transaminazy i bilirubina.

Farmakologia w diagnostyce.
Część trzecia — transaminazy i
bilirubina.
Interferencja z reakcją chemiczną to zmiana w wyniku badania wywołana
przez pewien składnik nie będący przedmiotem pomiaru, ale obecny w
badanej próbce. Wśród endogennych interferencji dominują te wywołane
przez hemolizę, hiperbilirubinemię oraz lipemiczność badanej próbki.
Interferencje egzogenne powstają głównie w wyniku interakcji z lekami i
ich metabolitami.
Transaminazy i bilirubina należą do badań pozwalających na wykrywanie
zaburzeń funkcjonowania wątroby. Zwiększone stężenie bilirubiny czy
podwyższona aktywność aminotransferaz niejednokrotnie mają jednak przyczyny
pozawątrobowe.
Transaminazy — rola, interferencje farmakologiczne
Terminem transaminazy określa się dwa enzymy katalizujące przemiany
aminokwasów i alfa-oksokwasów poprzez przenoszenie grup aminowych. Należy
tutaj aminotransferaza alaninowa (AlAT) oraz aminotransferaza asparaginianowa
(AspAT). Obydwie transaminazy występują powszechnie w wielu narządach. AlAT
postrzegana jest jako test pierwszej linii diagnostycznej, będąc enzymem
wskaźnikowym uszkodzenia hepatocytów. Oznaczenie aktywności AspAT jest
mniej czułą i swoistą dla chorób wątroby metodą. W związku z powyższym
przydatne jest stosowanie tzw. wskaźnika de Ritisa (AspAT/ALAT). Wartość
powyżej 1 jest typowa dla zapaleń wątroby, wartość poniżej 1 obserwuje się, gdy
czynnik uszkadzający naruszył strukturę wątrobowych mitochondriów
(alkoholowa choroba wątroby, ostre/przewlekłe niedokrwienie, uszkodzenie
toksyczne) [1].
Można wyróżnić ingerencje leków w zmiany stężenia transaminaz na drodze
wpływu na organizm (in vivo) oraz na oznaczenie biochemiczne (in vitro).
Aktywność aminotransferaz w surowicy może być oznaczana za pomocą metod
kolorymetrycznych, spektroskopią ultrafioletową lub metodami wykorzystującymi
wiązanie barwnika. Ingerencja leków może prowadzić do zakłóceń odczytu w
wyniku interferencji z reakcją chemiczną wykorzystaną w analizie. Metody
zautomatyzowane, które wykorzystują ultrafiolet są zdecydowanie mniej wrażliwe
na interferencje ze strony leków. Tymczasem rzadziej wykorzystywane w praktyce
metody z barwnikiem ulegają interferencjom chemicznym ze strony leków takich
jak erytromycyna, hydralazyna, kwas askorbinowy, lewodopa, paracetamol i inne.
Ingerencja leków w zmiany mierzonego poziomu transaminaz może wynikać także
z interferencji metabolicznych. Niektóre leki w wyniku działania
hepatotoksycznego i uszkodzenia innych tkanek, zwiększają aktywność
transaminaz. Zwiększenie aktywności AspAT i AlAT na drodze mechanizmu
farmakologicznego i fizjologicznego może zachodzić na drodze:
— uaktywnienia enzymu (pirydoksyna)
— mechanizmu zatrzymania odpływu żółci (acetylocholina, leki cholinergiczne)
— w wyniku działania środków przeciwbólowych (kodeina, morfina)
Leki jako środki chemiczne metabolizowane w wątrobie mogą prowadzić do
uszkodzeń komórek wątrobowych. Nasilenie działania toksycznego leków jest
różne zależąc od budowy i właściwości chemicznych. Przykładowo fizjologiczne
zwiększenie aktywności aminotransferaz następuje pod wpływem działania leków
cholinergicznych i leków przeciwbólowych.
Związki farmakologiczne mogą wykazywać działanie toksyczne zwiększając
poziom transaminaz w surowicy poprzez:
— uszkodzenie tkanki mięśniowej (barbiturany, karbromal)
— uszkodzenie hepatocytów (aspiryna, doustne leki antykoncepcyjne)
— uszkodzenie cholestatyczne (estrogeny, metyldopa)
Część leków wykazuje działanie zwiększające aktywność transaminaz w
przypadku zastosowania wysokich dawek przykładowo niektóre leki
przeciwzakaźne (Tigecyklina, Amfoteryczna B), przeciwnowotworowe (Anastrazol,
Asparaginaza), immunostymujące (Interferon alfa, Interferon beta),
immunosupresyjne (Alefacept, Takrolimus), immunoglobuliny (Gammunex) i wiele
innych.
Bilirubina — rola, interferencje farmakologiczne
Bilirubina jest organicznym związkiem chemicznym powstającym w wyniku
rozpadu hemoglobiny. Rozpad hemoprotein i katabolizm pierścienia hemowego
odbywa się w komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego (głównie wątroby,
śledziony, szpiku kostnego). Hemoglobina rozpada się na globinę, hem i żelazo,
następnie w wyniku utleniania wiązania alfa-metylenowego przez oksygenazę
hemową, powstaje biliwerdyna. Reduktaza biliwerdyny doprowadza do powstania
bilirubiny, która przechodzi do krwioobiegu. Bilirubina wolna nazywana też
pośrednią czy niezwiązaną jest nierozpuszczalna w wodzie. Jej transport odbywa
się w połączeniu z albuminą. Kompleks ten nie jest przesączany przez kłębuszki
nerkowe, ale bilirubina przedostaje się do hepatocytów, z których zostaje
wydzielona do żółci wątrobowej w postaci bilirubiny bezpośredniej (związanej z
kwasem glukuronowym). Usuwanie bilirubiny z krwioobiegu następuje
wieloetapowo poprzez wychwyt z krwioobiegu, przemiany w hepatocytach oraz
wydzielanie sprzężonych pochodnych bilirubiny do kanalików żółciowych. Ilość
bilirubiny we krwi jest wypadkową zdolności klirensowej wątroby, zdolności
komórek wątrobowych do estryfikowania bilirubiny z kwasem glukuronowym lub
siarkowym, integralności czynnościowej bieguna żółciowego hepatocytów oraz
drożności dróg żółciowych.
Istnieje szereg metod służących oznaczeniu bilirubiny we krwi. Opierają się one
na reakcji bilirubiny z roztworem dwuazowego kwasu sulfanilowego, skutkiem
czego powstaje barwna substancja azopochodna. Metoda Molley-Evelyn stosuje
dodatkowo alkohol, a metoda Jendrassik-Grof katalizator, by uniknąć błędnej
interpretacji testu w wyniku wiązania bilirubiny z białkami surowicy. Należy także
podkreślić możliwą interferencję ze strony lipochromów w metodach
spektrofotometrycznych.
Czynnikami interferującymi w oznaczenia bilirubiny jest hemoliza (zawyża poziom
bilirubiny), ekspozycja na światło słoneczne (rozkład bilirubiny, a tym samym
spadek jej stężenia), niektóre leki (uzyskanie wyników fałszywie zawyżonych
powodu wystąpienia precypitacji w reakcji z odczynnikiem diazo — przykładowo
tyrozyna, histydyna, ryfampicyna).
Interferencje farmakologiczne wpływające na poziom bilirubiny w surowicy można
podzielić ze względu na ingerencje w metodologię oznaczeń oraz poprzez zmiany
w metabolizmie związku. Obserwuje się podwyższenie/obniżenie poziomu
bilirubiny we krwi.
Interferencje metodologiczne podwyższające poziom bilirubiny:
— metoda SMA 12/60 (epinefryna, kwas askorbinowy)
— metody spektrofotometryczne (lipemia)
— metoda Evelyn-Malloy (dekstran, nowobiocyna)
— reakcja z odczynnikiem diazo (histydyna, rifampicyna)
Interferencje metodologiczne obniżające poziom bilirubiny:
— obecność hemoglobiny, światła, pindolol
Leki mogą interferować w metabolizm bilirubiny na każdym etapie począwszy od
momentu jej powstawania z hemoglobiny aż po proces wydalania z organizmu.
Część leków może w wyniku swojego działania podnosić stężenie bilirubiny,
przykładowo niektóre leki przeciwzakaźne (Tigecyklina, Ryfampicyna),
przeciwnowotworowe (Imatynib, Asparaginaza), immunostymujące (Interferon
alfa, Sargramostym), immunosupresyjne (Takrolimus) i inne. Niektóre środki
farmakologiczne podwyższają wynik pomiaru bilirubiny poprzez swoje działanie
hepatotoksyczne. Należy tu między innymi amfoteryczna B, etanol, gentamycyna,
kumaryna i nitrofurany. W innych przypadkach mechanizm zwiększający poziom
bilirubiny może wiązać się z wywoływaniem żółtaczki cholestatycznej. W ten
sposób mogą działać estrogeny, doustne leki antykoncepcyjne, erytromycyna czy
kwas aminosalicylowy. Mechanizmów prowadzących do wzrostu poziomu
bilirubiny we krwi jest wiele. Sulfonamidy i salicylany mogą podnosić poziom
bilirubiny na drodze współzawodnictwa z niekoniugowaną bilirubiną o miejsce
wiązania z albuminą. Z kolei nowobiocyna hamuje transferazę glukuronową.
Obserwuje się także zjawisko zwiększenia stężenia bilirubiny w wyniku hemolizy i
anemii hemolitycznej (cefalotyna, leki przeciwmalaryczne,nitrofurany) lub w
wyniku hemolizy wywołanej niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej
(furazolidon, sulfacetamid, antypiryna).
Transaminazy i bilirubina nie są jedynymi wskaźnikami dysfunkcji
wątroby. Często pojawia się konieczność poszerzenia panelu
diagnostycznego o fosfatazę alkaliczną, GGTP, albuminy, czas
protrombinowy, przeciwciała anty-HCV i wiele innych. W każdym z tych
przypadków może dojść do zafałszowania wyników badań na drodze
interakcji farmakologicznej o różnym mechanizmie działania.
Opracowano na podstawie: Mrozikiewicz P. M. et. al., Wpływ leków na wyniki
badań laboratoryjnych. Fundacja Wiener Lab. 2009, 51-65.
Na drodze interakcji farmakologicznej może dojść do zafałszowania
stężenia we krwi transaminaz i bilirubiny
Data publikacji: 28.06.2015r.