Z nadpobudliwością ruchową pojawiającą się u dzieci spotykamy

DZIECI NADPOBUDLIWE
PSYCHORUCHOWO
Z nadpobudliwością ruchową pojawiającą się u dzieci spotykamy się dość często. Jest
to zjawisko uwarunkowane genetycznie, pojawiające się głównie (w 90 %) u chłopców.
Nadpobudliwość psychoruchowa to jedna z postaci zaburzeń dynamicznych procesów
nerwowych, wywołanych brakiem równowagi między procesami pobudzenia i hamowania.
Przewaga procesów pobudzania wyraŜa się nadpobudliwością psychomotoryczną w sferze
ruchowej, emocjonalnej i poznawczej. Przyczyną tego zjawiska jest niedobór substancji
neuroprzekaźnikowych w mózgu. W obszarach mózgowych dotkniętych tą chorobą pojawiają
się niedojrzałe komórki mózgowe. Prowadzi to do wyprodukowania niewystarczającej ilości
neuroprzekaźnika i dlatego przesłanie informacji między komórkami jest osłabione. Objawy
tego zjawiska zauwaŜalne są juŜ w okresie niemowlęcym, a ich nasilenie następuje w czasie
przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Dzieci, u których obserwuje się nadpobudliwość
ruchową, mają trudności z koncentracją uwagi (skupienie trwa ok. 10 minut), co zazwyczaj
prowadzi do roztargnienia nadmiernego fantazjowania. U dzieci z tym problemem występują
równieŜ kłopoty z pamięcią krótkotrwałą, która w prawidłowym rozwoju zatrzymuje nowe
informacje na pewien czas, np. tydzień. JeŜeli w tym terminie dziecko powtórzy tę samą
informację, dochodzi do jej wzmocnienia, tzn. do zaszufladkowania w pamięci długotrwałej.
Trudności związane z pamięcią krótkotrwałą dziecka moŜna dostrzec podczas wyraŜania myśli
w formie pisanej lub ustnej. W tym przypadku dziecko gubi elementy zdania, zanim zdąŜy
wypowiedzieć całą myśl. Pamięć krótkotrwała ma duŜe znaczenie w procesie edukacji.
Kłopoty z pamięcią to tylko jedna z cech pojawiających się u dzieci z nadpobudliwością
ruchową. MoŜe przy tym współwystępować dysleksja, dysgrafia, dyfazja (zaburzenia mowy)
oraz dyskalkulia - trudności w liczeniu. Kolejnymi objawami tego problemu są: brak
koordynacji ruchowej, nadmierna impulsywność, nieustępliwość. Dzieci z nadpobudliwością
ruchową są gadatliwe krzykliwe, w sposób niezamierzony agresywne. Dla otoczenia są, więc
bardzo męczące, stają się powodem wielu konfliktów. W sferze emocjonalnej nadpobudliwość
wyraŜa się jako skłonność do zbyt silnego i zmiennego sposobu reagowania uczuciowego. Są,
więc to dzieci płaczliwe, obraŜalskie, kłótliwe, łatwo zmieniające nastrój, „przewraŜliwione".
W sferze poznawczej nadpobudliwość jest przyczyną trudności koncentrowania uwagi przez
dłuŜszy czas. Są to, więc dzieci o „wzmoŜonym odruchu orientacyjnym”, co oznacza, Ŝe
wszystkie bodźce pobudzają je do aktywności. Takie dzieci nie są w stanie wytrzymać
godziny lekcyjnej, by nie wyjść z ławki pod jakimkolwiek pretekstem. Są one nadmiernie
ruchliwe, często zmieniają formę swojej aktywności: podejmują czynności, których nie
kończą, przerzucają się na inne. Miejsce usytuowane obok okna stanowi doskonałe
obserwatorium tego, co dzieje się poza klasą, a to sprzyja rozproszeniu uwagi i „bujania
w obłokach". TakŜe w domu nie naleŜy umiejscawiać biurka obok okna lub innego obiektu,
który mógłby mieć wpływ na dezorganizację nauki. Nie naleŜy równieŜ pozwalać dziecku na
obkładanie się zbędnymi rzeczami (maskotki) podczas odrabiania zadań domowych.
Minimum przedmiotów zapewni dziecku łatwiejszą koncentrację na istotnych sprawach.
ChociaŜ symptomy nadpobudliwości zaczynają ustępować w miarę dojrzewania dziecka, tj. od
4 roku Ŝycia, to nie naleŜy ich lekcewaŜyć tłumacząc samoistnym zanikiem. Luki
w wiadomościach szkolnych spowodowane właśnie brakiem koncentracji uwagi nie są łatwe
do nadrobienia. JeŜeli zauwaŜymy u dziecka wymienione wyŜej objawy, naleŜy niezwłocznie
podjąć odpowiednią interwencję,
Charakterystyka dzieci nadpobudliwych ruchowo wykazuje, Ŝe wszelkie
metody angaŜujące motorykę są tu wskazane, poniewaŜ dają tym dzieciom szansę zaspokoić
ich przemoŜną potrzebę ruchu w sposób kontrolowany, społecznie akceptowany. UmoŜliwiają
teŜ dzieciom nauczenie się kontrolowania swego ruchu i panowania nad nim. Dzieciom
nadpobudliwym psychoruchowo trzeba pomóc w uświadomieniu sobie swojej nadmiernej
energii i siły, tego, co robią spontanicznie. Profesjonalną pomoc w tej kwestii otrzymać moŜna
w poradni pedagogiczno - psychologicznej, gdzie pod kontrolą terapeuty dzieci poddawane są
odpowiednim ćwiczeniom eliminującym skutki tego dość powszechnego zjawiska. Bardzo
często i skutecznie stosowana jest metoda W. Sherborne, która ułatwia dzieciom zaspokojenie
własnej potrzeby ruchu, uczy dostrzegać potrzeby innych i je respektować, czego wymaga
udział w zajęciach grupowych. RównieŜ M. Przesnyska proponuje wiele ćwiczeń, które
umoŜliwiają im wyładowanie nadmiernej aktywności. Do ćwiczeń takich zalicza bieganie,
łapanie, przewracanie, szamotanie na materacach. „Dorosły, który bawi się z takim dzieckiem,
musi być silny i stanowczy, a jednocześnie musi mieć duŜe poczucie humoru i wyczucie gry".
Zorganizowane, właściwie zaplanowane zajęcia ruchowe mogą teŜ pozytywnie wpływać na
zachowania agresywne dzieci, wynikające z nieumiejętności panowania nad swoim ruchem
oraz przewidywania konsekwencji tego dla innych. Zorganizowane oddziaływania mogą
sprowadzić je do zachowań nieszkodliwych społecznie (zabawy z mocowaniem, siłowaniem
się). Szereg ćwiczeń zawartych w metodzie W. Sherborne pomaga dzieciom nadpobudliwym
psychoruchowo w rozwijaniu właściwych zachowań. Na przykład do ćwiczeń koncentracji
uwagi, siły i energii zaliczymy zabawy w zwijanie się w kłębek lub robienie „paczki", którą
inni próbują rozwinąć lub podnieść i ponosić. Zabawy w „skałę", „bycie przyklejonym" do
podłogi i wszystkie ćwiczenia „przeciwko" innej osobie i grupie dają podobne efekty,
WaŜne jest tu uspołecznienie dzieci nadpobudliwych psychoruchowe,
nadmiernie skupionych na realizacji własnych potrzeb. Zajęcia w grupie pomagają im
w rozwijaniu empatii i uczenia się współdziałania z innymi. Szczególnie waŜne w tym
procesie są zabawy z wyraŜaniem troski i uczuć opiekuńczych wobec partnera, np. delikatne
przewracanie jego ciała, kołysanie go łagodnym ruchem, huśtanie w kocu przez całą grupę lub
ostroŜne niesienie wysoko na wyciągniętych w górę rękach. WaŜne są tu informacje zwrotne,
skłonienie dzieci, by zapytywały partnerów, czy dobrze się czują, czy Ŝyczą sobie bardziej
energicznych ćwiczeń, czy teŜ ich zaprzestania. Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowe
bardzo trudno jest zaniechać takiego działania, które je ekscytuje, przerwać czynność ruchową
lub od niej odstąpić. Nauczenie się reagowania na sygnały od innych Jest trudne, lecz
niezbędne.
Zgodnie z teorią R. Labana dzieci nadpobudliwe mają okazję ćwiczenia
w czasie sesji ruchowych przeciwstawne sposoby wyładowywania swej energii: z jednej
strony siłę, z drugiej delikatność i wraŜliwość. MoŜe nauczyć się róŜnicowania płynności
ruchu; poruszania swobodnego i zatrzymywania ruchu; wykonywania ruchów w przestrzeni;
linearnych, jednomiarowych i swobodnych w nieograniczonej przestrzeni; ruchów
gwałtownych i szybkich bądź powolnych i przetrzymanych. Ćwiczenie odmiennych postaw
wobec ruchu czyni dzieci zdolnymi do kontroli nad swoim zachowaniem. „Często daje się
zauwaŜyć, Ŝe w miarę nabierania i umiejętności kontrolowania swojej energii potrafią być
bardziej łagodne i wraŜliwe".