowawcze oraz ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych albo inne podmioty prowadzące placówki specjalne. 4) Program „Partner 2006 – wsparcie projektów realizowanych na rzecz osób niepełnosprawnych przez organizacje pozarządowe” Program ten stanowi kontynuację realizowanego w latach 2000 – 2005 przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych programu p.n. „Partner – wspieranie zadań realizowanych przez organizacje działające na rzecz osób niepełnosprawnych” Za cel strategiczny programu przyjęto wzrost aktywności zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych poprzez działania podejmowane przez organizacje pozarządowe. Nowy program zawiera nieco zmieniony katalog udzielanej w jego ramach pomocy. Katalog skonstruowany został – zgodnie z zaleceniami Najwyższej Izby Kontroli – tak, aby nie dublowały się zadania zawarte w SPO RZL i innych programach krajowych. Program różnicuje wysokość i zakres pomocy, uzyskiwanej w jego ramach. W związku z tym organizacje pozarządowe działające na rzecz pracowników niepełnosprawnych oraz pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne biorące udział w programie otrzymają ze środków PFRON nieco mniejsze wsparcie na realizację każdego z projektów, niż organizacje zrzeszające same osoby niepełnosprawne lub działające na ich rzecz. Inaczej kształtuje się również wysokość wkładu prywatnego beneficjentów pomocy. Z pomocy w ramach programu będą mogły skorzystać organizacje, które udokumentują prowadzenie działalności na rzecz osób niepełnosprawnych przez okres co najmniej 2 lat. 12 Program „Partner 2006” będzie obowiązywał na terenie całego kraju do dnia 31 grudnia 2007 r. 4. realizacja projektu mającego na celu dostosowanie metod systemu orzekania o niepełnosprawności do potrzeb aktywizacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych - w ramach programu PHARE 2003. Od roku 2003 Biuro Pełnomocnika realizuje projekt nr 2003/004-379/01.06 Społeczno-zawodowa aktywizacja osób niepełnosprawnych w ramach programu PHARE 2003 Celem projektu jest: przygotowanie i wdrożenie nowych kryteriów i procedur stosowanych przy orzekaniu o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, opracowanie i wdrożenie systemu szkoleń dla specjalistów uczestniczących w procesie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, stworzenie systemu monitoringu orzecznictwa o niepełnosprawności, stworzenie 16 baz diagnostycznych wspomagających pracę wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności. Na projekt składają się 3 kontrakty: Kontrakt 1 – „Dostawa sprzętu medycznego i narzędzi psychologicznych” Kontrakt 2 – „Udoskonalenie systemu funkcjonowania służb orzekających o niepełnosprawności” Kontrakt 3 - „Utworzenie Krajowego Systemu Monitoringu Osób Orzekanych o Niepełnosprawności (KSMOON) oraz dostawa sprzętu komputerowego” Zgodnie z harmonogramem w 2004 roku ukończone zostały prace nad przygotowaniem zakresów wymagań oraz specyfikacji technicznych dla poszczególnych kontraktów. W 2005r. ze względu na zmianę procedur przetargowych, koniecznym stało się ponowne przygotowanie dokumentacji przetargowej w oparciu o ustawę Prawo zamówień publicznych. Tym samym w marcu 2005 r. przygotowano i przesłano do Jednostki Finansująco-Kontraktującej wnioski o wszczęcie procedury przetargowej dla 3 kontraktów realizowanego Projektu wraz z załącznikami tj. opisami przedmiotu zamówienia, dokumentami zawierającym obliczenie wartości zamówienia oraz listami dystrybucji. W oparciu o nadesłane dokumenty przygotowane zostały specyfikacje istotnych warunków zamówienia, które po akceptacji UKIE umożliwiły publikacje ogłoszeń o zamówieniu dla wszystkich trzech kontraktów Programu. 13 Dotychczas odbyły się komisje przetargowe dla dwóch pierwszych kontraktów Projektu. Ponadto w ramach realizacji zadań z zakresu wdrażania Projektu PHARE „Społeczno - zawodowa aktywizacja osób niepełnosprawnych” w 2005r. zakończono również dwustopniową procedurę modyfikacji fiszki Projektu. Zakończenie realizacji projektu przewidziano na rok 2006. 5. współuczestnictwo w pracach związanych z przygotowaniem i wdrażaniem pilotażu programu rządowego „Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie”, którego koordynatorem jest Minister Edukacji Narodowej. Program opracowany został przy współudziale przedstawicieli Ministerstwa Polityki Społecznej, Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwa Zdrowia oraz Narodowego Funduszu Zdrowia, a także Ministerstwa Finansów. Jednym z ważnych celów tego programu jest ilościowe i jakościowe określenie potrzeb i problemów medycznych, socjalnych i edukacyjnych związanych z występowaniem niepełnosprawności wśród dzieci w wieku od 0 do 7 roku życia. Oprócz zdiagnozowania i podjęcia wczesnej, kompleksowej pomocy dziecku, w ramach programu będą podejmowane działania m.in. na rzecz rozwijania społecznej świadomości, kształtowanie właściwych postaw i zachowań rodziców dzieci, zapewnienie kadry z odpowiednimi kwalifikacjami realizującej wczesną wielospecjalistyczną, kompleksową i ciągłą pomoc dziecku i rodzinie, zapewnienie określonych warunków lokalowych i standardów wyposażenia przez placówki wnioskujące o realizację programu. Ostatecznie program został zatwierdzony przez Radę Ministrów podczas posiedzenia w dniu 14 września 2004 r. Termin realizacji programu został ustalony na lata 2005 – 2007. W dniu 7 stycznia 2005 r., zarządzeniem nr 3, Prezes Rady Ministrów powołał Międzyresortowy Zespół do Spraw Koordynacji Zadań Wynikających z Pilotażu Programu Rządowego „Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie”, do zadań którego należy m.in.: koordynowanie działań związanych z realizacją zadań wynikających z pilotażowego programu, określenie podmiotu i źródła finansowania świadczeń wykonywanych na rzecz dzieci objętych programem, 14 przekazywanie informacji o przyznaniu prawo do świadczeń programowych do instytucji właściwych do przekazywania środków finansowych świadczeniodawcom, gromadzenie danych. Z ramienia ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego członkiem Zespołu został przedstawiciel Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. W ramach pierwszego konkursu rekomendowano 43 złożone w ramach Programu wnioski. Kolejną edycję programu zaplanowano na październik 2005r. 6. opracowanie w 2004 i 2005 r. Informacji Rządu RP o działaniach podejmowanych (w 2003 i 2004 roku) na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu RP z dnia 1 sierpnia 1997 r. „Karta Praw Osób Niepełnosprawnych”. Informacja o działaniach podejmowanych w 2003 r. została rozpatrzona i przyjęta przez Sejm RP IV kadencji na posiedzeniu Nr 98 w dniu 4 marca 2005 r. Informacja za 2004 r. została po raz pierwszy sporządzona w nowej formule – w oparciu o informacje zbierane na podstawie specjalnie zaprojektowanej ankiety, skierowanej do resortów i urzędów centralnych. Opracowanie nowych narzędzi pozyskiwania danych oraz ich efektywne wykorzystanie pozwoliło na usystematyzowanie informacji zbieranych z poszczególnych resortów i instytucji o działaniach podejmowanych na rzecz osób niepełnosprawnych. W ramach prowadzonych prac parlamentarnych nad tym dokumentem Komisja Polityki Społecznej i Rodziny w dniu 14 września 2005 r. rekomendowała Informację Sejmowi RP. III. Prace badawcze i analityczne Efektywna polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych musi być oparta na możliwie wszechstronnej i na bieżąco weryfikowanej informacji dotyczącej zarówno sytuacji społeczno-demograficznej osób niepełnosprawnych, jak też praktycznego stosowania obowiązujących przepisów. Za równie istotne uważam rozpowszechnianie przykładów dobrych praktyk, których stosowanie może przyczynić się do zwiększenia aktywnej obecności osób niepełnosprawnych w społeczeństwie. Celom tym służą podjęte w okresie sprawowania przeze mnie funkcji Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych prace badawcze i przygotowane raporty. Pierwszy z nich „Osoby niepełnosprawne na rynku pracy w Polsce w 2003 r.” stanowi kompendium wiedzy statystycznej w analizowanym zakresie 15 tematycznym, wraz z obszernym komentarzem merytorycznym i ilustracjami graficznymi (wykresy i mapki). Raport ten został sporządzony na podstawie dostępnych danych statystycznych, (przede wszystkim na podstawie kwartalnego badania aktywności ekonomicznej ludności Polski (BAEL) realizowanego przez główny Urząd Statystyczny) oraz miesięcznych i półrocznych sprawozdań powiatowych urzędów pracy. W raporcie uwzględniono nie tylko dane z roku 2003, ale i retrospekcję od początku lat 90-tych. Ze względu na swój unikalny charakter opracowanie stanowi cenne źródło informacji użyteczne dla wszystkich instytucji i osób zajmujących się problematyką dotyczącą osób niepełnosprawnych. Jako jego kontynuacja przygotowane zostało opracowanie o charakterze aneksu pt. „Rynek pracy osób niepełnosprawnych 2003 - 2004” mające na celu zarówno aktualizację podstawowych danych, jak i uzupełnienie o dane i odmienne aspekty analizy, nie występujące w głównym raporcie. Oba te opracowania zostały umieszczone na stronie internetowej MPS. Równolegle z pracami nad Informacją Rządu RP podjąłem kroki w celu zbadania, jak samorządy powiatowe realizują prawa osób niepełnosprawnych. Efektem prac jest „Raport z badania: Dostępność budynków, informacji i usług dla osób niepełnosprawnych – Powiat’2004”, którego celem jest m.in. stymulowanie inicjatyw oddolnych (m.in. poprzez podnoszenie świadomości, upowszechnianie wiedzy i modelowych rozwiązań, wspieranie innowacyjnych pomysłów), koordynowanie działań oraz zapewnienie systematycznego wsparcia różnym podmiotom i społecznościom lokalnym działającym na rzecz osób niepełnosprawnych. Raport będzie również służył ocenie postępów w zakresie dostępności do usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym osób niepełnosprawnych, dostępu do urzędów i obiektów użyteczności publicznej oraz dostępu do informacji. Wyniki zainicjowanych przeze mnie dwóch badań dotyczących działań powiatów na rzecz osób niepełnosprawnych zostały opublikowane w kolejnych dwóch raportach tj. w: „Raporcie na temat Powiatowych Programów Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych” opublikowanym w grudniu 2004 r. Raport zawiera analizę programów powiatowych m.in. pod względem ich cech formalnych, podmiotów zaangażowanych w ich realizację, charakterystyki zaplanowanych działań i obszarów oraz beneficjentów programów. „Raporcie na temat realizacji Powiatowych Programów Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych w roku 2003 r.” opublikowanym w lutym 2005 r. Raport zawiera analizę zadań określonych lokalnymi programami i realizowanymi przez samorządy powiatowe w 2003 r. Analiza przeprowadzona została m.in. pod kątem realizatorów programu, 16 beneficjentów, źródeł finansowania programów oraz zaspokojenia potrzeb zidentyfikowanych przez samorządy. Raporty te wpisują się w ideę zapewniania ciągłego, merytorycznego wsparcia samorządom lokalnym oraz środowiskom zaangażowanym w proces rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych oraz upowszechnienia modelowych rozwiązań i dobrych praktyk w zakresie rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych. *** Mimo konieczności wprowadzenia trudnych zmian w zakresie wspierania zatrudniana osób niepełnosprawnych oraz obserwowanych wahań w poziomie zatrudnienia tych osób na przestrzeni 2004 roku (mających swoje źródło w niepewności pracodawców co do docelowego kształtu systemu), ostatecznie wypracowane i obecnie obowiązujące rozwiązania prawne należy uznać za korzystne dla sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Dostępne dane dotyczące pracodawców i pracowników niepełnosprawnych zarejestrowanych w Systemie Obsługi Dofinansowań (SOD) wskazują na ustabilizowany - po początkowym spadku - poziom zatrudnienia w zakładach pracy chronionej oraz dynamiczny stały wzrost zainteresowania zatrudnianiem osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Dane te ilustruje poniżej zamieszczona tabela. Korzystne tendencje wynikające z powyższych danych znajdują potwierdzenie w wynikach Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) - w II kwartale br., kiedy to po raz pierwszy od kilku lat 17 zaobserwowano wyraźny wzrost liczby osób niepełnosprawnych zatrudnionych jako pracownicy najemni (a więc na podstawie umowy o pracę). Rozszerzeniu uległa również oferta programowa kierowana do osób niepełnosprawnych, a ich problemy i potrzeby stały się bardziej widoczne w społecznym odbiorze. Fakty te przekonują mnie, że wspólnie wykonana przeze mnie i moje Biuro praca przyniosła wymierne korzyści środowisku osób niepełnosprawnych. Leszek S. Zieliński Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych 18
