Program profilaktyczny - Zespół Szkół nr 4 im. Janusza Korczaka w

Realizacja programu profilaktycznego
,,Spójrz inaczej” w Zespole Szkół nr 4 w Lublinie
opracowała
mgr Izabela Folusz
Lublin 2008
1
Wstęp
Przemiany zachodzące w naszym kraju w ostatnich latach mają duży wpływ
na polską oświatę. Zmieniają się dzieci , dorośli mają dla swych pociech coraz mniej czasu.
Czasami nie zastanawiają się czy dobrze postępują ze swoim dzieckiem, czy są z nim
wystarczająco dużo czasu. Zdarza się , że dzieci się karmi, ubiera i sadza przed telewizorem
lub komputerem. Dziecko zauważa się dopiero wtedy gdy zaczyna sprawiać jakieś problemy.
Pojawiają się papierosy, narkotyki, alkohol, informacje o nagannym zachowaniu w szkole.
W poszukiwaniu odpowiedzialności za proces tworzenia oświaty , za edukację
i wychowanie uczniów niezbędne jest znajdowanie nowych możliwości wzajemnej pomocy
zapobiegającej tworzeniu się zjawisk patologicznych.
A
,,Temat profilaktyki w szkole nie jest nowy. W większości szkół realizowane były
wielokrotnie jakieś mniejsze czy większe wysiłki kwalifikowane jako profilaktyka”1. Szkoła
ma uczyć, wychowywać i rozwijać inteligencję dziecka . Tu dziecko spędza prawie połowę
swojego czasu w ciągu dnia.
Celem szkoły jest poznanie swoich uczniów i nie tylko pomaganie im w rozwiązywaniu
problemów, a także zapobieganie powstawaniu problemów.”2
A
W reformującej się szkole uczeń sytuowany jest w centrum działalności szkolnej,
a nauczyciel i uczeń mają stać się pierwszoplanowymi podmiotami działalności edukacyjnej.
A
Integralnymi częściami procesu edukacji są: nauczanie, kształcenie umiejętności i
wychowanie.
Program profilaktyczny uwzględniający uczenie ważnych umiejętności psychologicznych i
społecznych musi być wbudowany jako element składowy programu wychowawczego.
Jednak wychowanie nie może sprowadzać się do rozwijania odpowiednich umiejętności. To
przede wszystkim przekazywanie wartości, budowanie hierarchii wartości
i przekazywanie norm moralnych i społecznych.
Działania profilaktyczne są ważne i potrzebne, ale istotna jest kryjąca się za nimi
podstawa, czyli to, jaką przyjmuje się koncepcję człowieka i ku czemu steruje się jego
zachowania.
Działania profilaktyczne mają zapobiegać niepożądanym zjawiskom w rozwoju
jednostki i skupiać się na przeciwdziałaniu złu. Muszą być planowe i uwzględniać wczesną
1
2
K. Wojcieszek, ,,Wygrać życie” , Szkolny program profilaktyki ,Kraków 2002,RUBIKON, s.5
Red: B. Bleja-Sosna ,, Szkolny program profilaktyki”, Toruń,2004,BEA, s .5
2
profilaktykę, tzw. pierwszorzędową mającą na celu promocję zdrowego stylu życia oraz
opóźnienie wieku inicjacji, np. nikotynowej, alkoholowej czy narkotykowej. Stanowią one
rodzaj ,, szczepionki” dla osób zdrowych, zwiększającej ich odporność na oddziaływanie
niekorzystnych czynników. Terenem realizacji wczesnych działań profilaktycznych jest
głównie szkoła.
Realizatorami profilaktyki są wszyscy nauczyciele szkoły, stanowiący pozytywne wzorce
(niepijący, niepalący, nietolerujący podobnych zachowań u uczniów) wspierani przez
specjalistów.
Najważniejsze działania szkoły w zakresie profilaktyki pierwszorzędowej to:
• stwarzanie przyjaznego klimatu( dobra komunikacja, osobowe relacje między nauczycielami
i uczniami, udzielanie emocjonalnego wsparcia dzieciom i młodzieży, szczególnie w trudnych
dla nich sytuacjach);
• wypracowanie wspólnej polityki szkoły wobec palenia, picia alkoholu i odurzania się
narkotykami oraz konsekwentne jej wdrażanie;
• budowanie dobrych relacji z rodzicami i pozyskiwanie ich jako sojuszników w realizacji
działań wychowawczych i profilaktycznych, prowadzonych przez nauczycieli;
• pomoc uczniom mającym trudności w nauce;
• wczesne rozpoznawanie uczniów z grup ryzyka i kierowanie ich do pedagoga lub
psychologa w celu przeprowadzenie wstępnej diagnozy;
• kierowanie uczniów zagrożonych (w porozumieniu z rodzicami) do poradni
psychologiczno- pedagogicznej lub innej instytucji udzielającej specjalistycznej pomocy;
• udzielanie uczniom i rodzicom informacji o specjalistycznej pomocy poza szkołą;
• szkolenie się kadry pedagogicznej w zakresie profilaktyki zagrożeń oraz umiejętności
wychowawczych.
Cele programu profilaktyki
Celem programu profilaktyki jest wyposażenie dziecka w wiedzę i umiejętności
nowych zachowań wobec współczesnych zagrożeń.
Cele jakie chcemy osiągnąć to:
- podniesienie poziomu bezpieczeństwa uczniów;
- przekazanie informacji o konsekwencjach palenia tytoniu, picia alkoholu i używania
środków psychoaktywnych,
3
• rozwijanie psychospołecznych umiejętności życiowych uczniów umożliwiających radzenie
sobie z problemami życia codziennego i samorealizacją;
• kształtowanie w uczniach poczucia własnej wartości oraz motywowania do podejmowania
w środowisku szkolnym różnych form aktywności zaspokajających potrzeby psychiczne,
emocjonalne, społeczne i duchowe;
• wzrost kompetencji nauczycieli i rodziców w zakresie radzenie sobie w sytuacjach trudnych,
• rozszerzanie form pomocy dzieciom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej;
Realizacja powyższych celów możliwa jest dzięki zastosowaniu odpowiednich programów i
działań wśród których wyróżnić można:
• programy informacyjno – edukacyjne;
• programy profilaktyczne;
• zajęcia alternatywne;
• współpracę między różnymi instytucjami( szkoły, poradnie, policja, samorząd).
Czy profilaktyka jest potrzebna w szkole? Jaką profilaktykę stosować wobec ogółu
dzieci? Czego powinny dotyczyć działania profilaktyczne?
Obserwowany w ostatnich latach wzrost patologii we wszystkich obszarach, życie
człowieka wymusza podejmowanie działań które osobom zdrowym pozwalają podt5rzymać
prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.
Zajmując się problematyką uzależnień , zazwyczaj w większym stopniu zwracamy
uwagę na osoby wymagające leczenia, mniej uwagi poświęcamy tym, którzy w przyszłości
mogą mieć podobne problemy. W związku z tym , obok leczenia i rehabilitacji osób
uzależnionych, celowe jest zajmowanie się dziećmi i młodzieżą, które rozwijałoby ich
umiejętności radzenia sobie z różnymi trudnymi sytuacjami i problemami mogącymi sprzyjać
sięganiu po alkohol, narkotyki i inne substancje szkodliwe dla zdrowia. W celu zapobiegania
tym deficytom stosuje się programy profilaktyczne.
Wychowanie i profilaktyka
Wychowanie jest procesem w którym wychowanek ma dojść do pełni osobowego
rozwoju poprzez:
-
ukształtowanie prawego charakteru;
-
budowanie poczucia odpowiedzialności za własny rozwój i dobro wspólne;
-
uznanie i przestrzeganie norm społecznych;
-
uświadomienie sobie celów życiowych.
4
W y c h o w a n i e -jest procesem doskonalenia się wychowanka, który poprzez swoje
wybory i działania rozwija się i usprawnia swoje ludzkie zdolności do bycia w pełni
człowiekiem.
Wychowanie jest jednym z głównych obszarów pracy każdej szkoły.
P r o f i l a k t y k a- to różnorodne oddziaływania, których celem jest zapobieganie
chorobom i zaburzeniom zachowania a także ich skutkom. Pozwalają one chronić zdrowie
człowieka, utrzymując je na stałym poziomie. Oprócz procesu wychowania i oddziaływań
profilaktycznych na szczególną uwagę zasługują także zachowania ryzykowne.
działania
zwiększające
prawdopodobieństwo pojawienia się niekorzystnych psychologicznych ,
społecznych
Zdaniem
A.E.
Kazdina3,
zachowania
ryzykowne
to,,
i zdrowych konsekwencji” a więc zaburzających prawidłowy rozwój.
Do najczęściej pojawiających się należą :
-
palenie tytoniu
-
używanie alkoholu
-
używanie innych środków psychogennych
-
wczesne inicjacje seksualne
-
zachowanie agresywne i przestępcze
P r o f i l a k t y k a wg. Z .Gasia4 jest procesem korygującym niedostatki wychowania,
polegającym na:
-
wspieraniu młodego człowieka w konstruktywnym radzeniu sobie z trudnościami
zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu.
-
ograniczaniu i likwidowaniu czynników ryzyka , które zaburzają prawidłowy rozwój
i dezorganizują zdrowy styl życia,
-
inicjowaniu i wzmacnianiu czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu
rozwojowi i zdrowemu życiu.
Tak rozumiana profilaktyka jest procesem różnym od wychowania , ma bowiem odrębne cele.
Celem w y c h o w a n i a jest dojrzały człowiek, celem p r o f i l a k t y k i jest
kompensowanie niedostatków wychowawczych.
W y c h o w a n i e -jest procesem
doskonalenia się wychowanka, który poprzez swoje wybory i działania rozwija się i
usprawnia swoje ludzkie zdolności do bycia w pełni człowiekiem.
Wychowanie jest jednym z głównych obszarów pracy każdej szkoły.
3
A.E. Kazdin, Zdrowie psychiczne młodzieży w okresie dorastania ,,Nowiny psychologiczne”
4
5
Oba te procesy są jednak ściśle ze sobą powiązane gdyż wychowanie pełni rolę nadrzędną ,
nadającą profilaktyce sens ; profilaktyka tworzy zaś warunki do sprawnego przebiegu procesu
wychowawczego i umożliwia realizację celów wychowawczych . Możemy również przyjąć,
że oba te procesy mają pewien obszar wspólny, jest nim profilaktyka pierwszorzędowa,
będąca wzbogaceniem działań wychowawczych o treści profilaktyczne.
Realizacja programu
w Lublinie
W
profilaktycznego ,,SPÓJRZ
INACZEJ” w ZSNr 4
)
Zespole Szkół Nr 4 w Lublinie jest realizowany program
wychowawczo-
profilaktyczny ,,Spójrz Inaczej”
Program ten kładzie głównie nacisk na rozwój osobowości ucznia oraz jego zdolności
przystosowania społecznego poprzez trenowanie umiejętności życiowych.
Celem Programu jest taki wpływ na dziecko, aby radziło sobie lepiej, bez napięcia
z rozwiązywaniem problemów, których dostarcza mu życie, aby rozumiało siebie , umiało
współżyć z innymi i potrafiło również znajdować w samym sobie oparcie w trudnych
sytuacjach bez sięgania po środki odurzające.
Program jest realizowany w klasach lub podczas zajęć w świetlicy szkolnej raz
w tygodniu. Program przeznaczony jest dla szkół podstawowych i gimnazjów. Opracowano
go w trzech wersjach dostosowanych do poziomu rozwoju adresatów:
-
dla klas I-III
} szkoła podstawowa
-
dla klas IV- VI
-
dla klas I-II gimnazjum
Wypracowano również propozycje scenariuszy na każdą kolejną klasę .Program obejmuje
na wszystkich poziomach wieku następujące bloki tematyczne:
Uczestnictwo w grupie
Postrzeganie siebie i rozumienie swoich uczuć
Rozwiązywanie problemów
Dbanie o zdrowie
Ostatni blok zajęć dla starszych dzieci i młodzieży uwzględnia również problematykę
uzależnień .
6
Zajęcia z dziećmi są poprzedzone spotkaniem z rodzicami. W trakcie spotkania podaje
się rodzicom informacje dotyczące programu.
Zajęcia profilaktyczne prowadzą przygotowani i przeszkoleni nauczyciele którzy,
ukończyli szkolenia warsztatów. Ja również ukończyłam taki warsztat i prowadzę zajęcia
profilaktyczne
w ZSNr4.
Program zawiera scenariusze zajęć oraz tematy do dyskusji wydane w trzech książkach .
Zajęcia prowadzone z uczniami uczą ich :
-
lepszego rozumienia siebie, akceptacji siebie i innych (akceptacji swoich zachowań ,
uczuć, potrzeb),
-
lepszego porozumiewania się z innymi (umiejętności wyrażania uczuć, pragnień,
współdziałania),
-
rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji,
-
brania odpowiedzialności za własne zdrowie,
-
program uwzględnia także problemy środków uzależniających (nikotyny, alkoholu,
narkotyków, leków).
Prowadzenie zajęć z dziećmi wymaga umiejętności budowania z nimi bliskiego ,
otwartego
i dowartościowującego kontaktu oraz umiejętności pracy z grupą metodami
aktywnymi.
Metody i techniki pracy z dziećmi ,,Spójrz inaczej”
Zajęcia w programie ,,Spójrz inaczej” prowadzone są metodami aktywnymi tzn. w taki
sposób , aby umożliwić uczniom aktywne doświadczanie i przeżywanie tego, co jest tematem
zajęć, a następnie podsumowanie zdobytych doświadczeń.
Warto jest więc zachęcać uczestników do brania aktywnego udziału w ćwiczeniach, do
samodzielnego myślenia.
Podczas realizacji programu można wprowadzać różne techniki , dostosowując je do
zainteresowania tematem i poziomu aktywności uczniów.
1. Rozmowy w kręgu
Krąg sprzyja wyrażaniu uczuć i słuchaniu tego co zostało powiedziane
-
spontaniczne wypowiedzi
-
rundy
-
zdania niedokończone
-
dyskusje klasowe- wymiana opinii, poglądów, analiza sytuacji problemów
7
2. Praca w grupach
Szansa do równoczesnej pracy większej liczby uczniów
-
rozmowy
-
opracowanie jakiegoś problemu
-
analiza różnych sytuacji w grupie
-
sporządzanie list, plakatów
3. Burza mózgów
W całej grupie- metoda poszukiwania rozwiązań problemów(generowanie pomysłów
oraz weryfikacja i wybór rozwiązania)
4. Scenki . Psychodramy.
5. Rysunki. Prace plastyczne.
Angażują emocjonalnie, służą ekspresji uczuć.
6. Fantazja. Wyobraźnia sterowana .
7. Zabawy.
8. Video- sesje
9. Gadżety, pomoce.
A oto scenariusze przykładowych zajęć profilaktycznych prowadzonych w świetlicy.
Przykłady spotkań
Konspekty
1. Temat : Rozpoznajemy i nazywamy uczucia
Cel:
-uświadomienie uczniom, że w różnych sytuacjach ludzie przeżywają różne uczucia
-rozpoznawanie i nazywanie uczuć
Materiały: ilustracje uczuć, rysunki i ilustracje wycięte z gazet i kolorowych magazynów
przedstawiające ludzi w różnych sytuacjach i wyrażających uczucia.
PROPOZYCJE
Nazywanie uczuć
Zgromadź ilustracje przedstawiające uczucia , np.: szczęście, strach, zakłopotanie,
smutek, gniew, zdziwienie, zadowolenie, spokój. Spytaj, czy dzieci znają jakieś uczucia.
Pokazuj dzieciom rysunki . Poproś, aby opisywały, co czują osoby przedstawione na
rysunkach. Podkreślaj nazwy uczuć. Poproś aby dzieci wyobraziły sobie i powiedziały
8
głośno , co mogło się stać , że dana osoba przeżywa takie uczucie. Można także odnieść
się do doświadczeń dzieci pytając ,,Kiedy ty czujesz się podobnie?”
Jako pomoc do ćwiczenia można wykorzystać ilustracje uczuć . Dzieci mogą także same
za pomocą mimiki i gestów pokazywać uczucia.
Uzupełnianie zdań
Prosimy dzieci o dokończenie zdań:
Czuję się zadowolony gdy...
Czuję się nieszczęśliwy gdy...
Jestem zły gdy...
Jestem zdziwiony gdy...
Boję się, gdy...
Należy zwrócić uwagę aby wszystkie dzieci wzięły udział w tym ćwiczeniu. Pomagaj
dzieciom dokończyć zdania przez zadawanie pytań.
9
2. Temat: Moje przyjaźnie
Cel:
-
uświadomienie sobie przez uczniów , co oznacza dla nich przyjaźń i jak mogą dbać o
jej trwałość,
PROPOZYCJE:
Rozmowa
Powiedz , że dzisiaj zamierzasz razem z dziećmi przyjrzeć się bliżej ich relacjom z
najbliższymi przyjaciółmi.
Zapytaj ,, Gdyby dzisiaj do klasy przyszedł ktoś , kto miałby zostać Twoim przyjacielem, to
jakie powinien posiadać cechy”? Niech dzieci wymieniają, a my zapisujemy ich oczekiwania
na arkuszu papieru.
Zapytaj ich następnie :
-
Jakie cechy powinien posiadać twój przyjaciel
żebyś mógł (a) powierzyć mu
tajemnicę?”(zapisz te cechy)
Zdania niedokończone
Poproś uczniów o dokończenie następujących zdań:
Przyjaźń to...
W przyjaźni nie wolno...
Przyjaźń się kończy, gdy...
Pomnik przyjaźni
Chętne osoby budują ,,Pomnik przyjaźni” tzn. ustawić dowolną ilość osób w taki sposób aby
utworzyły coś w rodzaju rzeźby lub pomnika, któremu można by nadać nazwę ,,Przyjaźń”
.Niech każdy ,,pomnik” pozostanie przez chwilę w swoim ustawieniu, a pozostałe osoby
spróbują powiedzieć , jak go odbierają, z czym im się kojarzy, jakie budzi uczucia(unikać
krytyki).Osoby, które tworzyły pomnik niech powiedzą , jak się czuły w tym ustawieniu.
Po zakończeniu ,, budowania pomników” porozmawiajcie o tym, co może oznaczać
,, przyjaźń” dla różnych osób i co może z tego wynikać.
Kiedy przyjaźń się rozp ada
Zaproponuj uczniom zagranie kilku scenek przedstawiających sytuacje, które mogą
doprowadzić do skończenia się przyjaźni. Niech skorzystają z własnych doświadczeń. Po
omówieniu odczuć, potrzeb i oczekiwań osób biorących udział w scence , spróbujcie ustalić i
zagrać taką samą wersję scenki, w której nie doszłoby do rozpadu przyjaźni .Na zakończenie
formułujemy wnioski np. w postaci zdania niedokończonego ,,Aby przyjaźń przetrwała...”
10
Efekty działań prowadzenia programu profilaktycznego ,, Spójrz inaczej”.
Efekty naszych działań, czyli to, co chcemy osiągnąć prowadząc program profilaktyczny
I. Dla uczniów
1. Zmniejszenie się wskaźnika agresji i przemocy.
2. Znalezienie pomocy w pokonywaniu problemów emocjonalnych na terenie szkoły.
3. Otrzymanie pomoc w zakresie pokonywania trudności w nauce.
4.
Aktywne
uczestniczenie
w
prowadzonych
przez
nauczycieli
programach
profilaktycznych.
5. Zdobycie wiedzy o środkach uzależniających i świadomości zagrożeń wynikający z ich
używania.
6. Przestrzeganie zdrowego stylu życia i dbanie o zdrowie własne i innych.
7. Zdobycie umiejętności udzielania pomocy w nagłych wypadkach.
8. Aktywne uczestnictwo w społeczności szkolnej .
9. Właściwie wykorzystany czas wolny .
10. Przestrzeganie kultury słowa.
11. Integracja z nowym środowiskiem uczniowskim.
II . Dla nauczycieli
1. Zdobycie wiedzy w zakresie profilaktyki.
2. Wypracowanie własnych programów profilaktycznych.
3. Korzystanie z bogatego księgozbioru biblioteki szkolnej z zakresu profilaktyki.
4. Realizacja szkolnego kalendarza imprez profilaktycznych i prozdrowotnych.
III . Dla rodziców
1. Korzystanie z różnych form pomocy proponowanych przez szkołę.
2. Zmienienie świadomość rodziców, zrozumienie potrzeb emocjonalnych swoich dzieci i
tą . drogą zapobieganie kryzysom i patologiom we własnym domu.
3. Aktywne uczestnictwo w organizowaniu szeregu imprez i uroczystości szkolnych i
klasowych.
4. Włączanie się w działania szkoły na rzecz zdrowego stylu życia.
11
Literatur a
Red; ,, Szkolny program profilaktyki”, Toruń,2004,TAKO
A.E. Kazdin, Zdrowie psychiczne młodzieży w okresie dorastania ,,Nowiny psychologiczne”
Z,B.Gaś: ,,Profilaktyka w szkole”, Warszawa ,2006, WSiP
J.Szymańska :Programy profilaktyczne,, Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki” ,CMPPP, Warszawa,
2002.
K. Wojcieszek, ,,Wygrać życie” , Szkolny program profilaktyki ,Kraków 2002,RUBIKON
A. Kołodziejczyk, E.Czemierowska, T. Kołodziejczyk ,,Spójrz inaczej”, Starachowice 2004, ATE.
12