Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym
advertisement
Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym Adw. Andrzej Kurkiewicz Zagadnienia 1. Zagadnienia ustrojowe dotyczące Trybunału Konstytucyjnego 2. Zakres kognicji Trybunału Konstytucyjnego 3. Zasady postępowania przed Trybunałem 4. Wybrane orzeczenia Podstawowe akty dotyczące postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym • Konstytucja RP (art. 79 i 188 – 197) • Ustawa z dn. 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym • Uchwała Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dn. 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego • Kodeks postępowania cywilnego (art. 20 ustawy o TK) Czym jest Trybunał Konstytucyjny? • Sądem Ostatniej Szansy („Supernajwyższym”)? • Trzecią izbą Parlamentu? • Trybunałem politycznym? • Sądem profesorskim (ekspertów)? Czym jest Trybunał Konstytucyjny? (2) Zgodnie z art. 173 i 174 Konstytucji RP Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz i wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. W przepisie artykułu 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym wprost wskazano, że Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, mieści się zatem zarówno w pojęciu sądu, jak i organu, o którym mowa w art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. WSA w Warszawie VII SA/Wa 129/08 Skład Trybunału Konstytucyjnego Art. 194 Konstytucji RP Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. Art. 195 ust. 1 Konstytucji RP Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji Skład Trybunału Konstytucyjnego • Kadencja sędziego a nie Trybunału • Zakaz powoływania na kolejną kadencję • Kształtowanie polityczne Trybunału zróżnicowane – zależne od składu Sejmu • Prezes Trybunału powoływany przez Prezydenta spośród 2 kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Kompetencje TK – art. 188 Konstytucji RP 1) zgodność ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, 2)zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, 3) zgodność przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, 4) zgodność z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, 5) skarga konstytucyjna, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji Inicjatorzy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym WNIOSEK SKARGA KONSTYTUCYJNA Podmioty uprawnione Każdy Podmioty polityczne uprawnione do złożenia wniosku (1) • • • • • • Prezydent Rzeczypospolitej Marszałek Sejmu Marszałek Senatu Prezes Rady Ministrów 50 posłów 30 senatorów Podmioty uprawnione do złożenia wniosku (2) • • • • • Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Prokurator Generalny Prezes Najwyższej Izby Kontroli Rzecznik Praw Obywatelskich Podmioty uprawnione do złożenia wniosku – ograniczony zakres • Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów • organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, • ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, • kościoły i inne związki wyznaniowe, Pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego Art. 193 Konstytucji RP Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego (2) Sąd administracyjny - rozpoznając sprawę - tylko po powzięciu zasadniczych wątpliwości może uznać za zasadne przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego od odpowiedzi, na które zależy rozstrzygnięcie sprawy. Chodzi tu o uzasadnione wątpliwości sądu a nie skarżącego. WSA Kraków III SA/Kr 1016/10 Pytania Prawne do Trybunału Konstytucyjnego (3) Przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego przez sąd na podstawie art. 3 ustawy z 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym wchodzi w rachubę, gdy to sąd, a nie strona, poweźmie wątpliwości co do zgodności aktu prawnego z Konstytucją RP. SN IV KZ 8/10 Pytania Prawne do Trybunału Konstytucyjnego (4) Sądy nie mogą same decydować o niekonstytucyjności ustaw, gdyż wyłączną kompetencję w tym zakresie, zgodnie z art. 188 Konstytucji, ma Trybunał Konstytucyjny. Mając uzasadnione wątpliwości co do zgodności ustawy z Konstytucją, sąd - na podstawie art. 193 Konstytucji - ma obowiązek zwrócić się do Trybunału z odpowiednim pytaniem prawnym. SN II CSK 370/09 Pytania Prawne do Trybunału Konstytucyjnego (5) Instytucja pytania prawnego, przewidziana art. 193 Konstytucji RP, nie daje skarżącemu w postępowaniu sądowoadministracyjnym uprawnienia do skutecznego domagania się przedłożenia przez sąd pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu. Warunkiem wystąpienia z pytaniem prawnym jest wątpliwość powstała w składzie orzekającym co do zgodności przepisu prawa z Konstytucją RP, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. NSA I OZ 653/11 Pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego (6) Wywody skargi kasacyjnej o charakterze postulatu, że wojewódzki sąd administracyjny zaniechał zwrócenia się z pytaniem prawnym w trybie art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym do Trybunału Konstytucyjnego, nie mogą stanowić skutecznej podstawy skargi kasacyjnej, o której mowa w przepisie art. 174 pkt 2 p.p.s.a. Strona może natomiast zarzucić naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie przepisu sprzecznego z Konstytucją. NSA II GSK 930/10 Pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego Nie może być skuteczny zarzut zażalenia powołujący na niezgodność art. 398(2) § 1 k.p.c. z art. 32 ust. 1 Konstytucji, skoro skarżący nie przedstawił orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego tę niezgodność, a Sąd Najwyższy nie znajduje podstaw do wystąpienia z urzędu z odpowiednim pytaniem prawnym do Trybunału, na podstawie art. 193 Konstytucji. SN III CZ 27/08 Odmowa zastosowania przepisu vs. stwierdzenie niekonstytucyjności Odmowa zastosowania przepisu w sprawie ma takie znaczenie, że sąd, stwierdziwszy "niekonstytucyjność" danego przepisu uwzględnia ten fakt przy orzekaniu o indywidualnym stosunku w rozpoznawanej sprawie, a jego pogląd nie jest wiążący dla innych sądów orzekających w analogicznych sprawach. To uprawnienie sądu nie uchybia kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, którego orzeczenie jest powszechnie obowiązujące i ostateczne (art. 188 pkt 1 Konstytucji). Moc obowiązująca orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego Art. 190 ust. 1 Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Przepis uznany za niezgodny z Konstytucją, który traci moc obowiązującą w terminie określonym przez Trybunał Konstytucyjny (art. 190 § 3 Konstytucji), stosuje się do roszczeń, mających podstawę w tym przepisie, w sprawach wytoczonych przed tym terminem. III CZP 67/14 Statystyka spraw 1986 - 2014 • 812 orzeczenia (wyroki i postanowienia) dotyczące stwierdzenia zgodności ustaw z Konstytucją • 239 orzeczenia (wyroki i postanowienia) dotyczące stwierdzenia zgodności podustawowych aktów normatywnych z ustawami i Konstytucją Statystyka spraw 1986 – 2014 (2) • 528 orzeczenia (wyroki i postanowienia) w sprawach z pytań prawnych • 656 orzeczenia (wyroki i postanowienia) w sprawach ze skargi konstytucyjnej • 5 orzeczenia (wyroki i postanowienia) dotyczących stwierdzenia zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych Statystyka spraw 1986 – 2014 (3) • 2 postanowienia dotyczące rozstrzygania sporów kompetencyjnych, pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa • 91 postanowienia sygnalizacyjne Statystyka 1990 - 1997 101 uchwał i postanowień w przedmiocie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw Skarga konstytucyjna (nieb.) Skierowanie do rozpoznania merytorycznego Podstawowe zasady postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym • Skargowość i związanie granicami przedmiotu kontroli i wzorca kontroli • Obowiązek badania „wszystkich istotnych okoliczności” • Możliwość przeprowadzania dowodów z urzędu • Jawność rozpraw • Ponoszenie kosztów postępowania przez Skarb Państwa Podstawowe zasady postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (2) • Działanie osobiste lub przez przedstawiciela (pełnomocnika) • Możliwość wycofania wniosku, skargi (uwaga: pełnomocnictwo musi to obejmować) • Postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania jeżeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego Przedsąd w Trybunale Konstytucyjnym • Wnioski podmiotów posiadających ograniczoną zdolność skargową oraz skargi konstytucyjne • Rozpatruje jeden sędzia • Kontrola spełnienia warunków formalnych • Wezwanie do uzupełnienia • Odmowa nadania dalszego biegu (postanowienie) Przedsąd w Trybunale Konstytucyjnym (2) • Przesłanki odmowy nadania biegu: oczywista bezzasadność nieusunięcie braków formalnych • Zażalenie do Trybunału: 7 dni od daty doręczenia Oczywista bezzasadność skargi konstytucyjnej • skarżący wskazał normatywną podstawę rozstrzygnięcia, lecz wydobył z niej treści niemożliwe do wyprowadzenia • skarżący powołał konstytucyjne wzorce kontroli, ale wskazany przepis Konstytucji RP nie jest źródłem praw podmiotowych wymienianych przez skarżącego • skarżący wskazał normatywną podstawę rozstrzygnięcia i powołał przepis Konstytucji RP będący źródłem praw podmiotowych, jednakże zakres treściowy norm konstytucyjnych i ustawowych jest pusty • występuje oczywista zgodność z Konstytucją RP kwestionowanych regulacji Postanowienie w przedmiocie oczywistej bezzasadności skargi jest orzeczeniem Trybunału w rozumieniu Konstytucji Umorzenie postępowania przez Trybunał Konstytucyjny 1. jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne 2. na skutek cofnięcia wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej 3. jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Zbędność wydania orzeczenia – ne bis in idem Ne bis in idem - zbędność orzekania przez Trybunał Konstytucyjny, gdy wypowiedział się on już w stosunku do zgłoszonych zarzutów. Odnosi się ona "tylko do tych aspektów wzorca konstytucyjnego, które znalazły rzeczywiste i widoczne zastosowanie (uwzględnienie) w treści [...] wyroku Trybunału”. TK K 13/02 Częściowa zbędność orzekania Zbędność badania w zakresie niektórych wskazanych wzorców konstytucyjnych w sytuacji, gdy wystąpi niezgodność zakwestionowanego przepisu chociażby z jednym ze wskazanych przepisów Konstytucji TK P 29/06 Wyjątek dotyczący aktu normatywnego, który utracił moc Jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw Uchylenie aktu uchylającego Uczestnicy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym 1. Podmiot składający wniosek, skargę lub pytanie prawne 2. Organ, który wydał akt (lub Prokuratoria) 3. Prokurator Generalny 4. Rzecznik Praw Obywatelskich – jeśli zgłosił udział w sprawie skargi konstytucyjnej 5. Rzecznik Praw Dziecka – jeśli zgłosił udział w sprawach dotyczących dzieci Skarga konstytucyjna - podstawy Art. 79 Konstytucji RP: Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Przesłanki skargi konstytucyjnej • Kto? Każdy, a więc osoba prawna i fizyczna; również cudzoziemiec • W jakim przypadku? Naruszenie konstytucyjnych praw i wolności • Co jest przedmiotem skargi? zgodność z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego Kiedy można wnieść skargę konstytucyjną Gdy sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji Wyjątek od powszechności skargi konstytucyjnej Art. 56 Konstytucji RP 1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi. Wymogi formalne skargi • Przymus adwokacko – radcowski (wyjątek w sprawach własnych sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych) • Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie akt normatywny (regulacja prawna, która była podstawą ostatecznego orzeczenia, a nie orzeczenie) Wymagania formalne skargi konstytucyjnej (2) • Skargę należy wnieść w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia • Gdy zakwestionowany akt normatywny utracił moc obowiązującą przed złożeniem skargi należy wykazać, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o tym akcie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw Wymagania formalne skargi konstytucyjnej (3) • Skargę wraz z załącznikami należy składać w 5 egzemplarzach Załączniki do skargi • Jeden odpis i cztery kopie orzeczenia organu władzy publicznej, z którego wydaniem skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym • Jeden odpis i cztery kopie orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego przysługujących mu środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, łącznie z orzeczeniem wydanym przez organ pierwszej instancji Wymogi w zakresie pełnomocnictwa • Pełnomocnictwo szczególne do sporządzenia skargi konstytucyjnej • W przypadku osób prawnych - aktualny wyciąg z rejestru wskazujący sposób reprezentacji i osoby upoważnione do reprezentacji Pełnomocnik z urzędu • Skarżący nie jest w stanie opłacić kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej - ma prawo zwrócić się do sądu powszechnego o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu • Na podstawie postanowienia sądu pełnomocnika wyznacza samorząd zawodowy Pełnomocnik z urzędu (2) Do skargi konstytucyjnej należy dołączyć kopię postanowienia sądu rejonowego o ustanowieniu pełnomocnika oraz decyzji organu samorządu zawodowego wyznaczającą konkretnego adwokata lub radcę prawnego pełnomocnikiem z urzędu Opłata Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej Wynagrodzenie pełnomocnika 1) za sporządzenie i konstytucyjnej oraz za wniesienie skargi stawiennictwo na rozprawie - 240 zł 2) za sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej oraz za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia tej skargi - 120 zł Schemat skargi konstytucyjnej wg zaleceń Trybunału Konstytucyjnego (1) • miejsce i data sporządzenia skargi konstytucyjnej • imię i nazwisko skarżącego, a w przypadku skarżącego nie będącego osobą fizyczną należy podać nazwę, osobę (osoby) upoważnioną do reprezentacji danego podmiotu oraz określenie podstawy reprezentacji • adres skarżącego • imię i nazwisko pełnomocnika skarżącego • adres kancelarii oraz nr wpisu na listę adwokatów Schemat skargi konstytucyjnej wg zaleceń Trybunału Konstytucyjnego (2) • dokładne określenie zaskarżonego aktu normatywnego ze wskazaniem konkretnego przepisu (lub przepisów), nazwy aktu, daty wydania oraz miejsca publikacji; • dokładne wskazanie przepisów Konstytucji RP, których naruszenie zarzuca się w skardze konstytucyjnej Schemat skargi konstytucyjnej wg zaleceń Trybunału Konstytucyjnego (3) Wskazanie orzeczenia organu władzy publicznej, z którym skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych: • organ wydający orzeczenie • datę wydania • sygnaturę sprawy Schemat skargi konstytucyjnej wg zaleceń Trybunału Konstytucyjnego (4) • wskazanie podmiotowych praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym, których naruszenie skarżący łączy z wydaniem orzeczenia wraz z podaniem przepisów Konstytucji RP, z których prawa te lub wolności są wywodzone; • dokładne określenie tego, w jaki sposób orzeczenie prowadzi do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego Schemat skargi konstytucyjnej wg zaleceń Trybunału Konstytucyjnego (5) • Przedstawienie argumentów wskazujących na ostateczny charakter orzeczenia, a w szczególności uzasadniających przekonanie, iż skarżący wyczerpał przysługujące mu środki zaskarżenia lub inne środki odwoławcze • Podanie daty doręczenia skarżącemu orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie będącej podstawą skargi konstytucyjnej Schemat skargi konstytucyjnej wg zaleceń Trybunału Konstytucyjnego (6) W przypadku sporządzenia skargi przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu: • podanie daty złożenia przez skarżącego wniosku do sądu rejonowego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej • podanie daty doręczenia skarżącemu pisma informującego o tym, który adwokat lub radca prawny został wyznaczony do sporządzenia skargi konstytucyjnej Schemat skargi konstytucyjnej wg zaleceń Trybunału Konstytucyjnego (7) Podanie argumentów przemawiających za tym, iż zakwestionowane w skardze konstytucyjnej regulacje prawne stanowiły podstawę wydania orzeczenia Uzasadnienie ……….. Orzeczenie Trybunału - schemat Art. 71 ust. 1 ustawy o TK: 1) wymienienie składu orzekającego i protokolanta 2) datę i miejsce wydania 3) wymienienie wnioskodawcy i innych uczestników postępowania 4) dokładne określenie aktu normatywnego, którego dotyczy orzeczenie 5)przedstawienie zarzutów wnioskodawcy lub składającego skargę konstytucyjną 6) rozstrzygnięcie Trybunału Termin utraty mocy aktu prawnego Art. 71 ust. 2 ustawy o TK: Jeżeli Trybunał postanowi, że utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego nastąpić ma po dniu ogłoszenia orzeczenia stwierdzającego niezgodność z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, w orzeczeniu określa się termin utraty mocy obowiązującej tego aktu. Zdania odrębne Członek składu orzekającego, który nie zgadza się z większością głosujących, może przed ogłoszeniem orzeczenia zgłosić zdanie odrębne, uzasadniając je w formie pisemnej; zdanie odrębne zaznacza się w orzeczeniu. Zdanie odrębne może dotyczyć także samego uzasadnienia.
